پاکستان ہمارا ہے کرتار سنگھ دگل
پہلے اس دا ناں رام رکھی سی – ہن اس دا ناں اﷲ رکھی رکھ دتا گیا ۔ انج اس نوں اگے وی لوک رکھی سددے سن، ہن وی لوک رکھی سددے نے ۔
اس رات جدوں ڈھول وجے، جدوں نیزے لشکے، جدوں تارے ٹٹے، جدوں بھوچال آیا، رکھی پتہ نہیں کس طرحاں ستی ستی اٹھی، پتہ نہیں کس طرحاں ستی ستی اس گٹھیالی ٹپی، پتہ نہیں کس طرحاں ستی ستی پیلیاں وچوں گزری، پتہ نہیں کس طرحاں ستی ستی، بے سدھ اک درگھّ وچ جا پئی ۔
تے تنّ پوریاں راتاں، تنّ پورے دن اتھے اوہ دبکی رہی ۔ اوہدے ہیٹھوں لہو دی نچڑدی لکیر لنگھ گئی، اوہدے اتوں دنالیاں دیاں گولیاں گزردیاں رہیاں ۔ اوہدے کناں وچ کئی جانیاں، کئی پچھانیاں، کئی ایہو جہیاں چیکھاں وی سنائی دتیاں، جنہاں نال اس دی ددھ دی سانجھ سی ۔
تے پھیر گھوڑیاں دیاں ٹاپاں، پھیر لاریاں، موٹراں، ٹرکاں دی گنجار اس نوں سنائی دتی ۔
اگلی سویر ساری دی ساری وادی انج سی، جویں کدی ہندی سی ۔ بلداں دے گل پئیاں ٹلیاں سہجے سہجے ٹنکن لگ پئیاں ۔ اجڑاں دے وگاں دے وگ نکلن لگ پئے، جویں ہمیشاں ہر پنڈ وچ ہندا ہے ۔ کھوہاں دی مدھر ریں – ریں ٹھک – ٹھک چوھاں پاسے گونجنی شروع ہو گئی ۔ بھیڑاں دیاں بھیڑاں، پنچھیاں دے ڈار اسماناں وچ آ گئے ۔ ددھاں وچ مدھانیاں چھلھکیاں، وہڑیاں وچ دھوئیں اٹھے تے مسیت وچوں بانگ دی آواز آئی ۔ رام رکھی کتنا چر اڈیکدی رہی ۔ نہ مندر وچ اجے ٹن – ٹن ہوئی نہ گردوارے وچوں سنکھ دی آواز اوہدے کنی پئی ۔
تے جدوں پیلیاں پیلیاں دھپاں نکلیاں، رام رکھی اٹھ کے پچھوکڑ اپنے گوانڈھیاں دے ویہڑے جا وڑی ۔ ہسدے، کھیڈدے، کھاندے سارے دے سارے اوہنوں ویکھ حقِ بکے رہِ گئے ۔ عورتاں نے سوچیا جویں خون دی ندی وچوں رکھی امھل آئی ہے، تے مرداں جانیاں جویں اوہناں نال کوئی چال چلی گئی ہووے ۔ جوان جہان شیر باز دا منہ بھکھن لگ پیا ۔ اوہدیاں اکھاں وچ پھیر اک وار وحشت آئی ۔ مساں مساں ڈھلکیاں اوہدیاں رگاں پھیر تن گئیاں ۔ تے منجی ہیٹھوں لشکدی چھوھی چھک کے اوہ ڈاڈھے غضب وچ اٹھیا ۔ ایس چھوھی نے کئی دھڑ چیرے سن، کئی کھوپریاں مدھیاں سن، کئی گردناں لاہیاں سن ۔ پر کوئی دو قدم رکھی توں دور اوہدی چھوھی جویں اگھری دی اگھری رہِ گئی ۔ رکھی تے اوہدے وچکار اوہدی ماں سی، اوہدا پیو سی، اوہدی بھین سی ۔ پتہ نہیں کس طرحاں اکھ دی پھور وچ اوہ نٹھّ کے رکھی اتے آ پئے تے اوہنوں ضرب آن نہ دتی ۔
اوہ گھڑی لنگھ گئی ۔ پر اس توں بعد ہمیشہ شیر باز حیران ہندا، کویں اس نوں قہر آ سکیا سی رکھی تے ۔ اوہدی اسپات دی چھوھی اس نوں ہمیشہ شرمندیا کردی، تے اوہ ڈاڈھا کچا ہندا ۔ اک دن اس نوں توڑ – پھوڑ کے کھوہ وچ سٹّ آیا ۔ تے دھریک ہیٹھ جتھے شیر باز اس نوں وڈھن لئی ٹٹیا سی، رکھی کدی کدی رنگلا پیڑھا ڈاہ کے بہندی، جس پیڑھے نال گھنگرو لگے ہوئے سن، جس پیڑھے تے شیر باز دی ماں بیٹھی جدوں اوہ ویاہی ہوئی آئی سی، جس پیڑھے تے شیر باز دی دادی بیٹھی سی، جدوں اوہ ویاہی آئی سی ۔
اک روز شیر باز نے رکھی تے چھوھی اگھری، اگلے روز گانا بنھ کے اس نوں اپنی تریمت بنا لیا ۔ رکھی تے اس نوں ہمیشہ چنگی لگدی سی ۔ بچپن وچ اوہ اکٹھے کھیڈدے سن؛ اکٹھے گمدے، اکٹھے لبھدے، اکٹھے ہسدے، اکٹھے پینگھاں جھوٹدے ۔ تے پھیر جدوں اوہ وڈی ہوئی، شیر باز نے حل وانہدیا کئی ٹپے اس دی یاد وچ گانوے سن ۔ کئی واری اس دے سفنیاں وچ رکھی مڑ مڑ آیا کردی سی ۔ تے جدوں ہور وڈی ہوئی، شیر باز اس نوں لک چھپ کے ویکھیا کردا سی، بھاویں رکھی نوں پتہ سی، بھاویں رکھی نوں نہیں پتہ سی ۔
سویرے سرگھی ویلے اٹھ کے رکھی ددھ چوندی– مجھیاں دا، گائیاں دا، بکریاں دا، پھیر ددھ رڑکدی، پھیر سارے گھر نوں سامبھدی سلیٹدی ۔ لمب پوچ کے اس نے شیر باز ہوراں دی پرانی حویلی نوں شیشے وانگ بنا لیا سی ۔ شامیں ہر ڈنگر لئی آپ گتاوا کردی، اپنے ہتھیں انھا نوں کھواندی؛ مجھیاں دا ددھ سوایا ہو گیا ۔ بلد دوڑ دوڑ کے شیر باز ورگے ہالیاں نوں تھکا چھڈدے ۔ اپنے سسّ– سہرے دے جویں اوہ پیر دھو دھو پیندی، کدی اوہناں نوں پلنگھ توں نہ لحن دندی ۔ آنڈھنا گواڈھناں اوہنوں ویکھ ویکھ حیران ہندیاں، منہ وچ انگلاں پا پا ٹکدیاں ۔ گلی محلے وچ اوہنے گھر گھر سہیلیاں بنا لئیاں سن ۔ ترنجھناں وچ اوہ سبھ نوں پچھاڑدی، کھچکلی مچائی رکھدی ۔
ساڈے پنڈ وچ کسے نوں سویٹر دا نواں نمونہ سکھانا ہندا، رکھی سکھاندی ۔ کسے نوں اکھ وچ چٹکی پوانی ہندی، رکھی کول آندا ۔ کسے نوں کوئی بھید دسنا ہندا، رکھی سامبھدی ۔ رکھی جویں پتاشے وانگ گھل مل گئی ۔
ٹاہلیاں ہیٹھ کدی کدی پینگھ جھوٹدی رکھی جدوں جدوں دور تک ہریاول تے ہریاول دے پچھے اپنے پنڈ دیاں مدھریاں پہاڑیاں ویکھدی، اوہ حیران ہندی، کنج لوک اتھوں تر گئے سن ۔ اپنے ڈھناں دا موتیاں ورگا پانی تک کے اوہدا جی کہندا– بندہ اتھے ہی مر جائے ! اس نوں چھڈّ کے کوئی کس طرحاں کتے جا سکدا سی ؟ اوہناں سٹیاں نوں جنہاں دا بیج اوہدے پیو– بھراواں نے پایا، کدی کدی اوہ گل نال لا لیندی تے اقرار کردی، عیدی اوہناں نوں اوہ چھڈّ کے نہیں جاوے گی ۔ اوہ حیران سی اوہناں گلیاں نوں کنج کوئی چھڈّ سکدا ہے جتھے کوئی کھیڈیا ہووے ۔ انھا بیریاں دے بیر جویں ہاکاں مار رہے ہندے، انھا نوں جہڑے تر گئے سن ۔ اوہنوں اس طرحاں کجھ محسوس ہندا ۔
جدوں اک وار پاکستان دا کوئی لیڈر انھا دے پنڈ کولوں گزریا، رکھی ساری سویر سہرے پروندی رہی ۔ کڑکدی دوپہر وچ پاکستان دا جھنڈا پھڑ عورتاں دا اوہنے جلوس کڈھیا تے سڑک کنڈھے اپنے قومی آگوُ دی انتظار وچ 'پاکستان ہمارا' تے ہور کئی گیت گاندی رہی ۔ جدوں لیڈر دی موٹر گزر رہی سی، اس نے اچے اچے 'زندہ باد' دے نعرے لائے تے پھلاں دی ورکھا نال دھرتی اٹی گئی ۔
انج رکھی دے دن گزر رہے سن، انج رکھی دے ہفتے گزر رہے سن، انج رکھی دے مہینے گزر رہے سن، جدوں اک دن گلی وچوں لنگھدیاں اوہنوں پچھوں آواز آئی – "نی رکھیئے !" تے اگلے گھڑی اوہدا بھرا اس دے گل نال لگیا ہویا سی ۔ کتنا چر دوویں سبکدے رہے ۔ رکھی ڈاڈھا اچا اچا روئی ۔ اس نوں ایہہ وی بھل گیا کی نال اک اپرا آدمی جو سپاہی جیہا لگدا سی، کھلوتا جس طرحاں اوہناں دی انتظار کر رہا ہووے ۔
اخیر جدوں انھا دا وراگ لتھا، اوہدے بھرا نے سپاہی ول اشارہ کر کے کیہا، "ایہنوں لے چلو، میری بھین لبھ پئی اے ۔"
"پر کتھے ؟" – رکھی نے اک جھات بعد، جس طرحاں اوہ ستی ہوئی جاگی ہووے، گھبرا کے پچھیا ۔ دور دور، کسے دور دیس وچ جان لئی رکھی تیار نہیں سی ۔ کی پتہ اتھے اس پنڈ ورگیاں گھنیاں ٹھنڈیاں چھاواں ہون نہ ہون، کی پتہ اتھے ایس پنڈ ورگے کاگ ہون نہ ہون جو بنیریاں تے آ کے بہہ جاندے تے پھیر پتہ نہیں دل نوں کی کی ہون لگ جاندا ۔
اس شامیں جدوں اوہ باہر گئی، اس ٹبے نوں جس طرحاں اس کلاوے وچ لے لیا،
"میں نہیں جاوانگی، میں کدی نہیں جاوانگی،" جس ٹبے تے کھلو کے اوہ شیر باز نوں کھیتاں وچ کم کردا ونہدی ہندی سی ۔ "میں نہیں جاوانگی،" داخ دی لمکدی ویل نوں اس پولے جہے ٹوہ کے کیہا ۔ "میں کدے نہیں جاوانگی،" اس نے وچھے دیاں اکھاں نال اکھاں میل اوہدی تھوتھنی نوں چمّ لیا ۔ اپنے سفے دے چھت ہیٹھ جا کے اس نے زور دا کیہا، "میں ہمیشہ اتھے رہانگی ۔" اپنی چلھ کول بیٹھ کے اوہدا گچ نہ کھلوندا،" میرا اپنا ایہہ چونکا اے،" اوہ چیک اٹھی ۔
اس رات پرے دی ٹھنڈی وا رمک رہی سی ۔ رکھی نے تاریاں نال اقرار کیتے، چن دے ترلے لئے، اٹھ اٹھ بنیریاں تے بہہ کے سوچدی ۔ اس پیراں دیاں منتاں منیاں ۔ مورتیاں نوں منان دا پرن کیتا ۔ ساہمنے اوہ درگھّ سی، جتھے پچھلی واری رکھی جا پئی سی تے اوہنوں کسے نہیں سی ویکھیا ۔ پر ہن تے اوہ کتنی ہور دی ہور ہو گئی سی ۔ ہن اوہ کس طرحاں چھال مار سکدی سی ؟ اوہ سپّ جس وچ کوئی موتی ہووے، کدی اچھلیا نہیں کردی ۔
"وے شیر بازا ! ہن تیری چھوھی نوں کی ہو گیا اے ؟" رکھی اوہنوں مڑ مڑ کہندی تے شیر باز اہل پلنگھ تے پیا ہویا سی ۔ جدوں دا نمبردار دے گھروں شامیں اوہ مڑیا، اس نے اک لفظ نہ کویا ۔ نہ اس نے کجھ کھادھا نہ پیتا ۔" وے شیر بازا میں تیرے توں لکھ ویر وار سٹانگی ۔" شیر باز تاں وی چپ سی ۔ اوہدے بھکھ رہے چہرے، اوہدیاں لال ہو رہیاں اکھاں وچ جس طرحاں اتھرو جمے ہوئے ہون ۔"وے میریا باز شیر، آ کتے ٹر چلیئے"، آخر جھنجلا کے رکھی نے کیہا ۔ شیر باز دے بسترے توں جویں سیک آ رہا ہووے ۔ اوہ چپ سی، اہل سی، بے سدھ پیا سی ۔
تے اوہ بولدا وی کنج ؟ نمبردار نے اوہنوں سبھ کجھ دس دتا سی ۔ رکھی ہندو کڑی سی، جس نوں ضرور ہندوستان وچ بھیجیا جانا سی ۔ پندراں اگست توں جتنے کلمے پڑھے گئے سن اوہناں نال کوئی مسلمان نہیں سی بن سکیا ۔ ایہہ گل اپنی مسلمان سرکار آپ کہہ رہی سی ۔ تے پھیر ادھروں ہر ہندو کڑی نوں بھیج کے اودھروں مسلمان کڑی آنی سی ۔ رکھی جہڑی ہندو جمی سی، اوہدے بدلے اک اسلام وچ پیدا ہوئی کڑی نے ایدھر آنا سی ۔ پاکستان لئی ہر قربانی دی لوڑ سی ۔
تے شیر باز اہل بے سدھ پیا سی ۔
اگلے روز مساں اجے دہوں ہی نکلیا سی کی فوجی لاری انھا دے ویہڑے وچ آ کھلوتی ۔ لمیاں لمیاں بندوقاں لئی سپاہیاں نوں ویکھکے رکھی کرلا اٹھی– "میں نہیں جانا، میں کدی نہیں جانا، کی ہویا جے ایہدا ناں وٹّ گیا اے، ایہہ میرا اپنا دیش ہے ۔ ایہہ پتھر میرے اپنے نے، ایہہ گیٹے میرے اپنے نے ۔ اجے تے اس دھریک نے وڈا ہونا اے جس نوں میں پانی دے دے پالدی رہی ۔" تے اوہدیاں اکھاں وچ اتھرو نہ ٹھلھے جاندے ۔ "وے شیر بازا، توں بولدا کیوں نہیں ؟ توں کوندا کیوں نہیں ؟ میں تیری امانت نال کی کرانگی ؟" تے رکھی بے ہوش ہو گئی ۔
جتنا چر شیر باز تے رکھی اندر سفے وچ رہے، سپاہیاں نے پھیر سوچیا، پنچاں نے اپنے دماغ لڑائے، نمبردار دی رائے لیتی گئی، پر اپنی قومی سرکار دا حکم صاف سی ۔ پاکستان نے ایہناں نکیاں نکیاں گلاں کر کے بن جانا سی، ایہناں معمولی گلاں کر کے رڑھ جانا سی ۔ پاکستان اجے بچہ سی، جس نوں ہر کسے نے لڈیانا سی، جس دیاں غلط گلاں نوں وی مننا سی ۔
لاری ویہڑے وچ کھلوتی رہی ۔ جا وی کنج سکدی سی ؟ اخیر کوئی اک گھنٹے بعد سفے دے بھت کھلے ۔ پہلے رکھی نکلی پچھے شیر باز سی ۔
رکھی نے لال ریشمی جوڑا پایا ہویا سی ۔ اوہدے سر تے گوٹیاں کناریاں والی جھلی سی، جہڑی اس توں سانبھ نہیں سی جاندی ۔ اوہدے متھے تے اوہدے کناں وچ، اوہدے نکّ وچ، باہواں دے گلے وچ، پیراں تے کوئی تھاں خالی نہیں سی، جتھے کوئی گہنہ نہ ہوئے ؛ جس طرحاں سونے نال لدی ہوئی ہووے ۔ شیر باز دی دادی دے، تے اس توں پہلے دے رکھے رکھائے سارے زیور اوہنے رکھی نوں پوائے ۔ جھمّ جھمّ کردی اوہ لاری وچ آ بیٹھی ۔ سارے دے سارے لوک حیران سن ۔ شیر باز پھیر اندر گیا ۔ اس نے اس دا رنگلا پیڑھا لیا کے لاری وچ رکھیا ۔ پھیر اوہدا شیشیاں والا پلنگھ رکھوایا ۔ پھیر ٹنرک رکھوائے، جہڑے رکھی لئی پھلکاریاں تے کپڑیاں دے بھرے ہوئے سن ۔ اخیرلی وار شیر باز اندر گیا تے رکھی نوں آ کے اک پکھی تے اک چھنا پھڑایا ۔ چھنے اتے چتریا ہویا سی "شیر باز خان" تے پکھی تے رکھی نے آپ سوہے ساوے دھاگیاں نال کڈھیا سی – "پاکستان ہمارا ہے !"
