نویں دنیاں کلونت سنگھ ورک
آخر مدن نوں دفتروں دو چھٹیاں مل ہی گئیاں۔ ایہہ چھٹیاں اس نوں کئی مہینیاں دے لگاتار کم پچھوں ملیاں سن، لگاتار کم جو اس دے دماغ نوں گھٹدا رہا سی تے سریر نوں سکڑاندا رہا سی۔ کم کردیاں تے اس نوں ایہہ خیال نہیں سی کہ اس دا کوئی اس قسم دا اثر ہے۔ ایہہ تے اس نوں ادوں ہی پتہ لگا جدوں ایہناں دو چھٹیاں نوں اپنے سریر دے انگ انگ پوٹے پوٹے وچ وسا کے اوہ گھر نوں جان لگا۔ دفتر وچ وی جے کوئی جھاڑاں جھپاڑاں نہ پین تاں جند واہوا سکھی جاپدی پر جھاڑاں توں بچنا کجھ اوکھا ہی سی۔ ٹائیپ کرن وچ کوئی غلطی ہو جاندی، کوئی کاغذ ادھر ادھر ہو جاندا جاں کوئی چیز وقت سر لبھدی نہ تے پھر جان اتے بڑی اوکھی بندی۔
پر ہن تے آخر چھٹیاں مل گئیاں سن۔ دو چھٹیاں لین لئی بھاویں اس نے کی بہانہ کیتا ہووے، اصل وچ اس نوں کوئی خاص کم نہیں سی۔ اوہ تے کیول چھٹیاں ماننا چاہندا سی، گھر جا کے، تے گھر جان لئی اوہ سٹیشن ول تر پیا۔
ایہناں رستیاں تے اوہ پہلاں وی کئی ویر لنگھیا سی، پر اگے نہ تے کدی اس نوں اینا کجھ نظریں پیا سی تے نہ ہی اعلیٰ-دوالا کدی اینا سوادی لگا سی۔ اج تے ہر شے تے اک نویں رنگت چڑھی ہوئی سی، اک نویں دنیاں پئی وسدی سی۔
سڑک دے اک پاسیوں کجھ نچن گون دی آواز آ رہی سی جس طرحاں کوئی سنما گھر ہووے۔ کسے سگرٹ بیڑی دا پراپیگنڈا ہو رہا سی۔
گلے کو ہے صاف کرتی، مزے کی یہ بات ہے۔
ایک بار پی کے دیکھو، سی.پی. کی سوغات ہے۔
گاؤن والی اک پارٹی ہارمونیئم نال بڑا پیارا گٔوں رہی سی تے نال اک چھوٹی جہی کڑی گھنگرو پائی پھیریاں لے لے کے نچّ رہی سی۔ ڈھیر سارے مزدور، پنڈاں وچوں آئے ہوئے جٹّ، فرنتو منڈے ایہہ گون سن رہے سن۔ مدن وی سنن لئی کھلو گیا۔ کنا ودھیا گوں رہے سن ایہہ تے اوہ گھنگروآں والی کڑی کس طرحاں تال بنھ کے نچّ رہی سی۔ جس کسے نوں وہل ہووے اوہ ایہناں دا گانا سن سکدا سی۔ ‘‘اس دنیاں وچ کنیاں موجاں نے’’ مدن نے سوچیا۔
گاؤن والیاں پھر گاؤنا بند کر دتا۔ کول دی پاناں والی ہٹی توں اوہ پان لے کے کھان لگ پئے تے مدن وی اگانھ ٹر پیا۔
اک آدمی سڑک تے گا گا کے قصے ویچ رہا سی، جاندار پینڈو کویاں دے لکھے ہوئے مزیدار قصے، جنہاں اتے ایکٹریساں دیاں مورتاں بنیاں ہوئیاں سن۔ ویچن والا ‘‘نونہہ سوہرا’’ تے ‘‘نکا خصم تے وڈی وہوٹی’’ دے قصیاں وچوں چونویں بینت پڑھ پڑھ کے اس طرحاں دی ہوا بنھ رہا سی جویں لچپنے توں بناں کسے نوں ہور کوئی کم ہی نہیں۔ چار آنے دے اس ایہہ دوویں قصے خرید لئے تے پڑھدا پڑھدا اگھاں ٹری گیا۔
سٹیشن دے نیڑے پیشاور منگتیاں دے بچے کھیڈ رہے سن۔ اپنیاں ترس یوگ شکلاں تیاگ کے اوہ اس ویلے ہسوں ہسوں پئے کردے سن تے بڑے پیارے لگدے سن۔ ادھے اک پاسے ہو کے پاکستانی بنے ہوئے سن تے ادھے دوجے پاسے ہو کے ہندوستانی، تے درختاں نالوں سجرے توڑے ہوئے پتراں والے چھاپیاں نال لڑ رہے سن۔ مدن وی کھڑا ہو کے اوہناں دی لڑائی ویکھن لگ پیا۔
‘‘آج تم مانگنے کیوں نہیں گئے’’؟ مدن نے اوہناں توں ہندوستانی وچ پچھیا کیونکہ اوہ ہندوستانی وچ ہی لڑ رہے سن۔
‘‘اگر ہم ہر وقت مانگتے ہی رہیں، بابو جی، تو ہم بھی ایسی موٹروں میں چڑھے پھریں۔’’ اک منگتے منڈے نے کولوں لنگھدی اک کار ول ہتھ کرکے کیہا، ‘‘دو تین گھنٹے مانگنا کیا تھوڑھا ہوتا ہے؟’’
‘‘دو تین گھنٹے مانگنے کی بھی کیا ضرورت ہے’’ اک ہور کانٹے جہے منڈے نے گلّ پھڑی، ‘‘آج کلھ سردیؤں میں پتلا سا کپڑا لے کر ٹھٹھرتے ہوئے سٹیشن کے راستے پر بیٹھ جاؤ، آدھے گھنٹے میں پیسے ہی پیسے ہو جائینگے۔’’ تے پھر اوہ آپو وچ لڑن وچ جٹ گئے۔
مدن حیران سی کہ ایہہ دنیاں کی تماشہ ہے! جد غریب امیر سارے ہی نچّ رہے سن، کھیڈ رہے سن تاں پھر ایہہ ودھ گھٹّ پیسہ ہون دا کی رولا ہے؟ ایہہ ترقی تے ساریاں لئی آزادی دی گلّ کی ہے؟ ایہہ اتھاں نوں چڑھن بارے انی گھبراہٹ کیوں ہے؟
سٹیشن تے اپڑ کے اس بک سٹال توں انگریزی کہانیاں دا سنگریہہ خریدیا تے گڈی وچ بیٹھدیاں سار ہی اوہ کہانیاں پڑھن وچ جٹ گیا۔ گھر اپڑ کے وی دوویں چھٹیاں اوہ کہانیاں پڑھن وچ ہی مست رہا۔
ایہناں کہانیاں وچ ہور ہی طرحاں دیاں گلاں لکھیاں ہوئیاں سن۔ لیکھک دے خیال وچ اوہ آدمی دنیاں وچوں ودھیرے کھٹدا سی جو آزادی تے بے فقری نال اپنیاں رچیاں پچھے جاندا سی، جو زندگی نوں دوہاں ہتھاں وچ پھڑ کے اس نوں اپنی اچھا انوسار ڈھالدا سی۔ وڈے آدمی اوہ سن، جنہاں جو مرضی آئی اوہ کیتا، بھاویں اوہ اوکھے ہوئے، بھاویں سوکھے۔ پاتر جرنیلیاں چھڈّ کے کھلھا ڈلھا جیون بتاندے تے اخیر تے جدوں سارے جیون دا حساب کتاب کردے تاں ایہی کہندے کہ نفعے وچ ہی رہے ہاں۔ اوہناں دے جیون، مدن دے خیال وچ، سچی مچیں ہی بڑے ودھیا سن۔ پیار دے جیون، من-مرضی دے جیون، بھلا ایہناں نال کسے ہور جیون دا کی ٹاکرا سی؟ مدن نوں اس طرحاں لگا جویں اوہ ہن تک کسے غلط رستے تے گھمدا رہا ہووے تے پھیر گھمن گھمان پچھوں ٹھیک رستہ اج اس دی نظریں پے گیا ہووے۔ اس نویں رستے تے ٹرن دا اس نوں بڑا چاء سی۔
چھٹیاں توں واپس آ اوہ پھر اپنے سٹیشن تے اتریا تے گھر جان لئی ٹانگے ’تے بیٹھ گیا۔ اج اوہ ہر بندے دا دوست سی تے ہر اک وچ ڈونگھی دلچسپی رکھدا سی۔ ٹانگے وچ بیٹھ کے اوہ ٹانگے والے نال گلاں کرن لگ پیا۔
‘‘جی ٹانگا چلان تے ربّ دشمن نوں وی نہ لائے’’ ٹانگے والا دل دی بھڑاس کڈھن لگا، ‘‘چوہڑا ہووے اس دے وی ترلے کرو تے اوہدا بھار چکو۔ دو پیسے دا سپاہی ہندا اے، جدوں اوہدا جی کرے، ساڈی پگّ لاہ دندا اے۔ میں تے ایویں ویکھو ویکھی پھس گیا جے، بھلا میں کی لینا سی ایس کم وچوں۔ جدھے پلے گن ہووے، اوہنوں ٹانگا واہن دی کی لوڑ اے۔ میں تے چنگا بھلا بالٹیاں بناندا ساں جے، ہن وی اوسے ای کم تے ٹر جانا اے۔ جدوں جی کیتا بکل مار کے لگ گئے، جنا کم کیتا اونے پیسے لے کے لوڈھے ویلے گھر آ گئے۔ کوئی وادھا نہیں گھاٹا نہیں، چاکری نہیں، متھاجی نہیں۔’’
‘‘ساری دنیاں چاکری تے بجھیویں توں خلاصی کرا رہی ہے، کوئی آدمی بندش وچ نہیں رہنا چاہندا’’ مدن سوچ رہا سی۔ ‘‘پر میں تھوڑے جہے پیسیاں لئی روز جھاڑاں کھاندا ہاں۔ میں وی کلھ دفتر نہیں جاواںگا’’، اس نے اخیر فیصلہ کیتا۔
اوہ نہیں جاندا سی کہ جے اوہ دفتر نہ گیا تاں ہور کی کم کریگا شاید اس دا خیال ہووے کہ اوہ وی کوئی ایہو جیہا کم سوچ لئیگا، جس وچ بجھیواں نہ ہووے، جس وچ کسے دا ڈر نہ ہووے، پیسے بھاویں تھوڑے ہی ہون۔
اگلے دن اوہ دفتر لئی تیار نہ ہویا۔ رضائی وچ پیا ہی کہانیاں دی کتاب پڑھدا رہا۔ ‘‘جی اج دفتر نہیں جانا؟’’ اس دی وہوٹی نے حیران ہو کے پچھیا۔
‘‘نہیں’’۔
‘‘جی، کیوں نہیں جانا؟’’ اوہ جاندی سی کہ چھٹیاں ختم ہو گئیاں ہن۔
‘‘بس ہم نہیں جائینگے،’’ مدن نے آکڑ کے اردو وچ جواب دتا تے پھر کتاب پڑھن لگ پیا۔
اس دے بچے اس دے دوآلے کھیڈدے پئے سن، پر اج اوہ ایہناں توں کھجھدا نہیں سی، سگوں اس نوں اوہ ڈاہڈھے پیارے لگدے سن۔ اس نوں اس طرحاں جاپدا سی جویں اس دی عقل توں کوئی پرانا پردہ لہہ گیا ہووے۔ اج اوہ آلے دوآلے دے ہر استری مرد نوں اپنا جیون سوادلا بنان بارے صلاحَ دے سکدا سی۔ اس دا جی کردا سی کہ لوکاں دے گھریں جا کے آکھے، ‘‘مینوں جیون دا اصلی بھید لبھّ پیا ہے، تہاڈے بھلے لئی میں تہانوں وی دسن آیا ہاں۔’’
پچھلے دنیں آنڈھ-گوانڈھ ہوئیاں گھٹناواں اس نے اس نویں آئی عقل تے جاچنیاں شروع کیتیاں۔
‘‘ایہہ ساہمنے گھر والی کڑی جے اس دن اپنے دوست نال دوڑ جاندی تے دنیاں توں ڈر کے اوہنوں نانہہ نہ کردی تاں باقی دی عمر بڑی سوکھی کٹدی۔’’ مدن نے دل وچ فیصلہ دتا۔ ‘‘اس نویں ویاہے منڈے نے بڑی بھاری غلطی کیتی ہے جو چوکھے داج پچھے پے کے اپنے پیار والی کڑی چھڈّ کے دوسری نال ویاہ کرایا۔’’ اس نے اک ہور معاملے تے اپنی سیانی رائے پرگٹ کیتی۔
کتاب ختم کرکے اس دوپہر دی روٹی کھادھی تے پھر سوچن لگا کہ اس نے اگوں کی کرنا ہے، رات تک اوہ سوچدا رہا، پر سجھیا کجھ نہ تے اخیر ایہہ فیصلہ کیتا کہ اجے دفتر ہی جاؤ تے جدوں کدی ہور کوئی کم سجھیگا تاں نوکری چھڈّ دیوانگا۔
اگلی سویر دفتر جاندیاں مدن دے دل وچ ڈر سی کہ کلھ دی غیر حاضری دا کی بنیگا؟ دفتر وچ وی اس دے متراں دے دل وچ گھبراہٹ سی کہ پتہ نہیں مدن نوں کی سزا ملے۔ ساڈھے دس وجے مدن نوں سپرٹینڈینٹ ولوں سدا آ گیا۔
سپرینٹینڈینٹ صاحب اپنے دفتر وچ کرسی نال ڈھو لائی کھڑے سن۔ ہتھ وچ اوہناں مگھیا ہویا سگرٹ پھڑیا ہویا سی۔
‘‘کلھ کیوں نہیں آئے تسیں؟’’
مدن چپ سی، ‘‘ایہہ وی تے آخر سرکاری دفتر ہے، ایہہ تے نہیں نہ ہو سکدا کہ جدوں مرضی ہووے آ جاؤ تے جدوں مرضی ہووے نہ آؤ۔’’
‘‘جی، اک واری میرا قصور معاف کیتا جائے’’، مدن نے بڑے اوکھے ہو کے سنگھوں آواز کڈھی، پر اس دا اندر گھر رہا سی۔ اس نوں اس طرحاں لگدا سی جویں اس نوں بڑی تیہ لگی ہوئی ہے تے جے جھٹ پٹ پانی نہ ملیا تاں اوہ کھڑا نہیں رہِ سکیگا۔
‘‘قصور معاف کرنا تے میرے وسّ دی گلّ نہیں، تینوں پتہ ہے کہ میں تینوں سینئر کلرک بنائے جان لئی سفارش کیتی سی۔ اوہ گلّ تے ہن گئی۔ تینوں سزا کی ملنی ہے ایہہ فیصلہ ڈپٹی سیکریٹری صاحب نے کرنا ہے۔ پر مشکل ہے تے ایہہ ہے کہ ایہناں کچیاں نوکریاں وچ افسر جو سزا چاہے دے سکدا ہے۔ نوکریؤں جواب مل جانا کوئی وڈی گلّ نہیں۔ میں حیران ہاں کہ تساں لوکاں نوں اپنے آپ دا اپنے بال بچے دا رتی فکر نہیں۔’’
مدن دے لتاں پیر نگھر چکے سن۔ اس نوں اپنے ساہمنے ہنیرا لگ رہا سی۔ اس طرحاں جاپدا سی جویں اس دی چھاتیں وچوں کسے رگّ بھر کے آندراں کڈھ لئیاں ہون تے اس دا سارا دل نچوڑ لیا ہووے۔ اوہ ڈھہن لگا پر سپرٹینڈینٹ صاحب دے دوہاں موڈھیاں نوں ہتھ پا کے اوہناں دی چھاتی تے ڈھو لا کے ڈگنوں بچ گیا۔ اس نوں اینا سمجھن دی ہوش اجے باقی سی کہ اس طرحاں کھڑے ہونا بڑی بدتمیزی ہے، پر اوہ بھوں تے ڈگنا نہیں چاہندا سی۔
