نیند عصمت چغتائی
یکدم رات حدوں ودھ سنسان تے تھکی-تھکی جہی محسوس ہون لگّ پئی سی۔ اوہی رات جہڑی کجھ گھنٹے پہلاں نشے وچ چور، چوتھی دی دہلن وانگ جگمگا رہی سی، ہن اچانک ہی بڈھی تے بیمار ہو گئی جاپدی سی—اوہنے اپنی بانہہ 'تے پئے نوجوان دے بھاری سر دے بھار نوں، کھسکاء کے، ذرا ہور نیڑے کر لیا۔ اوہ گھوک ستا ہویا سی۔ اسدیاں لمیاں سڈول لتاں پلنگھ توں باہروار نکلیاں ہوئیاں سن، اک بانہہ پاسے ہیٹھ آئی ہوئی سی تے دوجی کسے بھاری شہتیر وانگ اوہدی ہکّ اتے پئی سی۔
کنی گوڑھی نیند ستا ہویا سی بھلامانس! جے اس ویلے اسدیاں سرمئی اکھاں کھلیاں ہندیاں تاں کتھئی والاں دے گچھے پتلیاں اتے ٹکے ہوئے ہندے۔ اسدیاں صندلی گلھاں اتے ادھی رات دا حسن کھلریا ہویا سی، منہ وچوں واتھے تے وسکی دی مٹھی-مٹھی مہک آ رہی سی۔
جوان ستا پیا سی تے اوہ جاگ رہی سی۔ اسدی گوڑھی نیند اتے اوہنوں کھجھ چڑھن لگّ پئی۔ کم بخت، بانہہ اتے سر رکھدا ہی سوں گیا سی تے گھراڑے مارن لگّ پیا سی۔ اسدے گھراڑے کسے معصوم بچے دے گھراڑیاں وانگ نرم، ملائم تے نیند دیاں سراں وچ ڈبے ہوئے سن۔ اسدے موڈھیاں اتے لگاتار پر اک خاص وقفے پچھوں، اک کوسی جہی لکیر وہِ جاندی سی۔
اوہ جاگ رہی سی—کیونکہ اوہدے جسم دے اینی نیڑے ہندا ہویا وی اوہ کنا دور سی؛ وچکار کئی سال لما پاڑا سی۔ اوہ زندگی دیاں روڑاں وچ بھٹک رہی سی تے نوجوان سپاہی اس توں دور سپنیاں دی وادی وچ اپنی ڈارلنگ شہینو نوں کلاوے وچ بھری اوہدے ہونٹھ چمّ رہا سی...تے اسدے برباد تے سنسان دل نوں، اس نیند دی دنیاں توں دور، اکلیاں چھڈّ گیا سی۔
اسدی نیند دا خزانہ مکّ چکیا سی۔ ورھیاں توں اوہ لوتھ ہو کے سون دا مزہ وی بھلّ چکی سی—ہن تاں نیند دیاں دوائیاں دا وی اس اتے کوئی اثر نہیں سی ہندا۔ ڈاکٹر نے بڑی سختی نال گولیاں دی مقدار گھٹّ کر دین دی ہدایت کیتی سی۔ کدی اوہ دن وی ہندے سن جدوں نیند پچھا ہی نہیں سی چھڈدی ہندی! گیاراں دے آس-پاس پلکاں لڑکھڑاؤن لگّ پیندیاں سن۔ اک واری تاں اوہ ناچ دے دوران اپنے پارٹنر دیاں باہاں وچ ہی سوں گئی سی۔ جے اسدا پارٹنر اوناں طاقتور نہ ہندا تاں اسنوں باہاں وچ سنبھال کے نچّ نہیں سی سکدا۔...تے جے اسنوں اپنے پارٹنر دی اوہی مردانگی اونیں پسند نہ آئی ہندی تاں اج اسدی زندگی وکھری قسم دی ہندی۔ ایہہ ادوں دیاں گلاں سن جدوں اسدا ویاہ ہویاں کجھ ورھے ہی ہوئے سن تے ادوں تک اسدے پتی اجے اینے باسی تے پرانے وی نہیں سن ہوئے۔ دوہیں سوسائٹی وچ نویں-نویں آئے سن تے اچ-طبقے دے جندا-دل لوکاں نے کھڑے-متھے اوہناں نوں جی-آیاں آکھیا سی۔ نوَ-ویاہے سلیمان تے شہینو دی جوڑی وی خوب سی۔ سلیمان درمیانے قد دے سوہنے-سنکھے نوجوان سن۔ اوہناں دیاں اکھاں وچ معصومیت سی آواز وچ انتاں دی مٹھاس۔ سوسائٹی دیاں اکتائیاں ہوئیاں بیغماں چھیتی ہی اوہناں دی بھولی-بھالی صورتَ اتے ڈلھ گئیاں سن۔ شہناز جسنوں سارے پیار نال شہینو آکھدے سن، بڑی البیلی سدھ ہوئی سی۔ جے اسدا نکّ-نقشہ حسن دے حساب توں پرکھیا جاندا تاں اوہ گھاٹے وچ رہندی، پر دکھّ اسدی غضب دی سی—سردارنیاں ورگی۔ لمے قد-بتّ وچ قہر دی لچک؛ ٹھوس جسم دے اتار-چڑاء تے اپروں اسدا انوکھا ٹیسٹ ٹائیٹ-پھٹنگ لباس...سونے اتے سہاگا سدھ ہندا سی۔
اف! کی دن ہندے سن اوہ، جدوں لوکاں دیاں نظراں اس دے پچھے-پچھے بھٹکدیاں رہندیاں سن۔ کجھ کو ایروالو قسم دے لوکاں دا وچار سی کہ سلیمان صاحبَ نوں شہینو ڈارلنگ کرکے ہی اینا مہتو دتا جاندا سی تے کجھ مورکھ سمجھدے سی کہ کھش-مزاج زنانیاں سلیمان کرکے شہینو دیاں دھرم-بھینا بنیاں ہوئیاں نے۔
ایہہ اوہ زمانہ سی، جدوں نیند ٹٹّ کے آؤندی ہندی سی۔ شام ہندیاں ہی اکھاں وچ مٹھی-مٹھی رڑک پین لگّ پیندی تے اسدا روپ دگنا ہو جاندا—پر لوک کسے شرط اتے اسنوں اٹھن ای نہیں سی دیندے۔ پارٹی وچوں آ کے کنی دھاکڑ قسم دی نیند آؤندی ہندی سی۔ سلیمان تاں سویرے اٹھ کے دفتر چلو جاندے سن، پر اوہ نرم-نرم بسترے اتے؛ پاسے پرط-پرط کے سوندی رہندی سی۔ بڑی مشکل نال کھانا کھان سمیں اٹھدی، پر نیند اکھاں وچ رڑک رہی ہندی، نہاء-دھو کے بند جھٹّ اکھاں کھلھدیاں، کھانے نال تھوڑھی جہی بیئر پین پچھوں ترنت نیند جوڑ-جوڑ وچ سرک آؤندی۔ کجھ پڑھن دی کوشش کردی تاں کتاب وار-وار چہرے 'تے آن ڈگدی۔
پر ہن تاں جویں نیند دیاں تھیلیاں ہی سکّ گئیاں سن۔ سماں کیڑی دی تور تردا رہندا، پر نیند نہ آؤندی۔ جے آؤندی تاں بڑی اوپری تے ٹٹویں جہی کہ سوں کے وی جاگدے رہن دا کھرھوا احساس ہندا رہندا۔
بھار ہیٹھ دبی ہوئی بانہہ خون دا دورہ رک جان کرکے سنّ ہو گئی سی۔ اسنے ہولی-ہولی نیند بھارے سر ہیٹھوں اپنی بانہہ کڈھی تے شہتیر ورگی بانہہ نوں پورا زور لا کے پرھاں سرکایا۔ پھیر کہنی بھار ہو کے ملٹری دے اس نوجوان ولّ تکن لگّ پئی۔ اوہناں دنگا مستی بھرے پلاں وچ، چجّ نال اوہ اسدی شکل وی نہیں سی دیکھ سکی۔ اوہ سی وی بے لغام گھوڑے ورگا—جوانی اسدی رگ-رگ وچ چگھیاں بھردی سی—نچلا بہنا تاں جویں اسنے سکھیا ہی نہیں سی۔ اک تھاں بیٹھے نوں تھکاوٹ ہون لگّ پیندی۔ اسنے اپنی زندگی وچ انگنت شرابی دیکھے سن—ہسدے ہوئے، روندے ہوئے، الٹیاں کردے ہوئے، کئیاں دا ٹٹی-پیشاب وچے نکل جاندا سی۔ پر اجیہا شرابی اسنے کدی نہیں سی دیکھیا—جنی اوہ کجھ گھنٹیاں وچ پی گیا سی، دوجے کئی دناں 'چ نہیں سی پی سکدے۔ اپروں مزے دی گلّ ایہہ سی کہ نہ تاں اسدی آواز وگڑی سی تے نہ ہی پیر لڑکھڑائے سن۔ اسدا جوڑ-جوڑ چسکن لگّ پیا سی، پر اوہ چکا-چوبند نچدا رہا سی۔ اس شام پتہ نہیں اوہ کنے میل نچیا ہوئےگا۔ شروع وچ ہی اسنے اینی پیتی ہوئی سی کہ اسنے مسیج دارابجی نوں کہہ کے اس جنگلی توں کھہڑا چھڈاؤنا چاہیا سی۔ پر بدقسمتی نال ہور عورتاں پہلاں ہی رجھیاں ہوئیاں سن۔ نہیں تاں مسیج دارابجی دے کہن انوسار 'اس چھوکرے دے تاں الٹے دام دتے جا سکدے سن۔' پھیر کجھ چر زبردستی بھگتن توں بعد اسنوں اس اتے پیار آؤن لگّ پیا سی—اوہ اکلا سی؛ بڑا ہی اکلا۔ اسدی ماں بچپن وچ مر چکی سی تے پیو الو دا پٹھا سی پکا۔ نالے اسنوں شہینو نال پیار ہو گیا سی۔ ہن اوہ کتے نہیں جائیگا، نوکری نوں لتّ مار دئیگا تے ساری دنیاں نوں گولی—بس شہینو تے اوہ ساری عمر اسے چیکنے فرش اتے نچدے-تھرکدے رہنگے—ایہہ فیصلے اسنے کجھ گھنٹیاں وچ ہی کر لئے سن۔
کھڑکی وچوں آ رہی سویر دی دودھیا روشنی وچ اسنے ذرا گہہ نال، اک واری پھیر، گھوک ستے ہوئے فوجی جوان ولّ تکیا، جسنے کسے مار کھا کے ستے بچے وانگ ہونکا لیا سی، جویں کوئی بھیانک سپنا دیکھ رہا ہوئے—محاذ توں جیوندے پرط آؤن والے اپنی روح دا کوئی ادکھّ، انجان ٹکڑا اتھوں دی مٹی تے خون وچ تڑپھدا ہویا چھڈّ آؤندے نے تے جدوں نیند دی رانی اوہناں نوں سپنے وچ مڑ اتھے گھسیٹ کے لے جاندی ہے تاں اوہ کسے معصوم بچے وانگ ہی ہونکے لین لگّ پیندے نے۔
'نیند وچ فرید وی انج ہی ہونکے لیندا ہندا سی۔' اس نے سوچیا۔
فرید دی یاد بجلی وانگ کڑکی تے تلوار وانگ اسدے دل وچوں پار لنگھ گئی۔ جدوں فرید جمیاں سی، اوہ کنی نادان ہندی سی۔ کناں گندہ جیہا ہندا سی اوہ، لال بوٹ ورگا، دیکھ کے جی کچا ہون لگّ پیندا سی—اس پلپلے تتلی دے کیڑے نوں۔ نالے فرید دا آؤنا، اسدی سوشل لائیف خاطر موت دا سنیہاں سدھ ہویا سی—ڈنر پارٹیاں وچ پھلیا پیٹ کنج لئی پھردی بھلاں!
بڑے جھوٹھ بولدے نے ایہہ دنیاں والے وی کہ جدوں بچہ ماں دی چھاتی نوں منہ وچ لیندا ہے، روم-روم وچ ممتا جاگ پیندی ہے—پیڑ نال اسدیاں تاں چیکاں ہی نکل گئیاں سن۔ پھیر نرساں نے لکھ جتن کیتے، پر اسنے بچے نوں اپنے جسم نال نہیں سی چھہن دتا۔ فرق کی پیندا سی؟ اس سی وی اپنے پیو ورگا ماڑچو جیہا۔
فرو اسدے پیراں دی بیڑی نہیں بن سکیا سی۔ امی جان اسنوں رامپر اپنے نال ہی لے گئے سن۔ سچ پچھوں تاں اوہ اوہناں دا ہی پتر جاپدا سی۔ اینی چھوٹی عمر وچ ماں بن گئی سی کہ ایہہ لیبل اس اتے فبدا ہی نہیں سی۔ اسنوں، اوہ توں ماں اکھواؤندی وی عجیب جیہا لگدا سی—تے جدوں اوہ اسنوں شہینو آکھ کے بلاندا تاں اپنے پتر دے مونہوں اپنا پیار دا ناں سن کے اسنوں، اس اتے پیار آؤن لگّ پیندا سی۔
ایہہ اوہی زمانہ سی، جدوں اجے نیند اس نال رسی نہیں سی۔ اس ہرجائی نیند نے ہی تاں اک دن اسدیاں مستانیاں اکھاں وچ سماع کے اسنوں اپنے پارٹنر دی نرول مرضی اتے چھڈّ دتا سی۔ ایہہ اوہی مضبوط باہاں والا پارٹنر سی، جسنے کیہا سی کہ اوہ تاں صرف اسنوں باہر گھاہ اتے لٹاء آؤن خاطر لے گیا سی، ویسے اسدی نیئت زیادہ بد نہیں سی۔ اس گلّ نے سلیمان صاحبَ نوں جذباتی کر دتا سی۔ پر اوہناں اسدے پارٹنر دا جباڑا نہیں سی توڑیا—کیونکہ اوہ اوہناں دا سینئر افسر سی۔ جے کوئی سینئر افسر اپنے کسے ملازم دی پتنی نوں، جہڑی ناچ دوران لمی تان لئے، مہربان ہو کے باہر گھاہ اتے لٹاؤن لے جائے تاں اوہ جباڑے تڑواؤن دا حقدار نہیں ہندا۔ ...تے جے سلیمان نے اپنے ہوچھیپن تے مورکھتا دا ثبوت انج نہ دتا ہندا تاں شاید گلّ اینی اگانھ نہ ودھدی—تے پھیر اسنوں باس دی حدوں ودھ دل جوئی نہ کرنی پیندی۔
باس، یانیکِ مسٹر دین، ہٹا-کٹا ہون تے نال نال کسے گریلے جنا حسین وی سی۔ کالا-ڈنن، ان-بن چوکھونٹے تماکو دے بنڈل ورگا۔ اسنوں دیکھ کے انج جاپدا ہندا سی کہ منکھ دے وڈے-وڈیرے باندر تاں ہے ہی سن، اوہناں دا کوئی نہ کوئی سنبندھ گینڈیاں نال وی ضرور ہندا ہوئےگا—وڈے-وڈے کنّ تے قد سلیمان نالوں اک دو انچ چھوٹا، پر چوڑائی وچ لگبھگ دونے؛ ڈھائی گنے۔
شہناج نوں بدصورتی نال بچپن توں ہی چڑ سی، پر اس کالے-دینت اپر پتہ نہیں ایہہ سبج-پری کداں مہربان ہو گئی سی! ویسے شہناج دے خرچے شروع توں ہی زیادہ سن تے آمدنی گھٹّ سی۔ فلیٹ مسٹر دین دیاں مہربانیاں نال مل گیا۔ سوسائٹی وچ چڑھت بنائی رکھن لئی پارٹیاں وی کرنیاں پیندیاں سن۔ پین-پیاؤن دے خرچے وی گھٹّ نہیں ہندے۔ اس کول زیادہ ساڑھیاں دہیز دیاں ہی سن جاں کدی-کدائیں امی جان بھیج دندے سن—پر اوہ ودھیرے اپّ ٹو ڈیٹ نہیں سن ہندیاں۔ دوجے مسٹر دین دے ہتھاں وچ پتہ نہیں کی جادو سی کہ اوہ ہتھ لگدیاں ہی موم وانگ پگھل جاندی سی اوہ! اوہناں نوں پیار کرن دے ڈھنگ-طریقے آؤندے سن شاید!
جد فرو پیدا ہون والا سی، سلیمان صاحبَ اپنے باس دی بیگم دیاں تنہائیاں دور کرن وچ رجھے رہندے سن—کیونکہ دین صاحبَ یورپ دے دورے اتے گئے ہوئے سن۔ شاید اس لئی اسنوں فرو نال چڑ ہو گئی سی تے اسدی ممتا جاگ نہیں سی سکی۔ جے اوہ پیٹ وچ نہ ہندا تاں حلیمہ دین سلیمان نوں ہلّ سٹیشن اتے نہیں سی لجاء سکدی۔ اجے جچگی دی پلتن وی نہیں سی لتھی کہ سلیمان اسنوں امی جان کول چھڈّ کے آپ، اپنے باس دی گرمی توں اکتائی ہوئی بیگم نال پہاڑ 'تے چلے گئے سن۔
“ڈارلنگ ایہہ سبھ نوکری خاطر کرنا پے رہے۔” اوہناں سمجھایا سی پر اسدی سمجھ وچ نہیں سی آیا تے پرتیکرم وجوں جدوں مسٹر دین واپس آئے سن، اوہ اوہناں ولّ جھکدی چلی گئی سی۔
امی جان نوں مڈھ توں ہی سلیمان نال چڑ سی—اک تاں اسدی تنخواہ شہناز ورگی کڑی دے سٹینڈرڈ دی نہیں سی، دوجا گدھے نے اینی پھرتی نال کڑی نوں ماں بناء دتا سی کہ وچاری نوں کھان-کھیڈن دا موقع ہی نہیں سی ملیا۔ لے دے کے اوہناں دی اکو اک دھی سی تے اوہ وی اینی بدھو کہ سلیمان دی کھوکھلی چاپلوسی وچ آ کے راجیاں-راٹھاں دے پیغام (رشتے) ٹھکراء بیٹھی سی۔ گلاں-گلاں وچ اوہناں نے شہناز نوں وی سمجھایا سی کہ حلیمہ تے دین دی انج وی گھٹّ بندی ہے، چنگا موقع ہے، جے گلّ بن جائے تاں سارے دلدر دور ہو سکدے نے۔ اس لئی اوہ جان-بجھّ کے فرو نوں اپنے نال ہی لے گئے سن۔ آہ، فرو—اج جے اوہ جیوندا ہندا تاں اسدیاں لتاں وی اس فوجی وانگ پلنگھ توں باہروار نکلدیاں ہندیاں۔ پر فرو دیاں لتاں دے نصیب وچ پلنگھ نہیں، برما دے جنگلاں دی دلدل سی۔
پر شبانہ دی پیدائش اتے یکدم اسدی ممتا جاگ پئی سی۔ اوہدا اسنوں ذرا وی کشٹ جاں اکیواں محسوس نہیں سی ہویا، حالانکہ فرو دے مقابلے وچ اوہ ودھیرے بھدی تے بدشکل جہی سی۔ مسٹر دین دی اپنی کوئی اولاد نہیں سی۔ امی جان دا خیال سی—جے منڈا ہو جاندا تاں شاید اوہ پگھل ہی جاندے! پر اوہ تاں دولت کماؤن وچ رجھے ہوئے سن۔ کسے نال پریم-پیار پاؤن دی وہل ہی نہیں سی اوہناں نوں۔...شہناز نے بڑا چاہیا کہ اوہ اپنی بیگم نوں طلاق دے کے اس نال شادی کر لین—پر اوہ اس سکینڈل لئی تیار نہیں ہوئے۔ اوہناں دی بیگم بجنیس وچ ادھ دی مالکن سی۔ سارا حساب کتاب ہی اسے دے ہتھ سی۔ انج وی دوہاں وچکار خاصی سلجھی ہوئی دوستی سی—اک دوجے دے نجی معاملیاں وچ دوہیں دخل نہیں سی دیندے تے سوسائٹی وچ وی پتی-پتنی دی حیثیت نال اوہناں دا پورا آدر-مان سی۔ سرکاری جاں نیم-سرکاری پارٹیاں وچ دین کدی شہینو نوں نال نہیں سن لے کے گئے۔ اوہ اوہناں دا نجی معاملہ سی تے نجی ہی رہا۔ سلیمان نوں تاں بھاویں کوئی اعتراز نہیں سی پر اسنے آپ ہی شبانہ دا بھار اوہناں اتے نہیں سی سٹیا تے نہ ہی اوہ اسنوں نظراں توں دور کر سکی سی۔ اسنے اسدی دیکھ-بھال کرن خاطر اک سوجھ وان نرس رکھ لئی سی تے اسدی رہائش دا پربندھ اک شاندار ہوسٹل وچ کر چھڈیا سی—سارے خرچ بڑی دریا-دلی نال مسٹر دین ہی جھلّ رہے سن۔ جدوں کدی اوہ لوکاں توں لک-چھپ کے اپنے کلیجے دی بوٹی نوں ہکّ نال لا لین واسطے چوراں وانگ ہوسٹل پہنچدی تاں اسنوں انج محسوس ہندا جویں اوہ کسے سنسنی بھرپور ناول دی رومانٹک پاتر ہوئے۔ اس اسنوں ہکّ نال گھٹّ کے روندی-سسکدی رہندی۔ اکثر اس دردناک سین دا پتہ مسٹر دین نوں وی لگّ جاندا—تے اوہ اسدے ہنجھو پونجھن واسطے ساڑھیاں دے پیکیٹ بھجوا دیندے۔ پر اسدے ہنجھو نہ سکدے۔ ہائے ظالم سماج نے اسنوں اپنی بچی توں وکھ کر رکھیا ہے—اوہ اپنی لاڈلی نوں شریام چمّ وی نہیں سکدی۔ اوہ اس دوآلے اک دردناک ماحول سرجدی رہندی، جسدی ہیروئن اوہ آپ ہندی تے اپنے آپ نوں بڑی رومانٹک محسوس کردی۔
پر اس وچ مدھ ورگ والیاں کئی اکائیاں وی سن۔ مسٹر تے مسیج دین وانگ اوہ اپنے پتی نال سہج-سنبندھ نہیں سی رکھ سکی تے نہ ہی حلیمہ دین وانگ کھڑے-متھے رہِ سکی سی۔ جدوں کدی دوہیں جوڑے کسے پین-پلان والی مہفل وچ اکٹھے ہو جاندے، دو چار پیگاں پچھوں ہی ڈنگ تے چوبھاں شروع ہو جاندیاں۔ حالانکہ اس سوسائٹی وچ ایہہ کوئی بری گلّ نہیں سی—جویں عورتاں چنیاں وٹاء کے بھینا-بھینا بن جاندیاں نے، اوویں ہی حلیمہ تے شہناز مرد-وٹ بھینا سن۔ شریف زنانیاں اجیہے موقعیاں اپر جذباتی ہو کے پورے ماحول وچ زہر نہیں گھولدیاں۔ پھیر اک دن حالات نے پلٹا کھادھا۔ مسٹر تے مسیج دین دی سیٹی رل گئی تے اوہ انلستان روانہ ہو گئے۔ پچھوں پتہ لگیا کہ اوہناں اپنا بجنیس اک سندھی نوں ویچ دتا ہے، جس دا ایکاؤنٹ انگلستان وچ ہی سی تے کجھ الٹ پھیر توں بعد پھیملی پرواس کر گئی سی...نویں باس نے سلیمان دی وشیشتا نوں نظر-انداز کر دتا۔ اکھ-پلکارے وچ اوہ تے شہناز، عرش توں فرش اتے اڈیاں رگڑدے نظر آئے۔
قیامت ورگے دن سن اوہ—چھ مہینے دا فلیٹ دا کرایہ سر چڑھ گیا سی۔ اوہ دوست-متر مسٹر دین دی دتی نوکری دی دین سن—وقت بدلدیاں ہی 'پھرّ-ر' ہو گئے۔ جے ادوں مسیج دارابجی نے—جہڑی اپنے سورگواسی پتی دے شراب-کھانے نوں بڑی ہشیاری نال چلا رہی سی—اوہناں دی ڈبدی کشدی نوں دولت دے چھٹیاں دا سہارا نہ دتا ہندا، تاں کی بندا؟ مالابار ہلّ اتے اسدا شاندار فلیٹ سی، جس اتے پولیس نوں کجھ شکّ ہو گیا سی۔ اس فلیٹ نوں پگڑی اتے دے کے، اوہ شہناز دے فلیٹ دا اک کمرہ لے کے رہن لگّ پئی۔ جدوں اسنوں اوہناں دی حالت دا پتہ لگا تاں چھ مہینے دا کرایہ دے کے اسنے پورے فلیٹ اتے قبجہ کر لیا تے اک کمرہ اوہناں نوں دے دتا۔ اوہنیں دنی سلیمان دے جخمیں دل اتے خورشید سنہاں نے ملھم لاؤنی شروع کر دتی سی۔ سنہاں اک ہوائی حادثے وچ اک بہادر ہواباز دی موت مر کے اپنی غمغین بیوہ واسطے چوکھی پینشن دا پربندھ کر گیا سی۔ مسیج دارابجی نے فلیٹ دا اک کمرہ اسنوں وی دتا ہویا سی۔ کئی دن ایہہ انوکھا خاندان بڑے مزے نال رہا۔ سلیمان تے خورشید دی جوڑی بن گئی—مسیج دارابجی نے شہناز نوں کئی دلچسپ ہستیاں نال ملوایا۔ کدی افسراں دے جھنڈ بوتلاں لے کے آ جاندے، کئی جہازی ٹھہاکے لاؤندے آن وڑدے—کئیاں نال عورتاں ہندیاں تے کئیاں نوں مسیج دارابجی دیاں سہیلیاں سنبھال لیندیاں۔ خوب ہاسہ-ٹھٹھا ہندا! ریکارڈ لا کے ڈانس کیتے جاندے، پر چماں-چٹی توں اگانھ گلّ نہ ودھدی—ایہہ ہور گلّ سی کہ کدی-کدی کوئی جوڑا اٹھ کے کجھ دیر لئی غائب ہو جاندا ہندا سی۔
تے دن بیتدے رہے؛ زندگی تردی رہی۔ خورشید تے سلیمان دی دوستی ہن کسے توں گجھی نہیں سی رہی۔ جے اوہ ویاہ کر لیندے تاں پینشن بند ہو جانی سی، جس دا اک بڑا وڈا سہارا سی۔ ...تے سلیمان صاحبَ صرف کھرا عشقَ کرنا جاندے سن ...گرہستی بناؤنا اوہناں 'تے ظلم کرن برابر سی۔ جدوں دی نوکری کھسی سی، خرشید اوہناں دے خرچے جھلّ رہی سی۔
خورشید خوش-قسمت سی کہ اسدا پتی اس خاطر چوکھی پینشن دا پربندھ کرکے مریا سی، پر شہناز دا تاں کوئی سہارا وی نہیں سی۔ امی جان نے فرو نوں کماؤن-کھان جوگا کر دتا سی۔ شبانہ دے ہوسٹل دے خرچے وسّ توں باہر ہندے جا رہے سن۔ اوہ دردناک کہانی وی ہن باسی ہندی جا رہی سی۔ اس لئی اسنے اسنوں وی امی جان دے پلے پا دتا۔ اوہ رقم جو مسٹر دین جاندے-جاندے اسنوں دے گئے سن، غم-غلط کرن دے چکر وچ اڈ-پڈّ گئی سی—کجھ مسیج دارابجی دیاں شراب دیاں بوتلاں وچ وڑ گئی سی تے کجھ ریس-کورس وچ۔ بمبئی ورگے شہر وچ کجھ ہزار نوٹاں دی حیثیت ہی کی ہندی ہے؟
ایہہ اوہ زمانہ سی جدوں فرو دی اچانک موت نے اسنوں مودھڑے-منہ سٹّ دتا سی۔ پتہ نہیں مدتاں دی ستی ہوئی ممتا کنج، اکو جھٹکے وچ، جاگ پئی سی! فرو دے جان ویلے اوہ اپنے اک دوست نال اجنتا-الورا دی کلا دیکھن گئی ہوئی سی—جدائی دا احساس ہی نہیں سی ہویا۔ پر اسدی موت نے اسنوں کچل کے رکھ دتا سی۔ کئی مہینے گمسمّ رہی۔ پل بھر لئی وی ہوش آؤندا تاں انج جاپدا ہنے پاگل ہو جائیگی۔
فرو دی یاد نال اوہ اک دم بیتے دے دمگھوٹو ماحول وچوں باہر نکل آئی۔ نال پئے گبھرو نے پاسہ پرتیا تے چارے ہتھ پیر کھلار کے پرے پلنگھ اتے پسر گیا۔ کھڑکی وچوں آ رہی روشنی کجھ ودھیرے ددھیا ہو گئی سی۔ اسدا سڈول جسم پورے پلنگھ اتے فیلیا ہویا سی۔
“شہینو ڈارلنگ-مائی سویٹ بیبی،” اسنے، اسدے کنّ دی لول بلھاں وچکار گھٹدیاں شادی دی درخواست کیتی سی۔ تتڑے دے اوہ شبد ہن تائیں سپّ دے پھوکاریاں وانگ کناں وچ سرک رہے سن۔
“شادی!”
اک اک کرکے پتہ نہیں کنے سالاں دا بھار لتھّ گیا سی، اسدے موڈھیاں توں—اسنے لماں ہؤکا لیا تے اپنے آپ نوں اسدیاں مضبوط باہاں وچ ڈھلیاں چھڈّ دتا۔ اس بہت تھکّ گئی سی۔ جے کجھ دن ہور نیند نہ آئی تاں ایہہ ہستی بارود دے ڈھیر وانگ پھٹ جائیگی۔ کنی وشالتا ہے اس نوجوان دے چوڑے سینے وچ! جسدی تازگی دی چھاں ہیٹھ اسدی کرنڈ ہوئی پئی ہستی مڑ لہراؤن لگّ پئی ہے۔ اسنے ہمبھے-ہٹے مسافر وانگ نڈھال-جہی ہو کے اپنا سر اوہدی ہکّ اتے رکھ دتا تے کسے نکی جہی یتیم بچی وانگ سسکن لگّ پئی۔ فوجی جوان نے سپنے وچ پچکاریا، جویں کتے نوں پچکاریا ہوئے—
“...بیبی، بیبی-پچّ...مائی سویٹ-بیبی ڈارلنگ...”
اوہ پھیر برڑایا تے دوجے پل ہی سپنیاں دی وادی وچ چگھیاں بھرن لگا۔
اسدیاں پڑپڑیاں وچوں سیک نکلن لگّ پیا؛ اکھاں وچ بھبل رڑکن لگی تے دل کسے بھٹکے ہوئے پنچھی وانگ پھڑپھڑاؤن لگّ پیا۔ اوہ اوہدے جسم اتے ہولی ہولی ہتھ پھیردی تے ہنجھو کیردی رہی۔
ایہناں رونقاں وچ رڑکدی چپّ توں اوہ اکتاء گئی سی۔ فلیٹ وچ ٹھہاکے گونج رہے ہندے سن تے اسدے اندرلی ویرانی ودھ رہی ہندی سی۔ مسیج دارابجی پتہ نہیں کدھروں پچھمی سیلانیاں دے اک جھنڈ نوں گھیر کے لے آئی سی—جدوں دی شراب بندی لاگوُ ہوئی سی، ایہہ فلیٹ اتی سبھئک قسم دا رنڈی-خانا بنیا ہویا سی...گاہک بناں روک ٹوک آؤندے، پرمٹ دی شراب پہلے ہلے وچ مکّ جاندی تے پھیر مسیج دارابجی دیاں بوتلاں دے ڈٹّ کھلھدے—عیش ہی عیش ہندی!
کئی واری اکّ کے اسنے ویاہ کروا لین دی سوچی—اک جان کی ہزاراں جاناں نال عاشق وی ہوئی—اپنا تن، من، دھن سبھو کجھ لٹاء دتا پر شکار ہمیشہ رسا تڑاء دے نسّ گیا۔ جدوں کوئی انج گھچالی دے جاندا سی، اسنوں پھیر غشیاں پین لگّ پیندیاں—پرانے روگ مڑ اگھڑ آؤندے، ہول پین لگّ پیندے، ٹٹیاں لگّ جاندیاں، خون دا دباء گھٹّ جاندا تے اپنے ٹٹے ہوئے دل نوں جوڑن خاطر اوہ مڑ شراب دا سہارا لے لیندی۔ ادوں مسیج دارابجی اسنوں واہوا کھریاں-کھریاں سناؤندی۔ اک واری تاں مسیج دارابجی نے اسنوں اینا ہرکھا دتا سی کہ جتی لے کے اسنے اسدی جھنڈ سنوار دتی سی تے اوہ ہرکھ کے بڑبڑ کردی ہوئی تر گئی سی۔ اس گھٹنا توں بعد شہناز دی زندگی وچ اک عجیب انقلاب آیا سی۔ اسدی ملاقات اک دھکڑ قسم دے انقلابی شاعر نال ہوئی۔ اوہ پوری ہمت تے حوصلے نال دیش وچ انقلاب لیاؤن لئی اڑنگ سی۔ حرام-بچی دی ماں دی حیثیت نال اوہ اپنے آپ نوں چوٹی دی انکلابن سمجھدی سی۔ انج آرٹ تے کلچر دی سیوا دے سلسلے وچ اسنوں سمیں سمیں کئی کلاکاراں اتے عاشق ہون دا موقع وی ملیا۔ مسٹر دین دیاں بخشیاں ہوئیاں ساڑھیاں بالکل بے کار ہو چکیاں سن۔ اوہنیں دنی اسنے اتی باگیانا ڈھنگ نال، میلیاں پرانیاں ساڑھیاں وچ مزدوراں نال کم کرنا شروع کر دتا سی۔ اس ماحول وچ انگریزی شراب پھبدی وی نہیں سی تے نہ ہی آسانی نال ملدی سی—سو اسنے سستی دارو تے ڈنگا لاہنا شروع کر دتا سی۔
اف! کناں ہو-ہلاّ ہندا ہندا سی اوہنیں دنی—رلے-کھلے کلاکاراں نال فلیٹ بھریا ہندا، واتاورن وچ ٹھرے (لاہن) دی بو بھری ہندی—سنسار بھر دے ساہت، فلسفے تے شاعری اتے گرما-گرم بحثاں ہندیاں سن—جہناں دا انت اکثر چھترو-چھتری ہو کے ہندا ہندا سی۔
پر چھیتی ہی اسنوں چانن ہو گیا کہ بھکھے ننگے فنکاراں (کلاکاراں) دی صحبت وچ آتمک شانتی تاں مل سکدی ہے، پر مکان دا کرایہ تے ہور گھریلو خرچے، جے اوہناں دی کھلّ وی لاہ لئی جائے تاں وی، پورے نہیں ہو سکدے۔ مزبورن اس نے پھیر مسیج دارابجی نال میل کر لیا۔ اوہ وی شاید اڈیکدی ہی پئی سی، جھٹّ راضی-بندہ ہو گیا۔ اسنے اپنے اجڑے ہوئے فلیٹ نوں مڑ سجایا-سنواریا تے دوبارہ اوہی صوفی قسم دی دوستی تے ولائتی شراب دا دور شروع ہو گیا۔ ٹورسٹاں دی بھیڑ رہن لگی۔
اتری ہند دا ایہہ گبھرو وی اسے سلسلے دی اک کڑی سی۔ سلھیاں اکھاں نال اسنے نیند وچ مست نوجوان ولّ تکیا۔ اسدے نکّ تے اپرلے بلھ دے اپر نکیاں نکیاں پسینے دیاں بونداں، ہیرے دیاں کنیاں وانگ لشک رہیاں سن۔ اسنے جھک کے اپنے ٹھنڈے تے باسی ہونٹھ اسدے منہ دے دہانے دے سرے اتے ٹکاء دتے، جتھے جاگدے سمیں نکا جیہا ٹویا مسکراؤندا رہندا سی۔
پہُ پھٹن لگی—کجھ چر بعد سورج دیاں بے رحم برچھیاں اوہناں بندہ اکھاں وچ چبھن لگّ پینگیاں تے فوجی جوان جاگ پئیگا۔ اسنے اک وار پھیر جی بھر کے لاڈلے نوں تکیا تے اتے چادر دے دتی۔
اگلے پل اوہ بغیر اکھاں جھپکائے، اپنے تھکے-ٹٹے سریر نوں گھسیٹ کے بسترے توں اٹھ کھڑی ہوئی۔
شیشے وچ اپنے ویران کھنڈر ورگے چہرے نوں دیکھ کے تربک گئی۔ اسدے جاگن توں پہلاں پہلاں مرمت کرنی پئیگی۔ اوہ اچھوپلے ہی کمرے اندر آئی تاں اوہ جاگ رہا سی۔ اسنوں ونہدیاں ہی اسدی انگڑائی ادھ-وچالے رہِ گئی تے گھبرا کے چادر اپنے دوآلے لپیٹدیاں تے اپنی کچی جہی مسکان نوں سگریٹ دے دھنئیں پچھے چھپاؤندیاں، اوہ ہکلایا—
“بیبی...” اوہ پتھر دے بتّ وانگ تھاویں کھڑی رہِ گئی۔
“بیبی، کتھے اے؟” اوہنے سگریٹ دے سلگدے ہوئے حصے اتے نظراں ٹکاء کے پچھیا۔
“بے-بی؟” آواز اسدے حلق وچ سہم گئی۔
“ہاں...” اوہ گہہ نال اسدے ولّ تکدا ہویا بولیا، “اوہ تہاڈی بیٹی اے نہ؟...کنی ملدی اے شکل تساں دوہاں دی!” اسنے انگریزی وچ کیہا سی۔ “ہاؤ، کلوج ٹو...”
“کی بک رہا ایں؟” اوہ گبھرو ولّ تن کے گڑھکی۔
“میں ایناں کمینہ نہیں میڈم! اسیں شادی کر لوانگے۔”
اوہ پاٹیاں جہیاں اکھاں نال کجھ چر اس ولّ تکدی رہی، پھیر دوہاں ہتھاں وچ میکئپّ بکس چکیا تے کاہل نال کمرے وچوں باہر نکل گئی۔
اسنے اک واری پھیر شیشے وچ اپنی شکل دیکھی—تے اس سنسان کھنڈر وچ اس معصوم حسینہ نوں لبھن لگی، جسنے اک شام خاطر اس نیم-ہنیرے، دھوآں-بھرے کمرے وچ، شراب نال بہکیاں اس نوجوان دیاں اکھاں وچ جنم لیا سی تے چڑھدے سورج دیاں ظالم کرناں نے اسنوں بھسم کر دتا سی۔ اوہ سپنیاں دی شہزادی، اس دے نزدیک ہی، اس کھنڈر وچ کتے دفن سی تے ازلی نیند ستی ہوئی سی۔ اسنے میکئپّ بکس اک کونے وچ وگاہ ماریا تے روندڑ-جہے ٹھہاکے لاؤن لگّ پئی۔
ناشتے دی میز اپر سجیاں-سرخ اکھاں والا نوجوان بڑی بے قراری نال بیبی نوں اڈیک رہا سی—واری واری اسدیاں اکھاں اوہدے چہرے وچ اپنے گواچے ہوئے سپنے نوں لبھن لگّ پیندیاں سن تے پھیر سنگ کے نیویں پا لیندا سی اوہ۔
“جان توں پہلاں صرف کجھ منٹ لئی مینوں اس نال ملاء دیو، اسدے لہجے دی مٹھاس نے اسدے کالجے وچ ٹھنڈ پا دتی، شرماؤندا-سنگدا ہویا وی بڑا پیارا لگدا سی اوہ۔
“توں اسنوں نہیں مل سکدا۔” اسنے جذبات وسّ بھرڑائی آواز وچ بسّ اینا ہی کیہا۔
“کیوں؟ پر—میں استوں بناں جیوندا نہیں رہِ سکانگا...۔”
“پلیز ناشتہ کرو تے تشریف لے جاؤ...” اسنوں غصہ چڑھن لگا جویں سچ مچّ اسنے اسدی معصوم دھی نوں خراب کر دتا ہوئے۔
اسنے ناشتہ نہیں کیتا چپ چاپ بیٹھا پلیٹاں ولّ تکدا رہا۔
“تھوڑھی کو وسکی مل سکدی اے؟” اسنے دوہاں ہتھاں وچکار پڑپڑیاں گھٹدیاں کیہا۔
“نہیں...” اسنے پوری کرڑائی نال کیہا۔ جان سمیں اسنے ترلا جیہا ماریا—
“بیبی نوں کہنا، میری اڈیک کرے—واپسی 'تے میں پھیر آوانگا—شادی توں بعد اسنوں لدھیانے لے جاواںگا۔” اوہ مورکھاں وانگ اکھاں پھرکاؤندیاں ہنجھو روکن دی کوشش کر رہا سی۔
جدوں اوہ چلا گیا، اوہ بڑی دیر تک، دمیل لاگے، بیبی نوں اس نوجوان دیاں مضبوط باہاں وچ ستی دیکھدی رہی...بمبئی دے بھیڑ-بھڑکے توں دور؛ اس سبھء رنڈی-کھانے تے مسیج دارابجی دے پنجے توں آزاد؛ نت نویں سیلانیاں دی پکڑ توں مکت کھلھے کھیتاں دی تریل دھوتی کچی دھرتی دی مہک بھری گندھ وچ متوالے نینا والے دو جوان جسم، گیندے تے چمیلی دے تازے گندے دو گجریاں وانگ ہی الجھے ہوئے سن—تے اسدیاں بے رونق اکھاں وچ اٹکے ہوئے ہنجھوآں وانگ تھرک رہے سن—تے نیند اسدیاں بڈھیاں اکھاں وچ زہر گھول کے پتہ نہیں کتھے اجڑی ہوئی سی...
(انوواد: مہیندر بیدی، جیتو)
