قبر پٹّ امر سنگھ
جگدیش اپنے پلنگھ اتے بیٹھی، ڈریسنگ ٹیبل اتے پئی بجلی دی مومبتی دے دھندلے جہے چانن وچ میرے رویئے ورودھ شکایت کر رہی ہے تے میں ہنیری برساتی رات تے اس کالے کفن نوں دیکھ رہا ہاں جو باری وچوں نظر آ رہا ہے، تے جس نے ساڈے اس لمے چوڑے 'کاشانے' نوں جگدیش دے بیڈروم سمیت اپنے ہنیرے جفے وچ جکڑیا ہویا ہے۔ تے جگدیش کہہ رہی ہے، میں بہت سارا بدل گیا ہاں۔ میری ہکّ وچ دل نہیں رہا۔ اس توں الٹ اوہدے دل وچ میرا پیار پہلے نالوں وی تیبر ہو گیا ہے، پر میں بھراواں نال موج میلے وچ رجھّ کے بھین نوں بالکل بھلّ گیا ہاں۔
میں جگدیش دیاں اکھاں وچ تکدا ہاں، اپنے دل وچ جھاکدا ہاں، باری توں باہر دیکھدا ہاں جتھے رات اپنی عمر دا آخری ادھ چپ چاپ اتھرواں وچ وگا رہی ہے۔ بوہے دے پار اک ہور بوہا ہے جس 'تے پئے ہوئے فرانسیسی جالی دے پردے اہلے مینوں سگرٹ دھکھدا نظر آ رہا ہے۔ ایہہ دیوندر دا کمرہ ہے۔ میرا کمرہ بالکل ہنیرے ہے۔ تے میرا دل بیٹھدا جاندا ہے۔
ایہہ میرے ہسپتالوں نکلن دا دوجا دن ہے تے میری اروگتا دے جشن دا پہلا دہاڑا۔ مینوں کجھ پتہ نہیں کہ مینوں بیماری کی ہوئی سی۔ مینوں کیول انا دسیا گیا ہے کہ پٹنے سٹیشن اتے ریل دے کرمچاریاں نے مینوں ریل دے ڈبے وچ بے ہوش پئے دیکھیا سی، جتھوں مینوں ریلوے ہسپتال وچ پچایا گیا۔ میری تلاشی لین 'تے پولیس نوں میرے اک دوست دا پتہ لگا۔ اوہنوں تار دتی گئی۔ میرے دوست نے بھراواں نوں خبر دتی۔ تے اوہ مینوں کلکتے لے آئے۔
اج سارا دن میرے بھرا میرے اروگ ہون دا جشن مناؤندے رہے تے گھر واپسی دا وی۔ اج توں ستّ ورھے پہلوں میں اوہناں نوں چھڈّ کے چلا گیا ساں۔ اوہناں دا بزنس ہور سی تے میرا کم ہور۔
دوہاں کارجاں دا ٹکراؤ میرے گھر چھڈن دا کارن بنیا سی۔ تے پچھلے تنّ ورھیاں توں تاں میرے گھر والیاں نوں میرا کوئی پتہ ہی نہیں سی۔ جگدیش دی شکایت کنی کو ٹھیک ہے۔
فرانسیسی جالی دے اہلے سگرٹ دھکھ-دھکھ کے ختم ہو گیا ہے۔ تے اوہدی آخری چنگیاڑی نال اک نواں سگرٹ بل چکا ہے۔ میں جگدیش دا دھیان اس ولّ کرواؤندا ہاں۔ اس دا چہرہ ہور وی ہنیرا ہو جاندا ہے۔ تے میں سوچدا ہاں کہ میں بدل گیا ہاں، جاں ایہہ لوک۔ جگدیش دا چانن-چراگ چہرہ ہنیرے پے گیا ہے تے اوہ اپنے بیڈروم وچ بیٹھی اپنے بیت چکے دناں نوں یاد کر کے چپ چاپ اپنے سہاگ دی لاش 'تے اتھرو وگاؤندی رہندی ہے۔ دیوندر وی اوہ پہلے والا دیوندر نہیں رہا۔
اج گرانڈ ہوٹل وچ اوہ ناچ دا اک راؤنڈ نچّ کے بیٹھ گیا سی۔ ایڈنا دیاں سوہنیاں پریرک اکھاں وی اوہنوں ناچ دی پریرنا نہیں سن دے سکیاں۔ ایہہ دیوندر اوہو ہے جو ساری-ساری رات نچیا کردا سی تے تھکدا نہیں سی؛ جس نال ہر کڑی نچن لئی دل ہی دل وچ ارداساں کریا کردی سی۔ تے بہت ساریاں کڑیاں نوں نراش ہونا پیندا سی، کیونکہ رات بہت چھوٹی ہندی سی۔
ایڈنا نراش ہو کے اس دے لاگے بیٹھ گئی۔ اوہ ہولی ہولی ڈرائی جن دا دوجا پیگ سپ کر رہا سی، سگوں سمجھیا جائے تاں بلھ گلے کر رہا سی۔ اوہ ہسّ-ہسّ کے ایڈنا نال گلاں کر رہا سی تے میں ورموتھ دا سنہری گلاس ساہمنے رکھی اس ولّ تکّ رہا ساں۔ اوہدے ہاسے دے نال-نال مینوں بوء جہی آ رہی سی۔
جشن دے انت تکّ اس نے جن دے کیول دو پیگ پیتے سن، پر اوہ لڑکھڑا رہا سی۔ اس نے باہر نکل کے گربخش نوں کار ڈرائیو کرن لئی کیہا تے عذر ایہہ پیش کیتا کہ اس نوں ودھیرے چڑھ گئی سی۔ میں حیران ساں۔ اس نے کیول دو پیگ پیتے سن، اوہ وی ڈرائی جن دے؛ جو عورتاں دا ڈرنک سمجھیا جاندا ہے۔ ایہہ دیوندر اوہو دیوندر سی جو وسکی دی پونی-پونی بوتل پی کے بڑی چستی نال بڑی ہی ریش ڈرائیو کردا ہندا سی۔ تے اس دی تیز پر صاف ڈرائیونگ دا لوہا کلکتے بھر وچ منیا جاندا سی۔
فرانسیسی جالی دے پچھوں ہولی-ہولی کراہن دی آواز آؤن لگّ پئی ہے۔ میں سوالیا اکھاں نال جگدیش ولّ دیکھدا ہاں۔ اس دیاں اکھاں وچ درد ہے، تے سہم۔ "اس طرحاں کئی وار ہو جاندا ہے"، اوہ سہمی ہوئی آواز وچ کہندی ہے، "توں جا کے پچھ۔ میں پچھیا تاں اوہ بھڑک پئیگا۔"
میں دیوندر دے کمرے وچ جا کے اس توں کراہن دا کارن پچھدا ہاں۔
"ایویں! چھاتی وچ پیڑ ہندی ہے"، اوہ کراہ کے جواب دندا ہے۔ تے اس دے کراہن وچوں مینوں مرے ہوئے ماس دی بوء آؤندی ہے، جویں کوئی لاش کفن دفن توں بناں سڑ رہی ہے۔ میں اس توں درد دا کارن پچھدا ہاں، پر اوہ کجھ نہیں دسدا۔ کراہی جاندا ہے تے مینوں اکلے چھڈّ جان لئی بینتی کردا ہے۔ میں واپس آ جاندا ہاں۔
"مینوں اس دے منہ وچوں لاش دی بوء آؤندی ہے"، میں جگدیش نوں کہندا ہاں۔
اوہ ڈر کے میریاں اکھاں وچ جھاکن لگّ پیندی ہے، جویں میں پاگل ہو گیا ہوواں۔ مینوں چیتا آؤندا ہے کہ جشن وچ کجھ لوکاں نوں میں اپنی بیماری بارے گھسر-مسر کردے سنیا سی۔ اوہ کہہ رہے سن کہ میں پاگل ہو گیا ساں۔
"شراب دی بوء ہوئےگی"، اوہ کہندی ہے۔
"نہیں، اوہ شراب دی بوء نہیں"، میں کہندا ہاں۔ "میں بھلا شراب دی بوء نہیں پچھان سکدا؟ میں آپ وی تاں پیتی ہوئی ہے۔ شرابی نوں تاں شراب دی بوء آؤندی ہی نہیں۔ اوہ ہور بوء ہے۔ مردے دی بوء! سڑدی گلدی لاش دی بوء۔"
"تینوں پتہ ہے"، جگدیش گلّ نوں موڑا دین لئی دسدی ہے، "دیوندر دا اک دوست ہندا سی، پرکاش؟"
"ہاں! میں جاندا ہاں"، میں سر ہلا کے کہندا ہاں، "اوہ میرا وی دوست سی۔"
اوہ گلّ مڑ شروع کر دندی ہے، "پرکاش دی بھین۔"
"ہاں! میں سمجھ گیا ہاں۔ اوہو پرانی گلّ، پتا جی نہیں منے ہونگے۔ اوہ ذرا گھٹّ حیثیت دے آدمی سن نہ۔"
"نہیں"، اوہ ہوکا بھر کے کہندی ہے، "پتا جی منّ گئے سن۔ ساری گلّ پکی ہو گئی سی، پر۔"
"پر کی؟"
"پھیر پتہ نہیں کی ہویا، اوہناں کیہا لتا تے دیوندر دا ٹیوا نہیں ملدا۔"
"ایہہ کی بکواس ہے؟ اوہ تاں بڑے آزاد-خیال لوک سن۔ ضرور کوئی ہور کارن ہووےگا۔" میں پچھدا ہاں، "لتا ویاہی گئی؟"
"ہاں! تھوڑھے ہی دن پچھوں۔" جگدیش دسدی ہے، "اوہ کوئی جیؤلوجسٹ ہے۔ کجھ بڑا وڈا۔"
"ہوں! میں نہیں ساں کہندا، دیوندر دے منہ وچوں مردے دی بوء آؤندی۔ کمبکھت! لاش چکی فردا ہے۔ لاشاں قبراں وچ دبیاں جاندیاں ہن جاں سینیاں وچ؟"
جگدیش پھیر ڈر جاندی ہے تے گلّ دا رخ پلٹن لئی پچھدی ہے، "توں اینا چر کردا کی رہا ہیں؟"
"میں میں اس زمین وچ جہڑی مینوں اپنے دادا جی توں، دادا جی نوں پڑدادا جی توں، اوہناں نوں اپنے دادے-پڑدادے توں ورثے وچ ملی سی، اک وڈا سارا قبرستان بنا لیا ہے۔ میں قبراں پٹدا ہاں، مردے دبن دا پرچار کردا ہاں تے لوکاں نوں کہندا ہاں کہ لاشاں میرے قبرستان وچ دبیا کرن۔"
جگدیش مینوں میرے کمرے وچ لے جاندی ہے تے سوں جان دی پریرنا کردی ہے، پر میں دیوندر کول چلا جاندا ہاں۔ "میرے ویر!" میں کہندا ہاں، "اپنے پیار دی لاش میرے حوالے کر دے، تاں کہ میں اس نوں اپنے قبرستان وچ دب دیاں۔ ہکّ وچ چکی پھرینگا تاں تیری چھاتی وچ پیڑ ہندی رہیگی۔ اس لاش دا پچھا چھڈّ، تے آ کوئی چنگا کم کریئے۔"
پر اوہ نہیں مندا۔ نکما! پیار پچھوں پیار دی لاش نوں پیار کری جاندا ہے، جو اس نوں آپ اک دن لاش بنا دیویگی۔ تے اکّ کے میں سون لئی چلا جاندا ہاں۔
میرے تنّ بھراواں وچ کانفرنس ہو رہی ہے۔ بزنس وچ بھاری کرائیسس ہے۔
بہار دی بچی-کھچی مارکیٹ، ورودھیاں دے ہتھ وچ چلی جا رہی ہے۔ ایجنٹ پوری طرحاں کم نہیں کر رہے۔ دیوندر بیمار ہے۔ مینوں کم دا بڑا تجربہ ہے۔ مینوں اتھے جانا چاہیدا ہے۔ نہیں تاں نہیں تاں۔
دل نہیں مندا۔ میرا قبرستان اداس ہو جائیگا۔ دنیاں وچ بوء ہی پھیلدی رہیگی، پر میرے بھرا۔ اوہ مینوں بہت پیارے ہن۔ مینوں اپنیاں بھیناں نال محبت ہے۔ پتا دے سخت سبھاؤ دے ہندیاں وی میں اس دا شبھچنتک ہاں۔ ماں! ایہہ تاں اک اجیہی سگندھ ہے جو میں اس بدبو نوں ختم کر کے پیدا کرنا چاہندا ہاں۔ پھیر ہووے کی؟
مینوں اپنے بھراواں دی سہائتا کرنی چاہیدی ہے۔ میں اپنے بھراواں دے کم دے نال-نال لاشاں وی اکٹھیاں کراں گا تے اوہناں نوں اپنے قبرستان وچ دباؤندا چلیا جاواںگا تے پھیر تے پھیر میں منّ جاندا ہاں۔
طوفان جھگّ چھڈدا، فنکاردا بہت پچھے رہِ گیا ہے۔ اسیں جویں کالی سوار دے سمندر دی اچی نیویں تہہ اتے ہولی-ہولی سرک رہے ہاں۔ ساڈی کار دی تیز سرچ لائیٹ بدلاں دیاں دھندلیاں لہراں وچ ڈبّ کے بے بس ہو گئی ہے۔ کجھ فٹّ توں ودھ اگے کجھ وی نظر نہیں آؤندا۔ کتے میلاں اتے، اس ہنیرے پردے پچھے لکیا ہویا آکاش اپنی مند-ہالی دے انتم بچے-کھچے اتھرو وگا رہا ہے، جنہاں نوں کار دا وائیپر تیزی نال شیشے توں پونجھ سٹدا ہے۔ ڈرائیور سارے دن دی ڈرائیونگ توں پچھوں تھکّ کے پچھلی سیٹ 'تے سوں گیا ہے تے پرکاش میری وکھی وچ بیٹھا ہے۔ ڈائیسبورڈ اتے گھڑی دی وڈی سوئی دو دے ہندسے اتے کھڑوتی چھوٹی سوئی ولّ ہولی ہولی ودھ رہی ہے۔
شام دے پنج وجے، جدوں میں بچنپر نوں چھڈیا سی، سنہری سورج مانبھوم دی اس اچی نیویں پہاڑی دھرتی نوں جگمگا رہا سی تے مینوں پوری آس سی کہ اٹھ-نوں وجے تکّ اسیں ہر حالت وچ رانیگنج پہنچ جاوانگے، پر اک دم کتوں بدل امڈ آئے سن۔ آکاش ندیاں بن کے زمین اتے ٹٹّ رہا سی۔ سورج کسے پہاڑی گفا وچ جا وڑیا سی۔ کار دیاں اکھاں دھندلیاں تے بے-وسّ ہو گئیاں سن۔
اک کالا پرچھاواں اچانک ایہناں دھندلیاں اکھاں اگیوں ہتھ ہلاؤن لگا۔ میں بریک لائی۔ کھبے پاسے دا شیشہ کھولھیا۔ ندی دے پل لاگے اک گڈی کھڑی سی جس دی کھلھی بونیٹ اتے اک ہور پرچھاواں جھکیا ہویا سی۔
"تہاڈے کول کوئی فالتو کنڈنسر ہے؟" ہتھ ہلاؤن والے پرچھاویں نے پچھیا، "ساڈا کنڈنسر کم نہیں کر رہا۔"
آواز کجھ پچھانی ہوئی جہی معلوم ہوئی۔
"نہیں"، میں ٹارچ دی روشنی اس دے چہرے اتے سٹدیاں اتر دتا۔ اس دیاں اکھاں چندھیا گئیاں۔
"پرکاش!" میں اس نوں پچھان لیا سی۔
پرکاش نے گڈی اتھے ہی چھڈّ دتی ہے تے اسیں دوویں جھریاں ولّ ودھ رہے ہاں۔ پرکاش اپنے بارے دسّ رہا ہے۔ بدلاں دا سمندر اسمان ولّ بھاٹا وچ سنگڑدا ہویا ساڈے دوآلے اک تابوت دی شکل دھارن کر رہا ہے۔ اک ہنیرا تابوت جس وچ کار دیاں ٹپونجی بتیاں چانن پھیلاؤن دا ماڑا جیہا جتن اسفل ہی کری جا رہیاں ہن۔ پرکاش دسّ رہا ہے کہ اس نے جھریاں وچ چونے دے پتھر دیاں خاناں وچوں پتھر کڈھ کے چونا بناؤن دا کم شروع کیتا ہویا ہے۔ ایہہ کم اس نوں اپنے جیؤلوجسٹ جیجے دے رسوخ نال ملیا ہے۔ اوہ بہت خوش ہے۔ رانیگنج سٹیشن دے لاگے ہی اس دا بنگلا ہے۔ اس کول دو کاراں ہن۔ اک چھوٹی ہلمین تے دوجی وڈی شیورلیٹ۔ تے میں حیران ہو کے سوچ رہا ہاں: ایہہ دنیاں وی عجیب ہے۔ ایہہ سماج وی عجیب ہے۔ ایہہ پرکاش اوہو ہے جس نوں کوئی کم نہیں سی ملدا۔ اک سمیں پتا جی نے اس دی آوارگی نوں مکھ رکھدے ہوئے دیوندر نوں اس نال میل-جول رکھنوں وی روکیا سی۔
مینوں دیوندر دا خیال آؤندا ہے۔ اس دی چھاتی دے درد دا خیال آؤندا ہے۔ اس دے منہ وچوں آؤن والی بوء دا خیال آؤندا ہے۔ تے میں بے حدّ اداس ہو جاندا ہاں۔
"لتا کویں ہے؟" میں پچھدا ہاں۔
"چنگی ہے"، پرکاش جواب دندا ہے۔ تے دباؤن دے باو جود ہلکی جہی آہ اس دے منہ وچوں نکل جاندی ہے۔ مینوں پھیر لاش دی بوء آؤن لگّ پیندی ہے۔ ایہہ میرے نکّ دا قصور ہے، جاں میرے پیشے دا؟ مینوں اس سوسائٹی وچوں اس سماج وچ بوء ہی بوء آؤندی ہے۔ لاشاں ہی لاشاں دکھائی دندیاں ہن۔ جویں منکھاں دے شہراں وچ نہیں، لاشاں دے شہراں وچ رہِ رہا ہوواں۔
چارے پاسے چپّ ہے۔ ڈونگھی بیجند چپّ۔ تابوت دے اندر دی چپّ۔ دنیاں اک وڈا سارا تابوت بنی ہوئی ہے۔ میرے سندھیوے نوں تیز ہونا چاہیدا ہے، تاں جو اس تابوت لئی وڈی ساری قبر پٹّ سکاں۔
"توں اجکلھ کردا کی ہیں؟" پرکاش پچھدا ہے۔
میں اس نوں اپنا دھندا دسدا ہاں۔ اوہو دھندا جو میں کدی جگدیش نوں دسیا سی۔ تے اس نوں کہندا ہاں، "میرے دوست! مینوں تیرے منہ وچوں لاش دی بوء آؤندی ہے۔ ایہہ لاش میرے حوالے کر دے، تاں جو میں اس نوں قبر وچ سوا دیاں۔"
"میرے جیجا جی سورگواس ہو چکے ہن!" پرکاش نے لاش میرے حوالے کر دتی ہے۔ تے ہن اوہ اداس ہو کے اس دا سوگ منا رہا ہے۔
ساہمنے کالیاں ڈاہنیاں توں اپر کالے بدلاں دے تابوت دی چھت اتے دبے چانن دی لال لال لوء دکھائی دین لگّ پیندی ہے، جویں مسان گھاٹ وچ چتا بل رہی ہووے۔
"ایہہ چانن کیہا ہے؟"
"ایہہ میریاں چونے دیاں بھٹھیاں دی چھایا ہے"، پرکاش جواب دندا ہے۔ تے میں پھیر اوہو چپّ دھارن کر لیندا ہاں۔ پرکاش نوں ایہہ چپّ چنگی نہیں لگدی۔ اوہ پچھدا ہے کہ مینوں قبراں پٹن تے لاشاں 'کٹھیاں کرن وچوں کی لبھدا ہے؟ بزنس مین ہیں نہ۔ ہر چیز نوں لابھ دے درشٹیکون توں دیکھدا ہیں۔ پیو نوں، ماں نوں، بھین نوں، بھنویئے نوں، دوست نوں، مالی لابھ دے رشتے نال جاچدا ہیں۔
"کجھ وی فائدہ نہیں ہندا"، میں جواب دندا ہاں۔
اوہ حیران ہو جاندا ہے، جویں میں جھوٹھ بول رہا ہوواں۔
تے گلّ وی ٹھیک ہے۔ میں سچ-مچّ جھوٹھ بول رہا ہاں، پر میں اس نوں دسنا نہیں چاہندا۔ ایہہ گر میں اس وپاری سماج توں سکھیا ہے کہ اپنا اصلی لابھ کدی کسے نوں نہ دسو؛ نہیں تاں حکومت دی مشینری حرکت وچ آ جاندی ہے، کدی انکم ٹیکس دے محکمے دی شکل وچ تے کدی لاء اینڈ آرڈر دی شکل وچ۔
پرکاش نہیں جاندا کہ میں اپنے قبرستان دے لاگے ہی وڈی ساری فیکٹری لائی ہوئی ہے جو ایہناں لاشاں دیاں ہڈیاں توں کھاد تیار کردی ہے۔ ایہہ کھاد میں کساناں تے باغباناں نوں ونڈ دندا ہاں، تاں جو اوہ اپنے کھیتاں تے باغاں وچ سنہری اناج دے سٹے تے رنگ-برنگے لال لال سگندھت پھلّ اگا سکن، تے اس دنیاں نوں سندر گلزار بنا دین، تاں جو مینوں اتھوں دی لاشاں دی سڑھاند-ماردی بوء دی تھاں پھلاں دی مدھر خوشبو آیا کرے اتے میں اس خوشبو اتے مست ہو کے قبراں پٹن دا گندہ کم چھڈّ کے پھلّ اگاؤن دا سوہنا کم شروع کر دیواں۔
