مُکنی گل ای اے کہ میں کدے بی اُدھار گھن کے واپس نہیں کیتا ۔ میراخیال ہیا اُدھار گھدا ای اس واسے وینا اے کہ واپس نہ کیتا جُلے ۔ میں پچھلے پنجاں سالاں نی بیکاری نے دناں وچ اتنا اک اُدھار گھن چُکا واں کہ واپس کرن تے آواں تاں اگلے پنج سال بھُکھا بیٹھا رہواں ۔ برے اج میں ستاہراں روپیاں نامنی آرڈر بھیج کے دو سال پہلوں کھادے ہوئے اُدھارے کھانے نا بل ادا کرنا چاہناں صرف ہک بل جس ناکدے کسی نہیں پچھا ۔ برے جس مانہہ ہر ویلے اپٹھا لٹکائی رکھا اے۔
ہُن اُس ہوٹلے ناپتہ مانہہ پوری طرح یاد نہیں رہیا، برے میں ای جاننا کہ ایہہ پیسے اُساں پوہنچ ویسن ۔ میرے جیہا خبیث بندہ اُس نے پیسے نہیں مار سکا تاں ہور کوئی نہیں مار سنا۔
دو پہلوں شہر چوں آنیاں۔ آخری دیہاڑے ، کاؤنٹر تے پئے ہوئے رجسٹر تے دستخط کرنیاں، میں اس نال جھُوٹھا وعدہ کیتاہیا کہ گھار پوہنچنیاں ای سارے پیسے بھجوا دیساں، تے اُس جواب دتا ہیا، او یرا میرے پیسے کدھر نہیں وینے۔ بے غم رہو۔ میرے ہوئے تاں آپے پوہنچ ویسن۔
تے میں اس ویلے سوچیا ہیا، “تُوں بی بے غم رہو۔ میں کدے اُدھار واپس کرنے واسے نہیں گھدا۔”
برے اج پہلی تنخواہ لبھی اے تاں اوہ یاد آیا اے۔ میں اپٹھا لٹکیا ہویا اس نا پتہ یاد کرناں۔
میں اپنے آپ آں اج پہلی واری اتنا کمزور پیا ویکھناں میں اس تنخواہ چوں ہک پیسہ بی اُدھار لاہنے چ ضائع نہیں کرنا چاہناں ۔ برے میں کیہ کراں میں بے بس آں تے اوہ پیا آکھنا اے :
“یرا، میرے پیسے کدھر نہیں ونیے۔
اج تنخواہ گھینے ویلے دستخط کرنیاں مانہہ اُس نے کاؤئنٹر تے پئے ہوئے رجسٹر نے دستخطاں ، وت ہک واری سرے نے بھار کر دتّا اے میں اُس نے ہوٹلے وچ اپنا پہلا دیہاڑا یاد کرنا واں۔ اس دیہاڑے کسی پاسوں روٹی نی درک نہیں ہئی تے میں اس شہر نا ماتر پُتر ہکی نکی جیہی بند ہٹی نی مُہاٹھاں تے بیٹھیا ہویاں اس ہوٹلے نے اندر باہر ہونیاں لوکاں واں پیا ویکھنا ہیاں، پتہ نہیں کیجوں تے کیہ سوچ کے میں بی اندر وڑ گیا ہیاں تے رج کے روٹی کھادی ہئی۔ بعد وچاء پی کے میں آرام نال کاؤنٹر نے کولوں ہو کے باہر نکل آیاں۔ اس بی پچھوں واز نہیں دتی ۔ میں پورے ست دیہاڑے روٹی کھانا رہیاں تے اُس جنے نے پُترے پرتایا نہیں۔
آخری دیہاڑے میں آپ ای کاؤنٹر تے کھلو گیاں ۔ اوہ مانہہ کھلوتا ویکھ کے دُوئے پاسے ویکھنے آں لگ پیا۔۔۔۔۔ میں گھار پوہنچنیاں ای سارے پیسے بھجوا دیساں ۔
اوہ یرا، میرے پیسے کدے آپے پوہنچ ویسن۔
میں اُتھے ہکی سنگیے نال گل کیتی تاں ہس پیا۔ آکھن لگا :
“میں تاں تُداں پہلوں وسا ای نہیں ہیا کہ غریب نا بالمارا ویسی ۔ سچ پُچھیں تاں ویلے بیویلے میں بی اُتھوں ای پیاکھاناں۔ برے یار لوک آکھنائے ۔ اوہ اپنا کھادا پیتا جدوں چاہوے رکھا گھنے۔
وت اُس مانہہ ہک کہانی سُنائی کہ ہوٹلے والے نا ہکا پُتر ہیا، عُمر ہوسیں کوئی ستاراں اٹھاراں سال۔ بڑا سوہنا۔۔ ۔۔ اوہ گم ہو گیا ۔ پُورے پندراں دیہاڑیاں بعد شہر نے ہکی بند مکانے چوں ہک لاش لبھی، بالکل ننگی شناخت کرنے تے پتہ لگا کہ اسی نا پُتر اے ۔ لوکاں نا ٹھاٹھاں مارنا سمندر، جس وچ اوہ ہکلا، ہر بندے نے مونہیں دائیں پیاویکھنا ہیا، کسی بندے اُس نی اکھی چوں اتھرو کرنیاں نہیں ویکھا ہکا چُپ۔
رولا پیا۔ پُلس والیاں پُچھ گچھ کیتی۔ اس توں پُچھا گیا کہ کسی تے شک آ گیا تاں دس ۔ اوہ آکھن لگا “میری کسی نال دشمنی نہیں میں کس تے شک کراں ؟”
کُجھ لوکاں واں اسی نے ہوٹلے تے کم کرنے والے ہکی بڈھے نوکرے تے شک ہیا۔ برے اُس نا ہکا جواب ہیا “میں کس تے شک کراں ؟”اُس بندے تاں میرے پُترے آں اپنے ہتھاں وچ کھڈایا اے ، ای اس نی پیو نی جاگھا اے ۔ تُسی آپ دسو میں اس تے کیجوں شک کراں ؟
گل پرانی ہو گئی تے لوک بھل بھلا گئے۔
اوہ نوکر چپ چپ رہون لگا۔ ویکھنیاں ویکھنیاں اُس نے سرے نے سارے وال چٹے ہو گئے تے لوکاں چاء وینیاں اُس نے ہتھ کمن لگے۔
ہکی دیہاڑے اوہ صبح ہوٹلے تے نہیں آیا۔ شامیں محلے نیاں بندیاں داں اُس نی کوٹھڑی چوں اُس نی لاش لبھی۔
اس ہوٹلے نی ای چھری نال اپی گچی لاہ سٹی ئی ۔ اس موتُو نے گواہ محلّے نے نکّے نکّے دو بچّے ہئے جیہناں نے ساہمنے دیہاڑی ویلے اس مرنیاں ، اقرار کیتا ہیا کہ ہوٹلے والے نے پترے نا قاتل میں ای آں۔
اس گلاں بڑے دیہاڑے ہو گئے نیں۔ ویکھ کے دسّو میرے سرے نے وال چٹے تاں نہیں پئے ہونے ۔ میں کمنیاں ہتھاں نال منی آرڈر۔ لکھناں ۔

سُننے آئے آں کہ گاہ تے دیہاڑیاں وچ پتلے بدلاں نیاں آوارہ ٹکڑیاں دلاں وچ دراڑاں پادینیاں ۔ سیٹیاں مارنی ہوا وچ چیک سنائی نہیں دینی، تے آسمانی بجلی برچھی نے چمکارے آں کھا وینی اے۔
بس ایہجے ای دیہاڑے ہئے۔ اجلا پوری طرح سردیاں نہیں آئیاں ہیاں تے کُھلے ، بھرے ہوئے میریاں تے چوّاں پاسوں بدّل چڑھے ہئے۔
گرائیں نے نکّے نکّے نڈھے گرمیاں نیاں لمیاں دوپہراں نے خاتمے تے افسوس کر چکے ہئے۔ پُوری پارٹی نے ہتھاں وچ گھسے ہوئے تاش نے بد رنگے پتے ہئے ہکی دُوئے کولوں مار کھا کے کسی نتیجے تے نہیں پہنچ پائے ہئے کہ اج جتا کون اے تے ہارا کون۔
“آخر جت کس نی ہوئی ؟”کسی ہکی پُچھیا۔
“چِت۔۔۔۔ ہمیشہ ٹیکری والے نے ہونی اے۔
جت مُغلاں نے حُضرے نی ہوئی اے ۔”ساریاں ہک زبان ہو کے جواب دتّا۔
مُغل میں ہیاں، مُغلاں نے حُضرے نا سیم والا ٹھڈا فرش گھپ کمرہ تے بغیر تاکاں نیاں چوکور باریاں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔ جیہناں وچوں ہنیرا اندر آ وڑا ہیا۔
وت ویکھنیاں ای ویکھنیاں کھپ پے گئی۔ سارے نڈھے ہنیرے وچ ہکی دوئے تے پئے ڈھینے ہئے۔ ہر پاسے پینیاں جُتیاں نی آواز نے نال نڈھیاں نیاں چیکاں حُضرے نیاں باریاں وچوں ہنیرے آں باہر دھکنیاں چواں پاسے سار نے جنگل تک نکل گئیاںَ حضرے وچ گھپ چپ کر کے جُتّی چلنی رہی ۔
اج بی مغلاں نا حُضرا اوہجا ای ہیا جیہجوں میرا پیو دادا چھوڑ کے گیا ہیا، تے حُضرے چ اپنے و ڈکیاں نے نقال چھوکرے ، سیم والا فرش ، گھُپ کمرہ تے بغیر تاکاں نیاں چوکور باریاں ، تے اوہناں چوں اندر ڈھینا ہنیرا۔
جدوں ہوش آیا اے تاں جُتّی میرے ہتّھے وچ ہئی تے سمجھ وچ نہیں آنا ہیا کہ کس پاسے چلا واں۔ اندر نے ہنیرا سہما ہویا ہیا۔ میں جھٹ گھڑی جُتّی رکھ کے پھیپھڑیاں نا پُورازور لایا :
“کوئی ہے ؟”
اندر ہنیرے نال ٹکرا کے میری واز پھیتے پھیتے ہو گئی۔ مسکینے اگے ودھ کے بُوہا کھول دتّا۔
حُضرے نے اندر ہُسّڑ ہیا تے باہر چوّاں پاسے سیٹیاں مارنی تیز ہوا تے سار ناجنگل بولنا ہیا۔ عین اُس ویلے زور نال بجلی کڑکی تے اساں دونہاں آسمان تے اُڈنے پھرنے ، مٹی رنگے بدلاں دائیں تک کے گوڈیاں نے بھار اپنے پیزار ڈھونڈن لگ پئے۔
کجھ دیر بعد ، جدوں اسی حضرے نی مُہاٹھاں تے بیٹھے ہوئے ہیاں، تادں ایجوں لگا اے جیوں گرائیں توں دو کوہ پرے جرنیلی سڑکاں تے بجلی ڈھٹھی ہووے۔
“یار سُننے آں کہ موتُو کولوں کجھ دیر پہلوں مرنے والے نیاں اکھیاں وچ ایہجا ای ہنیرا تانا تن گھینا اے۔” ـ”کیہ مطبُل ؟”
میریاں اکھیاں نیاں دوہے پُتلیاں گھڑی کُو گھڑی واسے اڈیاں رہ گئیاں ، تے میں تکیا کہ ساہمنے نامنظر ڈاڈھا مندا ہیا۔۔۔۔۔ جاگھاں جاگھاں توں اُدھڑیا ہویا ہنیرا۔۔۔۔
“میں پیا آکھنا ہیاں کہ جدوں بندہ مرنا اے نا، تے دوپہر بی ہووے تاں ایجوں لگنا اے جیوں شاماں پے گئیاں ہوون۔”
ـ”اچھا”
“برے یار ، ہک گل نہیں سمجھ آئی۔ “اوہ بوہے نی مہاٹھاں تے بہہ گیا۔
“کدھرے ساڈے نال بی ایہا کجھ ای تاں نہیں پیاہونا۔ کدھرے ایجوں تاں نہیں کہ باہر دوپہر ہووے ہونا۔ کدھرے ایجوں تاں نہیں کہ باہر دوپہر ہووے تے اساں شام بنائی ہوئی ہووے۔”
مسکینے ایہہ گل کر کے مانہہ بی بھمبل بھُوسے وچ پا دتّا ۔
“یار اسی کتنی کُو دیر کھیڈے ہوساں ؟ جدوں تاش کھیڈ کے ہٹے آں تاں کیہ ویلاہیا؟ تے اج وت ساریاں دوستاں وچ جُتّی چلی ہئی کہ ؟”میں مسکینے تے اتنے بہوں سارے سوال کر دتّے۔
“یار ، مانہہ تاں ایہجوں لگنا اے، جیوں ایہہ سبھ کجھ کسی پرانے ویلے نی یاد ہووے ۔ کدھرے اسی دوہے مُغلاں نی اس مہاٹھاں تے دم ای نہ دے ونجاں۔ “
اتھے تک پہنچ کے دونہاں واں سپ سُنگھ گیا۔ سیٹیاں مارنی ہوا وچ سار نا جنگل دڑ وٹ گیا۔
“تد شامی نی بانگ سُنی ؟”بہوں دیر بعد مسکینے سوال کیتا۔
“نہیں ۔۔۔۔۔۔ برے ہو گئی ہوسی ، اساں خیال نہیں کیتا۔”
“یار اتنا خیال تاں رکھنا چاہی تا اے تا۔ کدھرے ایہجا نہ ہووے کہ کسی دیہاڑے بانگاں ہوون ای نہیں ، دوپہر ہووے، تے ساڈیاں اکھیاں وچ شامی نا ہنیرا لیہہ آوے۔”
اسی دیر تک حُضرے نی مُہاٹھاں تے ایجوں ای بیٹھے رہے، وت خیال آیا کہ کدھر اساں دونہاں واں گھروں نہ پئے لبھنے ہوون ۔ ایہہ سوچ کے اسی اُٹھ کھلوتے تے باہر اپنے سرے توں اچت کھلتی سار آں دونہاسں ہتّھاں نال ہٹانے ، تیز تیز قدم چانے گھراں دائیں ٹر پئے۔
اجلا کن من شروع نہیں ہوئی ہئی برے بدّل چوّاں پاسوں ٹُر پئے ہئے۔ سار نے جنگل چوں لگھ کے اسی دو ہے ، چُپ چپیتے گرائیں نی ڈھنا نال پئے ٹُرنے ہیاں کہ حضرت صاحب دائیوں نوبتاں نی آواز سُنائی دتّی ۔ اسی دوہے حیران پریشان کھلو گئے۔
اج جمعرات بی نہیں ہئی۔ وت کیہ وجہ ہئی ؟ برے نوبتاں نی واز برابر آنی ہئی پئی۔
خُدا جانے اسی دوہے کتنی دیر تک حریان کھلتے رہے ہوساں ۔ انج لگنا ہیا جیوں ڈھنانے کنارے ناچکُڑ ساڈے قدماں وچ اُٹھ آیاہووے ، تے ہولے ہولے اسی اُس نے وچ ڈُبنے وینے ہوواں ۔ ڈھنا نے کنارے وڈے وڈے پیلے ڈڈُو گلا سُجا سُجا کے پئے گانے ہئے، تے حضرت صاحب نے دربار دائیوں نوبتاں نی واز ہواو نے نال رل گڈیر ہو کے ساڈے سجّے کھبّے توں ہو کے پئی لگھنی ہئی۔ ساہمنے جرنیلی سڑکاں نے پار، بجلی ہک واری وت ڈھٹھی تے میں تکیا کہ میں دربار تے جھُلنے اُچّے بدلاں نے گھیرے وچ آ چکے ہے تے نمّی نمّی نوبتاں نی واز۔۔۔۔۔۔۔۔۔
کھلتیاں کھلتیاں مسیکنے ہک چیک ماری تے کمان چوں نکلے تیر وانگ میرے کولوں اگے نکل گیا ۔ میں ڈھنا نے پانیے وچ ڈھینیا ڈھینیا رہ گیاں ، تے بڑی مشکل نال جان بچائی ہئی۔
وت انج لگا اے جیوں وقت ٹھہر گیا ہووے ۔
میں کمنا کمنا ، چورقدماں نال ، ساہ روکیاں اپنی گلی تک آیا ۔ ڈیڈویں نا بُوہا کُھلا ویا ہیا ۔ مانہہ ڈیڈویں چوں ویہڑے تک ونجنے چ شاید بہوں وقت لگ گیا۔
ساڈے گھار ویہڑے وچ ایہجوں لگنا ہیا جیوں دیہوں ہنے ڈبا ہووے ۔ میرے گھار پرتنے تے کسی توجہ نہیں دتّی۔ ویہڑے چ نال نال پئیاں ہوئیاں وانے نیاں منجیاں تے کوئی نہیں ہیا تے کونے چ شرینہہ تلے تندور نے تھڑے تے ہلنا جُلنا پرچھانواں میری اپنی ماؤ نا ہیا۔
بڑا عجیب جیہا لگا ہیا۔ ہُنے تاں انج لگا ہیا جیوں راتی نا دوا پہر نکل آیاں۔
نوبتاں نی واز باہر گلیاں وچ رُلنی پھرنی ہئی۔ میں اُس آواز نی انگلی نپ کے ، بے سوچے سمجھے حضرت صاحب نے دربار دائیں ٹُر پیا۔ لوکاں نے جتھے نے جتھے اُس پاسے وینے ہئے۔ گلے وچ رُمبالاں نی جاگھاں نویں دستر خوان لوھیٹے ، چرینکنیاں کھیڑیاں نے نال ہر قدم تے برچھیاں تے ہاکیاں ٹیکنے ، ماہیے نے بول ہکی دُوئے کولوں کھسنے ، ویرو تاجے باجے والے جوان، اوہناں وچ پٹا پٹی جھگے والا ہک جوان سرونہہ نے تیل نال چوپڑیاں ہوئیاں گل مُچھّاں تے ہتھ پھیرنا ، لمے لمے ڈگ بھرنا، اگے اگے پیا ٹُرنا ہیا۔ اسی مغل شہزادے ، اکثر تپنیاں دوپہراں وچ اپنے پالتو کُتیاں نال تاجے باجے تک پھیلے ہوئے میرے چ گدڑاں نے پچھے نکل وینے ہیاں، تے جدوں ہنیرا پئے وینا ہیاتاں تاجے باجے نیاں کھلیاں فصلاں اُجاڑنے ، لُٹ مار کرنے ، للکرے مارنے واپس آنے ہیاں۔ میں تاجے باجے نے اکثر نڈھیاں واں سیاننا ہیاں، برے اس جتھے چ مانہہ کوئی بی جانا پچھانا مُونہہ مہاندرا نظری نہیں آیا ہیا، تے اوہناں نے ماہیے نیاں اُچیاں تاناں ساڈی حویلی نیاں کدھیاں ترپ کے اندر ویہڑے چ جھاتیاں پئیاں پانیاں ہیاں۔
“بے غیرتے۔۔۔۔ دتے۔”
ایہہ تاجے بابے والے ساڈے وڈیاں نے کامے ہئے۔
مانہہ کجھ بی چنگا نہیں پتا لگنا ہیا۔ میں اُتھے ای کھلو ونجاں اسا برے پتہ نہیں کیوں میں اوہناں نے پچھے ٹُرنا رہیاں۔
حضرت صاحب نے دربار نال سیمٹاں نے اُچے تھڑے تے دُور دُور تک لوک بیٹھے ہاسا ٹھٹھا پئے کرنے ہئے۔
وچ پڑ بنا ہویا ہیا تے دربار نے اُتے ہواؤ وچ زور زور نا اُڈنے جھنڈیاں تے تلے ملنگاں نے ڈیرے وچ نوبت پئی وجنی ہئی۔ ملنگاں نی چھپری توں گھن کے دربار نی کدھی تک سراں تے مشالاں پئیاں بلنیاں ہیاں، تے اُتوں چواں پاسوں لشکنے بدل دربار تے اکٹھے ہو گئے ہئے۔
تماشا شروع ہوون والاہیا ۔ نوبت روک دتی گئی۔
میں بہوں دیر تک کیمے تے فیکے واں لبھنا رہیاں ،برے اوہ نظر نہیں آئے۔
پِڑے نے وچکا۔ درِیاں ڈاہنیِاں ای ساز ندے آ گئے تے اوہناں نے پِچھّے پِچھے بنے سنورے ہوئے سانگی چھوکرے۔ اوہ اوہ چواں پاسے پِھر تُر کے مشالاں نی پِھکی روشنی چ اداواں رسنے ہئے۔ ہکی دوئے نے مقابلے وچ للکرے تے سیٹِیاں مار مار کے دونہاں گِرانواں نے جوان بے حال ہو گئے وڈی مشال والے سانگی اُستاد “ہا”بھری۔
“ہا”نی تیز آواز ہر پاسے ودھنے نا حِیلہ کرنی جوڑ کے کھلتے لوکاں نے گھیرے آں نہ تروڑ سکی تے اُتھے ای ٹھہر گئی۔ اُتے مٹی رنگے بدل کُجھ ہور اُڈ کھلوتے ہئے۔
میں فضا وچ سارنگی نی تکّھی آواز آں جمیاں ہویاں تکنیاں، سُننا رہیاں، نظراں نال ناپناں رہیاں۔ برے اُس جمی ہوئی آوازاں نے بے شمار رنگ ہئے۔ ہکی دوئے حاطے وچ دُشمنیاں نے لمے سلسلے ہئے جیہڑے ساڈے گرائیں توں تاجے باجے تک نکل گئے ہئے۔
زمانے گذر گئے۔ گاہے نِیاں دیہاڑیاں چ، کسی ہکی برچھی نے چمکنے پھل جیہڑی خُونے نی لہر سِر توں گذاری ہئی، اس لہر وچ اج بی دونہاں کِرانواں نے پچھان مُکی ہوئی ہئی۔ بلنی مشالاں نی پیلی روشنی چ “ہا”بھرن والے سانگی اُستاد نا گھلا ہویا مُونہہ اتے دانیں اُچت ہیا، اُس ناہِک ہتھ کنّے تے ہیا تے نُوٹِیاں ہوئیاں اکھِیاں۔
اُس ویلے تاں ایہجوں لگنا ہیا جیوں آسے پاسے بیٹھے ہوئے للکرے مارنے جوان تے بچّے سبھ اُس “ہا”بھرن دالے آں پئے رونے ہوون، تے چھم چھم کرنے سُرخی پوڈر کیتے ہوئے سانگی نڈھیاں نے مہاندرے نا لیپ پانی نال وگ گیا ہووے، اوہناں نِیاں چھاتِیاں نے نقلی اُبھار مُک گئے ہوون، تے تیز بارشاں اوہناں نے ریشمی زنانہ کپڑیاں وچ چھپے ہوئے مردانہ جسماں واں ظاہر کر دِتّا ہووے۔
میں حیران پریشان، ترکھ کر کے اُٹھیاں تے نال والی گلی چ کُد گیاں۔ میں گھرے دائیں نکل وینا چاہنا ہیاں برے گھرے وچ تاں اجے ہُن دیہوں ڈُبا ہیا۔ ساڈے دیہڑے چ ڈریاں ہویاں وانیں نِیاں منجِیاں، اجی نے سراہنے نیویں لالٹین تے کونے چ شرینہہ نا درخت۔۔۔۔ ایہجوں لگنا ہیا جیوں لگاتار پتر پئے ڈھینے ہوون۔ مَیں ہنیری گلی چ ہیاں، جھت نا جھٹ ایہجوں لگا اے جیوں کڑکنی دوپہراں مانہہ گھیر گھِدا ہووے۔ مَیں پیروں پیر واہنا، اکھیاں وچ ہنیرے نا غبار گھن کے بھٹک جیہا گیاں۔ “ویل۔۔۔۔۔ ویل، تاجے باجئے شیر کُبھار نی ویل ۔۔۔۔۔ہِک روپے نی ویل، ہزار نی ویل۔”
مِیں فٹو فٹ پرت پیاں۔ میں تاجے نے شیرے کُبھار آں ہِک نظر تکنا چاہنا ہیاں۔ میں تاجے نے شیرے وچ لمی کوڈی کھیڈنیاں ہویاں قینچی مار کے میرے لالے نی ٹنگ بھّ دتّی ہئی۔ میں بہوں ہتھ پیر مارے، برے شیرے، نیاں کھا کھاں توں روپے نا نوٹ سانگی نڈھے نی چُونڈھی نال اُٹھنا نہ ویکھ سکاں میں اپنے بالکل ساہمنے کھلتے ہوئے اُچے طُرے والے نا موڈھا دبایا:
“شیرا کِتھے اے جی؟”
“اوہ ساہمنے، کھلتا ہویا اے اپنی ماؤ نا خصم۔ پٹا پئی چولا پایا ہویاس۔
مَیں اجلا پٹا پٹی چولے چ اُس ماؤ نے خصم آں نہیں سیان سکیا ہمیاں کہ میرے سجّے کھبّے چوں بہوں سارِیاں آوازاں اکٹِھیاں آئیاں۔ اوہ سارے لوک شیرے نِیاں کنواریاں نال اپنے اپنے رشتے پئے جوڑنے ہئے۔ وت کِن مِن شروع ہو گئی۔ رنگ وچ بھنگ پَے گئی۔
پڑے وچ دوئے لچکیلے نڈھے اُسی طرح واری واری پئے گانے ہئے تے اوہناں نے ہر ٹُھمکے تے فریاد نی آنی ہئی۔
“ویل۔۔۔۔۔ ویل، لکھ نی ویل، شیرے تاجے باجئے نی پنجاں واریاں نی ویل۔۔۔۔ ہِکی روپے نی ویل۔”کھلتے ہوئے بلنی مشال والے سانگی اُستاد روپے نا نوٹ اپنی پگڑی وچ رکھنیاں ہویاں ہِک واری وت “ہا”بھری:
سُرمہ تے دنداسہ مِسّی، ہونٹاں تے لگانی ایں
آکھنا ہیوی عبدالکریما، جھئی ملکھوں کیوں گمانی ایں
مَیں گلی نے ہنیرے چوں اگے نِکل کے چاننے وچ وینا چاہنا ہیاں، کِیہ پتہ پٹا پٹی چولے وچ شیرا تاجے باجیا نظری پَے ونجے۔ برے میں اجلا اگے نکلنے نا راہ ہی پیا لبھنا ہیاں کہ کسی میرے کالر وچ ہتھ پا کے مانہہ پِچھے چھِک گِھدا۔
اوہ مسکینا ہیا۔ ہنیرے وچ اُس نے چمکنے شاہ کالے مہاندرے تے شیطانی مسکراہٹ ہئی تے اوہ تھر تھر پیا کمنا ہیا۔
“میرے پِچھے پِچھے آ”اُس کُھس کُھس کیتی۔
اُس نی جِیبھ رواں نہیں ہئی۔ اوہ لمّے لمّے قدم جانا ہنیری گلی نے اندر لَیہہ گیا۔
سانگی اُستاد چار بیتے توں بعد اُدھالے والا مشہور کبِت شروع کر دتا ہیا۔ نچنے والے نڈھیاں نیاں کنڈاں تے وجنے چمڑے نے پٹا کے نی “ٹھاہ ٹھاہـ”گرائیں نے باہر وار جمے ہوئے کالے شاہ ہنیر تِک نِکل گئی تے اُس توں بعد لوکاں نے ہاسے نی واز ہئی۔
“ہویا کِیہ اے؟”میں مسکینے نا پچھ لگ رکھ کے پُچھیا۔
“بس نِکل آ مِرزیا۔۔۔۔ تُوں نہیں جاننا ایں۔ اج خُون خرابا ہوکے رہسی۔ تاجے باجئے خالی ہتھ نہیں آئے، ہر ہکی نے ڈب وچ طمانچہ ای، تے اپنے گرائیِں نے مرزے بی ڈاڈھی تیاری چ اُن۔
بس جھٹ گھڑی نی دیر اے۔ ہِکی دُوئے آں ڈاہ کے رکھ دیسن۔ اج کُجھ ہو کے رہسی آ۔ مِرزے، تُوں دُشمن داری والا ایں۔ بس نِکل آ۔”
میں ڈھینا گڑنا مسکینے پِچھے ٹُرنا رہیاں۔ مَیں آپ کُجھ چِر پہلوں کڑکنی بجلی نے چاننے چ، دربار نے پِچھے اندر کوٹ توں آون والے اپنے رشتے داراں نے ہتھاں چ چادراں وچ لوھیٹیاں ہوئیاں برچِھیاں تکیناں ہیاں۔
اسی، دوہے گلی نا لما چکر کٹ کے حُضرے والے رستے تے پَے گیاں۔ ہُن گراں ہِک پاسے رہ گیا ہیا تے ساہمنے کچے رستے نے نالوں نال ڈھنا نے ٹھہرے ہوئے پانِیئے چ سُرمہ سلائی والی بارش ہونی ہئی پئی۔ حُضرے نے چوّاں پاسے ودھی ہوئی سراں چ پانی پِینے نی وازاں نال دربار دائیوں آنی ڈھو لکاں نی واز تے گُھنگرواں نی چھم چھم پناہ پئی بھنی ہئی۔ ہُن مینہہ اپنے زوراں وچ ہیا۔
اسی پِنیاں تک چِکڑ وچ ٹُرنے رہے۔
“یار۔۔۔۔۔ تُوں شیرے آں تکا ہیا؟”
“ہاں”۔ مسکینے اوہجوں ای کمنیاں کمنیاں جواب دِتّا۔
“مِرزیا۔۔۔۔۔ خُدا نی قسم اے، اُس نِیاں اکھِیاں وچ خُون لتھا ہویا ہیا تے اُس نیان ڈولیاں نِیاں مچھیاں تڑفنیاں ہیاں پئیاں۔ میں آپ تکا ہیا۔ وت ادہ اوتھوں اُٹھ کے باہر نِکل گیا ہیا۔ میں اُتھوں ای اندازہ لا گِھدا ہیا کہ اج کُجھ ہو کے رہسی۔”
میرے اگے اگے مسکینا لمّے ڈگ بھرنا ٹُری وینا ہیا۔
اُس نے چِکڑے چ ٹُرنے نال پچاک، پچاک”نی آواز تے اُٹھنے چھِٹے، میرے موڈھیاں توں گِٹیاں تک چکڑے نا لیپ پئے کرنے ہئے، جساں سُرمے سلائی والی تیز بارش دھونی وینی ہئی۔
“مرزے ، پار ساںیاد ای ، ایہناں ہی دیہاڑیاں چ شیرے کُبھار نی بھینوں ادھالا ہویا ہیا۔
تاجے باجے والیاں لمّی کوڈی وچ بھی مار کھاہدی ہئی تے نک بی کٹوا بیٹھے ہئے ۔ برے یار، اس واری تاجے با جئے بڑی تیاری نال آئے وُن مانہہ تاں لگنا اے کامے اپنی اوقات بھُل گئے ن۔۔۔۔ شیرا اپنی بھینُوں نے اُدھالے نا بدلہ گھنسی۔”
میں اُسی طرح ٹُرنیاں ٹُرنیاں “ہاں ہوں”کیتی۔
اجلا اسی جرنیلی سڑکاں واں نہیں چڑھے ہیاں کہ اپتے تلے”ٹھاہ ٹھاہ”نیاں تیز آوازاں چوّاں پاسے جمی ہوئی ہنیرے نی چادراں واں چیرنیاں ہوئیاں نکل گئیاں۔ ایہہ سانگی آستاد نے ہتے چ پئے ہوئے چمڑے نے پٹے نی آواز نہیں ہئی۔ ایہجا لگنا ہیا، جیویں طمانچہ چل گیا ہووے ۔
“مرزے ،سانگی نڈھیاں نے کنڈاں نا کمال تکیا ای ۔ ہر پاسے “ٹھاہ ٹھاہ “کرا دتّی نا۔”
میرے اگے اگے ٹُرنے مسکینے گل ہک وی وت چھوہی۔
“یار کدھرے گڑے بڑ نہ ہو گئی ہووے ۔ ایہہ طمانچے نی آواز لگنی ہئی۔”
“ہو سکنا اے۔ برے یار، لڑائی نی بُنیاد پینیا بی دیر لگنی اے۔”
“بنیاد کس گلاں نی ؟ کوء گنجایش رہ بی گئی اے۔”
“کجھ پتہ نہیں چلنا یار، اج اسی پئے سمجھنے ہیاں کہ دیگری نا ویلا ہوسی، برے پتہ لگا کہ شاماں پے گئیاں ۔ بانگاں اساں نہیں سُنیاں ۔
گھراں چ کوئی جھٹ ہک پہلے دیہوں ڈُبیا اے۔۔۔۔۔۔۔ چنگیاں بھلیاں تکیاں ہوئیاں شیأاں بی اوپریاں اوپریاں پئیاں لگنیاں۔”
مسکینا چُپ ہو گیا۔
اسی دوہے جرنیلی سڑکاں تک آ کے نکی پُلی تے بہہ گئے تے چپ نا کُہرا ہر پاسے ودھنا رہیا۔ پُلی نے تلے وگنے پانئیے نے شور وچ دُوروں آنی ڈھولکاں نی تھاپ سُنائی دینی رہی ۔
اساں واں اُتھے بیٹھیاں بیٹھیاں زمانے لنگھ گئے ہک ویلا آیا کہ ڈھولکاں نی تھاپ نی سُر وگڑ گئی ۔ تے سیکراں نال ٹکرانے پانی نی سر گم رہ گئی۔ وت پکی نے دونہاں سریاں تے چاننا ہویا تے ساہمنے دربار نے اُچے جھنڈیاں نے پچھے بجلی چمکی تے گرائیں دائیوں آنی ہک مُشکی گھوڑی اساں دوہاں نیاں اکھیاں وچ ٹھہر گئی۔
میں تکیا کہ گھوڑی تے پٹاپٹی چولے والا بندہ آڑا ہویا ہیا تے اُس نے لکّے وچ پچھّوں آئی ہوئی ہک زنانہ بانہہ ہئی۔
میرے خیال نی تصدیق مسکینے کر دتّی ۔ برے شیرے نے پچھے لشکنی گھوڑی تے کون ہئی۔۔۔۔۔ اسی نہیں پچھان سکے ۔
جرنیلی سڑکاں تے آون توں بعد ، گھوڑی نیاں ٹاپاں نے نال اُٹھنیاں چنگاریاں اساں دونہاں تکیاں۔ پٹا پٹی چولے نال لوھیٹیا ہویا زنانہ وجود نال گھدیاں ہویاں شیرا کبھار ہوا ہو گیا ہیا۔ اُس نی مُشکی گھوڑی نیاں ٹنگاں وچ کمانیاں لگیاں ہوئیاں ہئیاں تے اُس نا پٹا پٹی چولا جھنڈے ونگوں پھڑکنا ہیا۔ ایہجوں لگنا ہیا جیوں اوہ کُبھار سمان آں تنیاں سمیت لاہ سٹسی۔
اساں جرنیلی سڑکاں نی پُلی تلے ہک عمر گذار سٹی ہئی۔
میں مسکینے نے سرے تے چمکنے چاندی والاں واں تکیا۔
“یار، مسکینے اسی تاں بُڈھے ہو گئے آں۔”
اوہ شیطانی ہاسا ہسنا رہیا۔
وت اسی بُڈھیاں وانگن ٹُرنے ، اپنے اپنے سرے تے چاندی والاں نا بوجھ چایاں، گوڈیاں تک چکڑے چوں لگھ کے گرائیں والے رستے تے پے گئے ۔
اگلے دیہاڑے ، گرائیں وچ کسی جاگھاں بی اساں راتی نے اُدھالے نی گل نہیں سنُی ۔ کسی دسیا کہ مرزیاں نے للکریاں نا تاجے باجے والیاں کوئی جواب نہیں دتا، تے شیرا کُبھار اپنے گوڈیاں وچ سر دے کے بیٹھا رہیا اپنے ۔ بے غیرتے کیہ جواب دیون سا۔
میں اپنے برف پروٹے اپنے چا کے بُڈھیاں اکھیاں نال مسکینے آں تکیا۔
“مسکینے ، ایہہ نڈھے کیہ دسنے وُن۔”
“مرزے ، کدی کدی ایہجوں بی ہونا اے کہ باہر دوپہر ہووے تے اسی سمجھاں شاماں پے گئیاں۔”
مسکینے اپنی ڈٹھٹھی ہونی وازاں چ جواب۔”

کالے شاہ وٹیاں نی جاگھاں جاگھاں توں اُدھڑی ہوئی سڑکاں نے اس موڑ تے قافلے قیام نہیں کرنے ، چُپ چاپ لگھ وینے وُن۔لدے ہوئے خچراں تے گھوڑیاں نال چلنے مسافر ہک ذرا حیرانی نال اس پاسے تکنے ضرور ہن، برے ٹرنے رہنے وُن۔
داستان گو آکھنا اے کہ کدی گیاں ویلیاں وچ اتھے جھٹ گھڑی ساہ گھدیاں بغیر کوئی قافلہ اگے نہیں ودھنا ہیا، برے ہُن تھکے تُرٹے ہوئے قدم ادھروں لگھن ویلے ذرا ترکھے اُٹھنے وُن تے جے قیام کرنا ہووے تاں ذرا فاصلے تے جھکی جاگھاں پہنچ کے ساہ گھینے وُن۔ داستان گو گیاں ویلیاں واں یاد کرنا اے تے دسنا اے کہ چنگے موسماں وچ ، جدوں اسمان صاف ہونا ہیا تاں، رات ہووے یادیہاڑ اتھے ، اس جاگھاں اگی نا آوا ہر ویلے تپیا رہنا ہیا، تے اُس تے مُڑی ہوئی گردن ہر ویلے مُڑی ای رہنی ہئی۔لوہا کُٹنے نی آواز دُور دُور تک سُنی وینی ہئی ہئی تے گھوڑیاں نے ہنکنے نی وازاں وچ مٹھے پانی نے چوے تے نفع نقصان نے جھگڑے مُکنے وچ نہیں آئے ہئے۔
اس دُور تائیں پھیلے ہوئے پہاڑی علاقے وچ موسماں نا فرق کدی نہیں پیا۔ راتی نی راتی واسے سیٹیاں وجانی ٹھڈی یخ وا چلنی ہئی، پیشی ویلے کُہرا ختم ہووینا اے تے سردی نا زور تُرٹ وینا اے۔ ایتھے تک ہجھکیاں علاقیاں وانگر سردیاں نا موسم بی جیوں تیوں لگھ ای وینا اے۔
برے داستان گو یاد کرنا اے تے سردیاں نیاں لمّیاں راتاں نا بیان کرنیاں ہویاں آکھنا اے کہ بس ہک واری اجیہا کجھ نہیں ہویا۔
جدوں کہرا پیا پینا ہیا، تے ختم ہونے وچ نہیں آنا ہیا، رات دیہاڑا ہک ہو گئے ہئے، ہتھے آں ہتھ نظری نہیں آناہیا۔ ایہناں کالے وٹیاں نی جاگھاں جاگھاں توں اُدھڑی ہوئی سڑکاں نے دونہاں پاسے پھیلے ہوئے اس پہاڑی علاقے چوں غصیل یخ ہواواں تیراں وانگر شاں شاں کرنیاں پئیاں لگھنیاں ہیاںَ
ایجھے موسمے وچ کون ہیا جیہڑا اُدھرے نا مُونہہ کرے ہا ؟
دونہاں پاسے چلے ہوئے قافلے جتھے نے ہئے اُتھے ای نے ہو کے رہ گئے ہئے، تے ایہہ کُجھ چنگا نہیں ہویا ہیا۔
داستان گو اس گلاں تے حیران ہیا تے دُکھ نال ہتھ ملنا ہیا کہ دونہاں پاسے رُکے کھڑے قافلیاں نے مسافراں وچوں کسی ہکی بی کیوں نہیں سوچیا ہیا کہ اس کہرے نے مارے ہوئے علاقے وچ، سڑکاں نے اس موڑ تے کوئی اللہ نا بندہ جینے نی کوشش پیا کرنا اے، اُس نالک دوہرا ہو گیا ہیا، تے سبھ توں ود ھ ایہہ کہ اوہ ہک اکلی جان ہئی۔
اُس نے چواں پاسے کُہرے نی موٹی چادر تنی ہوئی ہئی ۔ اوہ غصیل تے یخ ہواواں نے ویہہ قدماں نے فاصلے تے جھکی جاگھاں چ مٹھے پانی نا چوا، جم کے پتھر ہو گیا ہیا۔ داستان گو آکھنا اے کہ اوہ اس ویلے مُونہہ امودھا پیاہویا ہیا ۔ اُس نے پیراں نے گردا گرد لوھیٹیاں ہوئیاں مُنح نیاں رسّیاں خون نیاں ہر گھڑی ٹھڈیاں پینیا ں ہوئیاں شریاناں نال ہک مک ہو گئیاں ہیاں، تے اُس نے آلی دوالی وکھرے ہوئے اوزار زمی وچ جڑھاں کر گئے ہئے۔۔۔۔۔۔۔۔۔ تے ایہہ کہ اجیہا کجھ کئی دیہاڑے تے راتیاں رہیا ہیا۔
اس سارے عرصے وچ دونہاں پاسیاں نے قافلے موسم صاف ہو وینے نی انتظاری چ جتھے ہئے اُتھے ای کھلوتے رہے۔ مٹھے پانی نا چوا پتھر ای بنیا رہیا ، تے مُنج نیاں رہسّیاں پیراں نیاں ٹھڈیاں شریاناں نال ہک مک رہیاں۔
داستان گو دسنا اے کہ جدوں موسم نازور تُرٹا پیا تاں راتی نا پہلا پہر ہوسی، تد ہک تجارتی قافلہ سبھ توں پہلے اُتھے پہنچا ہیا ،تے اُس توں بعد پسینے وچ نہاتا ہویا ہک گھوڑ سوار ظاہر ہویا ہیا۔
گھوڑ سوار نی اُتھے آمد توں کُجھ ای چر پہلے آون والے قافلے نیاں مسافراں پہلوں تاں اکٹھیاں ہو کے اُس ٹھڈے یخ بُڈّھے وجود آں گھیرے رکھیا۔ تے وت ویکھینیاں ویکھینیاں اگی ا آوا تپ گیا، آسے پات وکھرے ہوئے اوزاراں واں کٹھا کر کے رکھیا گیا، تے اُس نی جان بچانے واسے بڑی دوڑ پٹی گئی۔ شاید ایہا وجہ ہئی کہ قافلے نے بر وقت اُتھے پہنچن پاروں اس نے ساہے نی ڈور نہیں تُرٹی ہئی۔
داستان گو آکھنا اے کہ جدوں گھوڑ سوار اُتھے پہنچا ہیا تاں اُس ٹھڈے یخ وجود وچ زندگی نی رمق جاگنی ہئی پئی۔
اُس آنیاں سار سبھ توں پہلوں اپنی شناخت کروائی، تے اُس توںبعد اپنے چُغے نے اندرونی کھیسے چوں ہک لوھیٹیا ہویا چمڑے تے لکھیا حکم نامہ کڈھ کے ساریاں واں دسّاس۔ اُس توں بعد اوہ وی اُس ٹھڈے وجود کو جُھم مار کے بہہ گیا۔ اُس ٹھڈے ہڈیاں نے پنجرے آں شناخت کرن نی بہوں کوشش کیتی۔ برے کامیاب نہیں ہویا۔
اوہ سخت یبھ وچ پیا ہویا ہیا، تے شاید اُسی تُندی وچ اگے نکل ونجے آ کہ اُتھے موجود ہکی رتّیاں والاں والے بُڈّھے پیاری ایس طرح گل چھوہی۔۔۔۔
“سرکار۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ تُساں والاخدا ہور بھاگ لاوے ۔ میں خُدا واں حاضر ناثر جان کے آکھنا واں۔۔۔۔۔۔۔ تے ایہہ کئی ورھیاں پہلوں نی گل اے کہ ایہہ میرا ہانی ، کبّا بڈھ اُس کالے وٹیاں نی سڑکاں تے منزلاں مارنا ایتھے تک پہنچا ہیا تے اتھے ای نا ہو کے رہ گیا ہیا ۔ خبرے ایہہ آیا کتھوں ہیا تے کدھر وینا ہیاں۔۔۔۔۔ میں تاں ایہا کجھ ای جاننا واں کہ اُس نے مناسب ہتھاں پیراں ، ڈولیاں نیاں مچھیاں ، چیری چھاتی ، کُھلے متھے تے سوہنے رنگے نی چھب اکھیاں وچ نہیں تے سوہنے رنگے نی چھب اکھیاں وچ نہیں مٹنی ہئی ۔ ایہہ اوہ دن ہئے جدوں جوانی آں اس نے ہونے تے ناز ہیا۔۔۔۔ اس ایہہ سفر کیوں کیتا ہیا، ایہہ جانے یا رب سچا، برے ہویا ایہہ ہیا کہ اس جاگھاں آ کے اس نی مُشکی گھوڑی ٹھیڈا کھا کے ڈٹھٹھی ہئی تے اُتھے ای دم دے گئی ہئی ۔ اس چم چم کرنی زین آں آپ اپنے ہتھاں نال کھول کے گھوڑی توں وکھ کیتا ہیا تے دیر تک گوڈیاں وچ سر دے کے بیٹھا رہیا ہیا۔۔۔۔۔۔ ۔۔۔ وت اُس لہائی توں لہہ کے پانی پیتا، تے خدا نا شُکر ا ادا کیتا۔۔۔۔۔ ورھیاں پہلوں جدوں ہیں ایتھوں پہلی واری لگھیا ہیاں تاں ایہہ ساریاں گلّاں اس مانہہ آپ دسّیاں ہیاں ۔ اُس ویلے میں آپ بی جوان ہیاں تے لکّھاں وچ ہک ہوساں، برے کیہ عرض کراں خود جوانی آں اُس نے ہونے تے غرور ہیا۔۔۔۔ اس اگے ودھنے یا پرت ونجن نا ارادہ کیوں نہیں کیتا ؟ ایہہ اس نا خدا جانے ، پر میرے اپنے خیال وچ اس نی کوئی خاص وجہ زور ہوسی۔ ۔۔۔ کتنے موسم آئے تے گذر گئے ، اتھے تک کہ جوانی نا غرور ٹُٹا۔ تاں ایں اوہناں ویلیاں توں ایہہ کُبا بڈھا ایتھے ایس جاگھاں تے قافلے نیاں مسافراں نا حوصلہ بن کے بیٹھا اے۔ ساڈے گھوڑیاں تے خچّراں نے ترٹّے تے گھسے ہوئے نعل ، اس آپ اپنے ہتّھاں نال بدلے وُن ، زین نا اسباب مرمت کیتا اے ، تے ایس توں وکھ مسافراں واسے جو کر سکا اے کیتاس ۔۔۔ اس جھکیائی وچ مٹھے پانی نا چوہا اے۔۔۔۔ ذرا چکّھو تاں سہی۔۔۔۔۔ تے اُس چوہے تک پہنچن لئی ہن تاں لہائی بی لہنی نہیں پینی ۔ اُتے چرخنی پھرنی اے تے اُس نے نال چمکنا بوکا اے، جیہڑا اکھ جھپکن وچ ماکھیوں توں ودھ مٹھا پانی اُتے چھک آننا اے۔۔۔۔ معاف کرنا۔ ہس ویلے چرخنی تے بوکا نظری نہیں پیا آنا۔ ایہہ کہیڑ تے ہنیرا صبح تک ہٹ ویسی تاں آپ تک گھنے اَو۔۔۔۔”
داستان گو نا بیان اے کہ اس رتیاں والاں والے بڈھے نی گل ادھ وچ ای رہ گئی۔ اُس گھوڑ سوار اُساں ہتھے نے اشارے نال چُپ کرا دتّا تے آکھن لگا :
“بڈھیا ، تُد میراکم آسان کر دتّا اے۔ میں جس مقصد واسے اتھے تک آیا ہیاں ، اس مردُود آں بہوں پہلوں اسی کمے خاطر بھیجیا گیا ہیا۔”
اُس اتنا آکھیا تے اپنے لکّے نال لمکنے چھُرے آں ہکیبٹکے نال کھول گھدا، فضا وچ اُچّٹ کیتا لے اکھ جھپکن وچ اُس ٹھڈے یخ بُڈھے وجود وچ لاہ دتّا ۔
اُس توں بعد اوہ زیادہ دیر اُتھے نہیں ٹھہریا۔ اُس جھٹ پٹ مرن والے بُڈھے نی سزا نا حکم نامہ پڑھ کے سُنایا، نیواں ہو کے مَوتُو نی تصدیق کیتی تے لہائی لیہہ کے ٹھڈے پانیے نے چوہے نی طرف نکل گیا۔
اوہ بہوں جلدی وچ ہیا۔ اُس صبح ہوون نا انتظار بی نہیں کیتا تے پسینے وچ گچ جدھروں آیا ہیا اُدھر پرت گیا۔
داستان گو آکھنا اے کہ اس جاگھاں راتی نی راتی واسے ٹھہرن والے قافلے نا کوئی ہک بندہ بی بچ کے نہیں گیا ۔ سارے اڈیاں گڑنے تے خُون تُھکنے ہوئے مر گئے۔
جاون والا گھوڑا سوار مٹھے پانی نے چوہے وچ چمڑے تے لکھے ہوئے حُکم نامے نے نال ڈاڈھا تیز زہر بی سٹ گیا ہیا۔

نویاں نسلاں آپنے وڈیاں توں سُننیاں آئیاں وُن کہ ایہجا کجھ ہونا اے۔ کدوں ہونا اے ؟
کیہجوں ہونا اے ۔ کدوں ہونا اے؟
کیہجوں ہونا اے ؟
کجھ پتہ نہیں ۔ بس ہونا اے ۔
کوئی اواز دینا اے۔
تے ایہناں صدیاں نے پھیلاؤ وچ ، جھٹ گھڑی واسے وقت پاسا پرتنا اے تے بس۔ اسی اُس اواز نے رُخ تے سفر کرنیاں ہویاں کتھے نے کتھے ونج نکلنے آں
۔ اُس دیہاڑے بی اجیہا کجھ ای ہویا ہیا۔
جدوں میں ڈیوٹی تے پہنچن واسطے اپنے گھروں نکلا ہیاں تے میرے قدم ہسپتالاں نی بجائے ریس کورس دائیں نکل گئے ہئے تے میں اُس راہے تے پے گیا ہیاں۔ ایہہ میرا اس شہر وچ پہلا دیہاڑا ہیا تے میں چہل قدمی کرنیاں ہویاں بے خیالی وچ راہ بھُل گیا ہیاں۔
میرے واسے اوہ راہ نویں ہئی برے جیوں کوئی آپے دائیں چھکی کھڑنا ہیا۔ اس دیہاڑے اسمان صاف ہیا تے میںشہر نے شور شرابے توں دُور آوارہ جیہا بہوں دُور نکل گیا ہیاں۔
ریس کورس دائیں پسینہ ہوئے ہوئے، تھکے ترٹے گھوڑیاں تے چُست چالاک جوکی، لانگ بُوٹ تے چھجّے والیاں ٹوپیاں پائے قطار در قطار واپس پئے مُڑنے ہئے، تے میں ہکی پاسے ہٹ کے کھلوتا ہویا، ہکی اُجاڑ جیہے بنگلے نی پچھالی ہکلا رہ گیا ہیاں۔
میں اُتھے کتنا ہک چر کھلوتا رہیا ہیاں، کجھ یاد نہیں رہیا۔ بس اتنا یاد اے کہ سڑکاں تے دُور دُور تک کوئی نہیں ہیا تے اوہ پرانی طرز نی عمارت ٹھڈی چُپ وچ ڈُبی ہوئی ہئی۔ میں واپس ہوتے چلا ہیاں کہ پچھوں دوڑ کے آنے ہوئے ہکی گھبرائے ہوئے بچّے میرا رستہ روک گھدا ہیا۔
“کیوں جی، تُسی ڈاکٹر او نا ؟ ذرا میرے نال تاں آؤ۔”
میں انکار نہیں کر سکا ہیاں، تے اس ترکھے قدم چانے تے ہوا وچ ترنے بچّے نے پچھّے جیوں تیوں چلا گیا ہیاں اُس اُجڑے ہوئے بنگلے نی حد بندی گذار کے اسی دوئے اندر چلے گئے ہیاںَ اندر بنگلے نیاں لمیّاں راہداریاں تے اوہ نڈھا اگے اگے ہیا، تے ہوا نال پیا گلاں کرنا ہیا۔ وت اوہ مانہہ اُس عمارتاں نے لمّے تے ہنیرے ورانڈے چوں لگھا کے ہکی وڈے کمرے تک گھن گیا، جس وچ دوہرے پلگھے تے چٹے پھُٹ کمبلے وچ لوھیٹی ہوئی ہک کُڑی اپنی موتو نال پئی لڑنی ہئی۔
اوہ تریہہ سالاں توں ودھ نی نہ ہوسی، برے اُس ویلے تاںاوہ ہک ہڈیاں نا ڈھانچہ ہئی تے آخری سانہواں تے ہئی۔ میںچواں پاسے نگاہ کیتی۔
اُس نی خبر گیری واسے اُتھے کوئی نہیں ہیا ، البتہ اوہ ہوا نال گلاں کرنا نکّا جیہا نڈھا۔۔۔۔
مانہہ اُس مریضہ وچ زندگی نی کوئی رمق باقی نظر نہیں آئی، تے نالے ایہہ کہ اُس ویلے میرے کول سوائے سٹیتھو سکوپ نے ہور کجھ بی نہیں ہیا۔ میں اُس نکّے نڈھے آں چند ہک ضروری ہداتیاں دتیاں تے دوائیاں نی پرچی ٹول تے رکھ کے بوجھل قدماں نال باہر نکل آیا ہیاں۔
ہسپتالاں نی مصروفیت وچ بی اس مریضہ واں نہیں بھُلیا، برے میں اُتھے نواں نواں ہیاں تے میری اُتھے آمد نال متعلق لکھت پڑھت تھکا دیون والی ہئی۔ نویاں ساتھیاں نال جان پچھان نا سلسلہ لما ہو گیا تے میں اپنی خواہش نے باوجود اُس پاسے خبر گیری واسے جا سکیا۔
اس گلاں واں کھ زیادہ دیہاڑے نہیں ہوئے ہئے برے میں بھل بھلا گیا ہیاں۔
آخر کیہ کجھ یاد رکھیا جائے۔ اساں لوکاں نال تاں اکثر ایہجا کجھ ای ہونا آیا اے، برے سُننے آں کہ ایہناں صدیاں نے پھیلاؤ وچ ، جھٹ گھڑی واسے ایہہ وقت پاسا جیہا پرتنا اے تے بس۔
کوئی آواز دینا اے۔
تے اسی اُس آواز نے رُخ تے سفر کرنیاں ہویاں کتھے نے کتھے ونج نکلے آں۔
اج بی ایہا کجھ ای ہویا ہیا۔
میں حسب معمول ہسپتال توں پہلی شفٹ بھُگتا کے، تھکا تُرٹا ہویا گھر پہنچا ہیاں کہ رہ رہ کے محسوس ہویا جیوں کوئی گل بھل گیا ہوواں ۔ کوئی گل ، جیہڑی بہوں ضروری ہئی ۔ کوئی کم ، جیہڑا رہ گیا ہیا، یا جیوں کسی آں ملنا ہیا تے مل نہیں سکا ہیاں۔
میں انج ای لک سدھا کرنے آں لیٹ گیا، برے ہک عجیب قسم نی بے چینی ہئی جیہڑی کسی پاسے آرام نہیں کرن دینی ہئی۔
ساہمنے میز تے سٹیتھو سکوپ چمکنا ہیا پیا، تے آپس وچ جڑے ہوئے گرم دستانے اُس نے نال پئے ہوئے ہئے۔ چٹا ایپرن البتہ لاہ کے رکھنا یاد نہیں رہیاہیا، اس لئی پایا ہویاہیا۔
ہک عجیب طرح نی بے چینی ہئی۔ ہسپتال چوں نکلن ویلے بی میں بہوں جلدی وچ ہیاں تے دہ منٹ پہلوں ای اُٹھ آیا ہیاں ۔
جیوں گھار کوئی کوئی ضروری کم ہووے۔ برے گھار پہنچ کے وت اوہابے چینی ۔ بس ، ایہجا لگنا ہیا جیوں کوئی گل ہئی یا کوئی کم ہیا جیہڑا ہون توں رہ گیا ہیا، یا جیوں کسی آن ملنا ہیا۔ برے کساں ملنا ہیا ؟
کوئی بی تاں نہیں ہیا۔
میں دسیا اے نا، کہ میری جان پچھان نہ ہونے نے برابر ہئی۔ سارے شہر نی آبادی وچ کوئی بی تاں ایہجا نہیں ہیا، جس نال میل ملاقات رہی ہووے ، ہسپتالاں نے سارے عملے نال میں کجھ ای دیہاڑے پہلوں ، تے زندگی چ پہلی واری ملا ہیاں۔ برے ایہناں صدیاں نے پھیلاؤ وچ ، جانے کتھے کیتا ہویا ہک وعدہ ہیا ، جیہڑا رہ رہ کے یاد آناہیا۔ اوہ گل ، جیہڑی کسی نال کرنی ہئی تے کر نہیں سکا ہیاں ، یا کوئی کم جیہڑا اجلا ہونا ہیا۔
برے اُس ویلے کجھ بی تاں یاد نہیں پیا آنا ہیا۔
میں اُٹھ کھلوتا۔ میز نیاں ساریاں درازاں کھول کے ہکی ہکی کاغذے نے پُرزے پڑھ سٹے۔ کتاباں اُلٹ پُلٹ سٹیاں۔۔۔۔ پائے ہوئے کپڑیاں سمیت ، الماری وچ ٹنگے ہوئے کپڑیاں نے نکے وڈے کھیسے ویکھ سٹے۔
کچن وچ، جتھے میںاج تک اگ نہیں بالی ہئی ہو آیا۔ باتھ روم وچ ٹوتھ پیسٹ تے برش نے نال تازہ کُھلی ہوئی صابنے نی ٹکی تے بالٹی تے ٹنگے ہوئے مگھ توں علاوہ صرف ہک بجلی نابلب ہیا، جیہڑا کجھ ای دیر پہلوں میں آپ بالا ہیا۔ بالکنی نی ریلنگ خالی ہئی تے ہینگر تے میری ادھ سُکی قمیض پئی جھلنی ہئی ۔ سبھ کجھ اپنی اپنی جاگھاں تے ہیا۔ برے کجھ ہیا، جیہڑا کجھ مختلف بی ہیا۔ میں سبھ کجھ اوہجوں ای پیا رہون دتّا تے میزے توں سٹیتھو سکوپ تے دسنا تے چا کے ایپرن وچ ای باہر نکل آیا۔
میں ہسپتالاں دائیں پرت پینا چاہنا ہیاں تا کہ اُتھے بی ونج کے تسلّی کر سکاں ۔ برے میرے قدم ریس کورس دائیں نکل وینے والے رستے تے پے گئے۔ میں بہوں چاہیا ہیا کہ اس ویران سڑکاں دائیں نہ ونجاں ، برے قدم ہے کہ روکیاں نہیں رُکنے ہئے۔ مانہہ چنگی طرح پتہ ہیا کہ ہُن اُتھے کجھ بی نہ رہ گیا ہوسی۔ برے میں ٹُرنا رہیاںَ
دُور دُور تک کوئی نہیں ہیا تے سڑکاں نے دونہاں پاسے سفیدے نے سدھے درخت چھتری بن کے کھلے وئے ہے۔ سجے ہتھے نی کنڈیاں والی تار تے کھبّے ہتّھے نے چپ چپیتے برے آباد گھراں نی قطار آں گذار کے اُس اُجاڑ بنگلے نی حد بندی تک پہنچ گیا میںشاید ریس کورس والے پاسے ،دُور کھلے علاقے چ نکل وینا چاہنا ہیاں، برے میرے پیرڈاڈھے ہونے گئے تے میں ہک واری وت اُس ویران بنگلے نے گیٹ تے ونج کھلوتاں۔
اُس ویلے چنگا بھلا جاننا ہیا تے پیشی نیاں بانگاں اجلا نہیں ہوئیاں ہیاں ۔ میں جانے کتنی دیر اُتھے کھلتا رہیا ہوساں ۔ پھر میں ریس کورس والے پاسے وینے نا خیال چھوڑ دتّا تے زنگے نے مارے ہوئے لوہے نے گیٹ آں اندرے والے پاسے دھکّا دے کے اُس پکّی راہداری تے ٹُر پیاں ، جس نیاں رتیاں اٹّاں راتی نی بارشاں دھو سٹیاں ہیاں ۔ میں ویکھیا کہ آپس وچ گھچ مچ ہونی تے ہر پاسے ودھنی گھاہ نی کٹائی واں ہک لّما عرصہ ہو چلا ہیا، تے پیلی پینی ہوئی گلی گھاہ تے سُکّے پتراں نے انبار لگے ہوئے ہے۔ اُس پکّی واٹاں نے دونہاں پاسے انجیر تے چنار نیاں دو طرفہ قطاراں وچ کسی ہکلی قاز نی چیک میرے واسے رستہ پئی بنانی ہئی ۔شامی نی ہر پاسے دگنی ہوا وچ اجلا ہلکی ہلکی خنکی نا احساس موجود ہیا تے میں آپنے آپ وچ گم اُس ہنیرے ورانڈے نیاں سیڑھیاں تک جا نکلا ہیاں۔
تکنیاں ای تکنیاں ، کھنگناتے کھکھارنا ہویا ہک پر چھانواں ورانڈے نیاں سیڑھیاں لیہہ کے میرے ساہمنے آن کھلوتا۔ “صاحب جی۔۔۔۔ کس پاسے دینا نیں ؟”پکّی عُمراں نے چوکیدار اپنے ساہ ٹھیک کرنیاں ہویاں پُچھیا۔
“اتھے ہک مریضہ واں تکنے آں آیاں ہیا۔۔۔۔
۔۔۔۔۔۔۔۔۔ بہوں دیہاڑے ہو گئے ن۔۔۔۔۔ وت اس پاسے آناای نہیں ہویا۔۔۔۔۔۔۔”
میں اُس نے جواب وچ آکھیا، سیڑھیاں چڑھن لگاں۔
“جی ؟ کدوں نی گل پئے کرنے او ؟؟ اتھے تاں کوئی بی نہیں رہنا۔ مانہہ اتھے چوویہہ ورھے ہو گئے ن چوکیداری کرنیاں۔۔۔۔ البتہ میرے توں پہلوں شاید۔۔۔۔۔۔۔”
“اچّھا ، برے میں تاں ایہا کوئی ہفتہ پندھراں دیہاڑے پہلوں اتھے آیا ہیاں۔”میں ایہہ آکھ کے اُتھے ای ٹھہر گیا۔
“صاحب جی۔۔۔۔ تُسی بھُلنے او پئے ۔ میں تاں راتی دیہاڑی اِتھے ای ہاں۔ کدی کدار بازار تک ہو آنا واں۔ تے بس۔۔۔۔ “ میں اُس بُڈھے نال کیہ بحث کراں ہا؟
کجھ سمجھ نہیں پیا آنا ہیا تے میں اُتھوں ٹُر پیا ہیاں، برے میرے پیر لڑ کھڑانے ہئے ۔ ایہہ تک کے اُس مانہہ سہارا دتّا ، تے جھٹ گھڑی اُتھے ای ٹھہر ونجن واسے آکھیا۔ اوہ ، ہور خدا جانے کیہ کجھ آکھنا رہیاہیا، برے میں کجھ بی تاں نہیں سُن سکاہیاں ۔ کجھ چر بعد، میں اُس نے پچھے پچھے ورانڈے نیاں سیڑھیاں چڑھ گیا۔
وراندے نا قدرے ہنیرا راہ میرے واسے جانیاں پچھانیاں ہیا، تے اوہ مانہہ ورانڈے چوں لگھا کے ڈرائینگ رُوم دائیں کھڑنا چاہنا ہیا۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ برے میریاں نظراں اُس وڈے ہال کمرے آں پئیاں لبھنیاں ہیاں۔ میں اُس نے پچھّے ٹُرنا ہکی پتل نیاں پھُل بُوٹیاں والے وڈے دروازے نے ساہمنے کھلو گیاں۔
چوکیدار میرے آکھنے تے دروازہ کھلو دتّا۔
میں ویکھیا کہ خال مخالی کمرے وچ دوہرے پلگھے تے چٹا پھُٹ کمبل لوھیٹیا ہویا پیا ہیا، تے بس۔
میں خاموشی نال اگے ودھ کے ٹول توں اپنے ہتھے نا لکھیا ہویا نسخہ چا گھدا ۔ اُس پرچی تے تھوڑے ای دن پہلے نی تاریخ پئی ہوئی ہئی۔ میں چوکیدار نال کیہ بحث کراں ہا۔ جھٹ ہک ۔ بہہ کے اُٹھ کھلوتاں۔
میںجدوں باہر نکلا واں تاںیاد آیا کہ چوکیدار توں اُس ہوا نال گلّاں کرنے نکّے نڈھے نے بارے چ تاں میں پُچھنا ای بھُل گیا واں باہر نی خاموش ٹھڈی واٹاں توں لگھنیاںمیں اُتے نگاہ کیتی، جتھے انجیر تے چنار نیاں درختاں تے بے انت تے لے حساب اسمانی تارے لیہہ آئے ہے، تے کالے شاہ اسمان تے رُکے ہوئے چنے نا رنگ پیلا پے گیا ہیا۔

ہنیرا پیا ودھنا اے، تے ہر پاسے چُپ چپیت اے۔
“سُننا ایں پیا، کُھوہے چوں چلنے پانی ایں نی واز پئی آنی اے ، جیویں دریا پیا چلنا ہووے۔”
“برے کدے ایہجا تکیا اے نہ سنُیا اے۔”
“ہاں۔۔۔ کدے بی نہیں۔”
دوہے ہک واری وت کھوہے نی کیاری نال کن لا دینے وُن۔
“اوہ اجلا راہے چ ای ہوسن۔”
“ہاں۔۔۔۔ بہوں جلدی بی پہنچسن تاں ادھی راتی توں پہلاں کیہ پہنچسن ۔ “اوہ سدّھے ہوکے آہمنے ساہمنے بہہ وینے ن، تے ہکی دوئے دانی تکنے وُن ۔ اوہناں نیاں اکھیاں چ سپ نیاں اکھیاں۔
“کیوں یرا، کیہ آکھنا ایں، اوہناں واں دو ایہجے بندے لبھ ویسن ۔۔۔۔ میرامطبل اے ، جیہناں تے بھروسہ کر سکیے؟”
“تے جیہڑے اخیر تے کھپ بی نہ پاون ۔”دُوئے ، پہلے نی گلاں وچ گل ملائی۔
“ہاں۔۔۔۔ ایہا تاں میں پیا آکھنا واں۔ مانہہ تاں مشکل ای نظری آنا اے۔”
“تے اتنی لمّی رسّی ۔۔۔ “پُوری گل نہیں کرنا۔
ـ”ہاں، رسی۔۔۔ برے میرا مطبل اے۔۔۔ “
اوہ آپنیاں اکھیاں جھپکانا اے۔
وت دوہے اپنیاں اکھیاں جھپکانے ن۔
“مکھے ۔۔۔۔ رسی تے بندیاں توں بغیر۔، اُس وچ نہیں لتھا ونج سکنا ؟”
“اوہ تاں ایہا ای زور دینے ہئے ، برے اساں آپے ای تاں اوہناں واں بندے لبھن بھیج دتا ہیا۔”
دوہے ہسنے وُن۔
پہلے نی کھٹکاری وچ دوئے نی واز سُنی نہیں ونج سکنی ہئی، برے دوہے پئے ہسنے ہئے۔ وت ہک دم ای چُپ جیہے ہو گئے ہئے۔
“مکھے۔۔۔۔ میرا مطبل اے۔۔۔ “گل چھوہ کے دوئے دائیں تکنا اے۔
“برے ۔۔۔ نیک بختا ، سوچ گھن ۔ ایہہ ہیوی آ بہوں ڈونگھا ، دیہاڑی نے سمے بی پانی نہیں نظری پینا۔”
ایہہ گل کر کے اوہ ، کُھوہے چ اُڑ کے تکنیاں ہویاں نکّا جیہا وٹّا اندر سٹنا اے ، تے دوہے ہک واری وت کُھوہے۔ نی کناری نال کن لا وینے وُن۔
“کماں اے یرا۔”
“بس ایہا تاں گل اے، جساں سوچ کے ول خوف کھانا اے۔”
“میں سمجھنا واں کہ کُھوہ ڈونگھا بہوں اے ، اس کر کے واز نہیں آنی۔”
“جھلیا۔۔۔۔ کُھوہ ڈونگھا ہووے نا، تاں نکّا جیہا وٹا بی “کھن “کر کے پانی چ لگنا اے ۔ “
“وت کیہ گل اے ؟ وٹّا واز نہیں کرنا ؟؟”
“ایہاتاں میں بی پیا سوچنا واں۔”
دوہے چُپ کر کے بہہ وینے وُن ۔ کُھوہے چوں بہوں ماٹھی ماٹھی واز، ٹھہر ٹھہر کے آنی اے، جیوں پانی پیاوگنا ہووے۔
“میرا خیال اے، ایہہ پانی ایں واز نہیں۔”
“ہلا۔۔۔۔ وت کیہ اے؟”
“۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔”
“پانی نہیں ایں تاں چھڑا آنا وینا ای ہوسی ۔”
“تے جے پانی ہویا تاں؟”
“ پانی ایں تاں وٹّا واز کیوں نہیں دینا ؟”
اس گلاں نا جواب کسی کول نہیں۔
پانی ایں نی ماٹھی ماٹھی واز آنی اے۔
“وت ۔۔۔۔۔ کیہ کریے؟”
دوہا گلاں واں نہیں پرتانا تے اُٹھ کے کُھوہے چ لہون لگ پینا اے۔
“تُوں بی آ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ برے خیال کریں، کُھوہ ہیوے بڑا پران ، پیر نکل نکل وینا اے۔ “
“برے یار ، گل تاں سُن۔۔۔۔”
اوہ گل نہیں سُننا۔
ہُن اوہ کُھوہے تے ہنیرے چ ہنیرا ہو گیا ےا اُتوں نظری نہیں آنا،
“تُوں بی آ ونج ۔۔۔۔”اُس نی واز کھوہے چوں آنی اے۔
“اوہ آ گئے تاں کیہ کرساں ؟”دُوہا اُتوں جواب دینا اے۔”
“اوہ آ گئے تاں۔۔۔ کیہ کرساں۔۔۔۔ کیہ کرساں۔۔۔”
اُس نی واز ہر پاسے کھنڈ پھُنڈ وینی اے۔
دوہا جیہڑا اس کائینات نا ہک حصّہ اے، بس ہک نقطہ۔۔۔۔ اُتھے ای حریان کھلوتا ہویا اے۔
کُھوہے چ لتّھا ہویا بندہ ، ہولے ہولے تلے لہنا اے۔ گھسیاں پیٹھیاں ہوئیاں اٹّاں جاگھاں جاگھاں توں کریاں ہوئیاں ہن۔ اوہ ہولے ہولے پیر جما جما کے رکھنا اے۔
ہُن کُھوہے وچ چُپ چپیت اے۔
“مکھے۔۔۔۔ پانی ۔۔۔ کھلو گیا۔۔۔ ای۔”
کُھوہے چوں اُس نی واز اُتے اُٹھنی اے۔ برے وت اُوہا پانی ایں نی واز۔ جیوں دریا چلنا ہووے۔ اس وازاں وچ ہک ہور واز بی شامل اے۔ برے کجھ پلّے نہیں پینا۔
کُھوہے چ جیوں دریا پیاوگنا ہوے۔
وت جدوں چُپ چپیت ہو گئی تاں باہروں اُس کُھوہے نال کن لایا، کُھوہے نی کیڑ گھدی تے اُساں وازاں دتیاں س، برے کوئی جواب نہیں پرتیا۔
٢

ہُن ڈونگھی رات اے۔ گئے ہویاں نے مُڑنے نا ویلا ہو گیا اے۔ نال ای کُھوہے چ موریا نا شرلاٹ بی کھلو گیا اے۔
دُوآ ، وازان دے دے کے تھک گیا اے ۔ جھٹ گھڑی بہہ کے سوچنا اے تے ترکھا ترکھا، کُھوہے چ لہنا اے۔
کُھوہ وچ تلے جا کے دُھوڑ ای دھوڑ اے۔
کجھ دیر بعد اُس نے پیر زمی تے ونج لگنے لگنے وُن ، تے اُس نے ہتھے وچ اس توں پہلوں لہون والے نا ہتھ آ وینا اے، چھڑا ہک ہتھ ، جیہڑا آرکاں تک مُرکنی مٹی وچ دبیا ہویا اے۔ اوہ سُرتاں بھُل وینا اے۔ پرتنے نا جگراں کتھوں آنے۔ وت اوہا پانی ایں نی واز آنی اے۔
بس ہکا دریا پیا چلنا اے۔
کُھوہے توں باہر، گئے ہوئے مُڑ آئے ن۔
برے ہُن اوہ، دونہیں ، چار اُن ۔ چویں دیرتائیں اوہناں دوہاں واں لبھنے ن۔ کُھوہ وچ بی سیت گھڑی توں بعد جھاتی پانے وُن ، برے نہیں ۔
تریے نیاں نظراں چوتھے نالملنیاں وُن ۔ اکھیاںای اکھیاں وچ کوئی گل ہونی اے، تے تریا دوہاں نویاں بندیاں دائیں پرت کے آکھنا اے :
“گل ایہہ اے کہ اسی چار بندے کجھ نہیں کر سکنے آں۔ ۔۔۔ “
اُس نے ساہمنے بیٹھا ہویا آکھنا اے :
“ہاں۔۔۔۔۔ سیانے بنو ، ساڈے کول رسی تاںہے ای ، بس دو بندے ہور ہوون تاں گل بن ویسی ۔ تُسی ایہجوں کرو، دو بندے ہور لوڑ کے نال گھن آؤ۔”
دوہے نویں بندے پُچھنے ن:
“جیہڑی کوئی شے اس کُھوہے چوں کڈھنی ایں، بھاری تاں ہوسی ؟”
اوہ دوہے چُپ چپیتے بیٹھے رہے نن۔ اخیر، گل اتھے مُکنی اے :
“یرا ، سُنا تاں ایہا ای اے۔ انج بی سونے نا بھار ڈاڈھا ہونا اے ۔”
ایہہ گل سن کے دوہے نویں بندے، آبادی دائیں پرت گئے ن۔
رات ہور ڈونگھی ہوچلی اے۔ “سننا ایں نا پیا کُھوہے چوں چلنے پانی ایں نی واز پئی آنی اے ۔ جیوں دریا پیا چلنا ہووے۔”
“برے کدے ایہجا تکیا اے نہ سنیا اے۔”
“ہاں۔۔۔ کدے بی نہیں۔”
دوہے کُھوہے نی کناری نال کن لا دینے وُن ۔
“اوہ اجلا راہے چ ای ہوسن۔”
ـ”ہاں۔۔۔۔ بہوں جلدی بی پہنچسن تاں ادّھی راتی ۔ ۔۔۔۔ “
اوہ سدھے ہو کے آہمنے ساہمنے بہہ وینے ن تے ہکی دُوئے دانی تکنے ن۔
اوہناں نیاں اکھیاں چ سپ نیاں اکھیاں ن۔

اُس آبادی چ ازلاں توں ہنیرا ہیا۔
چواں پاسے ، وڈے تے گھنے کوانہہ ہئے، جیہناں نی آوازاں نے شرلاٹ اُتھے نے ماحول آں ڈراونا بنا دتا ہیا۔ آبادی نے وسنیک اُس ڈاڈھے ہنیرے چ اپنا ساہ گھٹینا محسوس کرنے ہئے۔ ہولے ہولے اوہناں نے مونہہ مُہاندرے پیلے پے گئے ، تے ہتھ پیر شل ہوون لگے ۔ برے اوہ جینا منگنے ہئے۔
اُس گھُپ ہنیرے چ ، جتھے ہتھے آں ہتھ سُجھائی نہیں دینا ہیا، حیاتی نا کاروبار جاری ہیا۔
لوکاں اپنے گھراں تے بزاراں چ نکے نکے ڈیوے بال گھدے ہئے ۔ بزارے نیاں دکاناں تے گھار ، اُجاڑ قبرستان آر ہئے ، جیہناں نے مجور ، جیوں تیوں اپنی لکھی نے دیہاڑے پئے پُورے کرنے ہئے۔
کُل مخلوق ہکی دُوئے کولوں ڈرن نی کوئی وجہ نہیں ہئی برے اوہ سارے بڑیاں اوپریاں فکراں چ ہئے۔
ہکی دوئے نال گلّاں کیہ کرنے ہئے ، گوشے کرنے ہئے ، تے گل کرن توں پہلے ڈیوے نی نمی لو وچ ہکی دُوئے نیاں شکلاں چنگی طرح پچھان گھینے ہئے، متے کسے ترئیے بندے تک گل پہنچ ونجے تاں کوئی مصیبت بن کھلووے ۔
سبھے اپنے گھراں چ بچیاں واں ہولی ہولی گل کرن نی تلقین کرنے ہئے، اوہناں ساریاں ، گھراں نیاں کدھیاں تے وڈے وڈے اشتہار ٹنگے ہوئے ہئے۔
“کدھیاں نے بی کن ہونے ن۔”
“اُچّی واز وچ بولن تے مصیبت تُساں تے ای نہ آسی ، سارے گھرے چ مصیبت اُٹھ کھلوسی۔”
اُس آبادی نے بُڈھے چٹ کاپڑ ، جیہناں بہوں پہلوں اس اُجاڑ جاگھاں چ پہلی مسیت بناون نا خواب تکیا ہیا ۔ ہن پشیمان ہئے۔
ہویا کیہ کہ اوہناں اتھے آباد ہوون ویلے خیال کیتا ہیا کہ دیوں اپنا رستہ بدل گھنسی تے اس بھاری جاگھاں چ بی چاننا ہو ویسی ۔ پرے ہُن اوہ اس ازلاں نے ہنیرے توں اک کے پچھتانے ہئے، تے اپنے اندراں چ چھُپ کے ونے ہئے ۔ اوہناں نیاں مریاں مریاں گل گھوٹو وازاں چ وین ، راتی نی چُپ چڑانگ چ دُور دُور سُنینے ہئے۔ مدتاں توں روون والے اس گلاں ناخیال رکھنے آئے ہئے کہ آبادی نے دوئے وسنیک اوہناں نی وجہ توں اوکھے نہ ہوون ، برے ہُن اس ازلاں نے ہنیرے تے ہُماں توں اک کے کدی کدار کوئی ہک ادھا بندہ گلا پھاڑ کے چیکن لگ پینا ہیا ۔
“چاننا۔۔۔۔۔۔۔۔ چاننا۔۔۔۔۔”
چُپ نی چار دیواری تُرٹنی ہئی تاں لوک ڈرے نال کمن لگ وینے ہئے، اس کر کے کہ ہُن عذاب پھُٹ پیسی۔
ایہہ خیال کر کے ای چیکن والا بندہ مر وینا ہیا۔
کجھ دیہاڑیاں بعد جدوں اُس نا مُڑدہ خراب ہونا ہیا تاں اُس نی بخشیش واسے دُعا کرنے ہئے تے اُساں عزّت احترام نال دبنے ہئے۔
اُس نی قبراں دائیں ہتھ کر لوک قسماں کھانے ہئے، تے اپنے پیاریاں واں اُس نے بھیڑے انجام توں ڈرانے ہئے۔
جدوںساون نی پہلی کنی پینی ہئی تاں آبادی نا ہنیرا ہور ودھ وینا ہیا، برے اوہا دیہاڑے ہونے ہئے جدوں لوک مُدتاں بعد آپے چ ہس بول گھینے ہئے۔
موسم نکھرنا ہیا تاں چھتاں تے پھُل کھڑنے ہئے۔
کڑیاں سُرمہ دانداسہ کرکے اپنے اپنے ماہیے نے گاون گانیاں ہیاں ، تے اپنے منگیوے فال کڈھنیاں ہیاں۔
برے ایہہ سارا کجھ تھوڑے دیہاڑے ای رہنا ہیا رُتاں بدلیناں ہیاں تے وت اوہ ہنیر ۔۔۔۔۔۔۔
وت لوک اپنیاں پاٹیاں اکھیاں نال ایہجے نظارے تکنے ہئے کہ اوہناں نیاں جیبھاں تالُواں نال جُڑ وینیاں ہیاں تے بُڈھڑے چٹ کاپڑ خیالی شہراں نے خواب تکن توں بی رہ وینے ہئے۔
لمیاں مُدّتاں ، اس آبادی نے وسنیکاں کجھ ایہجے چکر چ چکرا کے عُمراں گال دتیاں کہ ہلی نہیں تے سلی نہیں۔
اوہ ایہجے اسمانی تارے ہئے جیہڑے تُرٹنے ہئے تاں اپنے پچھے لمیّاں لیکاں چھوڑ وینے ہئے۔
اُس نہ مُکّن والی رات چ ، چند ہک سیانے تے نیک لوکاں اسمانی صحیفے آپو لکھ لکھ کے ہنیرے نیاں وسنیکاں تک پہنچائے ۔ تد لمیاں مدّتاں بعد سارے ڈھینے گُڑھنے اکٹھے ہوئے تے اپنے ای چوں چند جواناں واں اوہناں امام ضامن بدّھے۔ جواناں واں متھیاں تے پیار دے کے دیویں آ لبھ کڈھن واسے گھل دتّا۔
ساریاں دروازیاں نیاں مہاٹھاں تے کھلو کے بچیاں تے تریمتاں اپنے ہتھ تے سرے نے چیڑے ہلا کے اوہناں واں خُدا نے سپرد کیتا۔ جھُڑلیاں والے مونہہ مُہاندریاں واں کسی ان ڈٹھے خوف نیاں لکیراں ہور بُڈھا کر دتا۔
بہوں دیہاڑے لگھ گئے۔
گئے ہوئے نہیں پرتے۔
مسافر ہوون ویلے اوہناں مُونہاں نے کٹورے بی بی کے تے چیک چیک کے ساری آبادی چ چاننا کرن نا ذمہ گھدا ہیا۔
اوہناں نیاں مُونہہ بولیاں بھیناں تے مانواں اوہناں واںیاد کر کر کے تھک گئیاں۔
اوہ پھُل ہمّس گئے ، جیہناں نال ستّاں سُہاگناں اوہناں واسے ہار بنائے ہئے، کنواریاں کُڑیاں شادی نے خواب تکنیاں تکنیاں بُڈھیاں ہو گئیاں تے بُڈھیاں مانواں نا ایمان ، امام ضامن توں اُٹھ گیا۔

جس گڈی تے ڈینی تے ہنری آئے ہئے، اُسی چوں تریا سپاہی بی لتّھا ہیا۔ اوہ لنگڑا کے ٹرنا گرائیں وچ پیا پھرنا ہیا۔ دو قدم چاکے ، کھل کے ، حیرانی نال ہر ہکی چیزاں پیا ویکھنا ہیا۔
“ایہا ، اتھاکا نا شہر اے ، ای اس نی زمی ایں، اہو اس نا اسمان ایں۔ ای سیمنا ایں جتھے لوک لین بنا کے کھلوتے اوین۔ اوہ لائبریری پئی نظری آنیاے۔ گرجا گھر ، سکُول ، کھیلاں نا میدان تے اُس نے ساہمنے ایرانی دکان ۔ ای سانتا کلارا آ گیا اے، تے اوہ گھر پیا نظر آنا اے۔”
سپاہی گھرے نے ساہمنے کھلتا ہویا ہیا۔
“اتھے ما جی ہوری ہوسن ، لبیس ہوسی تے ہومر تے اُلی سس، گوانڈھے وچ میری تے اُس نا پیوایرینا ہوسن۔”اُس نیاں اکھیاں چ اتھرو آ گئے ۔
“اتھاکا، میریا وطنا ، میریا مٹھیا گھرا۔۔۔۔۔”
گرائیں نی سیر توں اُس نا دل نہیں پیا بھرینا ہیا۔
“اوہ بغیچہ پیا نطری آنا اے۔ جس وچ نڈھے پئے کھیڈنیں ، اُس جاگھاں قیدی ہوسن۔”
اوہ ٹُرنیاں ٹُرنیاں دُور نکل گیا تے اُس جاگھاں توں لگھیاں جتھے سپنگلر تے ہومر گیٹیاں پئے کھیڈنے ہئے۔
ہنیرے چ چنگی طرح نظر نہیں پیا آنا ہیا۔ ہار جت آں بھُل کے اوہ بس کھیڈنے ہئے پئے۔
ہومر نی نظر سپاہی تے پئی۔ اُساں ایہجا لگا جیوں اوہ سپاہی اے آں پہلوں توں سیاننا اے۔
اوہ کھیڈ بھُل گیا تے سدھا سپاہیے کول آگیا۔
“ ماف کرنا، شاید اسی پہلوں ہکی دُوئے آں ملے آں۔”
“ہاں جی۔”سپاہیے جواب دتّا ۔
“کھیڈنا چاہو تاں میری جاگھاں آ ونجو ۔برے ہُن ہنیرا ہوگیا اے۔”
“جی نہیں ، تُسی کھیڈو ، میں بس ویکھساں۔”
ہومر سوچ وچ پے گیا۔
“ای بی ہو سکنا اے کہ میں تُساں واں کدے بی نہ ملا ہوواں ۔ تُسی اتھاکا وچ ای رہنے او۔”
“میں اتھے ای نا۔ اج ہی گھر واپس پہنچاں ۔”
“تے ہُن تُسی اتھے ای رہسو، تُساں واں لام تے تاں نہ سداویسی؟”
“نہیں ہُن مانہہ فوچ توں چُھٹی مل گئی اے۔ دو گھنٹے ہوئین میں گڈی توں لتّھا واں، ہُن تک گرائیں نی سیر کرنا رہیاں۔ ساریاں جانیاں پہچانیاں جاگھاں ہک واری وت ویکھیاں ۔ “ “تُسی اجے تک اپنے گھر کیوں نہیں گئے ؟ کدھر ایہجا تاںنہیں کہ گھروالیاں اپنے آنے نی خبر ای نہ وینا چاہندے ہوو۔”
“میں گھر ضرور ویساں ۔ اوہناں واںاطلاع بی دیساں ۔ برے ایہہ سارا کجھ ہولے ہولے ای ہوسی ۔ اجلا تک تاں مانہہ آپے آں یقین نہیں پیا آنا کہ میں واقعی اتھے پہنچ گیاں ۔ اجلاکجھ دیر پھرساں ٹُڑساں۔ ذرا ٹھہر کے گھرے دائیں ویساں۔”
اوہ ٹُر پیا ۔ ہومر سوچی پے گیا ۔ کجھ دیر تاں سپاہیے آں وینیاں ویکھنا رہیا پھر سپنگلر آں آکھن لگا :
“پتہ نہیں کیوں، ایہجا لگنا اے جیوں میں اُساں سیانناں یار سپنگلر ختم نہ کریے ۔ کھیڈنے تے دل نہیں کرنا۔ “ٹھیک اے۔”
سپنگلر گیٹیاں سٹ دتیاں۔
“میں کیہ کراں ؟ اوہناں کیہ دسّاں ؟ روٹی تے اوہ میرا انتظار پئے کرنے ہوسن ۔ یار، گھار کیہجوں ونجاں ؟ میں اوہناں نال نظراں نہیں لا سکنا،اوہ مانہہ ویکھنیاں ای تاڑ ویسن۔ میں تاں کجھ نہیں دسنا ۔ برے اوہ سمجھ ویسن۔”
“اجلا گھار نہ ونج ۔ کجھدیر اتھے ای رہ، کجھ وقت لگسی۔”دُوئے چُپ چاپ بینچ تے بیٹھے ہوئے ہئے۔ بہوں دیر بعد ہومر آکھن لگا “میں کساں پیا اُڈیکنا؟”
“تُداں انتظار اے کہ اُس نے وجو د نا جیہڑا حصّہ فنا ہو گیا اے اوہ تیرے اندر بی مر ونجے ۔ اوہ حصّہ جیہڑا مٹی نال بننا اے تے مٹی ہو وینا اے۔ تُوں موتُو نا عذاب پیا سہنا ایں۔ اس واسطے اجلا انتظار کر۔ ساہ نکلنے نا عذاب مُک گیا تاں تدادں اپنا آپ بہوں ہلکا پھُلکا لگسی۔ جدوں تک زندگانی اے ایہجے عذاب آسن ت چلے ویسن۔ برے جیجوں جیجوں ویلا لگھسی تیری رُوح آں نکھار ملسی۔ زندگی نی خوبصورتی نے نیڑے ویسیں ۔ برے ہس ویلے صبر کر کہ جدوں گھر پہنچیں تاں نال موتُو ناپرچھانواں نہ ہووے۔ اسی اجے ایتھے بہہ کے انتظار کرساں۔”
سپنگلر تے ہومر گھاہے نے وڈے پلاٹ تے بیٹھے انتظار کرنے رہے ۔ گھرے چوں گاوناں نی واز پئی آنی ہئی ۔دلے تے رُوحے آں تسکین پہنچان والے گاون چواں پاسے پئے لہراں مارنے ہئے جیہڑی تریمت ساز پئی وجانی ہئی اُس نے مُونہیں تے خبت تے شفقت نا نُور کھلریا ہویا ہیا۔ جیہڑی کُڑی نیاں اُنگلیاں پیانوں نے پردیاں تے پئیاں نچنیاں ہیاں، اُس نے دلے وچ معصومیت ہئی ، خلوص ہیا ۔ گاون والے نی حلیم طبیعت ، اُس نی اواز توں جھلک مارنی ہئی۔
نکا منا ہُوں غور نال پیا سُننا ہیا ۔ اس نیاں اکھیاں وچ ایہجی چمک ہئی جیوں اُساں گاوناں نی سچائی تے پُورا یقین ہووے۔
باہر گلی وچ دروازے نیاں سیڑھیاں تے ہک سپاہی بیٹھا ہویا ہیا۔ اوہ ہُنے ہُنے آپنے گھار پہنچا ہیا۔ گھر ۔۔۔۔۔۔ جساں پہلوں اُس کدے نہیں ویکھیا ہیا۔ اندر اُس نے گھرے والے ہئے ، جیہناں اوہ نہیں سیاننا ہیا۔
اُساں ایہجوں پیا لگنا ہیا جیوں اوہ اپنے وطنے وچ پہنچ گیا ہووے ۔ ای گھار اے تے ای اپنے پرائین ۔
اُلی سس اُساں ویکھ ویکھ گھدا ہیا اُس اپنی بھینوں آں دسا، تے ماؤ آں آکھن لگا :
“مانی ما۔۔۔۔ باہر سیڑھیاں تے کوئی بیٹھا ہویا اے۔”
“اُساں اندر سد گھن۔۔۔۔۔ ونج ۔۔۔۔۔۔۔ ڈرنے نی کوئی گل نہیں۔ “لبیس باہر آئی۔
“اندر آ ونجو تُساں ، ما پئی سدنی اے۔”
سپاہے پرت کے کُڑی آں ڈٹھا۔
“تُوں لبیس ایں ۔ میرے کول آ کے بہہ ونج ۔ میں گھبرایا ہویاں ۔ میرے ہتھ پئے کمینن، جھٹ اک بہہ ونج۔”
کُڑی سیڑھیاں تے بہہ گئی۔
“تُسی کون ا تے تُساں میرا ناں کیہجوں پتہ لگا اے ؟”
“مانہہ نہیں پتہ کہ میں کون آں ۔ برے تُوں لبیس ای ایں۔ میں، تُساں نی اماں واں سیانناں ۔ تُساں نے بھراواں واں سیانناں۔”
“تُسی میرے بھراؤ مارکس آں سیاننے او؟”
“ہاؤ۔۔۔۔۔ تیرے بھراو ماں حیاتی بخشی اے، گھار دتاس، گھار والے دیس۔ اوہ مانہہ بھراواں توں بی ودھ پیارا اے۔”
“اوہ کتھین، تُساں نال کیوں نہیں آئے؟”
سپاہیے ، مارکس نی دتی ہوئی مُندری کڈھی ۔
“ایہہ مُندری مارکس تیرے واسے بھیجی اے کُڑی چُپ ہو گئی۔
“لالہ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔ لالہ ہُن نہ آسی؟”
اُس کمنی وازاں وچ پُچھیا۔
“نہیں لبیس ، میں قسم کھاناں مارکس نہیں مویا۔ اوہ جینا اے۔”
ہورم ویہڑے وچ آ گیا ۔ لبیس دوڑ کے اُس نے کول چلی گئی۔
“ہومر اوہناں واں لالے ہوراں بھیجا اے ۔ بہوں دیر توں ساڈیاں سیڑھیاں تے بیٹھے ہوئین۔”کُڑی اندر چلی گئی۔
ہومر، ٹوبی جارج آں سیان گھدا۔
“تُساں نا ناں ٹوبی اے۔ بغیچے وچ تُسی ای ملے ہیو نا ؟”سپاہیے سر ہلایا۔
“ پیشی ویلے ، خبر پہنچ گئی ہئی۔ تار میرے بوجھے وچ پیا ہویا اے، دسو، ہُن کیہ کراں ؟”
ـ”ہومر، ای خبر غلط اے ۔ تار آں پھاڑ کے سٹ چھوڑ۔”ہومر بوجھے چوں لفافہ کڈھ کے اُس نے پُرزے کر دتّے۔
وت کجھ سوچ کے کاغذے نے ٹوٹے بوجھے وچ پا لئے ۔
“ہومر ، مانہہ سہارا دے ، میں آپے اُٹھ بی نہیں سکناں”
ہومر ، ٹوبی نی بانہہ نپ گھدی ۔ یتیم ، در بدر ٹوبی، ہومر نے موڈھے نا آسرا گھن کے اُٹھ کھلوتا۔
“ما۔”
ہومر نی واز وچ غمے نی رمُق تک نہیں ہئی۔
“ما، اسی گاون سُنسان ۔ اج سپاہی پرت کے گھار آیا اے ۔ اُس آں ، خیری آ ، آکھو۔”
ساز وجنے آں لگ پیا۔
“میرا دل کرنا اے کہ کجھ دیر اتھے ای کھلوتا رہواں ۔”ٹوبی بولیا ہومر تے ٹوبی نے مُہاندریاں تے عجیب طرح نی مُسکراہٹ کھنڈ گئی۔
ٹوبی اپنے دلے نے دُکھ آں چھپانے نی کوشش پیا کرنا ہیا۔
ہومر آں ہک اوپری جیہی تسکین محسوس ہوئی۔ میری گانا شروع کیتا۔
نکا الی سس باہر آیا تے سپاہیے نا ہتھ ، ہتھے وچ گھن کے، اُس نے نال لگ کے کھلو گیا۔
گانا مُک گیا تاں ، ماں جی لبیس تے میری آ کے دروازے وچ کھلو گئیاں۔
ما جی ہوری چُپ چُپ کھلوتے ہوئے اپنے پتراں دائیں پئے ویکھنے ہئے ۔ جیہڑے ہُن دورہ گئے ہئے ۔سپاہی وچکار کھلوتا ویا ہیا۔ اُس نے ہکی پاسے ہومر ہیا تے دُوئے پاسے اُلی سس۔
انجان سپاہی ، جیہڑا موئے ہوئے پُترے نا سنگی ہیا، مُسکیا۔
ماں جی ہوراں نیاں اکھیاں وچ چاننا ہو گیا۔ اوہناں مسکرانے نی کوشش کیتی۔
اج اوہناں نا پردیسی واپس آیا ہیا۔ اوہناں نا مارکس گھرے دائیں پرتیا ہیا۔
ما جی ہوری اپنے تیرہاں پُتراں گھن کے اندر چلے گئے۔

اج نویں سردار نی دستار بندی ہئی۔
راتی نے پِچھے پہر توں، ساری آبادی وچ خوشیاں پیاں منائیاں وَینیاں ہیاں۔
مُدتاں توں لوکاں نے مُونہہ مہاندرے تے، جیہڑا ہر دُل نا لیپ کر دتّا گیا ہیا، اوہ ہُن ہَولے ہَولے پُخڑ گیا ہیا۔
سویرے جدوں، سویرے جدوں، مسیکنے آں تریمتی جگایا اے تاں اُس نیاں اکھِیاں چوں لہو پیا ترونا ہیا، تے سارا سریر جیوں تُرٹنا ہیا پیا۔ وت بی اوہ ترپ کے اُٹھ بیٹھا۔
اجلا دیہوں نہیں چڑھا ہیا۔
نِمّے نِمّے چاننے چ اُساں تریمتی نے مُونہہ تے مُدتل رونق نظری آئی۔ چاننا ہَولے ہَولے ودھنا ہیا پیا۔ مسیکنے اُباسی گھینیاں ہویاں، نال نی منجی تے سُننے ہوئے اپنے پُترے آر تکیا، جِس نی چھاتی تے نویں سردار نیاں حمائیتیاں اپنا خاص نشان ٹک دتا ہیا۔
مسکینا، ہر نویں سردار نا حمایتی ہیا، اس واسے اساں خوشی ہوئی۔ بُڈھڑی ماءُ اپنی منجی تے پاسا پرتنیاں، تے کھنگھنیاں ہویاں سجری سویر نی پہلی گل کیتی:
“پُترا، نیک شگن اے۔۔۔۔۔ کل راتی توں بدل بدل کٹھے ہوئے وین۔ ساڈا نواں سردار، خُدا اُس نی حیاتی کرے، نیک بخت اے۔”
اُس اسمان آر تکیا تے جدلی جلدی تیار ہوون لگا۔ ـــ”شام اے تے تُسی دُشمناں وچ گھِرے ہوئے او۔”
آبادی نے سبھ توں سوہنے جوان نی واز۔۔۔۔۔ کِدھروں دُوروں پئی آنی ہئی۔ مسیکنے سر چھنڈیا، اِس واسے کہ اوہ پرانی گلاں واں بُھل وینا چاہنا ہیا۔ اُس بہوں سوہنے تے جھلے جوان نے خیال چ سارے سردار ہکو جُک ہئے۔ اس کر کے اوہ بہوں سوہنا جوان اپنے جیہاں سر پھریاں واں نال لا کے ساری ساری راتی گلیاں وچ گجنا پھرنا ہیا۔
اوہ سارے سر پھرے، چِیک چِیک کے اپنے خیال موجب سُتیاں ہویاں واں جگانے نا کم کرنے ہئے:ـ”شام اے تے تُسی دُشمناں وچ گھِرے ہوئے او۔”
اوہ سوہنے تے سِر پھرے جوان، آبادی نفرت ودھانے ہئے، ایہجیاں گلاں کرنے ہئے، جیہڑیاں بُڈھے چِٹ کاپڑاں واں سمجھ ای نہیں آنیاں ہیاں۔ برے ایہہ تاں بڑی پرانی گل ہو گئی اے۔
اوہ سوہنے تے سِر پھرے جوان، دت نظری نہیں آئے۔
سارا کُجھ اوہجا ای رہیا، برے ہِک گل بڑی اوپری جیہی ہو گئی۔ پرانے سردار، کیتا کِیہ کہ اپنی دستار تے تلوار نویں سردار نے حوالے کیتی تے آپ اللہ اللہ کرن لگ پیا۔
مسکینا، تیار ہو کے باہر نِکلیا تاں اُس نی اپنی چھاتی تے بی نویں سردار نا خاص نشان پیا چمکنا ہیا، تے ہتھ وچ کئی سو سال پرانی کُھونڈی ہئی، جیہڑی ہکی زمانے چ، اژدہا بن کے وڈیاں وڈیاں بلاواں کھا وینی ہئی۔ برے ہُن ایہہ معجزہ کُھس گیا ہیا، اس واسے کھونڈی نے دوہاں پاسے، لوہے نی شام چڑھ دتی گئی ہئی۔ مسکینا، سِر ست کے آنا ہیا پیا۔
جدوں اوہ، وڈے گھار کول پہنچا تاں اُس تکیا کہ بہوں سارے مزور اکٹھے ہوئے وئے ہئے۔ مسکینے بیڑی آں اگ لانیاں ہویاں، اوہناں کولوں سویرے سویرے مُونہہ جوڑ جوڑ کے پُھس پُھس گلاں کرن نی وجہ پُچھی۔ سارے مُزور ہِک زبان ہو کے بولے “سرکار میری۔۔۔۔۔ وڈے گھار آں سجانا ایں، راتی ڈِیوے بی بلسن۔
مسکینے اوہناں مزوراں نیاں اکھیاں وچ مشالاں بلنیاں آپ ویکھیاں، تے مزوراں واں اُس نے مُونہہ تے رنگلیاں پینگھاں پینِیاں نظری آئیاں۔
گلی چوں لگھنیاں لگھنیاں، اُس تکیا کہ ڈھکی تے چاءُ نے کھوکھے چوں ہکی بد شکلے بندے باہر جھاتی پائی، تے آکھن لگا:
“سرکار میری۔۔۔۔۔۔ راتی، وڈے گھار، سارے گرائیں نیاں کنواریاں کُڑِیاں گھیوے نے ڈِیوے بال کے دُعاواں منگسن تے بُھکھیاں وچ روٹی ونڈیسی۔”
مسیکنے، خیالاں ای خیالاں وچ لیڑاں وگانے بُھکھیاں تے زور آوراں واں کھپ پانیاں تے گُھسنّ مُکّی ہونیاں تکیا۔
اُس بد شکلے ہور بی بہوں کُجھ دسیا۔ مسکینا اگے ودھ آیا۔ راہے وچ اُساں ایہحے بہوں سارے بندے ٹکرے، جیہڑے خوشی نال نچنے پھرنے ہئے۔
مسیکنے آں نویں سردار نیاں بہوں ساریاں گلاّں یاد آئیاں جیہڑیاں اُس آپ، وڈے میدان وچ مشالاں والیاں جواناں تے گرائیں نے چِٹ کاپڑاں واں سُنائیاں ہیاں۔
کُجھ ای چِر پہلوں، اس ہکی مزورے نی نِخی جیہی مشُوم کُڑی آں دوہاں ہتھاں نال اُتے چا کے پیار کیتا ہیا۔ نِکی کُڑی پاٹا ہویا چولا پایا ہویا ہیا، جِس چوں اُس نِیاں پسِلیاں گنیاں ونج سکنیاں ہیاں۔ نویں سردار، لوکاں نے اکٹھ وچ کھلو کے وگڑنے ہوئے مُونہہ مہاندریاں نی گل کیتی تے لوکاں نال مشورہ کیتا کہ کِیہ کِریے جے لوکاں نیاں شکلاں تے رونق آوے۔
ہر پاسوں رلیاں ملیاں وازاں آنیاں رہیاں۔ ہر کوئی اپنی پیا ٹھیلنا ہیا۔
برے جلدی ای سردار نے مہاندرے تے وٹ پے گئے، سردار ہوراں، جلال وچ آ کے اپنا ہتھ اُچا کیتا تے آکھیا:
“ایہہ وڈا تے اوکھا کم اے، مانہہ آپ مراقبے چ بہنا پَیسی۔”
پہلوں تاں سارے بندے تریہہ گئے، برے اُس توں بعد کنّا نیاں تاکڑیاں پھاڑ دیون والا شور پَے گیا۔
لوکاں اپنے سرے نِیاں پگاں لاہ لاہ کے اسمانے دائیں وگاہ مارِیاں تے اُس توں بعد آپے وچ گُھسنّ مُکّی ہو گئے۔
وت کِدھرے جا کے نُورانی شکلاں والیاں بزرگاں کھلو کے سردار نے چوگردی منتر پڑھ پڑھ کے سردار نی لمّی حیاتی نی دُعا منگی۔ بہوں سارا ہر مُل دُھکھایا گیا، جِس نی خوشبو دُور دُور تک کِھنڈ گئی۔ اس اِکٹھ توں مُڑ نیاں ہویاں، مسکینے آں بہوں سارے وسرے ہوئے گاون یاد آئے، تے لوکاں نے اسمان دائیں اُٹھے ہوئے ہتھ۔حریان بچیاں نے مُونہہتے بُڈھیاں ٹھیریاں نیاں خوشی وچ اتھرُو کیرنِیاں اکھِیاں، جیہناں واں گھڑی گھڑی بُڈھڑے ہتھ اپنے موڈھے نِیاں میلِیاں چادراں نال پئے پُو نجھنے ہئے۔
راتی ویلے جدوں مسکینا گھار پرت کے آیا آبادی نے تنگ تے ہنیرے جیہے بزار وچ بڑا رونق میلہ ہیا۔ نِکے نِکے ڈِیوے ہر پاسے پئے بلنے ہئے، تے لوکاں نی ہکی لمّی جیہی قطار وچ روتی پئی ونڈینی ہئی۔
گھار وچ ڈِیوے نی نِمی نِمی لو وچ مسکینے نی بُڈھی ماؤُ کلام پاک آں بڑے سوہنے ریشمی کپڑے چ پئی لوھیٹنی ہئی۔
مسکینے آں ماؤُ وسیا کہ ذرا ٹھہر کے اوہ وڈے گھار ویسی تے جیون جوگے نویں سردار آں ایہہ خُدا نا گلام پہنچا آسی۔
اج مسکینے پہلی واری اپنے گھار اتنی راتی تک اپنی تریمتی پُترے تے ماء ہوراں واں جاگنا تکنا ہیا۔ روتی کھا کے اوہ گھروں باہر نِکل آیا۔
اچن چیتے اُس نی نظر پرانے سردار ہوراں تے پَے گئی، جیہڑا عام جیہاں چیریاں وچ ہیا، تے لوکاں داں روٹی پیا ورتانا ہیا۔
وڈے گھار مڑداں واں وینے نی اجازت نہیں ہئی۔ گرائیں نیاں کنواریاں کُڑِیاں رانگلے چیڑیاں وچ دُعاواں پئیاں منگنیاں ہیاں۔ سارِیاں نے ہتّھاں وچ بلنے ڈیوے ہئے تے لوکاں نا ہِک اکٹھ ہیا جیہڑا اوہناں دائیں تک تک کے ہتھاں نے انگُوٹھے پیا چُوپنا ہیا۔ مسکینا اپنے من نی لہر وچ ، آبادی چوں ژرا باہر نکل آیا۔
ہُن اوہ ہکّی کچّے راہ تے پیا ٹُرنا ہیا ، ذری ذری واء پئی جھُلنی ہئی تے سرہوں نا ٹھاٹھاں مارنا سمندر اُس نے چواں پاسے دُور دُور تک اُٹھنا ڈھینا ہیا پیا۔
اُس مُڑ کے پچھے تکیا۔ نمی نمی روشنی چ ساریاں آوازاں ڈُب گئیاں ہیاں۔ فر پتہ نہیں اُس نے ولے وچ کیہ آئی اے کہ پرت پیا تے لمّے لمّے قدم چانا وڈے گھار دائیں ٹُر پیا ۔ وڈے گھار نے پچھلے پاسے چپ چپیت ہئی۔ کنواریاں کُڑیاں نیاں وازاں تے اوہناں سر پھریاں نیاں چیکاں، رلیاں ملیاں ہوئیاں ہیاں۔
مسکینا وڈے گھار نی کدھ ترپ کے اندر چلا گیا۔
اُس تکیا کہ ہنیرے وچ کوئی ہک وجود دُوئے وجُود توں وکھرا ہویا اے۔
مسکینا ودھ کے اگے آیا ، فر ڈر کے پرت پیا۔ رانگلے چیڑیاں وچ جوان کُڑی ہئی تے اُساں ساہ چڑھیا ہویا ہیا۔ اُس نے ہوٹھ پئے کمنے ہئے۔
مسکینا ذری ہک دیر کھلوتا رہیا ، فر اُس نا جی کیتا کہ وڈے گھار دائیں جاون والے اُس دُوئے وجُود آں انج نپے ،برے اوہ پتھر نا ہو کے رہ گیا۔
اُس دُوئے وجود آں اُس پچھان گھدا ہیا۔۔۔۔۔۔ اوہ نواں سردار ہیا۔

ِرات ہَولے ہَولے میرے توں اپنی چُنی چھک گھدی ہئی تے میں اُس چُنی تھلوں ننگ مُننگا اُباسیاں گھینا اُٹھ کھلوتا ہیاں۔
میں پہلوں دس بیٹھا واں کہ ایہہ اج سویرے نی گل اے۔
میں اپنے سُوتری نے پلگھے تے پاسا پرتا ہیا، تے دھوانکے ہوئے اندرے نیاں کدھیاں تے نظر کیتی ہئی۔
میرے پواندے دائیں گھل مُکلی باری چوں سویرے نے تارے مانہہ اکھ ماری ہئی ، تے چھپ گیا ہیا۔
اُس ویلے مانہہ ایہجوں لگا ہیا جیوں دھوانکھے ہوئے اندرے چ کوئی کھٹکاری مار کے ہسیا اے۔ ایہہ اج سویرے نی گل اے۔ میںاُٹھ کے چواں پاسے ڈٹھا ہیا ، برے کوئی نظری نہیں آیا۔
ایہہ کھٹکاری کس ماری ہئی ۔ ایہہ ہسّن والا کون اے بھلا ؟
میرے اندرے نیاں دھانکھیاں ہوئیاں کدھیاں میرے توں ودھ کے حیران ہیاں۔
میں دیر تک باری چ کھلوتارہیا ہیاں ، تے ساہمنے رات نی رانی کدے اپنا سر سجے پاسے سٹنی ہئی تے کدے کھبے پاسے ۔ اوہ میری حالتاں تے ہسنیاں ہسنیاں ڈھے ڈھے پینی ہئی تے میں حیران کہ ہُن میرے ای ہتھے نےلائے ہوئے بوٹے ۔ میرے تے کھٹکاریاں مار مار ہسّن لگ پئے ن۔ کیہ ویلا آ گیا اے۔
میں اپناسر دوہاں ہتھاں وچ نپ کے گوڈیاں بھار اُتھے ای بہہ گیاں۔
بہوں چر پہلے ن گل اے، میں نکاجیہا ہیاں تے میری ماء مانہہ سواون ویلے اپنی سرے نی چُنی میرے مُونہہ تے پا سٹنی ہئی۔
اس چُنی نیاں چر ہیٹھاں چوں اُس نے سانہواسں نی خشبو تے لوریاں نے ہُلارے میرے اندر ڈھینے رہے ہئے۔
اوہ نیک بخت اپنی ہر اک لوری وچ ہواواں نال ای گلاں کرنی ہئی۔
کدھرے آکھنی ہئی ، تُسی ونجو ، تے میرے منے نے اجی آں ونج کے آکھو ، کیہا ڈاڈھا تنگ کیتا ہویا ای، کدھرے پرت کے پھیرا پا ونج۔
برے ہواواں ہیاں کہ چُپ چپیتیاں لگھنیاں رہنیاں ہیاں ۔۔۔۔ ساریاں گلاں توں بے خبر تے بے پرواہ ۔
کدے کدے اس نے سانہواں نے ہُلارے۔ مانہہ ہواواں نے رولیاں گھولیاں وچ بدلاں نے وس پا وینے ہئے تے میں اُس نے اتھرُواں وچ ڈبنا ترنا سوں رہنا ہیاں۔
تے میرا اجی، لام تے گیا ہویا ہیا۔
ہواواں اپنے کولوں ای جُھوٹھ سچ جوڑ کے میری ماء ّں آسنانیاں ہیاں، تے اوہ جھلی خوش خوش ، مانہہ گھدی گھدی کدے سچی کدی توں نال والی آں واز مارنی ہئی تے کدے کبھّی کدّھی توں مبارکاں جھلنی ہئی۔
اوہ ہواواں نا ل گلاں کرنی ہئی ، تے میں اُس نی چُنی نے نمے نمے سیک وچ کدھرے ہس پینا ہیاں تے کدھرے اوہ ہسنیاں ہسنیاں اکھیاں نے بدلاں واں ٹھم کے نہیں رکھ سکنی ہئی ، تے میں ڈبنا ترنا، لاماں دائیں نکل وینے نے منصُوبے بنانا ہیاں۔
ایہہ ہواواں بی کیہ وُن ۔ سارے زمانے نے اکلاپے رُسیمے تے نفرتاں گھدی گھدی کدے کدھ نکل وینیان تے کدے کدھر۔ نفرتاں تے مُحبتاں نی پنڈ کُھلی ہوئی ہئیاے۔ سیانے آکھنے ن کہ جدوں زمی تے کجھ نہیں ہیا۔۔۔۔۔ پنکھ پکھیرو کجھ وی نہیں۔۔۔۔۔۔ بندہ ہیانہ بندے نی ذات ۔ ایہہ زمی ،اگی نا آوا ہئی تے ہواواں چلنیاں رہیاں ہیاں۔ مُدتاں تک ایہا کجھ ای ہونا رہیا ہیا، تاں کدھر ونج کے اس دھرتی تے پھُلاں نا تے ساویاں پتراں نا موسم آیا اے ۔ ایہہ ہواواں ای ہیاں جیہناں کر کے وڈے مینہہ توں بعد راتو رات ہر پاسے پھُل کھڑ پئے ہئے۔
اس ویلے چھڑیاں ہواواں ای چلنیاں رہیاں ہیاں تے تاں کدھرے اس مٹی آں آیا اے۔ تاں کدھرے دھرتی تے آدم پہلی کھٹکاری ماری اے۔
اوہ ہسیا اے ایہجوں لگنا اے جیوں اوہ بہوں دیر تک ہسنا رہیا اے۔ تد ای تاں ساڈے ویلیاں چ ہاسے مُک گئے ن۔
سچی گل تاں ایہہ اے کہ ہر شئی نا آخر ہک انت اے۔
ہاسے تے مٹھے بولاں نا بی اخیر انت ہونا اے۔
اسی اپنے چنگے ولے گذار بیٹھے آں۔ ہُن کیہ اے ؟ اسی ویکھنے آں کہ ہواواں نیاں واچھاں چریاں ہوئیاں ن، تے ساڈیاں رونیاں شکلاں ہواواں ہر پاسے ہاسا پایاہویا اے۔
میرے اجی آں بی جھٹ گھڑی ہسن بولن نا ویلا ہتھ آگیا ہوسی۔ ایہجا نہ ہووے آ تاں میری ماءُ نیاں لوریاں چ لام نے میداناں دائیں سدے نہ ہوون سا۔
میرااجی، لام نیاں میداناں چوں پرت کے نہیں آیا ۔ اوہناں ہواواں وچ ای کدھرے رل مل گیا۔
میں نکیاں ہونیاں کئی واری سُتیاں سُتیاں یا ٹُرنیاں پھرنیاں بہوں ہولا جیہا تھاپڑا اپنے موڈھے تے محسوس کیتا اے۔
میرے اجی نے ہتھ ہواواں وچ رل مل کے بی اوہ جیہے ای رہے۔
میری ماء آکھنی ہئی، ایہناں تھاپڑیاں نال کدھر ڈھے نہ پویں ۔
“ہاہ”، جھلی نہ ہووے تاں، اپنےاجی نے تھاپڑے نال میں ڈھے پیساں؟
برے مانہہ کدھرے کدھرے ایہجوں لگنا اے کہ ای ہواواں مانہہ چُپ چُپ ویکھ کے سارے جہان نے ہاسے تے مٹھے بول میرے آسے پاسے ڈھیر نہ لا دیون ۔ تے میری کسے دیہاڑے اکھ کُھلے تاں ہر پاسے پھُل کھڑے ہوئے ہوون تے نمی نمی دا پئی جھُلنی ہووے ۔
میں اپنے سرے تے شملا رکھ کے اپنے گھر چوں باہر نکلاواں ۔ آبادی چوں کدھرے دُور نکل ونجاں ایہناں اُچیاں نیویاں ماڑیاں تے دُور کھلو کے نگاہ پانواں۔
آسے پاسے کوئی نہ ہووے تے دُوروں آنا ہک بُڈھڑا مسافر میرے ساہمنے آن ڈھکے تے میرے کولوں پُچھے:
“کیوں بئی، مسکینا اتھے ای رہنا ہونا ہیا نا ؟”
میں پُچھاں :”کون مسکینا ؟”
اوہ فٹ و فٹ آکھے : “میں جیہڑا لام تے گیا ہویا ہیاں۔”
میں چپ کھلوتا رہواں۔
اوہ وت پُچھے :
“جوانا ، تیرے اجی نا کیہ ناں اے ؟۔۔۔۔۔۔۔ ماشاء اللہ ، میرا پُتر تیرا ہانی ہوسی۔۔۔۔۔”
میں جواب وچ آکھاں:
“میری یادی وچ تاں کوئی نہیں ۔ اتھے کوئی مسکینا نہیں رہنا ہیا۔۔۔۔۔۔۔ ہک نیک بخت ہئی ، جیہڑی ہُن نہیں رہی ،اُس نیاں لوریاں وچ لام نے میداناں دائیں سدے ہئے ۔۔۔ ۔۔۔ ہُن اوہ نہیں رہی ۔
اوہ ٹُر پوے تے میں اُساں چیک چیک کے دسّاں :
“میرا ناں پُچھ۔۔۔ میرا ناں مینہہ تے دُھپّاں اے ، میرے اجی نا ناں مسکینا ہیا۔۔۔۔۔۔۔۔۔ برے اوہ تاں اتھے نہیں رہنا ہیا۔۔۔۔”