پنجابی بولی بچ سکدی اے نزہت عباس
ایویں دل نوں پرچاون والی گلّ اے بھلا پنجابی بولی کنج بچ سکدی اے جے ایہنوں کوئی بولیگا ای نہیں ؟ میں ہر دن کئی پنجابی ماواں نوں ملدی آں جہڑیاں ودھ چڑھ کے آکھدیاں نیں ساڈے وڈے پنجابی بولدے سن پر اسیں آپس وچ اردو بولدے آں تے ساڈے بچے ماشاالا انگریزی۔ سچ اے کہ ہن تے اپنے گھراں دے سبھے بال تے اوہناں دیاں ماواں وی اک دوجے نال اپنی بولی وچ گلّ نہیں کردے۔ اتوں میرا پنجابی بولنا وی سبھ نوں کجھ چنگا نہیں لگدا کیوں جے ایہہ بولی ماواں گھر وچ کم کرن والیاں نوکراں نال بولدیاں نیں ۔ ہن پنجابی نوکراں دی بولی بن کے رہِ گئی اے، ماواں دی نہیں۔ ماواں دے ہتھوں اوہناں دا اپنی بولی نال متریئیاں والا سلوک ویکھ کے میرا دل بڑا کڑھدا اے۔
ایس سماجی اونچ-نیچ تے سیاستاں نے سبھے پنجابیاں نوں ایہہ ای سبق پڑھایا کہ پڑھیا لکھیا بندہ اردو، انگریزی بولدا اے پنجابی نہیں۔ ایہو تے وجہ اے کہ جدوں دا پاکستان بنیا اے اسیں سارے پڑھے لکھے بنن دی کوشش کر رہے آں۔ سکول کالج، اخبار رسالے کتاباں، ٹی وی، ریڈیو، بازار، مارکٹس، آنڈ گوانڈھ ، رشتے دار تے پکے دوستاں دے نال نال گھراں وچ وی اوپریاں بولیاں بولدے آں ۔ انج تے جگّ دیاں سبھے بولیاں چنگیاں ای ہندیاں نیں تے اوہناں نوں سکھنا وی چاہیدا اے پر اپنی ماں دی بولی نوں بھلّ کے کوئی وی ہور بولی کویں سکھی جا سکدی اے؟ ایہہ میری سمجھ توں باہر اے۔
ایہہ وی کوڑا سچ اے کہ ساڈے سکولاں وچ پنجابی بولن والے بالاں نوں جرمانہ کیتا جاندا اے تے کٹّ وی پیندی اے۔ جتھے تعلیمی اداریاں وچ بولی نال ایہہ سلوک ہووےگا اوتھے ماواں تے بچے کی کرنگے؟ ایہہ وکھری گل اے کہ ساڈے استاد تے لیڈر ایہہ جاننا ای نہیں چاہندے کہ دنیا بھر وچ کھوج راہیں ایہہ گلّ سامھنے آ چکی اے کہ بالاں دے چنگے بھلک لئی ماں دی بولی سبھ توں قیمتی تے ضروری اے۔جے ماں پیو اپنے بالاں دا بھلک چانن بھریا بنانا چاہندے نیں تے اوہناں نوں ایہہ گلّ چنگی طرحاں سمجھ لینی چاہیدی اے کہ ماں دی بولی نکے بال دی بنیاد نوں پکا کردی اے تے حیاتی دے علم نال رشتہ جوڑدی اے۔
ساڈے گھر وچ ہن اک ای بابا جی رہِ گئے نیں ، جہڑے ہمیش اپنی ہڈورتی سبھ نوں پنجابی وچ سناؤن تے ماں بولی دی قدر ودھاؤن وچ جی جان نال لگے رہندے نیں ۔ پورا ٹبر اوہناں دی ایس عادت نوں پسند کردا اے پر پھر وی پنجابی بولن وچ ماواں تے بال شرماندے نیں۔ مینوں تے ایہہ پریشانی اے کہ ایہہ بزرگ وی اج کل بیمار نیں جے ایہناں نوں کجھ ہو گیا تے ساڈے ٹبر دا کی بنیگا؟
پچھے جہے میں پردیسوں بزرگاں دی خبر لین گئی تے بہتا ویلا اوہناں کول ہسپتال ای رہی ۔ اوتھے مینوں بہت کجھ نواں جانن دا تجربہ ہویا۔ میرے لئی سبھ توں حیرانی والی گلّ ایہہ سی کہ جدوں کوئی بزرگاں نوں حالَ چال پچھدا تے بزرگ کہہ دندے بھئی میرا حالَ پچھن آئے او کہ کسے انگریز دا؟ ایہہ سن کے سبھ ہسدے تے پنجابی وچ اتر آؤندے۔ ڈاکٹر کی تے نرساں کی سبھ دے سبھ نوں پنجابی بولنی پے رہی سی نہیں تے بزرگ جواب ای نہیں سی دندے۔ میرے لئی ایہہ ہور وی خوشی دی گلّ سی کہ گھر دے سبھ نکے وڈے بال وی بزرگاں نال پنجابی وچ گلّ کرن دی کوشش کردے سن۔میں بالاں نوں پہلی واری پنجابی بولدیاں سنیاں سی۔ اوہناں دے مکھونں پنجابی بولی بڑی سوہنی تے مٹھی لگی تے میں خوش ہو کے آکھیا بھئی تسیں سبھ میرے نال وی پنجابی وچ گلّ کریا کرو نہ۔ ایہہ سن کے سبھ ہسن لگّ پئے جویں میں کوئی لطیفہ سنایا ہوئے۔ مینوں ایہہ پکّ ہو گیا کہ بزرگاں مگروں کسے پنجابی نہیں بولنی۔ میں اپنے بابے دے کنّ وچ ہولی جئی آکھیا، بزرگو پنجابی بچاؤن لئی تہانوں جؤندے رہنا پویگا۔ اوہناں ہنجھو پونجھدیاں آکھیا "میں سکا رکھ ہن بہتی دیر چھاں نہیں دے سکناں، بولی بچاؤن لئی میرا کم توں سنبھال تے پھر تیرا کم تیری دھی، انج ای بولی بچ سکدی اے۔"
میں ایہہ سن کے سوچیں پے گئی، مینوں او سبھ سنگی ساتھی یاد آ گئے جیہڑے میرے پنجابی بولن تے لکھن اتے تنقید کردے تے ہسدے نیں، کئی شبہے دی نظر نال ویکھدے نیں، کئی غصے رہندے نیں تے آکھدے نیں توں پنجابی وچ لکھ کے محدود ہو گئی ایں ۔
اچمبے دی گلّ ایہہ وے کہ سبھ پنجابی لوک گیت تے صوفیانہ کلام سن کے اتھرو وہاندے نیں پر بولی نوں بولن وچ شرم محسوس کردے نے ۔عجیب دوغلی قوم اے ساڈی ۔ جدوں ویکھو ہر بندہ اک دوجے نوں انگریزی اردو دی تکڑی وچ تولدا رہندا اے۔
میں حالے اناں سوچاں وچ گواچی اپنے ہتھاں دیاں انگلیاں تروڑ مروڑ ای رہی سی کہ بزرگاں ایہہ آکھ کے مینوں اک نویں راہ وکھائی ۔ "دھیے توں ہولے ہولے اپنے کمیں لگی رہِ۔خورے نویں پیڑھی نوں ای سرت آ جائے ۔ توں لوریاں، ٹپے تے بولیاں لکھ تے لوک کہانیاں اج دے رنگ وچ۔ انج وی بولی بچ سکدی اے۔"
ایہہ سندیاں ای جویں سرا میرے ہتھ آیا تے میں ولایت وچ پنجابی بولی نال ہون والے ایس سلوک نوں یاد دی لڑی وچ کجھ انج پرو دتا۔
اک چڑی اپنے بالاں نال اپنے آلھنے وچ رہندی سی۔ چوغا چگدی ، بالاں نوں کھواندی تے بھلک لئی اڈن دے ولّ سکھاندی۔ بال ہولی ہولی ماں چڑی توں اڈنا سکھ کے وڈے ہو گئے۔ چھیتی ہی اوہ اک رکھ توں دوجے رخ اتے، دوجے توں تیجے رکھ تے اڈاری مار کے اپڑ جاندے۔ اک دن لوڈھے ویلے کھچڑی کھاندیاں بال اپنی ماں چڑی نوں اپنے اڈن دے نویکلے تجربے دس رئے سن۔ چڑی نوں بالاں کولوں ایہہ سن کے بڑی حیرانی ہوئی کہ اوہدے بالاں نیں اک ایسا باغ تکیا اے جتھے چڑیاں چڑے اپنی بولی نہیں بولدے۔ پر اوہ گونگے وی نہینں ۔اوتھے اوہناں نویاں نویکلیاں بولیاں سکھیاں نیں۔ چڑی ماں نوں بڑی ریجھ ہوئی کہ اوہ وی اس اچیچے باغ وچ جاوے تے اپنے بالاں وانگوں اوہ وی نویاں نویاں گلاں سکھے۔
اک دن اوہ اپنے ٹبر نال اس باگے دی سیر نوں گئی ۔ باغ وچ ہر شے نویکلی سی۔ رنگ برنگے پھلّ، رخ، پکھو تے رستے جگ مگ کر رہے سی۔ پر چڑے تے چڑیاں دا رنگ روپ اوہو ای سی۔
چڑی ماں نے حونصلہ کر کے اوہناں نال گلّ کرن دا حیلہ کیتا پر اوہ سبھے ماں چڑی نوں انج ویکھن لگّ پئے جویں ایہہ اوہناں لئی کوئی عجوبہ ہووے۔ چڑی نیں اپنے بالاں نوں تکیا تے آکھیا بھئی تسی سچ آنہدے سی کہ ایہہ چڑیاں تے چڑے ساڈی بولی سمجھدے ای نئیں۔ خورے اناں دا چمبا کہڑے دیسوں آیا اے؟
چڑی نوں اس باگے اندر اپنا آپ بہت کلا تے نکا محسوس ہویا، اوہ اپنے بالاں نال باغ دی اک نقرے چپّ کر کے بہہ گئی آسے پاسے دیاں سبھے واجاں نویکلیاں سن۔ اوہنوں سبھ کجھ اوپرا لگّ رہا سی۔
تھکّ ہار کے اوہنے اپنے بالاں نال کھیڈنا تے گاؤنا شروع کر دتا۔
الڑ بلڑ باوے دا۔ باوا کنک لیاویگا۔باوی بہہ کے چھٹیگی ۔ سو روپیہ وٹیگی ۔
اس باگے دیاں سبھے چڑیاں چڑے اوہدے کول آ بیٹھے تے گاؤن سن کے ہسن لگّ پئے پر کجھ بولے نہ۔ چڑی تے اوہدے بال ہور وی حیران ہوئے کہ ایہہ کیہو جیہا باغ اے تے کیہو جہے چڑیاں چڑے نیں جتھے گاؤن سمجھ آؤندا اے پر اپنی بولی نئیں ۔
کول ای رخ اتے اک کاں بیٹھا سبھ نظارہ تکّ رہا سی۔
ہسّ کے آکھن لگا، "نویں لگدے او۔ کتھوں آئے او ؟ ایس اچیچے باگے دیاں چڑیاں چڑے بہت اگے نکل چکے نیں ایہناں نویاں نویکلیاں بولیاں سکھ لئیاں نیں،ایہناں دی بولی ایہناں نوں روٹی نہیں دندی ایس لئی ایہناں نوں اپنی بولی دی کوئی لڑ نئیں، تسیں خود ویکھ سکدے او کہ ایس رنگین باگے اندر ہر شے نویں نکور، لشکدی تے انوکھی اے۔ ہور تے ہور اتھے آلھنے وی شیشے دے بنائے جاندے نیں۔جنہاں وچوں اندر باہر ویکھیا تے جا سکدا اے پر سنیا نہیں ۔ اک ہور انوکھی گلّ ایہہ وے کہ ہن چڑے چڑیاں نوں اڈن دی عادت وی نئیں رہی ۔اڈن دی لوڑ وی کی اے جدوں اڈن دی مشق لئی مشیناں لگیاں نیں۔ ایہہ اتھرے چڑیاں چڑے تے ہن کھچڑی وی نئیں پکاؤندے کیوں جے کھان دی ہر شے آن لائن ای منگوائی جا سکدی اے۔ اتھے سبھے چڑیاں چڑے اگے ودھن لئی دن رات اوورٹائم کردے نے۔ ایس باگے دے سسٹم وچ ایہناں پکھوآں نوں ایہہ یقین کرا دتا گیا اے کہ جے اوہ مشین دی طرحاں گول گول گھمدے اپنے کمیں لگے رہنگے تے اوہ دن دور نہیں جدوں ایہناں دے ویہڑے اک دن ایہو جیہا بوٹا اگ آئیگا،جیہدے اتے پھلاں دی تھاں نوٹ اگیا کرنگے ۔ اپنی بولی ورثہ کس نوں یاد آئیگا؟ ایہناں پکھوآں نوں تے سوچن لئی سر کھرکن دی وہل وی نہیں۔"
کاں نے چڑی نوں ٹچکراں کردیاں آکھیا۔"ویسے چاہو تے تسی وی ایتھے ای ٹک جاؤ ۔ تہاڈا وی شیشے دا آلھنا پا دیوانگے۔ بسّ کجھ عرضیاں لکھنیاں پینگیاں تے قرضہ میں آپے منظور کروا دیاںگا، میرے تے اتے تک تالکات نیں ۔"
چڑی نے سر ہلا ہلا کیہا "آہو بھا جی، اچھا بھا جی" کہہ کے کاں توں بڑی مشکل نال جان چھڈائی ، پر سمجھ گئی کہ ایہہ باغ رنگین نظریں آؤندا اے پر ایتھے وی کاواں دا ای کالا راج اے ۔اتھے اوہدی کوئی واہ نئیں چلنی ۔ ایہہ سوچ کے اڈی تے بالاں نوں اپنے آلھنے وچ لے گئی جتھے کوئی وی شے لشکدی تے سنکھی نئینں سی پر اوہدی اپنی سی۔ اوہنوں اپنے آسے پاسے آپنیاں دی نگھّ محسوس ہوئی جتھے ہر کوئی اک دوجے دی بولی بولدا تے سمجھدا سی ۔
