اوپرا گھر گردیال سنگھ
“جہڑا دھی-پتّ جوان جہان، کھانوں پہننوں بنجا جائے، اوہدی ستا مگرے پئی رہندی اے بہو رانیئیں!” بوبی ننتی نے خچری اکھ نال سوتری ولّ تکیا تے اپنی کتھ-کلا دا اثر ہندا ویکھ کے اوہدیاں وراچھاں دیاں بریک جھرڑیاں کمبن لگّ پئیاں۔
“نالے بچے جہڑے دھی-پتّ دی ستا جیوندے جی، سبھ کش ہندیاں-سندی کھان-پہننوں تڑپھدی رہی، اوہنے تاں بھٹکنا ای ہویا”، بوبی نے ولیویں ڈھنگ نال گلّ شروع کیتی۔ “بھانت بھانت دے لوک دنیاں 'چ پئے اے بیبا! کئی تاں بال-بچے نوں کھوا پیا کے خوش ہندے اے، کئی کئی چندرے کھاندیاں دے مونہوں برکیاں کھونہدے اے۔ پر میں کہنی ایں جہڑے اؤنترے آودی انس نوں کھان-ہنڈھون نہیں دندے اوہ دن-رات دھند کاہدی خاطر پٹدے پھردے اے؟ جے آودا ڈھڈّ ای بندے نے بھر کے سونے تاں بندیاں تے کتیاں بلیاں’چ کی فرق ہویا؟ ……سکھ نال تنّ نونہیں، کدے ‘اوئِ’ نہیں آکھی۔ میں، بچہ، ورجاں وی کیوں؟ اج وی، اوہناں دا، کلھ نوں وی اوہناں دا، چاہے کھان چاہے لٹون۔ آپاں تاں دو منیاں کھانیئیں۔ جنا چر دینگے دین نہیں گردوارے جا بیٹھوں۔ میں تاں کہنی ایں بچہ بئی جہڑے چندرے ماپے سہرے دھیاں پتاں توں لکو لکو رکھدے اے، اگلی درگاہ اوہناں نوں میلے دیاں روڑیاں چگ-چگ کھانیاں پین! ……ہے……رام! آودیاں نال وی دریت! دنیاں دا حالَ کی ہوؤُ! ………اچھا جو اوہنوں بھاوے۔”
دوویں ہتھ جوڑ کے ننتی بوبی نے متھے نوں لائے تے اک لما ہؤکا بھر کے اٹھ کھڑوتی۔ سوتری نوں کوئی پتہ نہیں سی کہ بوبی نے خچری اکھ نال، اس وار ہور اپنی کتھّ-کلا دا اثر اوہدے مونہوں پڑھ لیا سی تے پہلاں ورگی گجھی مسکراہٹ نال اوہدیاں ڈونگھیاں جھرڑیاں کمب رہیاں سن۔
“بوبی بیٹھ کش چر تاں، روٹی کھا کے جائیں۔”
“بس! جیوندی رہِ! تیرے ویر جیون! ماپیاں ونیؤں ٹھنڈھی وا آوے! تیرا ای کھائیدے بچہ۔ جانی ایں نیانیاں اوکھیاں ہندیاں ہونگیاں- نیانے سارا دن وچاریاں نوں ساہ کہڑا لین دندے اے۔ جا کے کھیڈ لاؤں تاں روٹی-ٹکّ دا کم نبیڑنگیاں۔ تے نالے میں آہر لگی رہنیں ایں۔ وہلا بندہ تاں اوں-ایں کوڑھی ہو جاندے۔”
تے چڑھے ساہ، انج ای بولدی، ننتی چلی گئی۔ سوتری اوہدی کالی لون والی کھٹے رنگ دی گھگری ولّ تے اوہدی کھسی، پرانی چنی ولّ ونہدی رہی۔ سوتری نوں بوبی سچیں ‘دیوتا روپ’ لگدی سی۔ جویں لوک بوبی دی نندیا کردے سن، اوہنوں پھپھا-کٹنی، کل-مونہیں تے کل-جوگن آکھدے سن، اجیہی کوئی گلّ اسنوں نہیں سی لگدی۔ اج کل کہڑی سسّ اپنیاں نونہاں دا انج کھال رکھدی سی؟ ……سوتری دی اپنی وی تاں سسّ ای سی نہ! تردے نین-پرانی اوہ کدے منجیوں پیر نہیں سی لاہندی، سارا دن بیٹھی-بٹھائی حکم چلاؤندی رہندی۔ اوہ انج حکم دندی جویں سوتری ایس گھر دی نونہہ نہیں گولی ہووے۔ سبھ کجھ ہندیاں-سندی اوہنے کنی ویری سوتری توں چکی اتے پسیری-پسیری پہایا سی۔ سارا دن اوہنوں گھر دی چکّ-دھر وچ انج لائی رکھدی کہ سوتری نوں بند پٹھّ سدھی کرن دی وہل نہیں سی ملدی۔ پہلے پہر اوہ اٹھ کے سبھ توں مگروں سوندی پر کم اجے وی نہیں سی مکدا۔ جے کتے بند-جھٹّ اوہ پیڑھی ڈاہ کے بہہ جاندی تاں اوہدی سسّ رانی ونگے-ٹیڈھے ڈھنگ نال کجھ کہہ-کہا کے کسے نہ کسے کم لا دندی۔
“………گھراں دے کم کدے مکدے اے۔ تیویں دے اینے کم ایں جنے اوہدے سر دے وال۔ اک اک کرکے چگن لگے تاں وی مکدے ای مکنگے نہ۔”
جدوں دی سوتری ایس گھر آئی سی اوہنے کدے چنگی طرحاں نہا کے نہیں سی ویکھیا۔ اپنیاں تکھے کویاں والیاں، نیلیاں اکھاں وچّ سرمہ پا کے نہیں سی ویکھیا۔ لمے کولے وال ریجھ نال واہ کے نہیں سن ویکھے۔
‘کوئی واہے وی کیہدی خاطر!’ کدے کدے سوتری سوچدی، ‘ اوہ وی تاں ایہناں ماپیاں دا پتّ اے-ایسے گھر دا جم-پل’۔ تے ایہہ ‘گھر’ خبرے کیہو جیہا سی جتھے کم توں بناں کوئی گلّ کسے نوں اہڑدی ای نہیں سی۔ سارے نریاں ‘کم دیاں’ گلاں ای کردے۔ سوتری نوں ایہہ وی سمجھ اج تائیں نہیں سی پئی کہ ایہہ گھر سی کہ ہٹی جتھے ادھ ادھی رات تائیں اوہدا سہرا تے اوہدا پتی مول چند (اوہنوں ایہہ ناں ای ‘مول-ویاج’ شبد ورگا لگدا- ہٹی دی بولی دا اک شبد) دیوا بال کے وہیاں دے گھسمیلے ورقیاں اتے اکھر لکھدے رہندے۔ اوہ میلیاں تپڑیاں اتے چپ چاپ، وہیاں دے ڈھیر وچکار بیٹھے انج لگدے جویں دھرمراج دے کھبے پاسے (جدھر کہندے سن نرکاں دا بوہا ہے) لیکھا کرن والے جم بیٹھے ہون۔ کئی وار انج کوڈے ہو کے کیڑیاں ورگے اکھراں نال اکھاں جوڑی بیٹھے دوویں پیو-پتاں دیاں شکلاں اوہنوں بڑیاں ڈراؤنیاں لگدیاں، تے سچیں ای اوہ ڈر جاندی (انج راتاں نوں اوہنوں بڑے ڈراؤنے سپنے وی آئے سن)۔
‘گھر وی ایہو جہے ہندے اے’ سوتری سوچدی۔ اوہناں دا- اوہدے ماپیاں دا وی تاں گھر سی۔ کھلھا وہڑھا، پچھے دو کھلے کوٹھے جنہاں وچ کپڑے-لیڑے، صندوق، ٹرنک تے بھانڈے پئے ہندے سن۔ پر ایتھے چہوں منجیاں دا وہڑھا تے پچھلے پاسے چار، ‘وہینا ورگے’ بھیڑے بوہیاں والیاں گھچور-کوٹھڑیاں سن جہڑیاں بوریاں، پیپیاں، خالی ڈبیاں تے چاہ والیاں پیٹیاں نال توڑیاں ہوئیاں سن۔ چھتاں وچّ چام-چڑکاں دیاں تے ہیٹھاں چوہیاں دیاں کھڈاں سن۔ کوٹھڑیاں دے چارے بوہے کھلھے ہندے تاں سوتری نوں ہٹی دے تھڑھے اتے بیٹھے بندے اوہناں الھاں، کانواں ورگے دسدے جہڑے اوہ نکی ہندی، پتل دی پھوکنی وچوں اک اکھ نال، گلی دے سرے اتے، شاہاں دی تمنزلی حویلی دیاں ممٹیاں اتے بیٹھے ویکھدی ہندی۔ ویہڑے دے دوجے پاسے ایہناں ای کوٹھڑیاں ورگی اک چہوں کو منجیاں دی درواجڑی سی- ڈیوڈھی، جیہدا اک بوہا گلی اتے کھلھدا سی تے دوجا ویہڑے دی کھبی کندھ نال۔ ویہڑے وچ پھردیاں اوہنوں گلی وچ آؤندا جاندا کوئی بندہ نہیں سی دسّ سکدا۔ درواجڑی وچ سارا دن اوہدی سسّ منجا ڈاہ کے پئی رہندی، جویں اوہدی راکھی بہندی ہووے۔ جدوں کتے دوجے پاسے دیاں گھچور کوٹھڑیاں دے بوہے بند ہندے تاں ایہہ ہنیرا-بھیڑا وہڑھا اوہنوں سچیں اک جیل ورگا لگدا۔ کدے کدے اوہ ڈر کے کوٹھے اتے، ایہناں ای کوٹھڑیاں ورگے کچے، بھیڑے چوبارے وچ جا وڑدی۔ ایس چوبارے وچوں ساہمنے گھر دیاں چھتاں تے اچیاں حویلیاں دسّ پیندیاں۔ اک ساہمنے چوبارے دی کھڑکی وچ کتاب پڑھی جاندا اوہ منڈا……(پتہ نہیں جدوں اوہ اتے چڑھدی سی اودوں جاں ہر ویلے ای، کتاب اوہدے ہتھ وچّ ہندی، پر جھاکدا اوہ ایدھر رہندا) کجھ چر اوہدے ولّ جھاکدی رہندی۔ اگوں اوہ کتاب نوں انج ای پٹھی سدھی کری جاندا؛ پترے پٹھے-سدھے ای الدی جاندا۔ انج کردا اوہ اوہنوں چنگا لگدا۔ پر بند کو مگروں جاپدا اوہ جویں پھیر پھوکنی وچوں الھ-کاں ویکھن لگّ پئی ہووے۔ اوہنوں اپنیاں اکھاں تھکیاں جاپدیاں تے کاہلی کاہلی دور تکّ کھلرے، ڈھٹھے-پرانے کھولھیاں تے چوباریاں ولّ انج نگاہ مارن لگّ پیندی جویں اوہ نویں نویں پنجرے پائی گھگی ہووے تے مالک نے لتّ نوں ڈور بنھ چھڈی ہووے؛ ایہہ ڈور پتہ نہیں اوہ کدوں کھچّ لئے۔
“کڑے بہو!……کی کردی ایں بھائی؟”
سوتری دا ڈر اوہدے اگے آ جاندا؛ ڈور کھچی جاندی۔ اوہ سسّ نوں بناں پتہ لگن دتیاں، تیجی آواز توں پہلاں، پولے-پیریں ہیٹھ اتر آؤندی۔ پر ویہڑے وچّ آؤن تائیں اوہدا ساہ چڑھ جاندا۔ دم گھٹن لگّ پیندا تے اکھاں اگے دھونئیں وانگ کجھ پسر جاندا۔
‘ایہو جہے گھر وچّ کوئی کدوں تائیں رہِ سکدے’۔
سوتری سوچدی تے اوہنوں جاپدا اوہ ایس گھر وچّ بہتا چر نہیں رہِ سکیگی۔
پر اج……؟ اج دی گلّ ہور سی۔ اوہدی سسّ تے سہرا ہردوار نہاؤن گئے سن۔ اہتوں تے اوہدے پتی توں بناں تیجا ہور کوئی گھر نہیں سی۔ ایہو گھر اج جویں اسنوں کھلھا کھلھا لگن لگّ پیا سی۔ بوبی ننتی وی اج اس کول آپے آ گئی سی (سوتری دی سسّ دے ہندیاں، اوہدے کھرھوے بول تے کھروھے سبھا کرکے، کوئی تیویں گھٹ-ودھ ای ہناں دے گھر آؤندی سی؛ تے جے آؤندی وی تاں اوہدی سسّ نال ای گلاں کر کے مڑ جاندی۔
تے اج تاں سوتری جویں ‘گھر-بارن’ سی۔
کجھ تسلی نال اوہنے سر اتے چنی سوت کیتی تے ڈیوڈھی دا بوہا بھیڑ کے ویہڑے وچّ آ گئی۔ اوہنوں اپنی تور وی کجھ اوپری، پر چنگی چنگی لگدی سی۔
ویہڑے وچ آ کے اوہ موہڑے 'تے بہہ گئی۔ گھچور-کوٹھڑیاں دے سارے بوہے کھلے سن۔ اوہدا ‘مول-ویاج’ (تے ایہہ ناں سوچ کے اوہنوں ملوملی ہاسی آ گئی) وہیاں دے ڈھیر وچّ دھرمراج دے منشی وانگ گدی اتے بیٹھا ناویں خطائی جاندا سی۔ اوہ کدے سدھا ہو جاندا، کدے پھیر کبّ کڈھ کے وحی دے پنے نال اکھاں جوڑ کے لکھن لگّ پیندا- انج ای جویں، شاہاں دی حویلی دی ممٹی اتے بیٹھی الھ اپنے پونچیاں وچ پھڑی روٹی نوں توڑ-توڑ کھاندی ہووے۔ سوتری گوڈیاں اتے ٹھوڈی رکھی کنا چر بیٹھی اوہدے ولّ ونہدی رہی۔ (تے اوہنوں نہیں پتہ کہ اوہدے ہوٹھاں اتے اونا چر مسکراہٹ کھلری رہی جسنوں ویکھ کے اوہدی چاچی آکھدی ہندی، ‘نیں ایوں نہ منہ کریا کر بھجڑاں-پٹیئے، نظر لگّ جاندی ہندی اے’۔)
بیٹھیاں بیٹھیاں سوتری نے انگل نال اپنیاں دوویں گلھاں ٹوہ کے ویکھیاں، نکے نکے ٹوئے پئے ہوئے سن۔ دوواں ہتھاں دیاں چیچھیاں اوہنے ڈونگھاں وچّ پا لئیاں تے ملوملی ہسدیاں اٹھ کے ویہڑے نال لگویں، پہلی کوٹھڑی اندر چلی گئی (چیچھیاں اوہنے انجھ دی انجھ دبی رکھیاں سن جویں اوہناں دے چکیاں ایہہ ڈونگھ کاسے نال بھر جانگے)۔ تھندی چگاٹھ والے گھسمیلے شیشے اگے کھڑو کے ڈردیاں ڈردیاں اوہنے چیچھیاں پرے ہٹائیاں، پر ڈونگھ اجے اوویں پئے ہوئے سن۔
اوہ کھڑ-کھڑا کے ہسّ پئی۔
‘نہیں میریئے بگیئے کبوتریئے! اینیاں کھلاں نہ ڈوہلیا کر، اگلی درگاہ اکھاں نال چگنیاں پینگیاں۔’ سوتری نوں اپنی چاچی دی اوہ آواز پرتکھ سنی جہڑی اوہنے، اپنے ‘پیکے گھر’ انج ہسدیاں کنے واریں سنیں سی۔ (نال ای چاچی دی گلوکڑی دے نگھّ نال اوہ نڈھال جہی ہو گئی۔)
بند کو مگروں انج جاپیا جویں اوہدے سہرے نے اوہنوں انج ہسدیاں ویکھ لیا سی۔ سروں لتھیں چنی سوت کیتی تے پچھانہ ہو کے گھچور-کوٹھڑیاں دے بوہیاں وچوں دی تکیا؛ اجے مول-چند انج ای بیٹھا بہیاں خطائی جاندا سی۔ پر سوتری دا چتّ جویں ٹکانے نہ رہا ہووے۔ بے حس جہی ہو کے منجی اتے لمی پے گئی تے سر منہ چنی نال ولیٹ لیا۔ اوہدے سر نوں گھوکی چڑھن لگّ پئی سی۔ منجی اتے منہ اتانے پئی اوہ چھت دیاں سرکیاں ولّ جھاکن لگّ پئی۔ بریک چنی وچوں چامچڑکاں دیاں کھڈاں وچوں کردی مٹی اپنیاں اکھاں وچّ پیندی جاپی۔ سرہوں دے تیل دے دیویاں نال تھندے آلیاں دے گل-گھوٹو مشک نال اوہدا ساہ اوکھا-اوکھا آؤن لگّ پیا تے اوہدا جی کیتا اوہ باہر نسّ جائے۔
‘پر دنیاں وچّ ہور بانیاں دے سبھ گھر اجڑ گئے سی؟ ……توں اوہ گھر تاں جا کے اک وار اکھیں دیکھ آؤندی……’
‘نہ میری رانی دھی’، ماں نے اوہدے متھے اتے ہتھ پھیردیاں آکھیا، ‘ماپے کوئی دھیاں دے ویری تاں نہیں ہندے- تیرے زوراور سنجوگاں موہرے کسے دا کاہدا زور سی! اسیں تاں مرن والی دے مرن توں دو ورھے پہلاں دے بھجے پھردے سی، تیری خاطر۔ تینوں کی پتے تیرے پیو نے تیری خاطر کہڑا دلی دکھن گاہئ دھیے! پر کرم بلی کیہدی پیش جان دندے اے۔ اکھے ‘میں آودی ایس دھی نوں کوئی چند ورگا منڈا بھال کے دیوں جیہنوں دنیاں دو گھڑی کھڑو کھڑو ویکھے۔’ پر بدھ-ماتا دی لکھی کون ٹالے؟ نہ اوہ مردی، نہ تینوں……’
تے سوتری دی ماں توں اگوں بولیا نہیں سی گیا۔
جدوں سوتری ایہناں تیاں نوں اپنے پیکیں گئی سی اودوں اوہنے اپنی ماں اگے ایہہ رونے روئے سن پر بے بس ماں کردی وی کی۔ جدوں اوہنے سوتری نوں توریا سی اودوں ای اوہ من-من روئی سی، تے اس پچھوں اج تائیں اوہ اپنی ایس دھی دے دکھ نال ای ادھی رہِ گئی سی۔ بھاویں سوتری دے پیو توں ڈردی اوہ کدی ابھاسردی نہیں سی پر پھیر وی جدوں کتے اوہدا من اچھلدا اوہ کھہبڑ پیندی۔
‘جائے نوں کھاندے ایہہ نک-نموج! میری سیونے ورگی دھی توں کھوہ وچّ سٹّ ‘تی۔ اگلی تاں وچاری وجو-وتی سی اوہنوں تاں کوئی جھلدا نہیں سی؛ ایہنوں کھوہ وچّ دھکہ کیوں دتا؟’
دھنا ملّ آپ انج محسوس کردا سی جویں اوہ کوئی وڈا پاپ کر بیٹھا ہووے۔ پر اوہدی بے بسی اکھوں اوہلے کرکے ایہو جہیاں سلاوتاں سناؤندی سوتری دی ماں اہتوں جری نہیں سی جاندی۔ ہرکھ وچ آیا اوہ وی اگوں تتا ہو پیندا۔
‘تیرے دھگڑے مہاجناں دے مگر-مچھاں جڈے-جڈے منہ ایں! جیہدا کوئی نلیمار جیا چار اکھر پڑھ جاندے اوہ ویہہ تیہہ ہزار نقد منگ لیندے۔ نون-تیل 'چوں دمڑی-دمڑی بچا کے میں کہڑے- کہڑے کنجر دیاں پیٹیاں بھری جاواں۔ اجے اہُ جہڑیاں تناں چھوٹیاں نوں آئے دن نواں وار آؤندے اوہناں نوں وی تورنیں کہ نہیں؟ سارا جھگا جے اکو تے لٹا بہندا تاں اوہناں نوں دسّ کہڑے کھوہ 'چ سٹداں؟ نالے جے گھر آیاں نوں جواب دے دندے سارے سریکے-قبیلے نے منہ وچّ انگلاں دینیاں سی۔ پھیر تونہیں ایسے منہ نال آکھنا سی، “میتھوں نہیں نموشی جھلی جاندی۔’
انج بھاویں دوویں جاندے سن کہ دوش کسے دا نہیں سی۔ اوہناں دے شریکے-قبیلے دے رواجاں دے ادھین اوہ سوتری دا ساک دے بیٹھے سن۔
اوہناں دی وڈی دھی کلھو، جہدی نکی جہی عمر وچّ ماتا دے نال اک اکھ جاندی رہی، تیہہ تولے سیونا تے چار ہزار نقد دینا کر کے اوہناں نے ایسے گھر توری سی۔ پر اجے دو ورھے اوہنوں وئہی نوں پورے نہیں سن ہوئے، کسے قصر نال مر گئی۔ اوہدے ستھر اتے شریکے دے سارے سیانیاں نے آکھ ویکھ کے، دھنے نوں سوتری دا ساک کرن لئی منا لیا- نالے پہلے دنوں ایہہ ریت تری آؤندی سی، کوئی نویں گلّ تھوڑھا اوہ کرن لگے سن۔ جے اوہ نہ کردے تاں سارے انگاں-ساکاں وچّ چرچہ ہونی سی تے جہڑی ‘توئے-توئے’ آسیاں-پاسیاں والے کردے اوہ وادھے دی۔ ایہو سارا کجھ سوچ کے دھنے ملّ نے مول چند نوں شگن دتا سی۔
‘کھوہ وچّ ڈگدا تھوڈا شریکا قبیلہ، پر میں تھوڈا کی وگاڑیا سی!…’
تے سوتری دی ایس گلّ دا اوہدی ماں کول پچھتاوے توں بناں کوئی جواب نہیں سی ہندا۔
‘……پچھتاوے دے ہنجھوآں توں ودھ بے-ارتھ شے شاید دنیاں وچّ ہور کوئی نہیں!’ سوتری سوچدی تے اکھاں پونجھ کے اٹھ کھلوندی (اج تائیں اوہ اپنی ماں توں بناں کسے دے ساہمنے، اپنے دکھ پھول کے روئی وی نہیں سی)۔
ہن وی جدوں اوہنوں اپنیاں اکھاں سلھیاں ہندیاں جاپیاں تاں اوہ اٹھ کے بہہ گئی۔ بیٹھیاں بیٹھیاں اوہنے زور لا کے مسکراؤن دا یتن کیتا تے پہلاں وانگ دوئے چیچھیاں، دوہاں گلھاں دے وچکار کھوبھ لئیاں۔ ساہمنے ٹنگے پرانے چھجّ ولّ ونہدیاں اوہنوں انج جاپیا جویں اوہ وڈے سارے شیشے وچّ اپنا منہ ویکھ رہی ہووے۔ تے اپنی مسکراہٹ اوہنوں ایڈی اوپری لگی کہ اوہنوں سچیں ہاسی آ گئی۔ چھجّ ولّ ونہدیاں اوہ اینی اچی ہسی جنی اچی اوہ ایس گھر آ کے کدے نہیں سی ہسی۔
“ہنہ……! میں آکھیا کی ہو گیا!” بھیڑے بوہے 'چوں اپنی گھسی عینک بوچدا مول-چند جدوں اگانھ ہویا تاں سوتری سہم کے چپّ ہو گئی۔
دوجے پل سوتری نوں مول چند انج لگا جویں اوہ اوہدا پتی نہیں ‘کجھ ہور’ ہووے۔ ‘پر کجھ ہور کی؟’ بند دا بند اوہنے سوچیا تے پھیر پہلاں نالوں وی اچی اچی ہسن لگّ پئی۔ مول چند اس مٹی دے بڈھے باوے ورگا لگیا سی جہڑا اسنے اک واری کسے وڈے شہر، وڈی ساری شیشے دی الماری وچّ پیا ویکھیا سی۔ اوہدے نکی جہی دھوتی بنہی ہوئی سی تے ہتھ وچّ سوٹی پھڑی اوہ کبہ ہویا جویں، بوڑے منہ نال مسکرا رہا سی؛ آپے ای کویں ہلی جاندا سی؛ اک بند وی نہیں سی ٹکدا۔
“ہنہ……! اج کتے کملی تاں نہیں ہوگی!” مول چند نے اپنے اگلے ورلے دند کڈھ کے اوپری ہاسی ہسدیاں آکھیا۔ پر سوتری نے جدوں اوہدیاں کچیاں گنیاں والیاں اکھاں ولّ تکیا تاں اوہنوں کچیان جہی آؤن لگّ پئی۔
پر سچیں اج اوہنوں کجھ ہو ضرور گیا سی۔ اوہ مول چند دے منہ ولّ جھاک جھاک کے جھلیاں وانگ ای ہسی جاندی سی۔
“سچیں…ہنہ…اج تینوں کی ہوئی جاندے؟” مول چند نے تیجی وار کجھ ڈری آواز وچّ پچھیا۔“کش نہیں،” سوتری نے ہاسی روک کے مسکراؤندیاں بڑی بے جھجک ہو کے مول-چند دی بانہہ پھڑھ لئی۔ “توں میرے کول بہہ جا۔”
مول چند دیاں اکھاں جویں تاڑے لگّ گئیاں ہون۔ اوہ سوتری دے منہ ولّ، اوہدیاں دوہاں گلاں دے ڈونگھاں ولّ، بتر بتر جھاکدا ہولی دینے منجے دی باہی اتے بہہ گیا۔ پر اوہنوں جاپیا اوہدیاں عینکاں بڑیاں میلیاں ہو گئیاں سن کہ اوہنوں ایویں دھپّ چھاں ای دسدی سی۔“ویکھیں میریاں گلھاں وچّ ٹوئے پیندے اے؟” سوتری نے انج ای مسکراؤندیاں، مول چند دیاں عینکاں وچوں ای سدھا اوہدیاں اکھاں وچّ تکدیاں، اپنی سجی گلھ نوں چیچھی لا کے ایڈے سدھے شبداں وچّ پچھیا کہ مول چند نے سنگ نال اکھاں نیویاں پا لئیاں؛ تے خاصہ چر اہتوں بولیا نہ گیا۔
“دسّ وی؟……توں تاں کڑیاں آنگوں سنگدیں!” سوتری ٹھہاکا مار کے ہسّ پئی۔
“پیندے اے…ہنہ……ہاں!” مول چند نے اوویں اکھاں نیویاں پائیں آکھیا۔
“سوہنے لگدے اے؟”
مول چند دا دل بڑی کاہلی کاہلی دھڑکن لگّ پیا سی۔ اوہنے سوتری توں چھیتی دینے اپنی بانہہ چھڈا لئی تے اٹھ کے بھونتریاں اکھاں نال گھچور-کوٹھڑیاں دے بوہیاں وچوں دی ہٹی ولّ ویکھن لگّ پیا۔ تے پھیر کڑیاں وانگ سنگدیاں، اک چور-نظر سوتری ولّ جھکیا تے نیویں پا کے بولیا-
“ہٹی سنی اے؛ کوئی آ جاندے۔”
“کوئی نہیں آؤندا، توں بند بہہ تاں جا۔” سوتری نے پھیر اوہدی بانہہ پھڑ کے کھچّ لئی۔
“ٹھہر، ٹھہر……ہنہ……! اج تینوں ہویا کی اے؟ کملی نہ سیانی!” گجھے ہرخ والی مسکراہٹ اوہنے اپنے ادھ کھڑ چہرے اتے لیا کے اپنی بانہہ چھڈاؤندیاں آکھیا، “میں ڈیوڈھی دا بار ویکھ آواں۔”
اپنا ادھ-گنجا سر کھرکدیاں اوہ کاہلی کاہلی گلی والے پاسے درواجڑی ولّ چلا گیا۔ جدوں بوہا اڑا کے واپس مڑیا تاں اوہدا چہرہ ڈر اتے غصے نال اجیہا گھناؤنا ہو گیا لگدا سی کہ سوتری دا اوہنوں ویکھن نوں جی نہ کیتا۔
“کملی نہ سیانی!” اوہدے کول آ کے مول-چند نے آکھیا، “اجے گھر سامبھنا پیا سی، اج سارے بار چوڑ-چپٹّ کر چھڈے اے۔ جے بھلا کوئی بندہ اندر وڑ کے بہہ جے پھیر؟”
سوتری دیاں گلھاں دے ڈونگھ پوچے گئے۔ اوہدیاں تکھے کویاں والیاں موٹیاں کالیاں اکھاں دے دوئے پاسیں رتا لالی آ گئی۔ بند دا بند مول چند دے کریڑے کھادھے دنداں ولّ اوہ ونہدی رہی تے پھیر بڑی اوپری طرحاں مسکراؤندیاں (جس نال اوہدیاں گلھاں وچّ اوہ ڈونگھ نہیں سن پئے) بولی، “بندہ ایتھوں جوآں لے کے جاؤ!……”
مول چند نوں جاپیا جویں سوتری نے اوہدے ساہمنے بول کے بڑی گستاخی کیتی سی۔ غصے نال اوہدیاں کچیاں اکھاں دیاں گنیاں سخت ہو گئیاں۔
“کی آکھیئے؟” اوہنے رعب-بھرے لہجے وچّ آکھیا۔
پر سوتری دا چہرہ اوس اوپری مسکراہٹ نال بے-سیان ہو گیا لگدا سی۔
“توں اج بھنگ پیتی اے؟” مول چند ہور اچی بولیا۔
“ایس گھر 'چ تاں چوہے کچلیاں نوں ترسدے اے، مینوں بھنگ کتھے!”
“ہنہ!…ایہہ گھر لکھپتیاں دے، تیرے پیکیاں آنگوں دھیلے دھیلے دا تیل ویچن والیاں دا نہیں……ہاں!”
“تھوڈے لکھاں نوں نالے لکھاں دے ‘پتیاں’ نوں کسے نے تھیلی 'تے رکھ کے چٹنیں؟”
“تیری زبان نوں اج کی ہوئٔے؟”
“میری زبان نوں تاں کش نہیں ہویا……چنگی بھلی اے۔” سوتری اجے وی اوویں مسکراؤندی دسّ رہی سی۔
“تھوڈا کوڑما قبیلہ ای سارا کنجراں دے……ایویں اوہو……بس……”
غصے وچ مول چند توں اوتھے کھڑوتا نہ گیا۔ اوہ سوتری دی ہور کوئی گلّ سنے بناں، گھچور-کوٹھڑیاں دے نیویں بوہیاں وچوں دی کوڈا کوڈا ہو کے ہٹی اندر جا وڑیا (تے ہٹی وڑن لگیاں اوہنے اخیرلی گھچور-کوٹھڑی دا بوہا وی اڑا لیا)۔
سوتری نے اوہنوں انج جاندیاں ویکھ کے اک ہور ٹھہاکا ماریا تے پھیر چنی نال منہ-سر ولیٹ کے پے گئی۔
آتھن تائیں نہ مول-چند گھر آیا، نہ اوہ منجیؤں اٹھی۔ اوہدے سر نوں نیند ورگی گھوکی چڑھن لگّ پئی سی۔ نڈھال ہوئی اوہ ادھ-سرتی وچّ پئی رہی۔
آتھنے جدوں اوہ منجیؤں اٹھی تاں اوہنوں انج لگیا جویں اوہ اوپرے گھر پھردی ہووے۔ روٹی دا ویلا سی۔ نہ اوہنوں بھانڈیاں والی ٹوکری لبھدی سی، نہ دال والا کجا۔ چلھا، ہارا، موڑھے سبھ انج لگدے سن جویں اوہنے ایہہ اگے کدے نہیں سن ویکھے۔ انج ای گھانؤں ماؤں ہوئی اوہ تری پھری تے پتہ نہیں کدوں روٹی-ٹکّ دا کم نبیڑ لیا، تے روٹیاں والا چھابا اگے رکھ کے کندھ نال ڈھو لا کے، چپ-چپیتی بیٹھی، ڈیوڈھی دے بوہے ولّ جھاکن لگّ پئی۔ باہروں اوہنوں، اک وار انج بھلیکھا پیا جویں ڈیوڈھی دا بوہا بوبی ننتی نے کھڑکایا ہووے۔ اٹھن دی ہمت ای نہ پئی۔
“لیا روٹی پا۔”
کجھ رکھی آواز سوتری نے سنی تے جدوں اتانہ جھاکی تاں آتھن دے گھسمیلے چانن وچّ، مول چند دی شکل اوہنوں اوپری، ڈراؤنی جہی لگی۔ سوتری نے چپّ-چپیتیاں روٹی پا کے اوہدے اگے دھر دتی۔ اوویں چپّ-چپیتیاں مول-چند نے کھا لئی۔
“اج وی ہٹی ساؤنے؟” روٹی کھا کے ہتھ دھوندے مول-چند توں سوتری نے جویں ستے ای پچھ لیا۔
“ہں!……ہٹی سنی ایں۔”
مول چند جویں آیا سی اوویں ہٹی نوں مڑ گیا۔
سوتری سارے بھانڈے تھانؤں-تھائیں کھلرے چھڈّ کے منجی اتے پے گئی۔ کتے دی مٹھی ٹھنڈھ، سنگھنے کھڑے تاریاں بھری رات وچّ اوہ منہ-اتانے، الانی منجی اتے، ایس کال-کوٹھڑی ورگے ویہڑے وچّ، کلّ-مکلی پئی سی۔ اوہنوں سنگھنے نیلے اسمان وچ جڑے تارے، بھیڑے ویہڑے دیاں کندھاں دے بنیریاں دے نال انج لگدے سن جویں کسے نے کچّ بھنّ کے کھنڈایا ہووے۔
پھیر اوہنوں بوبی ننتی دیاں گلاں یاد آؤن لگّ پئیاں۔ ‘جہڑا دھی-پتّ، جوان-جہان کھان-پہننوں بنجا جائے، اوہدی ستا مگرے پئی رہندی اے پتّ!’…
سوتری نوں ڈر لگن لگّ پیا سی۔ ماتا نال داگا، اک اکھوں سکھنا اپنی بھین کلھو دا چہرہ اوہنوں دسیا تے ڈھیر سارے تارے ماتا دے داغاں وانگ دسن لگے۔
اگلی سویر سوتری نوں پتہ نہیں کی ہو گیا، اوہ گم-سمّ ہو کے پے گئی۔ نہ بولدی سی، نہ ہلدی سی؛ نہ کجھ کھاندی سی، نہ پیندی سی۔ پتھرائییاں اکھاں نال بٹ بٹ چھت ولّ تکی جاندی سی۔
پھیر چار دن اوہ انج ای پئی رہی۔ اوہدی سسّ تے سہرا ہردواروں مڑ آئے سن۔ سہرے نے اوہدی حالت ویکھ کے چیلے توں پچھ لیاندی۔ چیلے نے دسیا اوہنوں اوہدی وڈی بھین دی رنھن ہو گئی سی۔ چیلے نے اپاء وی کیتا، پر ‘شے’ دی پکڑ کرڑی سی، چیلے دی پیش نہ گئی۔
پنجویں دن سوتری دی ماں آ گئی۔ اوہنے ہلون-ہلون کے سوتری نوں بلایا۔ اوہنے ماں دے منہ نوں دوہاں ہتھاں نال ٹوہیا تے اکھاں جھمکن لگّ پئی۔
“ماں!……” جدوں اوہدے مونہوں آواز نکلی تاں ماں دھاہ مار کے اوہدے گل نوں چمبڑ گئی۔
پر سوتری دیاں اکھاں پھیر انج دیاں انج کھڑو گئیاں۔ اچانک اوہ انج بولن لگّ پئی جویں کاٹھ دی گڈی دا منہ ہلدا ہووے؛ اکھاں اوہدیاں اوویں اہلّ رہیاں۔
“میں تیری کلو……پر توں ،مائی میری ایس بھین نوں کیوں قصائیاں دے دتا؟ میں اگے ایس گھرے کہڑا سرگ بھوگ کے مری سی!…ایہناں تیرے وڈے سہیڑاں نے نہ مینوں جیوندی نوں رجویں روٹی دتی، نہ منجے 'چ پئی نوں دو پیسیاں دی دوائی لیا کے دتی……تے توں ماں کی ویکھیا سی؟ اگّ لونے کسے نے ایہناں دے لکھاں نوں! ہیں- توں مینوں ایہہ دسّ!”
اک بند ہور تے سوتری دی جیبھ پھر ٹھاکی گئی۔ اکھاں سکن سکیاں، انج ای پتھر دے وٹیاں وانگ ٹکیاں، چھت ولّ ونہدیاں رہیاں۔
تے اگلے دن سوتری پوری ہو گئی۔ جدوں نہا-دھوا کے، ریشمی سوٹ پوا کے اوہنوں سڑھی اتے پایا تاں اسدا سہرا اندروں ہتھ وچّ کولی پھڑھی ویہڑے وچ آ کے اوہدی سڑھی کول کھڑھا ہو گیا۔ کولی وچّ رگڑے ہوئے نیلے-تھوتھے دیاں دو چونڈھیاں بھر کے اوہنے سوتری دیاں، تکھے کویاں والیاں رتا کو کھلھیاں رہِ گئیاں اکھاں وچّ پا دتیاں۔
“ہن آودی بھین وانگوں، مگر نگاہ نہ رکھیں- ساڈی جڑھ وی لگّ لین دیؤ، کیوں ساڈے مگر پئیؤں!”
تے اسے ویلے سوتری دیاں پنجاں دناں دیاں سکن-سکیاں اکھاں دے باہرلے ، تکھے کویاں وچوں پتہ نہیں پانی کویں سم پیا۔
