نکی-جہی گلّ عصمت چغتائی
“کیوں بئی سمجھ گیا ایں نہ؟ بس ایہہ نکی-جہی گلّ اے ساری۔” وکیل صاحبَ نے رتا اگانھ ولّ جھک کے اس پتلو جہے منڈے نوں پچھیا سی۔ ...
...تے گوپال سنگھ دا مورت ورگا چہرہ پیلا پے گیا سی۔ پسینے دیاں دھاریاں جہیاں، اوہدیاں پڑپڑیاں ہیٹھ فٹّ رہی لوی، بھوری-داڑھی وچ وگ رہیاں سن تے اوہ اپنے پٹھے ہتھ نال پسینہ پونجھ رہا سی۔ پھیر اسنے اپنیاں انیندیاں اکھاں دیاں من-من بھریاں پلکاں اتانہ چکیاں سن...تے اسدیاں اکھاں وچ دیکھ کے وکیل صاحبَ سہم گئے سن...چٹے ڈیلیاں وچکار سنہری پتلیاں انج تھرک رہیاں سن، جویں دودھ دے بھرے کٹوریاں وچ سنہرے پھلّ دیاں پتیاں...! اﷲ پاک نے ایہناں اکھاں نوں پتہ نہیں کنیاں راتاں جاگ کے بنایا ہوئےگا!
“نہیں وکیل صاحبَ...” گوپال نے اک لماں ہؤکا کھچیا تے اسدی دھون کجھ ہور نیویں ہو گئی۔
“اوئِ یارا، اینی کو گلّ وی تیری عقل 'چ نہیں آ رہی، بئی رکھی نال تیرے ناجائز سبندھ سن تے تسیں دوئے رات نوں...”
“ن-نہی...” گوپالا جھلیاں وانگ سر مارن لگّ پیا سی، جویں کسے ادکھّ پھاہے 'چوں اپنی گردن چھڑان دی کوشش کر رہا ہوئے، انج نہ آکھو وکیل صاحبَ...انج، نہ آکھو۔”
“سردار جی،” وکیل صاحبَ نے کھجھ کے میز اتے مکا ماریا، “میرا وقت کیوں برباد کردے او؟ تہاڈا پتر مرنا ای چاہندا اے تاں کوئی وی وکیل اسدی جان نہیں بچاء سکدا...”
“وکیل جی،” گوپال دا بڈھا پیو رون لگّ پیا، “میرا اکو-اک پتر اے وکیل جی...ایہدی جان بچاء لؤ جی...”
“اس وچ بھلاء میرا کی قصور اے سردار جی کہ تہاڈا اکو-اک پتر اے تے اوہ وی پھاہے لگن 'تے تلیا ہویا اے!”
“جے اسنوں پھانسی ہو گئی تاں...” تے بڈھے سردار دیاں بھباں نکل گئیاں، گلّ پوری نہ ہو سکی۔
“جویں میں کہہ رہاں، جے ایہہ اوہی بیان عدالت ساہمنے دہراء دیوے تاں پھانسی نہیں ہوئےگی۔ اینی کو گلّ ایہدی سمجھ 'چ نہیں آ رہی...ایہدے دماغ 'چ گوہا بھریا ہویا اے۔ رکھی نال اسدے سبندھ سن، جوگندر نے ایہناں نوں رنگے-ہتھیں پھڑھ لیا، اسدے سر اتے خون سوار ہو گیا، اوہ گنڈاسا چکّ کے ایہناں نوں مارن لئی اہلیا تے پھیر ہتھو-پائی ہندیاں گنڈاسا، الٹا، اسے نوں وجع گیا تے اوہ تھاویں ڈگّ پیا۔”
“ایہہ جھوٹھ اے۔ گنڈاسا میرے ہتھ وچ سی تے میں ہی جوگندر نوں...”
“پھیر اوہو بکواس...بچیاں والی ضدّ، میں نہ مانوں۔ سردار جی تہاڈا منڈا اول درجے دا اوہ اے...”
“گوپالے، میرے ولّ ویکھ پترا،” بڈھے سردار نے کیہا۔
منڈا سہم کے رتا ہور سنگڑ گیا۔ اسنوں پتہ سی کہ بڈھے پیو دیاں اکھاں گاڑھی دلدل ورگیاں ہندیاں نے...اسنوں پکڑ لینگیاں تے پھیر اس کدی نہیں چھٹّ سکنا۔
وکیل صاحبَ دوئے ہتھاں وچ اپنا سر پھڑی بیٹھے سن۔ اینے مایوس اوہ کدی نہیں سی ہوئے! اوہ بڑے رکھے، نرموہی تے کاروباری جہے آدمی سن۔ پتہ نہیں کنے چوراں، ڈاکواں، قاتلاں اتے دماغی مریضاں نوں پھانسی دے تختے توں موڑ لیائے سن، اوہ۔ کدی کسے مکدمیں وچ اوہناں نے جذبات نوں پہل نہیں سی دتی۔ پر اس بڈھے سردار تے اس پتلو جہے منڈے نوں دیکھ کے پتہ نہیں کہڑی گجھی سٹّ دل اتے لگی کہ اوہ بے بس جہے ہو گئے سن۔ ربّ دی قدرت کنی سوہنی صورتَ سی بدنصیب دی! جاپدا سی چن دا بوٹا، نرم سلھی مٹی 'چوں فٹّ نکلیا اے۔
“گوپال سیاں، پھانسی لگدی ویکھی اے کدی؟”
“نہیں جی۔”
“جاندا ایں پتر، پھانسی کڈی بھیڑی چیز ہندی اے؟ اکھاں دے ڈیلے گلھاں تیک لمکن لگّ پیندے نے، جیبھ باہر نکل آؤندی ہے تے دھون ہتھ لمی ہو جاندی اے۔” وکیل صاحبَ بڑی بھیانک تے کرخت آواز وچ بول رہے سن، جویں گوپال نوں ڈرا رہے ہون تے اوہناں نوں اپنی پٹھّ اتے وی کنّ-کھجورے تردے ہوئے محسوس ہوئے۔ گوپال دے بلھ فرقے تے اوہ دنداں ہیٹھ ہتھیلی نپّ کے رون لگّ پیا—دودھ دے کٹوریاں وچ تیردیاں، سنہری پھلّ دیاں پتیاں ہلن-ڈولن لگّ پئیاں سن۔
“توں رکھی نوں بچپن توں جاندا ایں نہ؟” وکیل صاحبَ نے گلّ رتا گھماء کے توری۔
“آہو جی۔ اینے اینے ہندے 'کٹھے کھیڈدے رہے نے جی...” بڈھے سردار نے، دھرتی نالوں ڈیڈھ کو فٹّ اچی ہتھیلی رکھدیاں جویں منتی وی دسّ دتی ہوئے۔
گوپال دے چہرے اتے نرم-نرم بچپن نکھر آیا۔ اک وار پھیر وکیل صاحبَ نوں خدا دی قدرت یاد آ گئی...پتہ نہیں فرشتاں نے کنے چہریاں دی معصومیت چراء کے اس چہرے اتے جایا کر دتی سی!
“اس دا مطلب ایہہ وے کہ تسیں اک دوجے نوں بچپن توں ہی جاندے ہو؟...چاہندے ہو؟”
“او جی، بچپن تاں باندر ہندا اے، چاہنا نہ چاہنا کی جی...! گھڑی 'چ میل تے پلاں 'چ جھگڑے۔ آہ ہنے گلوکڑیاں پائیاں ہوئیاں نے تے ہنے جنڈم-جنڈی۔ تے رکھی تاں مرچ سی، مرچ! کسے نال اسدی دو گھڑیاں نہیں سی بندی۔ اک گوپال سی وچارا جہڑا اسدی نادر شاہی جھلّ لیندا سی...بڈھاپے دی گھروڑ جو سی جی۔ ایہدا دل وی بڈھا سی۔ رکھی پھٹکار دیندی تاں بوتھی لمکاء کے ماں دے گوڈے مڈھ آ بیٹھدا...تے جدوں پھیر اسدا چتّ کردا، آواز مار لیندی...تاں نٹھّ کے اسدے کول جا پہنچدا۔”
ذرا وڈی ہوئی تاں چانچکّ گوپالے توں پھرنٹ ہو گئی۔ ہور کڑیاں دی ٹولی وچ سر جوڑ کے بیٹھی، پتہ نہیں کی-کی گلاں کردی رہندی۔
“منڈے بڑے خراب ہندے نے، اوہناں دے من 'چ کھوٹ ہندی اے۔” رکھی نے گوپال نوں سمجھایا تاں اوہ سمجھ گیا۔ پھیر اسدے من وچ وی کھوٹ پونگرن لگّ پئی سی تے پھیر رکھی نوں وی اس کھوٹ وچ روچی ہو گئی سی۔ کدے رسّ جاندی، کدے منّ بہندی۔
“سوچ لویں گوپالیا...جے کدی توں میرے نال پیار-پیور دی گلّ کیتی تاں چنگا نہیں ہونا۔ چاچی نوں دس کے اینیاں جتیاں پواوانگی کہ پگّ ڈھلک جو-گی تیری۔”
“چل پرھاں، بھوتنی جی نہ ہوئے تاں...مینوں ہلکے کتے نے وڈھئ کہ تینوں پیار کراں گا؟” گوپالا ہرکھ گیا سی۔
“کیوں شیطاناں میرے وچ کی بجّ اے؟ کالی-کوجھی آں؟ لنگڑی-لوہلی آں؟ کانی آں؟ جو توں مینوں پیار نہیں کر سکدا...بول؟” تے اوہ لڑ پئی سی۔
“بس میری مرضی...چتّ کرو، کرونگا! نہ کرو، نہ کرونگا۔” گوپالا آکڑ گیا۔
“آ ہ-ہ-ہا! وڈا آیا مرضیاں والا۔ چل، جاہ چلھے 'چ پے۔” اوہ ہرکھ جاندی تے کئی کئی دن نکّ-بلھ وٹی پھردی رہندی۔ گوپالے دی دنیاں سنی ہو جاندی۔ اوہ وی کملیاں وانگ ایدھر-اودھر بھوندا پھردا—تے پھیر پتہ نہیں رکھی دی کہڑی رگ پھڑکدی تے اوہ ڈھیلی پے جاندی۔
“ہائے وے گوپالیا، تیرے بغیر کنج جیوانگی میں! میں تے سنکھیا کھا کے ستی رہِ جاوانگی۔”
گوپالے دے منہ اتے وی رونق آ جاندی۔ اکھاں نشیا جاندیاں تے اوہ پھیر چانچک پلٹ کے فن ماردی—''کیوں اوئِ...توں سمجھ کی رکھیا اے؟ ایوں دیدے پاڑ-پاڑ کے جھاکدا ایں؟ قسم نال دیدے بھنّ دیانگی۔” اوہ بغیر کسے گلّ توں ہی بھڑک اٹھدی۔
خدا نے عورت تے مرد وچکار ایہہ کیہو جیہا طوفان بنھاں ہویا ہے...اک گھٹّ امرت؛ اک گھٹّ زہر! کدی غصے وچ پیار؛ کدی پیار وچ غصہ! دوہاں وچ سکھ ہی سکھ؛ دوہاں وچ دکھ ہی دکھ۔
“وے گوپالیا...ایدھر میں نہاء رہی آں، توں پرھاں منہ بھوآں کے بیٹھا روھیں۔ جے ایدھر ویکھیا تاں واہگورو تیریاں اکھاں پٹم کر دیؤُ...”
گوپالے نے صرف منہ ہی پرھاں نہیں سی کیتا بلکہ اٹھ کے پتھر دی اوٹ وچ وی چلا گیا سی...تے رکھی برا منّ گئی سی۔
جدوں رکھی دیاں چیکاں سنکے اسنے سنے کپڑیں پانی وچ چھال مار دتی سی تاں اوہ کنڈیالی جھاڑی بن بیٹھی سی۔ اوہدا منہ ولوندھر چھڈیا سی تے بڑیاں ہی گالھاں دتیاں سن۔ اوہ اسدے کیساں نال جھول گئی سی تے غریب مساں ڈبنوں بچیا سی۔
“تینوں کی چٹی پئی سی؟ مینوں ڈبّ جان دیندا۔ دسّ سورا، میں تیری کی لگدی ساں؟” گوپالے نے روس پرگٹ کیتا تاں اوہ مہنے مارن لگّ پئی سی۔ جدوں اوہ وچارا شرمندہ جیہا ہو کے پانی وچوں باہر آؤن لگا تاں اوہ ڈھیلی پے گئی۔ “چل کرماں سڑیا ہن تاں توں مینوں ویکھ ای لیا اے، نالے تیرے کپڑے وی بھجّ گئے نے۔ اودھر پتھر 'تے سکنے پا آ، تے توں وی نہاء لے۔ مشک پئی ماردی اے تیرے 'چوں۔ پر خبردار ایدھر نہ ویکھیں...پرلے پاسے ای نہاویں، ہاں۔”
تے پرلے پاسے کس نہاؤنا سی...تے نالے کئی دوریاں ڈاڈھیاں خطرناک ہندیاں نے۔ نیڑے رہن والیاں دا بے پردہ ہون دا خطرہ مکّ جاندا ہے۔
شربتی نے دوروں ہی ویکھ لیا سی تے رولا پا دتا سی؛ حالانکہ گوپالا اپنے جوڑے وچ پھسی رکھی دی نتھّ ہی کڈھ رہا سی، پر شربتی نے بڑی ہاہاکار مچائی سی تے رکھی دے پیو نوں جا دسیا سی۔ واہوا بول-بلارا ہویا تے مسیں رکھی دی نکّ کٹی جانو بچی۔ سارے پنڈ وچ ہاہاکار مچّ گئی سی۔ رکھی دے شرابی پیو نے اسنوں کافی کٹاپا چاڑھیا، والاں توں پھڑھ کے سارے ویہڑے وچ گھڑیسیا تے کئی ڈنگ بھکھی پیاسی نوں کوٹھڑی وچ ڈکی رکھیا سی۔
تے گوپال سنگھ ہریں اینا ڈر گئے سن کہ گھرے آؤندیاں نوں ہی بخار نے مہں وانگوں ڈھاء لیا سی۔ تے دوسرے دن جے اوس ٹائیفائیڈ بخار صدقہ گھردیاں نوں اسدی جان دی فکر نہ پے گئی ہندی تاں بھان سنگھ نے گنڈاسی نال اسدی دھون ہی لاہ چھڈنی سی۔
دو مہینے تانئیں اوہ زندگی تے موت دے وچکار لگاتار جھولدا رہا۔ جس دن رکھی دا ویاہ جوگندر نال ہویا اسے دن وید جی نے اسدی زندگی دی امید چھڈّ دتی سی۔ تے پھیر جدوں اوہ ہولی-ہولی ٹر کے دھپّ وچ جا بیٹھن دے قابیل ہویا تاں لوکیں تلإ والے حادثے نوں بھلّ چکے سن۔ انج پنڈ دے اتہاس وچ ایہہ کوئی خاص جاں بے مثال گھٹناں وی نہیں سی۔
“تاں ٹھیک ہو جان پچھوں تینوں رکھی دے ویاہے جان دا افسوس تاں ہویا ای ہوئےگا؟” وکیل صاحبَ نے پچھیا۔ گوپال سوچیں پے گیا۔...ٹھیک ہو کے تاں اوہ کئی دناں تانئیں روٹی نوں ہی ترسدا رہا سی۔ وید جی کہندے سن، صرف پتلی-پتلی دال دیو تے اسدا جی کردا سی بئی ساری دنیاں نوں ہڑپ کر جاواں۔ پھیر جدوں ماڑی-موٹی جان پئی تاں اوہ کم 'تے جان لگّ پیا سی۔ رکھی سجی سجائی سہیلیاں نال ٹپوں-ٹپوں کردی پھردی، گہنے کپڑے وکھاؤندی۔ اوہ اندرے-اندر کڑھدا، 'تیویں دی جات ای کمینی ہندی اے۔ گہنے کپڑے پواؤ تے داسی بناء لؤ۔' ایوں سوچ کے اسدا کالجا ٹھر جاندا۔
'میرے تو گردھر گوپال، دوسرا نہ کوئی۔'
بڑی سر وچ گاؤندی سی سالی، 'ہائے وے گوپالیا تیرے بناں کنج جیوانگی میں؟' تے نامراد، کرماں سڑی، چنگی بھلی جیوں رہی سی۔
“جاہ پرھاں توں! توں کدھر دا وڈا گردھر بن گیا وے؟ توں تاں صرف گوپالا ایں، گوپالا۔ اوئے توں میرا کجھ نہیؤں لگدا، ہاں۔” اک دن اوہ دال منگن آئی سی تے گوپالے نوں چڑاؤن لگّ پئی سی۔ پر پتہ نہیں کیوں گوپالے دا رون نکل گیا سی تے اوہ کھڑکھڑا کے ہسّ پئی سی۔
“ہائے میں مر جاواں! کدی مرد وی روندے نے؟ مرد تاں رواؤندے نے...”
“جوگندر تینوں جی کھوہل کے رواؤ۔” اسنے کھجھ کے آکھیا سی۔
“رواؤ تاں رووانگے، ہساؤ تاں ہسانگے—اساں دا مالک جو ہویا۔”
گوپال دا جی کیتا سی رکھی دے منہ اتے چنڈ مارکے اسدے نکے-نکے دند چولاں وانگ کھلار دوے، پر اسنے عورت اتے ہتھ چکنا نہیں سی سکھیا۔ اوہ اٹھ کے ترن لگا تاں رکھی سہم گئی۔
“کیوں گوپال سنگھ جی ناراض ہو گئے؟ نہ جی، انج ناراض نہ ہووو۔” اسنے اسدے ہتھ پھڑھ لئے سن۔ “ہائے جے تسیں سچ مچّ رس کے چلے گئے تاں میرے پران ای نکل جانگے۔...سچ پچھدا ایں گوپالیا، تاں توں ہی میرا سبھ کجھ ایں...دو چار دھول-دھپھے مار لے پر ناراض نہ ہو۔” تے پھیر اسدی آواز بھرڑاء گئی سی، “سنجوگاں دی گلّ اے میرے متوا۔ تیرا تے میرا تاں کئی جنماں دا ناطہ اے...توں نہینؤں میرا گردھر گوپال تاں ہور کون ایں؟ ویکھ گوپالا کدی بھیڑ-سنگھیڑ آ گئی تاں میں تینوں ای بلاؤنا ایں—میری رچھیا خاطر اپنا چکر گھماؤندا آویں۔ آوینگا نہ، وچن دیء۔”
گوپال اسنوں پرھاں دھریک کے اپر چوبارے وچ جا لیٹیا سی۔ اسنے رکھی نوں کوئی وچن نہیں سی دتا۔ پر کی وچن دینا جاں نہ دینا اسدے اپنے وسّ وچ سی!
جدوں وی اوہ آؤندی اپنے پتی دے گن گاؤن لگّ پیندی، “ہائے رام کی دساں! مینوں بڑا ای پیار کردا اے۔” اسدیاں اکھاں وچ پریاں دے ناچ ہو رہے ہندے تے گوپالے دیاں ناساں پھڑکن لگّ پیندیاں؛ اوہ پھیر ہسّ پیندی۔
“گوپالیا توں میرے گبھرو 'تے سڑدا ایں۔” اوہ چڑاؤندی۔
“تے جتیاں نال جدوں تیری مرمت کر رہا ہندے...ادوں؟”
“ہاں کردا اے، پھیر؟ پیار وی تاں ڈاڈھا کردا اے نہ،” اوہ بدکار تیویناں وانگ ڈیلے نچاء کے آکھدی، “سارے خاوند (پتی) ای اپنیاں تیویناں دی مرمت کردے نے۔ جے تیرے نال ویاہی ہندی تاں توں بخش دیندا؟ توں وی تاں چھتر-پولا کردا...”
“نہ کدی نہیں۔”
“سچ! کدی پیار نال وی نہیں؟”
پر رکھی دا ایہہ ہاسہ-ٹھٹھا بڑے تھوڑھے دن چلیا سی۔ اجے پورا سال وی نہیں سی ہویا کہ جوگندر کئی کئی دن گھروں غائب رہن لگا۔ جدوں آؤندا نشے وچ گٹّ ہندا تے رکھی نوں اجیہا کٹاپا چاڑھدا کہ محلے وچ جاگ ہو جاندی...سبھ پاسیوں گالھاں دا برڑاہٹ ہندا تے پھیر چپّ ورت جاندی۔ تیجے چوتھے دن پھیر ایہی ڈرامہ ہندا...تے پھیر تاں ایہہ نت-دہاڑے دا کم ہو گیا سی۔ رات ادھی ہوئی نہیں تے رکھی دے چیکاٹے پئے نہیں...محلے والے وی ہن ادھر بہتا غور نہیں سی کردے۔ کوئی زیادہ ہی آفت مچدی تاں ماڑا موٹا دھیان دیندے۔ پر گوپالے دے کناں وچ رکھی دیاں چیکاں سوہے-توڑے بن کے پور جاندیاں۔ ہولی ہولی رکھی دے گہنے الوپ ہندے گئے، جوگندر کئی کئی ہفتے گھروں باہر رہن لگّ پیا۔ نوکریاں وی اسنے کئی بدلیاں پر کتے ٹک نہ سکیا...۔ رکھی بیمر ہو گئی...گربھ پات پچھوں، اوہنوں عورتاں والیاں کئی بیماریاں لگّ گئیاں۔ ہن اوہ گھروں باہر وی گھٹّ ہی نکلدی سی۔
جدوں پتی، پتنی دا نرادر کرے...اوہنوں کٹے مارے تاں لوک وی پتنی نوں ہی قصوروار دسدے نے۔ رکھی دے نکے موٹے سارے عیب اگھڑ آئے سن۔ لوک منہ اتے ہی کہن لگّ پئے سن۔
اک دن اوہ تلإ 'چوں پانی بھر کے لیا رہی سی تاں راہ وچ گوپالا مل پیا۔ رکھی دے میلے پرانے کپڑے، خشک-کھلرے وال تے اڈیا-اڈیا پیلا چہرہ ویکھ کے بڑا ہی دکھی ہویا سی اوہ۔ اوہ بڑی مشکل نال بالٹیاں چکّ کے تر رہی سی۔ گوپالا اسدے ساہمنے جا کھلوتا۔
“گوپالیا،” اسنے کرڑی آواز وچ کیہا، “میرا رستہ چھڈّ دیء۔” اوہ ساہو-ساہی ہوئی ہوئی سی، پر بالٹیاں بھنجے نہیں سن رکھیاں۔
“کل رات تیرے پتی دے پریم کرن دیاں خاصیاں زوردار آوازاں آ رہیاں سی...”
گوپالے نے مہنا جیہا ماریا سی۔
“تینوں کی...توں کون ہندا ایں پچھن والا؟”
“میں تیرا کوئی نہیں رکھیئے؟”
“نہیں۔” رکھی نے اکھاں وچوں وہِ چلے ہنجھو لکون خاطر منہ بھواں لیا۔
“نہ گردھر...نہ گوپال؟”
“مینوں جان دیء گوپالیا...”
“میتھوں لکو رکھدی پئی ایں؟”
“دسن دا کی فائدہ؟ کوئی کی وگاڑ لئیگا اسدا؟”
“میں اس حرامی دی گردن توڑ دیاںگا۔”
“ہائے وے چندریا، توں مینوں بیوہ کر دئینگا!”
“ہاں، ہن تیریاں چیکاں میتھوں نہیں سنیاں جاندیاں۔”
“توں اپنے کناں وچ روں دے تومبے تنّ لیا کر۔”
“میں اسدے حلق وچ کرپان تنّ دیاںگا۔” گوپالا ہرکھ نال کمب رہا سی۔
“ہائے رام! اچھا میں اگانھ توں نہیں چیکانگی۔ منہ سی لوانگی۔”
“مینوں پھیر وی تیری پکار سن جائیگی۔”
“یعنی میں بلاواں جاں نہ بلاواں، گوپال نوں چکر گھواؤندے آؤنا ای پئیگا!” اوہ اک پتھر اتے بیٹھ کے جھلیاں وانگ ہسن لگّ پئی تے پھیر چانچکّ ہی اداس ہو گئی، “اوہ نامراد ہور کی کرے؟ اوہ رنڈی بڑی دشٹ اے۔ رسّ کے، پتندر نوں باہر کڈھ کے کنڈا لا لیندی اے... پھیر آدمی اپنا غصہ بھلا کنج ٹھنڈا کرے...”
“جے ایتکیں اسنے تینوں کٹیا، ماریا تاں میں اسنوں مار مکاوانگا۔”
اوہ لوہا لاکھا ہویا اتھوں تر پیا سی، پر رکھی نے اسدے پیر پھڑھ لئے سن تے اسدا سارا غصہ پانی ہو گیا سی۔
“گوپی۔” اسنے بڑی مدھم آواز وچ کیہا سی تے گوپال دا چتّ غوطے کھان لگّ پیا سی۔
“کی گلّ اے؟” اسنے کاہلا جیہا پیندیاں پچھیا۔
“تیری صورتَ ویکھیاں جی نہیں بھردا،” اوہ بھکھیاں نظراں نال اسدے چہرے ولّ تکدی رہی۔
“مینوں جان دے رکھیئے،” گوپال نے جویں منت کیتی۔
“ہن نٹھّ کے کتھے جائینگا گوپالیا؟” اسدے پیر چھڈّ کے ہتھ اپنی گود وچ رکھدیاں؛ جہڑی کجھ دن پہلاں انگیاراں نال بھر گئی سی، رکھی بولی، “میرا تیرا ناطہ کوئی ہتھاں پیراں دا تاں نہیں؟ کنج ٹٹیگا؟ انج چلا جاہ لکھ واری پر، میرے من 'چوں کنج چھٹینگا؟”
گوپال سنگھ رتا ہور اگانھ ولّ جھک گیا سی تے انج سر مار رہا سی جویں کسے بھیڑے سراخ وچ پھس گیا ہووے۔
“منشی جی۔ او منشی جی، جے کنّ 'چوں میل کڈھن توں فرصت مل جائے تاں ایہہ پچھلی پیشی والی فاعل رتا ایدھر کھسکاء دینا۔” وکیل صاحبَ نے اک لما-ٹھنڈا ساہ کھچدیاں کیہا، “سردار جی منڈا لائن 'تے ہی نہیں آ رہا۔ ایس گلّ وچ کوئی شکّ نہیں کہ رکھی نے اسنوں پھاہیا ہویا سی۔”
“نہیں، وکیل صاحبَ نہیں۔” گوپالا ہپھی ہوئی آواز وچ بولیا۔
“اوئے بھراوا پتہ ای؟ کنے مرد ایس دنیاں 'چ شراب پیندے نے تے کنیاں عورتاں نوں روز کٹاپا چاڑھیا جاندا اے؟ پر اساں تاں اج تانئیں کسے دی نیند حرام ہندی نہیں سنی۔”
“پر اسدیاں چیکاں سن-سن کے میں پاگل ہو گیا ساں وکیل صاحبَ...تے میں سونہ کھادھی سی کہ اسدا کلیش ہی مکاء دیاںگا۔ پر میں بڑا ای کائر نکلیا۔”
چیکاں ہنیری رات دی ہکّ وچ چھیک پا رہیاں سن۔ لوک سارے دن دی محنت دے تھکاء دین والے نشے وچ گھوک ستے پئے سن۔ پر اک بدنصیب جاگ رہا سی۔
اسنے بوہے دی کنڈی کھڑکائی، بوہا کھلھا ہی سی۔ اندر ویکھیا، جوگندر رکھی نوں منجے دے آلے-دوآلے بھجائی پھردا ہے—رکھی دی کپڑیوں سکھنی دیہہ تے اسدے چندن ورگے سریر اتے پئیاں لاساں دے نشان صاف ویکھے سن اسنے...جویں سپّ بھجے جا رہے ہون! گوپالے نوں ویکھ کے جوگندر نے اکھاں مچ-مچائیاں، تے بڑے پیار نال پچھیا، “کہڑا ایں توں بھراوا؟”
“ایہنوں نہ مار، بائی او-اِ ۔” گوپی نے جویں منت جہی کیتی۔
“کیوں؟” اوہ ہرکھ کے پیا، “توں کون ایں اوئے؟ ایہدا یار؟”
“نہیں-ایں ۔”
“اوئے توں ایہدا یار نہیں؟ کیوں؟ توں کیوں ایہدا یار نہیں، بھراوا؟ اوں...میں وی ایہدا یار نہیں۔ موت ورگی بو آؤندی آ سالی 'چوں۔ ذرا وی خوشبو نہیں۔ آ سنگھ کے ویکھ، آ جا۔ اوئے میں کیہا آ وی جاء۔”
“توں نشے 'چ ایں جوگندرا۔”
“چل چنگا...ایہدی چمی او لے-لاء۔ این ٹٹی ورگی بدبو آؤ۔ اوئے توں میرا بائی ایں نہ! میں آکھداں جدوں، چمی تاں لے کے ویکھ...”
“بکواس بند کر اوئے،” تے پھیر گوپال توں جریا نہ گیا۔ اسنے ہرکھ کے جوگندر دا گلماں پھڑھ لیا سی تے کئی جھٹکے دتے سن، پر اوہ ٹس توں مس نہیں سی ہویا...چٹان وانگ کھڑھا ہسدا ہی رہا سی۔ گوپالا مکھی وانگ بھنبھناؤندا رہا۔ اخیر جوگندر نے اسنوں مکھی وانگ ہی جھاڑ کے باہر سٹیا تے بوہا بند کر لیا سی۔...تے پھیر رکھی دیاں چیکاں گوپالے دے دماغ اپر ہتھوڑیاں وانگ وجدیاں رہیاں...
اوہناں دناں وچ ہی گوپالے لئی اندور توں اک رشتہ آیا سی تے اوہ اپنے باپو نال اپنی ہون والی گھروالی نوں ویکھن گیا سی۔ اتھے نرمل دیاں مسکراہٹاں سن، رکھی دیاں چیکاں نہیں۔ منگنی ہوئی۔ سارے ودھائیاں دین آئے۔ رکھی دے تاں جویں پیر ہی بھوئں نہیں سن لگدے۔ اسنوں خوش ویکھ کے گوپالا وی خوش سی۔
“کیوں کیہو جہی لگی؟” جدوں سارے کھلر گئے تاں رکھی نے گوپالے نوں پچھیا۔
“چنگی اے۔”
“اچھا! رانی نرمل بارے دسّ-بہتی موٹی تاں نہیں؟”
“نہیں ٹھیک ای اے۔”
“لمی ایں کہ مدھری؟”
“میری ٹھوڈی تیک آؤندی اے۔”
“اوئے-ہوئِ ! ہتھ پیر، نکے نکے۔ گوری چٹی؟”
“نہیں بہتی گوری وی نہیں...ہتھ پیر، ہاں...نکے نکے نے۔”
“تے لکّ؟ لکّ تاں پتلا ای ہوؤُ؟”
“لے مینوں کی پتے؟ پتلا کہ موٹا...میں کوئی ناپیا تھوڑھا ای اے۔”
“اوئے بھولے ناتھا...لکّ دی تاں ساری کھیڈ ہندی اے۔ ایتکیں جاویں تاں سارے ناپ لے کے آویں...سمجھیا؟”
“توں اپنے پتی نوں ناپیا سی؟”
“لے ایس ویلے اسدا کی ذکر،” اوہ ہرکھ گئی۔ “توں اپنی گلّ کر...کوئی چمیں وغیرہ لئی سی کہ نہیں؟”
گوپالے نے دھون ہلاء دتی تے مسکرا پیا۔
“ہائِ، مزہ آ گیا ہوؤُ! میرا پتی وی جدوں پیار کردا سی تاں جند بلھاں تے آ جاندی سی...سچیں!”
“ہن پیار نہیں کردا کہ؟” گوپالے نے کیہا۔
“چھڈّ گلاں میریاں...جنم-جلی دیاں۔” اسنے ٹھنڈا ہؤکا لیا سی۔
“گوپال سیاں، رکھی عدالت وچ بیان دے دین لئی تیار اے کہ اسدے تیرے نال نجائز سبندھ سی۔” وکیل صاحبَ دی آواز گونجی۔
“کمینی، سور دی بچی،” گوپالے نوں تاں جویں چنڈ ہی چڑھ گیا سی، “جھوٹھی، حرام زادی۔” اوہ اس رکھی نوں گالھاں کڈھن لگّ پیا جہڑی اسدی اپنی رکھی اتے ایڈے وڈے پاپ دا داغ لا رہی سی۔
چیکاں اتی بھیانک ہو گئیاں سن۔ اوہ رات دی سنگھنی چپّ وچ پریتاں دیاں چیکاں وانگ چیر پا جاندیاں تے پھیر سسکیاں وچ ڈبّ جاندیاں۔ پھیر گونجدیاں تے پھیر...گوپالے نوں نیند توں وی بھے آؤنن لگّ پیا—کہ جے کتے اوہنے اکھ لائی تاں چیکاں جاگ پینگیاں تے پھیر نیند اکھڑ جائیگی۔ کئی واری تاں اوہ اوہناں چیکاں دی اڈیک وچ ہی سویر تکّ جاگدا رہندا سی۔ نہ کوئی چیک آؤندی، نہ نیند!
اس رات اسنے بڑے ٹھرمے نال منھا توں گنڈاسا لہیا سی تے پلی دے پتھر نال گھسا-گھسا کے واہوا تکھا کر لیا سی۔
رات ادھی توں ودھ بیت چکی سی پر حالے تائیں چیکاں دی آواز نہیں سی آئی۔ شئد جوگندر دی رنڈی مہربان سی۔ گوپال نوں نیند دے جھوٹے آؤن لگّ پئے تے اوہ گھرے آ کے پے گیا۔
پہلی چیک سن کے اوہ سمجھیا سی ایہہ اسدا بھرم ہے جاں پھیر کسے بیتی-پرانی چیک دی گونج۔ پر رکھی دیاں چیکاں ادھا گھنٹہ لگاتار گونجدیاں رہیاں تے اسدے دماغ وچ عاری وانگ چیر پاؤندیاں رہیاں۔ کاش کہ اوہ گنڈاسے نال اپنا سر وڈھّ سکدا تاں چیکاں توں تاں مکتی ہو جاندی۔
پھیر کی واپریا اسنوں کجھ یاد نہیں سی۔ یاد سی تاں بس ایہی کہ جوگندر رکھی نوں والاں توں پھڑھی کسے پاٹے-پرانے لیڑے وانگ چھنڈ رہا سی۔ رکھی دے پنڈے اتے اوہدی پنجی-تومبی کھلّ توں بناں ہور کجھ وی نہیں سی۔ نکسیر پھٹی ہوئی سی تے گاڑھا لہو اسدیاں چھاتیاں دیاں اچانا-نوانا لنگھ کے گوڈیاں اتے ترپ رہا سی۔ اسدے سندر چہرے دی تھاں، لہو بھجا لال ماس دا لوتھڑا ہی دس رہا سی۔ جوگندر اسدا متھا پاوے نال مار رہا سی۔
رکھی دی سجی بانہہ دی ہڈی ٹٹّ کے ماس وچوں باہر دس رہی سی۔ جدوں اوہ سہارا لین لئی زمین نوں ہتھ پاؤن دی کوشش کردی تاں لٹکدا ہویا ہتھ پچھانہ ولّ مڑ جاندا تے ہڈی کچے فرس وچ دھس جاندی۔
ادوں اوہ کچی مٹی دا فرش گوپال نوں اپنی دھڑکدی ہوئی ہکّ جاپیا سی۔
ایہی آخری تصویر اسدیاں اکھاں وچ اٹکی ہوئی سی۔ پھانسی پچھوں چتا وی جسدے عکس نوں نہیں سی سی مٹاء سکدی۔
تے پھیر اسدے ہتھاں دیاں دسے انگلاں انگنت گنڈاسے بن گئیاں تے جوگندر دا سر اسدی گینڈے ورگی دھون نالوں، کسے سڑے ہوئے امرود وانگ، جھڑکے منجے ہیٹھ رڑھ گیا۔ گوپالے نے ٹھیڈا مار کے اسنوں منجے ہیٹھوں کڈھیا سی تے اسدی مجھّ کڈھ دتی سی۔
گوپالے دے ساہ اسدے پھیپھڑیاں وچ الجھ گئے جاپدے سن۔ دودھ-بھرے کٹوریاں وچ کالی-کالی لیس جہی دس رہی سی۔ سنہری پتیاں دا رنگ رتا پھکا پے گیا سی۔
“میں جوگندر نوں ماریا اے جی، تے ہریک جنم وچ ماردا روانگا...۔”
وکیل صاحبَ دیاں اکھاں پھرکیاں تے پلکاں جھک گئیاں۔
بڈھے سردار دی عمر دے ویہہ سال سکے پتیاں وانگ جھڑ گئے، پر چھاتی رتا چوڑی ہو گئی۔
“وکیل صاحبَ،” اسدی آواز وچ درڑھتا سی، “میرے پتر نے جہڑا بیان دتا اے، اسنوں بدلن دی کوئی لوڑ نہیں۔”
(انوواد: مہیندر بیدی، جیتو)
