نیلیاں اکھاں والی عورت میکسم گورکی
1.
سہائک پولیس-افسر پودشبلو یوکرین دا واسی سی، موٹا تے اداس سبھاء۔ دفتر وچّ بیٹھا اوہ اپنیاں مچھاں نوں وٹّ چاڑ رہا سی اتے اداس منہ بنائی باری توں باہر ویہڑے ولّ جھاک رہا سی۔ دفتر ہنیرا، ساہگھٹو اتے بہت ہی شانت سی۔ ٹائم-پیس دے پینڈولم دی ٹک-ٹک توں بناں، جو اک سر وچّ گھڑیاں گن رہا سی، ہور کوئی آواز نہیں آ رہی سی۔ باہر وہڑھا پورا چاننا سی اتے ملو-ملی دل نوں کھچدا سی۔ اسدے وچالے اگرے برچ دے تنّ درختاں نے چنگی چھاں کیتی ہوئی سی اتے اس چھاں ہیٹھ سپاہی کخارن جو حالے اپنی ڈیوٹی پوری کرکے پرتیا سی، اگّ بجھاؤن والے گھوڑیاں لئی اتھے جوڑے گئے گھاہ دے اک ڈھیر ‘تے ستا پیا سی۔ ایہی اوہ درش سی جسنے سہائک پولیس-افسر پودشبلو دا پارا چڑھا دتا سی۔ اوہدا ماتحت سوں سکدا سی جد کہ اسنوں ابھاگے چیف نوں اس کھڈے وچّ بیٹھنا تے ساہگھٹو ہوا وچّ ساہ لینا پے رہا سی۔ پتھر دیاں کندھاں ‘چوں بو آ رہی سی۔ اسنے کلپنا کیتی کنا نظارہ آؤندا جیکر اوہ اتھے، برچ دے درختاں دی چھانویں مہکدے گھاہ دے اس ڈھیر ‘تے سوں سکدا۔ پر اس لئی سماں کتھے سی؟ پھر اسدا عہدہ وی اسدی آگیا نہیں دندا سی۔ سو، سوچدے-سوچدے اسنے اپنے سریر نوں تانیا، اباسی لئی اتے ہور کھجھیا۔ اسدے من وچّ سپاہی کخارن نوں جگاؤن دی اچھا انے زوراں نال ابھری کہ دبایاں وی دبائی نہ گئی۔
“اوئے، کخارن! اے، کخارن سورا!” اوہ گجیا۔
اسدے پچھلا بوہا کھلھیا اتے کسے نے اندر پیر دھریا۔ پودشبلو، پہلاں وانگ، باری دے باہر دیکھدا رہا، نہ تاں اسنے مڑکے پچھے ولّ دیکھیا اتے نہ ہی ایہہ جانن لئی تھوڑھی جہی وی اتسکتا دکھائی کہ کون آیا ہے اتے بار وچالے کھڑھا اپنے بوجھ نال فرش ‘تے تختے دی چر-چر کرا رہا ہے۔ کخارن ‘تے اسدے گرجن دا کوئی اثر نہیں ہویا، اوہ کسکیا وی نہ۔ اوہ گوڑھی نیند سوں رہا سی۔ اپنے ہتھ دا اوہنے سرھانا لگا رکھیا سی، اتے اسدی داڑھی اپر نوں نوک کرکے اسمان نال گلاں کر رہی سی۔ سہائک پولیس افسر نوں جاپیا جویں اسدے ماتحت دے گھراڑیاں دی آواز اسدا مذاق جیہا اڈا رہی ہووے، جھمکا لاؤن دی اسدی اپنی اچھا نوں بھڑکا رہی ہووے اتے اجیہا نہ کر سکن ‘تے اسنوں کوس اتے کرید رہی ہووے۔ اس نال اسدی کھجھّ ہور وی تیز ہو گئی۔ اسدا جی کر رہا سی کہ ہنے اٹھ کے جاوے اتے کخارن دی موٹی گوگڑ ‘تے کسکے اک لتّ جڑے، پھر اسدی داڑھی پھڑھھکے کھچدا ہویا اسنوں چھاں توں باہر لے آوے اتے جھلسا دین والی دھپّ وچّ کھڑھا کر دیوے۔
“اوئے، اتھے پیا گھراڑے مار رہاں! سندا نی!”
“جی جناب، ڈیوٹی ‘تے ہن میں آں”، اسدے پچھیؤں نرم آواز آئی۔
پودشبلو گھمیا اتے اس سپاہی ‘تے اپنی ہینکڑ والی نظر گڈّ دتی جو سنیاں اکھاں نال، ڈیلے اڈی، اس ولّ اویں دیکھ رہا سی کہ کدوں حکم ملے جسدی پالنا وچّ اوہ جھٹّ زمین-اسمان اک کر دیوے۔
“کی میں تینوں بلایا سی؟”
“نہیں، جناب۔”
“کی تیری پیشی سی؟” پودشبلو نے اپنی آواز تیز کیتی اتے اپنی کرسی ‘تے ول کھان لگیا۔
“نہیں، جناب۔”
“تاں، جے اپنے مدو دی خیر چاہندا اے تاں اتھوں ہنے دفعہ ہو جا!” اسدا کھبا ہتھ کسے اجیہی چیز دی ٹوہ ‘چ میز ‘تے پہنچیا جس نال اسدے سر دی مرمت کیتی جا سکے اتے سجے ہتھ نے مضبوطی نال کرسی دی پٹھّ پھڑی سی۔ پر سپاہی پہلاں ہی بوہے وچوں چپ چاپ اوجھل ہو گیا۔ اسدا اس طرحاں جانا سہائک پولیس-افسر نوں چنگا نہیں لگیا، اسنوں ایہہ اسبھئک لگیا۔ اس توں بناں اس لئی اپنی کھجھّ لاہنی وی بہت ضروری سی جسنوں دفتر دی ہمس، کم دے بوجھ، سوں رہے کخارن، آؤن والے میلے اتے ہور کنیاں ہی بے ہودہ گلاں نے بناں بلائے دماغ وچّ وڑکے بھڑکا دتا سی۔
“ادھر آ!” اوہ بوہے وچوں چیکیا۔
سپاہی پرط آیا اتے بوہے وچّ تنکے کھلھو گیا۔ اسدے چہرے ‘تے ڈر دا بھاوَ جھلک اٹھیا سی۔
“مورخ!” پودشبلو گرجیا “ویہڑے وچّ جاہ اتے اس کھوتے دے پتر کخارن نوں جگا کے کہہ کہ تھانے دا وہڑھا گھراڑے مارن دی تھاں نہیں ہے۔ چل، دفعہ ہو جا!”
“جی، جناب۔ اک عورت تھانے ‘چ آئی ہے اتے…”
“کی-آ-آ؟”
“اک عورت…”
“کیہو جہی عورت؟”
“لمبا قد…”
“مورکھا! اوہ کی چاہندی ہے؟”
“تہانوں ملنا…”
“پچھ، کیوں ملنا چاہندی ہے۔ جاہ!”
“میں پچھیا سی۔ پر اوہنے نہیں دسیا۔ کہن لگی، اوہ خود جناب نال گلّ کرنا چاہندی ہے۔”
“عجیب سمسیا نے ایہہ عورتاں وی۔ اوہنوں اتھے لے آؤ۔ کی اوہ مٹیار ہے؟”
“ہاں، جناب!”
“چنگا، اوہنوں پیش کرو۔ پر جلدی”، پودشبلو نے نرم پیندے ہوئے کیہا۔ اوہ آکڑ کے بیٹھ گیا اتے میز ‘تے پئے کاغذاں نوں الٹاؤن-پلٹاؤن لگیا۔ اسنے اپنے اداس چہرے ‘تے نوکرشاہی دا سخت نقاب پا لیا۔
پچھوں عورت دی سکرٹ دے سرکن دی آواز سنائی دتی۔
اسنے کجھ مڑکے اپنی آسامی ولّ دیکھیا اتے تکھی نگاہ نال اسدا زائجا لیندے ہوئے بولیا – “میں تہاڈے لئی کی کر سکدا ہاں؟”
بناں کجھ کہے، سر جھکا کے، اسنے نمسکار کیتی اتے ہولی-ہولی میز ولّ الری۔ اسدیاں بھواں تنیاں سن اتے اپنیاں گمبھیر نیلیاں اکھاں نال اوہ افسر ولّ دیکھ رہی سی۔ ہیٹھلے-مدھورگ دی عورت وانگ اسنے عامَ جہے اتے سادے کپڑے پائے سن۔ اسدے سر ‘تے اک شال لیا سی اتے اوہنے بناں باہاں دا اک بھورا چوغا پایا سی جسدیاں کنیاں نوں اوہ اپنے چھوٹے-چھوٹے سوہنے ہتھاں دیاں کومل انگلاں نال مروڑ رہی سی۔ اسدا قد لمبا، سریر نرم اتے ہکّ پوری ابھری ہوئی سی۔ اسدا متھا اچا تے زیادہ تر عورتاں نالوں زیادہ گمبھیر تے سخت سی۔ اسدی عمر ستائی دے نیڑے-تیڑے جاپدی سی۔ اوہ بہت ہی ہولی-ہولی اتے وچاراں وچّ ڈبی میز ولّ ودھ رہی سی، جویں من ‘چ کہہ رہی ہووے “کی پٹھے پیریں مڑ جانا چنگا نہ ہووےگا؟”
“نمونہ ودھیا ہے، جسنوں نشانہ بناوے اڈا دیوے!” پہلی ہی جھلک ‘چ پودشبلو نے سوچیا “مصیبت دی پڑی!”
“میں جاننا چاہندی ہاں”، بھرویں اتے درڑھ آواز وچّ اسنے کہنا شروع کیتا اتے پھر رک گئی۔ اسدیاں نیلیاں اکھاں جکو-تکی نال افسر دے سڈول چہرے ‘تے ٹکیاں سن۔
“بیٹھ جاہ۔ ہن بول، توں کی جاننا چاہندی ہیں؟”
پودشبلو نے افسری انداز ‘چ پچھیا اتے من ہی من سوچیا “ہے ودھیا، پوری رسبھری!”
“میں اوہناں کارڈاں لئی آئی ہاں”، اسنے کیہا۔
“کہڑے کارڈ، رہائش دے؟”
“نہیں، اوہ نہیں۔”
“تاں پھر کہڑے؟”
“اوہ، جو… اوہناں نوں دتے جاندے ہن… عورتاں نوں”، اسنے اڑکدے اتے شرم نال لال ہندے ہوئے کیہا۔
“عورتاں؟ کہڑیاں عورتاں؟ کی مطلب ہے تیرا؟” اپنیاں بھواں نوں چکدے اتے چھیڑچھاڑ دے بھاوَ نال مسکراؤندے ہوئے پدشبلو نے پچھیا۔
“دوجی طرحاں دیاں عورتاں… اوہ، جو سڑکاں ‘تے گھمدیاں ہن… رات نوں۔”
“تک!تک!تک! تیرا مطلب ہے کہ ویسواواں؟” پودشبلو دیاں واچھاں کھڑ گئیاں۔
“ہاں، میرا مطلب ایہی ہے”، عورت نے اک ڈونگھا ساہ لیا اتے مسکرائی وی، کیونکہ ہن، جد ایہہ شبد اچاریا ہی جا چکا ہے، اسدا کم سوکھا ہو گیا۔
“اوئے، ایہہ توں کی کہندی ہیں؟ ہاں تاں؟…” پودشبلو نے اسنوں پھر اکسایا۔ اوہ کسے دلچسپ رہسّ دے پرگٹ ہون دی آس کر رہا سی۔
“ہاں، میں اسے طرحاں دے کارڈاں دے معاملے ‘چ آئی ہاں”، عورت نے کہنا شروع کیتا اتے اک ہؤنکا بھرکے تے اپنے سر نوں عجیب ڈھنگ نال جھٹکا دندے ہوئے، جویں کسے نے اس ‘تے حملہ کیتا ہووے، کرسی ‘تے ڈھیہہ گئی۔
“سمجھیا! تاں توں کوٹھا چلاؤن دی گلّ کر رہی ہیں؟”
“نہیں، میں اپنے لئی اک کارڈ چاہندی ہاں”، اتے اسدا سر جھکدا چلا گیا واہوا ہیٹھاں تکّ۔
“اچھا! تیرا پرانا کارڈ کتھے ہے؟” اپنی کرسی نوں اسدی کرسی دے ہور نیڑے رسکاؤندے اتے اسدے لکّ ولّ اپنا ہتھ ودھاؤندے ہوئے پودشبلو نے پچھیا۔ اسدی اک اکھ نال ہی دروازے ‘تے ٹکی سی۔
“کہڑا پرانا کارڈ؟ میرے کول کوئی کارڈ-کورڈ نہیں ہے”، تکھی نظر نال اسنے اسدے ولّ دیکھیا، پر اسدے ہتھ دی چھوہ توں بچن دا کوئی یتن نہ کیتا۔
“تاں توں لک-چھپ کے دھندا کردی سی، کیوں؟ بناں ناں درج کرائے؟ کنیاں اجیہا کردیاں ہن۔ پر ہن توں ناں درج کراؤنا چاہندی ہیں۔ ایہہ ٹھیک ہے۔ زیادہ سرکھات”، اسنوں ہلارا دندے اتے اسدے سریر ‘تے ہور وی کھلھ کے ہتھ پاؤندے ہوئے پودشبلو نے کیہا۔
“میں پہلاں کدے ایہہ دھندا نہیں کیتا”، عورت دے مونہوں نکلیا اتے اسنے اپنیاں اکھاں جھکا لئیاں۔
“کی سچیں؟ ایہہ کویں ہو سکدا ہے؟ میری سمجھ وچّ نہیں آؤندا”، اپنے موڈھیاں نوں سنگوڑدے ہوئے پودشبلو نے کیہا۔
“میں اس ‘تے ہنے سوچنا شروع کیتا ہے۔ پہلی وار میلے ‘چ اتھے آن ‘تے”، ہولی آواز وچّ، اپنیاں اکھاں نوں چکے بناں عورت نے سپشٹ کیتا۔
“تاں ایہہ گلّ ہے”، پودشبلو نے اپنا ہتھ اسدے لکّ توں ہٹا لیا، اپنی کرسی نوں پھر واپس کھسکایا اتے اوہدی پٹھّ نال لگکے بیٹھ گیا، گواچیا جیہا۔
دوویں ہی چپّ سن۔
“تاں گلّ ایہہ ہے۔ ٹھیک۔ توں چاہندی ہیں… اوہ… ایہہ غلط ہے۔ بے شکّ غلط ہے اتے مشکل ہے۔ یعنی، دیکھو نہ… پر آخر… ہاں تاں… بڑی عجیب گلّ ہے… جیکر سچ پچھیں تاں میری سمجھ ‘چ نہیں آؤندا کہ توں کویں اوہ سبھ کر سکینگی۔ یعنی، جیکر توں سچیں اوہی کرنا چاہندی ہے جو توں کہندی ہے۔”
سہائک پولیس-افسر تزربیکار سی۔ اسنے دیکھیا کہ سچ مچّ گلّ اجیہی ہی ہے۔ اوہ انی سہج، تندرست تے بھلی سی کہ اوہ اس بدنام دھندے دی میمبر نہیں بن سکدی سی۔ اس دھندے دے چنہ، جو کہ ہر ویسوا دے چہرے ‘تے انکت ہندے ہن – بھاویں اوہ کنی وی سکھاندرو جاں غیر-تزربیکار کیوں نہ ہووے – اس ‘چوں غیر-حاضر سن۔
“تسیں سچ کہندے ہو”، اسدے مونہوں نکلیا اتے وشواس نال ابھرکے اس ولّ جھک گئی “سچ، میرا روم-روم اسدا گواہ ہے۔ کی میں جھوٹھ بولانگی میں، جو اس بھیڑے دھندے نوں وی اپناؤن دا اک وار نہچا کر چکی ہاں؟ نشچت ہی نہیں۔ پر میں دھن کماؤنا ہے۔ میں ودھوا ہاں۔ میرا پتی اوہ جہاز چلاؤندا سی، پچھلی اپریل وچّ برف تڑکن نال ڈبکے مر گیا۔ میرے دو بچے ہن نوں سالاں دا اک منڈا تے ستّ سالاں دی اک چھوٹی جہی کڑی تے پیسہ اک وی نہیں۔ سکے-سبندھی وی کوئی نہیں۔ جد میرا ویاہ ہویا، میں یتیم سی۔ میرے پتی دے سبندھی بہت دور رہندے ہن اتے اوہ مینوں بھکھاری توں ودھ نیں گندے۔ میں کسدا منہ دیکھاں؟ میں کوئی مزدوری کر سکدی سی، اس وچّ شکّ نہیں۔ پر مینوں کافی دھن چاہیدا ہے، انا زیادہ جنا کہ مزدوری توں مینوں کدے نہ مل سکدا۔ میرا منڈا سکول وچّ پڑھدا ہے۔ میرا خیال ہے کہ اسدی فیس معاف کرن لئی میں عرضی دے سکدی ہاں۔ پر اس ‘تے میرے ورگی اکلی عورت دی درخاست ‘تے کون دھیان دیویگا؟ اتے اوہ انا چھوٹا ہندے ہوئے وی، بہت ہشیار منڈا ہے۔ اسنوں سکول ‘چوں ہٹاؤنا بہت ہی برا ہووےگا۔ اتے میری چھوٹی کڑی، اوہدے لئی وی سنسار بھر دیاں چیزاں چاہیدیاں۔ جتھوں تکّ کھرے دھندیاں دا سوال ہے، اوہ ملدے ہی کتھے ہن؟ اتے جیکر کوئی مل وی جاوے تاں کی میں کماوانگی اتے اس نال کی میں کر سکانگی؟ جیکر کسے دے گھر روٹی پکاؤن دا کم کراں؟ مہینے وچّ کیول پنج روبل ہتھ لگنگے۔ ایہہ کافی نہیں ہے۔ بالکل کافی نہیں ہے۔ جدکہ اس دھندے وچّ، جیکر عورت دے بھاگ چمک اٹھن تاں، اوہ انا زیادہ پیدا کر سکدی ہے کہ اپنے پریوار دا پورے اک سال تکّ ڈھڈّ بھر سکدی ہے۔ پچھلے میلے وچّ ساڈے پنڈ دی اک عورت نے چار سو توں وی زیادہ روبل بنائے سن۔ پیسے دے اس انبار دے زور نال اسنے جنگلاں دے وارڈن نال ویاہ کر لیا اتے ہن کلین گھرانے دی عورت وانگ زندگی جیوندی ہے۔ پوری موج نال رہندی ہے۔ جیکر اسنے اوہ نہ کیتا ہندا اسدی لاج ‘تے اوہ داغ نہ لگیا ہندا۔ پر تسیں آپ فیصلہ کرو۔ مینوں لگدا ہے کہ ایہہ بھاگاں دی کھیڈ ہے۔ ہمیشہ بھاگ ہی سبھ کراؤندے ہن اتے جد ایہہ وچار میرے دماغ وچّ جم گیا ہے، میں سمجھدی ہاں کہ قسمت میتھوں ایہی کراؤنا چاہندی ہے۔ جیکر میں پیسہ کما لیندی ہاں انت بھلا تاں سبھ بھلا اتے جیکر بناں دکھ تے کلنک دے کجھ ہتھ نہیں لگدا تاں میرے بھاگ! اس طرحاں میں اسنوں دیکھدی ہاں۔”
پودشبلو اسدے ہر شبد نوں پھڑ رہا سی، اسدے لئی جویں اسدا پورا چہرہ بول رہا سی۔ پہلاں اسدے چہرے ‘تے ڈر دی اک جھلک دسی، پر ہولی-ہولی اس درڑھ ارادے دا بھاوَ اسدے چہرے ‘تے جھلکن لگیا۔
سہائک پولیس-افسر بڑی بے چینی اتے اک حد تکّ گھبراہٹ وی محسوس کر رہا سی۔
پہلی وار اسنوں دیکھن ‘تے اسدے دل وچّ شکّ ابھریا سی اتے اسنے سوچیا سی “اس ورگی عورت ہتھیں کسے مورکھ دے پھسن دی ہی دیر ہے، ایہہ جؤندے-جیؤندے اسدی کھلھ لاہ لویگی اتے اسدیاں ہڈیاں ‘تے بھورا وی ماس نہیں رہن دیویگی”، پر ہن – اسدی کہانی سنن توں بعد اسنے رخی آواز وچّ کیہا –
“مینوں دکھ ہے کہ میں تیرے لئی کجھ نہیں کر سکدا۔ چیف آف پولیس دے کول اپنی درخاست بھیجو۔ ایہہ اوہناں دا کم ہے اتے ڈاکٹری کمیشن دا۔ میرا اس نال کوئی واسطہ نہیں ہے۔”
اوہ ہن اس توں چھٹکارا پاؤنا چاہندا سی۔ اوہ جھٹّ کھڑی ہو گئی، نمسکار وجوں اوں ہی تھوڑھا جیہا سر اس نے جھکایا اتے ہولی-ہولی بوہے ولّ چلی گئی۔ پودشبلو، اپنے بلھاں نوں گھٹّ کے میچی تے اکھاں سنگیڑی، اسنوں جاندے ہوئے دیکھدا رہا۔ اسدی پٹھّ ‘تے تھکن توں اپنے-اپنے نوں روکن لئی اس توں علاوہ اوہ کر وی کی سکدا سی؟
“تاں مینوں چیف آف پولیس دے کول جانا چاہیدے؟” بوہے تکّ پہنچن ‘تے اسنے گھمکے پچھیا۔ اسدیاں نیلیاں اکھاں شانت سنکلپ دی درڑتا نال اسنوں دیکھ رہیاں سن اتے اسدے متھے ‘تے اک ڈونگھی سخت لکیر کھچی ہوئی سی۔
“ہاں ٹھیک ہے”، پودشبلو نے ترنت جواب دے کے اسنوں نپٹا دتا۔
“چنگا تاں وداع۔ دھنواد”، اتے اوہ باہر نکل گئی۔
سہائک پولیس-افسر نے میز ‘تے اپنیاں کہنیاں ٹکا دتیاں اتے اتھے بیٹھا سیٹی دی ‘واج وچّ من ہی من دس کو منٹ تکّ کجھ گنگناؤندا رہا۔
“کتی، اوہ!” اپنا سر چکے بناں اوہ زور نال برڑا اٹھیا “بچے! بھلا بچیاں دا اس نال کی واسطہ؟ ہوں، گشتی کتوں دی!”
اتے اک بار پھر اوہ چپّ ہو گیا، کافی دیر لئی۔
“پر ایہہ زندگی کہڑا گھٹّ نردئی ہے، – اسنے جو کیہا جیکر ایہہ سچ ہے تاں۔ اوہ بندے نوں اوہدی چیچی انگل ‘تے نچاؤندی ہے۔ سچا بندہ بھلا کی کرے، کتھے متھا رگڑے؟”
اتے پھر، اک پل رک کے اپنے دماغ دی کارگزاری دے اخیری بلاوے دے روپ ‘چ اسنے ڈونگھا ساہ لیا، اپنیاں انگلاں دے کڑاکے کڈھے اتے زور نال کیہا:
“گشتی!”
“کی تسیں مینوں بلایا جناب؟” ڈیوٹی ‘تے تینات سپاہی پھر بوہے ‘تے آ کھڑھا ہویا۔
“تھوہ…”
“کی تسیں مینوں بلایا سی، جناب؟”
“دفعہ ہو جا!”
“اچھا، جناب۔”
“مورکھ!” پودشبلو دے مونہوں نکلیا اتے اسنے باری توں باہر نظر ماری۔
کخارن حالے وی گھاہ دے ڈھیر ‘تے سوں رہا سی۔ سپشٹ سی کہ ڈیوٹی ‘تے تینات سپاہی اوہنوں جگاؤنا بھلّ گیا سی۔
پر سہائک پولیس-افسر دی چڑ گمّ ہو چکی سی، سوندے ہوئے سپاہی نوں دیکھ کے ہن اس ‘تے بھورا وی اثر نہیں ہویا۔ کسے چیز نے اسنوں دہشت نال بھر دتا سی۔ اس عورت دیاں شانت نیلیاں اکھاں اسدی کلپنا وچّ تیر رہیاں سن۔ اوہ اسدا پچھا نہیں چھڈّ رہیاں سن۔ درڑھ نہچے نال سدھا اسدے ولّ تکّ رہیاں سن۔ اسنے اسدا دل گھٹا دتا سی اتے اوہ اک بے چینی محسوس کر رہا سی۔
گھڑی ‘تے اسنے اک نظر ماری، اپنی پیٹی نوں کسیا اتے پھر دفتر توں باہر چلا گیا۔
“لگدا ہے کہ اس نال پھر کدے میری ملاقات ہوویگی، – ملاقات ہو کے رہیگی،” اوہ بڑبڑایا۔
2.
اتے اسدی ملاقات ہوئی۔
آتھن دا ویلا سی۔ وڈے دفتر دے موہرے اوہ ڈیوٹی ‘تے کھڑھا سی۔ ادوں ہی، کوئی پنج کرماں دور، اسدی نگاہ اس ‘تے پئی۔ اوہ چونک ولّ جا رہی سی اویں ہی ہولی-ہولی جویں تیر رہی ہووے۔ اسدیاں نیلیاں اکھاں سدھا ساہمنے ولّ تکّ رہیاں سن اتے اسدی سمچی کدکاٹھ وچّ، جو انی اچی اتے کامک سی، اسدی پٹھّ اتے چھاتی دی حرکت ‘چ، اسدیاں اکھاں دے اس نسنگ بھاوَ وچّ اجیہا کجھ سی جو کسے نوں نیڑے نہیں پھٹکن دندا سی۔ اسدیاں بھواں دی ڈونگھی لیک نے، جو قسمت اگے بہت ہی ماسومتا دی سوچک سی اتے جو ہن اس سمیں دی تلنا وچّ، جد پہلی وار اسنے اسنوں دیکھیا سی – کتے ودھ پرتکھ جاپدی سی، اسدے گول روسی چہرے نوں بہت ہی سخت بنا کے وگاڑ دتا سی۔
پودشبلو نے اپنیاں مچھاں مروڑیاں، منورنجک کلپناواں وچّ گواچ گیا اتے فیصلہ کیتا کہ اوہ اسنوں اپنیاں اکھاں اوہلے نہیں ہون دیویگا۔
“تھوڑھا ٹھہر خاں، پھپھیکٹنیئے، کتھے بھجی جاندی ایں!” من ہی من اسنے اسنوں ونگاریا۔
اس توں پنج منٹ بعد چونک وچّ وچّ پئے اک بینچ ‘تے اوہ اسدے نال بیٹھا سی۔
“کیوں، مینوں پچھانیا نی؟” اسدے مسکراؤندے ہوئے پچھیا۔
اسنے اپنیاں اکھاں چکیاں ‘تے شانت بھاوَ نال اس ‘تے نظر ماری۔
“پچھانیا! کہو، کویں ہو؟” اسنے نراش آواز وچّ کیہا اتے اسنوں اپنا ہتھ وی نہ بھینٹ کیتا۔
“توں سنا، کویں چل رہا ہے؟ کی تینوں تیرا کارڈ مل گیا؟”
“ایہہ رہا،” اتے اوہ، اسے نسنگ بھاوَ نال، اپنے کپڑیاں دی جیب ٹوہن لگی۔ اس توں اوہنوں گھبراہٹ ہوئی۔
“اوئے نہیں، اسنوں دکھاؤن دی لوڑ نہیں۔ میں تیرا یقین کردا ہاں۔ اس توں بناں، مینوں کوئی حق نہیں… مطلب ایہہ کہ… کویں چل رہا ہے؟” اتے اس سوال دے مونہوں نکلدے ہی اسنے من ہی من کیہا “ڈھٹھے کھوہ ‘چ پوے میرے ولوں! اتے ایہہ لگّ-لبیڑ اتے آس-پاس توں لک-چھپ کی؟ کی اسنوں چھونہدے ڈر لگدا ہے؟ سن، پودشبلو، کیوں نہیں اکدم کھلھکے سدھا قصہ پار لاؤندا!”
پر، اس اتے اس طرحاں دیاں ہور گلاں نال خود نوں لکھ ہلا شیریل دین ‘تے وی، اوہ ‘اکدم کھلھکے قصہ پار’ نہیں لا سکیا۔ اس عورت وچّ کجھ سی جو بندے نوں اک نشچت پرسنگ چھیڑن توں روکدا ہے۔
“گزارا کویں چل رہا؟ کوئی خاص بری نہیں، بھلا ہووے اس…” اوہ اگے نہیں بول سکی۔ اسدیاں گلھاں شرم نال لال ہو گئیاں۔
“پھیر تاں بہت چنگا ہے۔ ودھائی۔ پر اس دھندے نوں نبھاؤنا بڑا اوکھا ہے، – جد تکّ کہ اسدی عادت نہ پے جاوے۔ کیوں، ٹھیک ہے نہ؟”
اچانک اوہ اس ولّ جھک گئی چٹا تے ول کھاندا ہویا چہرہ، گول منہ، – لگدا سی جویں اوہ رون لئی امڑ رہی ہووے، پر اوہ اسے طرحاں چانچکّ پچھے وی ہٹ گئی خود نوں پچھے کھچّ کے اوہ پھر اوہو-جہی ہی نسنگ ہو گئی۔
“ٹھیک ہے۔ میں اسدی عادی وی ہو جاوانگی،” اسنے سپشٹ اتے سمتل آواز وچّ کیہا، پھر رومال کڈھکے زور نال اپنا نکّ صاف کیتا۔
اسدی نیڑتا، اسدا ہلنا-جلنا اتے اسدیاں شانت اڈول نیلیاں اکھاں، – پودشبلو نوں اجیہا جاپیا جویں اوہ اندر ہی اندر کسے پتال دی ڈونگھائی ‘چ ڈبّ رہا ہووے۔
اسدی گھبراہٹ حد پار کر چلی سی۔ اوہ بیٹھا نہ رہِ سکیا۔ اوہ اٹھ کھڑھا ہویا اتے بناں اک شبد مونہوں کڈھے اسنے اپنا ہتھ ودھاء دتا۔
“چنگا تاں ہن چلدے ہاں،” اسنے ہولی جہی کیہا۔
اسنے اپنا سر ہلایا اتے تیز پلانگھاں پٹدا اپنی مورکھتا ‘تے خود نوں کوسدا اتھوں چل پیا۔
“پر تھوڑھا رک، میری شریف گشتی۔ توں حالے میرے ہتھ نیں دیکھے۔ اک دن، جد تینوں پتہ لگیگا کہ میں کی ہاں، تاں بھلّ جاوینگی اپنے ہوائی گھوڑے ‘تے سوار ہونا!” اوہ من ہی من بڑبڑایا اتے نال ہی اسنے ایہہ وی محسوس کیتا کہ اوہ بے کار ہی اس ‘تے اپنا تاپ لاہ رہا ہے۔
اتے اس نال اوہ ہور زیادہ بوندل گیا۔
3.
اگلے ہفتے، اک دن شام ویلے، پودشبلو کارواں-سراں توں سائبیریائی گھاٹ ولّ جا رہا سی۔ ادوں ہی گالی-گلوچ، عورتاں دا چیک-چہاڑا تے ہور رولے-رپے دیاں آوازاں سن کے اوہ رک گیا۔ ایہہ آوازاں اک شرابخانے دی باری ولوں آ رہیاں سن۔
“مدد! پولیس!” کسے عورت دی مری ہوئی آواز آئی۔ اچانک گھسناں دی مار-دھاڑ، میز-کرسیاں دی کھچدھوہ اتے ایہناں ساریاں آوازاں وچّ ڈبدی ہوئی اک بندے دی ڈونگھی آواز۔
“ودھیا، بہت ودھیا! تے، اک وار ہور سدھا بوتھے ‘تے!” اوہ زور نال چیک-چیک کے اکسا رہا سی۔
سہائک پولیس-افسر تیزی نال بھجّ کے پوڑیاں ‘تے چڑھ، شرابخانے دے بوہے ‘تے اکٹھے تماشہ دیکھن والیاں دی بھیڑ نوں دھکدا اندر وڑیا اتے ایہہ درش اسنے دیکھیا نیلیاں اکھاں والی اسدی واقف عورت اک میز ‘تے پئی اپنے کھبے ہتھ نال اک ہور عورت دے والاں نوں پھڑی کھڑی سی اتے سجے ہتھ نال اس عورت دے سجے منہ ‘تے تیز اتے بے رحم گھسناں دا مینہہ ورھا رہی سی۔
اپنیاں نیلیاں اکھاں نوں اوہنے بے رحمی نال سنگوڑ رکھیا سی اتے اسدے بلھ کسکے میچے ہوئے سن۔ اسدے منہ دے سریاں توں ٹھوڈی تکّ دو لکیراں کھچیاں سن اتے اسدا چہرہ جو کدے انا وکار رہت سی کہ دیکھ کے حیرانی ہندی سی ہن جنگلی جانور وانگ بے رحم غصے نال لشک رہا سی، -اک اجیہے جیو دا چہرہ، جو اک سجاتی نوں نردئی تسیہے دین اتے اس وچوں آنند لین لئی اتسک سی۔
جس عورت ‘تے اوہ حملہ کر رہی سی، اوہ کیول ہولی آواز وچّ ہی گنگنا رہی سی، خود نوں چھڈاؤن دا یتن کر رہی سی اتے ہوا وچّ اپنیاں باہاں لہرا رہی سی۔
پودشبلو نوں ایہہ محسوس ہویا جویں اسدا سمچا خون تیزی نال دماغ دے ولّ دوڑ رہا ہووے۔ کسے توں کسے چیز دا بدلہ لین دی انی اچھا نال اوہ اتاولا ہو گیا اتے تیزی نال اگے الر کے، غصے نال پاگل اس عورت دے لکّ نوں پھڑ کے، اسنوں الگّ کھچّ لیا۔
میز الٹ گیا۔ رکابیاں کھڑکدیاں فرش ‘تے جا ڈگیاں۔ درشکاں دیاں جنگلی چیکاں اتے ہاسہ گنجیا۔
غصے اتے چڑ وچّ پودشبلو دیاں اکھاں موہرے کئی سارے ونّ-سونے چہرے چمکے – ہسدے ہوئے لال۔ عورت نوں اوہ اپنیاں باہاں وچّ دبوچی بیٹھا سی اتے اوہ ہتھ-پیر مار رہی سی۔ اوہ اوہدے کناں کول اپنا منہ لے گیا اتے پھنکار اٹھیا۔
“سو ایہہ توں ہیں، -کیوں؟ اس طرحاں تماشہ کھڑھا کردی، کھرود مچاؤندی؟”
نیلیاں اکھاں والی عورت دی شکار دوجی عورت – ٹٹیاں رکابیاں وچالے فرش ‘تے پئی ہٹکورے لے رہی سی اتے سدھّ-بدھ بھلّ کے کلپ رہی سی۔
چھوٹے قد دا اک چھوہلا بندہ، جسنے لمبا کوٹ پہنیا سی، پودشبلو نوں گھٹنا دا حالَ دسّ رہا سی
“گلّ ایہہ ہوئی، جناب، کہ اسنے جو اتھے پئی ہے، اسنوں گالھاں دتیاں۔ کیہا ‘گشتی، کتی!’ سو اسنے اک تھپڑ جڑ دتا اتے اسنے اس ‘تے چاہ دا گلاس سٹّ دتا اتے تد اسنے اسدا جھاٹا پھڑ کے چتّ کر دتا اتے دھیں دھیں! اک توں بعد اک دھیں دھیں! اسنے اسنوں اجیہی مار ماری کہ کوئی وی اس ‘تے مان کر سکدا ہے۔ سچیں، بڑے مضبوط پٹھے ہن اسدے اس عورت دے۔”
“مضبوط پٹھے کیوں؟” عورت نوں اپنیاں باہاں وچّ ہور وی زیادہ کسدا ہویا پودشبلو گرجیا اتے خود اسدا دل کسے نال جوجھن دی بھیانک اچھا نال بے چین ہو اٹھیا۔
لال دھون تے چوڑی پٹھّ والا اک بندہ باری ‘چوں اپنی دھون کڈھی اتے ہساؤنے ڈھنگ نال اپنی چوڑی پٹھّ نوں کمان بنائے ہیٹھاں سڑک ولّ چیکیا:
“اوئے کوچوان، ادھر آؤ!”
“چلو ہن۔ تھانے چلو۔ دوویں ہی۔ اوہ، اٹھکے کھڑی ہو… اتے توں کتھے مر رہا سی ہن تکّ؟ اپنی ڈیوٹی دا کجھ خیال نہیں؟ مورکھ! لے جا ایہناں نوں تھانے، – جلدی کر۔ دوواں نوں، سمجھیا!”
سپاہی پہلاں اک دے اتے پھر دوجی دے سریر نوں ڈنڈے نال ہنجھاں لاؤندا بہادری نال اوہناں نوں لے گیا۔
“برانڈی اتے سوڈا-واٹر، چھیتی لیاؤ پھٹاپھٹ!” باری دے کول اک کرسی ‘تے ڈھہندے ہوئے پودشبلو نے بیرھے نوں کیہا۔ تھکاوٹ اتے ہر کسے توں اتے ہر چیز توں اوہ کھجھ محسوس کر رہا سی۔
...
اگلی سویر اوہ اسدے ساہمنے کھڑی سی اوویں ہی شانت اتے درڑھ جویں اوہ پہلی ملاقات ویلے سی۔ اوہ اپنیاں نیلیاں اکھاں نال سدھا اسدے ولّ دیکھ رہی سی اتے اسدے بولن دی اڈیک کر رہی سی۔
پودشبلو نے، جسنوں رات ڈھنگ نال نیند نہیں آئی سی اتے جو اس کارن ہور وی ودھ کھجھیا ہویا سی، میز ‘تے پئے کاغذاں نوں ادھر-ادھر رکھیا، پر اس نال اسنوں کجھ مدد نہیں ملی اتے اجیہی کوئی گلّ اسنوں نہ سجھی جو اوہ اسنوں کہندا۔ ایہہ پکھپاتی پیروی کرن والے اتے کلنکت جملے، جہناں دی اجیہے موقعیاں ‘تے عامَ طور ‘تے ورتوں کیتی جاندی ہے، اسدے مونہوں نہ ہی نکلے۔ اوہ اس توں کتے ودھ زوردار اتے بدلہ لؤ چیز اسدے منہ ‘تے مارنا چاہندا سی۔
“ہاں تاں دسّ، اس جھگڑے دی شروعات کتھوں ہوئی؟”
“اسنے میری بے عزتی کیتی،” عورت نے کیہا۔
“اچھا، بہت وڈا اپرادھ کیتا!” پودشبلو نے وینگ نال کیہا۔
“اسنوں اسدا کوئی حق نہیں سی۔ میرا اس نال کوئی مقابلہ نہیں کیتا جا سکدا۔”
“ہے ربا! تاں توں خود نوں کی سمجھدی ہیں؟”
“میں مجبوری نال اس دھندے نوں اپنایا ہے، پر اوہ…”
“تاں تیرے حساب نال اوہ موج-میلے لئی ایہہ کردی ہے۔ کیوں، ایہی نہ؟”
“اوہ؟”
“ہاں، اوہ!”
“اسدے کوئی بال-بچے نہیں ہن۔”
“بس کر، نالی دے چکڑ! کی توں سمجھدی ہے کہ اپنے بچیاں دا رونا رو کے مینوں بھرما لوینگی؟ اس وار تاں میں تینوں چھڈّ دیوانگا، پر جیکر توں پھر کوئی گڑبڑ کیتی تاں چوویں گھنٹیاں دے اندر تینوں ایہہ شہر چھڈنا پویگا۔ میلے توں اپنے پیر دور ہی رکھیں۔ سمجھی! گھبراؤندی کیوں ہیں، تیرے ورگیاں نوں میں خوب سمجھدا ہاں۔ تھوڑھے سمیں وچّ ٹھیک کر دیوانگا۔ کھرود مچاؤندی اے، کیوں؟ اوہ پاٹھ پڑھاوانگا کہ یاد رکھیگی، – گشتی کتوں دی!” شبد تیزی نال، بناں کسے یتن دے، اسدے مونہوں نکل رہے سن، ہر شبد پچھلے توں ودھ بے عزتی والا سی۔ عورت دا چہرہ پیلا پے گیا سی اتے اسنے اپنیاں اکھاں نوں ٹھیک اوویں ہی سنگوڑ رکھیا سی جویں کہ پچھلی رات شرابخانے وچّ اسنے سنگوڑیا سی۔
“جاہ، دفعہ ہو جاہ اتھوں!” میز ‘تے مکا ماردے ہوئے پودشبلو چیکیا۔
“پرماتما ہی تہاڈا نیاں کریگا،” اسنے رکھی اتے دھمکی بھری آواز وچّ کیہا اتے تیز پلانگھاں نال دفتر توں باہر چلی گئی۔
“نیاں دی بچی!” پودشبلو چیکیا۔ اسدی بے عزتی کرن وچّ اسنے سکھ محسوس کیتا۔ اسدے شانت اتے چر دے کھرے چہرے نال اتے جس ڈھنگ نال اپنیاں نیلیاں اکھاں نال سدھا اسدے ولّ اوہ دیکھدی سی اس نال اوہ بری طرحاں گھبرا اٹھیا سی۔ پتہ نہیں، خود نوں کی سمجھدی ہے؟ بچے؟ غلط، نرا بہانہ! بچیاں دا بھلا اس نال کی واسطہ؟ اک معمولی ویسوا سڑکاں ‘تے دھوڑ پھکن والی میلے آئی کہ پیسہ کمائیگی پر بندی ہے شرافت دی پتلی! پتہ نہیں کیوں؟ اک شہید … مجبوری بچے، – بھلا کسدے گلے توں ہیٹھ اتریگی ایہہ بہانیبازی؟ انی ہمت ہے نہیں کہ خود نوں اسے روپ وچّ دیکھ سکے جو کہ اوہ ہے، سو حالتاں دے سر دوش مڑھ خود نوں دودھ دھوتا سمجھدی ہے! واہ!
4.
پر بچے وی آخر سن ہی۔ گورے چہرے دا اک چھوٹا سنگاؤ منڈا، سکول دی پرانی پھٹی وردی پہنی، کناں ‘تے کالا رومال بنھیں، اتے اک چھوٹی کڑی، پلیٹدار لمبا کوٹ پائی، جو اسدے سریر توں کافی وڈی تے ڈھلی-ڈھالی سی۔ دوویں کاشن گھاٹ دے تختاں ‘تے بیٹھے سرد دی ہوا نال کمب رہے سن اتے چپ چاپ گلاں کر رہے سن۔ اوہناں دی ماں اوہناں دے پچھے کھڑی سی، کجھ گنڈھاں نوں ڈھوء لائی اتے مگدھ نیلیاں اکھاں نال اوہناں نوں دیکھ رہی سی۔
چھوٹے منڈے دی شکل اس نال ملدی-جلدی سی۔ اسدیاں اکھاں وی نیلیاں سن۔ اوہ وار-وار اپنا سر چکدا، – جس ‘تے اسنے اجیہی ٹوپی لے رکھی سی، جسدی کلغی ٹٹی ہوئی سی، -اپنی ماں ولّ دیکھ کے مسکراؤندا اتے کجھ کہندا۔ چھوٹی کڑی دے چہرے ‘تے بری طرحاں چیچک دے داغ سن۔ چھوٹا جیہا تکھا نکّ اتے دو وڈیاں-وڈیاں بھوریاں اکھاں، جہناں وچّ چنچلتا اتے سمجھداری دی چمک سی۔ گھاٹ دے تختاں ‘تے اسدے آس-پاس، بھانت-بھانت دے بنڈل اتے پوٹلے-پوٹلیاں پئیاں سن۔
ستمبر دے انتلے دن سن۔ سارا دن مینہہ پیندا رہا۔ ندی دے کنڈے چکڑ پھیلیا سی اتے ٹھنڈی نم ہوا چل رہی سی۔
وولگا ندی چڑی ہوئی سی۔ گندھلیاں لہراں زوراں نال آواز کردیاں کنڈھے نال ٹکرا رہیاں سن اتے ہوا وچّ اک مٹھی سر گونج رہی سی۔ بھانت-بھانت دے، سبھ طرحاں دے، لوک آ-جا رہے سن۔ اوہناں ساریاں دے چہریاں ‘تے گھبراہٹ دی اک جھلک سی، جویں اوہناں نوں اپنے کنمّ دی کاہلی ہووے۔ ندی دے درش دی ایہہ اتار-چڑاء دی پٹھبھومی وچّ اک ماں اتے دو بچیاں دی ایہہ شانت تکڑی اپنے ولّ ترنت دھیان کھچدی سی۔
سہائک پولیس-ملازم پودشبلو دی نظر اوہناں ‘تے پے چکی سی اتے دور کھڑے رہن ‘تے وی، اوہ ایہناں تناں نوں بڑی بریکی نال دیکھ رہا سی۔ اوہ اوہناں دی ہریک حرکت توں جانو سی اتے پتہ نہیں کیوں شرم محسوس کر رہا سی۔
کاشن والا سٹیم-بوٹ ادھے گھنٹے وچّ گھاٹ توں چل کے وولگا دے چڑاء ولّ جان والا سی۔
لوک باہر گھاٹ ‘تے پہنچن لگے۔
نیلیاں اکھاں والی عورت جھکی، تھیلے اتے پوٹلے-پوٹلیاں نوں اپنے موڈھیاں تے کچھّ ‘چ دباء کے سدھی ہو گئی اتے پوڑیاں اتردی چل پئی۔ بچے اسدے اگے چل رہے سن ہتھ ‘چ ہتھ پائی اتے اپنے حصے دیاں پوٹلیاں اپنے موڈھیاں ‘تے رکھی۔
پودشبلو نے وی باہر گھاٹ ‘تے پہنچنا سی۔ اوہ چاہندا تاں ایہی سی کہ نہ جاوے، پر اس کول کوئی چارہ نہیں سی۔ سو کجھ دیر بعد اوہ وی اتھے، ٹکٹ گھر توں کجھ دور، جا کے کھڑھا ہو گیا۔
اسدی واقف عورت ٹکٹ خریدن آئی۔ اک ہتھ اسنے اپنا بھاری بٹوا پھڑیا سی جس وچوں نوٹاں دی اک گٹی باہر جھاک رہی سی۔
“میں چاہندی ہاں،” اسنے کیہا “… مطلب ایہہ … اوہ، گلّ ایہہ ہے کہ بچے تاں دوجے درجے وچّ کوستروما جانگے … اتے میں تیجے وچّ، پر ایہہ دسو، کی میں اوہناں دوواں لئی اک ہی ٹکٹ نہیں خرید سکدی؟ نہیں؟ چھوٹ وجوں – خاص طور ‘تے تاں بنا سکدے ہو نہ؟ اوہ، دھنواد، بہت-بہت دھنواد! ربّ تہاڈا بھلا کرے۔”
اتے اوہ ٹکٹ لے کے چل پئی۔ اسدا چہرہ کھڑیا ہویا سی۔ بچے اس نال چمبڑدے جا رہے سن، گھگرا کھچّ-کھچّ کے اس توں پچھ رہے سن۔ اسنے اوہناں دی گلّ سنی تے مسکرائی۔
“تسیں وی خوب ہو۔ میں کیہا نہ کہ خرید دیوانگی، – کیوں، کیہا سی نہ؟ کی میں کدے کسے چیز توں تہانوں وانجھاں رکھ سکدی ہاں؟ ہریک دے لئی دو-دو؟ چنگی گلّ ہے۔ تسیں اتھے رکو۔ ہنے لے کے آؤندی ہاں۔”
اوہ دروازے دے کول کجھ دوکاناں ‘تے گئی جتھے پھل اتے مٹھائیاں وکدیاں سن۔
اتھوں مڑ کے اوہ پھر اپنے بچیاں وچالے آ گئی سی اتے اوہناں نوں کہہ رہی سی۔
“بہت ہی ودھیا خوشبودار صابن تیرے لئی ہے، واریا، – تھوڑھا سنگھ کے دیکھ! اتے ایہہ قلم تراش چاقو تیرے لئی ہے، پیتیا! دیکھیا، میں بالکل وی نہیں بھلی۔ اتے ایہہ نے پوری اک درجن سنترے۔ پر ایہناں نوں اکو وار وچّ ہی ختم نہ کر دینا!”
سٹیم-بوٹ گھاٹ نال آ لگیا۔ اک جھٹکا۔ لوک ڈول گئے۔ عورت نے اپنے دوویں بچیاں نوں اکٹھے کرکے اپنے نال گھٹّ لیا اتے چوکنیاں اکھاں نال ادھر-اودھر دیکھیا۔ خطرے دا کوئی چنہ نہ دیکھ اوہ ہسی۔ بچے وی ہسے۔ سٹیم-بوٹ ‘تے چڑھن دی پوڑی لٹکا دتی گئی اتے لوکاں دی دھارا بوٹ دے ولّ ودھ چلی۔
“اوئے ہولی-ہولی! دھکے نہ مارو!” پودشبلو بھیڑ ‘تے گرجیا۔
“اوئے مورکھ!” اوہ اک ترخان ‘تے گرجیا جو ہتھوڑیاں، عاریاں، برمے، ریتیاں اتے ہور سنداں نال لدیا ہویا سی “ایہہ کی کباڑ چکّ لیایا ہے؟ اک پاسے ہٹ اتے عورت نوں راہ دے جہدے نال بچے ہن۔ او! ہو! کنا مورکھ بندہ۔” کہندے-کہندے اسدی سر اکدم ملائم پے گئی جد اوہ عورت نیلیاں اکھاں والی اسدی جانو لنگھدے سمیں اس ولّ دیکھ کے مسکرائی اتے بوٹ ‘تے پہنچ جان بعد سر جھکاکے اسنے نمسکار کیتی۔
تیجی سیٹی۔
“رسے کھولھ دیوو!” کپتان دے منچ توں کمان دی آواز آئی۔
بوٹ کمبیا تے حرکت کرن لگیا۔
پودشبلو ڈیک ‘تے کھڑے لوکاں وچوں اپنی واقف نوں ٹوہ رہا سی اتے جد اوہ دکھائی پئی تاں اسنے اپنی ٹوپی لاہ لئی اتے سر جھکا کے نمسکار کیتی۔
جواب وچّ، روسی ڈھنگ نال، اوہ جھکی تے کراس دا چنہ بنایا۔
اتے اس طرحاں اوہ تے اسدے بچے کوستراما پرط گئے۔
اوہناں نوں وداع کرن توں بعد سہائک پولیس ملازم پودشبلو نے اک ڈونگھا ساہ چھڈیا اتے اپنی ڈیوٹی ‘تے پرط آیا – بھاری اداسی تے دکھ دا احساس کردے ہوئے۔
(1895)
(انوواد: کلدیپ)
