ربّ اپنے اصلی روپ وچ نانک سنگھ
(1)
دسہرا تے محرم دوہاں کو دناں دی وتھّ تے آؤنے سن۔ اس توں
تھوڑے دن پہلا ہی دوہے قوماں اپنی قومی بیرتا دے چمتکار دسن لئی
تیار بر تیار ہو گئیاں۔ تھاں تھاں پلسی پہرے لگّ گئے، سارے شہر وچ
سہم جیہا چھا گیا۔ مذہبی انکھ پچھے مر مٹن والیاں لئی اس توں
چنگا موقع ہور کہڑا ہو سکدا سی۔ سارے شہر دیاں مسیتاں تے مندر ایہناں
مذہبی پہلواناں نوں کشتی سکھاؤن لئی آکھاڑے بنے ہوئے سن۔
مسلماناں دا ربّ اس ماتم دے سمیں واجیاں دی آواز نہیں سی
سننا چاہندا تے ہندواں دا ربّ اس خوشی دے موقعے ماتمی کیرنے سننے بد
شگنی سمجھدا سی۔ مکدی گلّ، دوویں ربّ آپو اپنے حقاں اتے ڈٹے کھلوتے
سن۔
تعزیے والے دن تاں بڈھے مولوی دی تقریر نے حداں لاہ دتیاں۔
سو فی صدی سروتے غازی دی پدوی پاؤن لئی تے جنت دے کمرے ریزرو
کراؤن لئی ہتھ مروڑن تے بلھ ٹکن لگّ پئے۔
انت تازیا بڑے زور شور نال نکلیا۔ اس وچ ننگے سراں
والیاں نالوں لال پگڑی والیاں دی گنتی بہتی سی۔ پر اینا کرڑا
پربندھ ہندیاں وی اک نوجوان ہندو دا خون ہو ہی گیا۔ اس توں چھٹ رستے
وچ کئی واری فساد ہندا ہندا رکیا۔
(2)
دسہرے دی جھاکی نکلن توں اک دن پہلاں ہی مہامبیر دل دے
گبھروآں نے سر تے کپھن بنھ لئے تے بھگوان رام چندر جی دے ناں اتے
اپنے لہو دا چھیکڑلا تپکا ڈولھن دا پرن کر لیا۔
اسے شام نوں بڈھا مولوی گھر جاندا ہویا اپنے کجھ سر کڈھ
گبھروآں نوں چتونی کرا گیا کہ دن چڑھدے توں پہلاں اوہ اوہدے مکان
'تے پہنچ جان۔
مولوی ہوریں گھر ٹرے جا رہے سن تے سوچدے جاندے سن، ''دھنّ ہے اوہ
بہادر غازی جس نے سبھ توں پہلاں میرے حکم دی تعمیل کر کے اک کافر
نوں ٹکانے لایا ہے۔ جے اس طرحاں ہر اک خادم اسلام اپنے اندر
مذہبی ززبات پیدا کر لوے تاں دناں وچ ہی ساری دنیاں اتے ربی
بادشاہت پھیل.........۔''
اجے اس دی خیالا دی لڑی بند نہیں سی ہوئی کہ اسدے کناں
وچ اک ڈاڈھی درد بھری آواز پئی ''لوکو، میرا جہان لٹیا گیا!''
دوجے پل ہی اس دے ساہمنیو اک ہندو دی ارتھی لنگھی جو
سرکاری ہسپتال ولوں آ رہی سی۔ اس دے پچھے اک 16 کو ورھیاں دی
مٹیار پھٹے نال سر جوڑی تے دوہاں ہتھاں نال اس نوں تھمی ٹری آ رہی سی۔
دند کھنڈ دے چوڑھے دیاں دو تنّ ادھ ٹٹیاں چوڑیاں اجے تکّ اسدی وینی
وچ اڑیاں ہوئیاں سن تے ویاہ دی مہندی اجے اسدے نہوآں تے باقی
سی۔ پٹّ پٹّ کے اس نے متھے دے بہت سارے وال کھوہ سٹے سن تے چہرے 'تے
لاساں پا لئیاں سن۔
جتھو توڑی ارتھی دسدی رہی، مولوی دی نظر اس ولوں ہٹ نہ
سکی، اس نوں سمجھن وچ چر نہ لگا کہ اس شردھالو غازی دی ہی
بہادری دا سٹہ ہے۔
گھر پہنچدیاں تکّ اس دے کناں وچ 'لوکو! میرا جہان لٹیا
گیا۔' واک گونجدا رہا تے ہزار کوشش کرن تے وی اس دکھی عورت دی
شکل اس دیاں اکھاں اگے جیوں دی تؤں رہی۔ اس نے اوہ ساریاں دلیلاں
دے دے کے دل نوں سمجھایا جنہاں دی مدد نال اوہ ہزاراں لوکاں دے خیال
اک وارگی ہی پلٹ سٹدا سی، پر اس تے کجھ وی اثر نہ ہویا۔
جیوں جیوں ارتھی دا درش اس دے ساہمنے آؤندا اس دے اندر
اک کسک جہی پین لگ جاندی تے آپ مہارے اس دے بلھاں چوں نکل جاندا،
''لوکو! میرا جہان لٹیا گیا!''
مولوی ہراں دستر کھوان تے بیٹھ کے رکیبی ول ہتھ ودھایا، پر
پھیر پچھانہ کھچ لیا۔ انت بدو بدی جے گراہی منہ وچ پائی ہی تاں سنگھو
لنگھنی اوکھی ہو گئی۔ اوہ گراہی نوں اندر دھکدے سن تے اندروں کوئی چیز
اس نوں باہر دھکدی سی۔
گھر والی نے اس دا کارن پچھیا تاں اتر دین دی تھاں اوہناں
اکھاں بھر لئیاں۔ انت رکیبی نوں پرھاں دھکّ کے تے 'طبیعت ٹھیک نہیں' کہہ کے
منجے تے جا لیٹے۔ ساری رات اوہناں اسلوٹے بھندیاں تے ٹھنڈے ساہ لیندیاں
بتائی۔
دن چڑھدے ہی 15-20 لٹھ باز آ پہنچے تے ڈؤڈھی وچ بیٹھ کے
مولوی ہوراں دے حکم دی اڈیک کرن لگے۔
مولوی ہوریں اندروں نکلے۔ اوہناں دا چہرہ اتریا ہویا تے
اکھاں ڈبڈبا رہیاں سن۔ گھنٹہ ڈیڈھ گھنٹہ اتر پرشن ہندے رہے تے انت
سارے ہی، جدھروں آئے سی، ادھرے مڑ گئے۔
(3)
دسہرے دی جھاکی نکلی۔ پنڈت ہوراں دے دھرم اپدیشاں نے ثابت
کر دتا سی کہ رب دے سکے پتر کدے وی ملیچھاں توں ڈریا نہیں کردے۔
جلوس دے آلے دوآلے پولیس دی لمی پال اس طرحاں سوبھ رہی سی کہ جویں
ربّ دے ایہناں سکے پتراں دی سینا نے لال پھلاں دا سہرا پایا ہے۔ لوکیں
بڑے فقر نال کہہ رہے سن کہ سرکار نے مسلماناں نالوں ہندواں دی ودھ
مدد کیتی ہے۔
کئی بازاراں وچوں پھردا جلوس اس تھاں پجا جتھے فساد ہون دا
سبھ توں ودھیک خطرہ سی۔ ایہہ پاسہ نرول مسلماناں دا سی تے اتھے ہی اوہ
وڈی مسیت سی جتھے مولوی ہوراں دے اشارے دی اڈیک وچ غازیاں دے کئی
ٹولے بنیریاں تے کھڑے سن۔
جلوس مسیت دے بوہے اگوں لنگھنا شروع ہویا۔ اس ویلے ہزاراں
لوکاں دے دل دھڑک رہے سن-کئیاں دے جوش نال تے کئیاں دے سہم نال۔
جیوں ہی سری رام چندر تے لچھمن والی جھاکی مسیت دے دروازے
اگے پہنچی، گلاب دے پھلاں دا اک وڈا سارا سہرا گھمدا ہویا
مسیت دی چھت توں آیا تے رام لچھمن، دوہاں بھراواں دے گلاں وچ پے
گیا۔ اس کومل رسے نے دہاں سراں نوں آپو وچ جوڑ دتا۔
ساری بھیڑ دیاں نظراں مسیت دی چھت تے گڈیاں گئیاں۔ سہرا
سٹن والا اوہی بڈھا مولوی سی۔ اس توں چھٹّ اسدی جھولی پھلاں نال بھری
ہوئی سی تے اس دے بہت سارے شردھالو، اک دوجے نوں دھکدے ہوئے، وچوں پھلاں دے
رگ بھر بھر کے سواری اتے سٹ رہے سن۔
اس بازار دی دھرتی، جس بابت لوکاں دا خیال سی کہ اج لہو
نال رنگی جاوے گی، پھلاں نال رنگی گئی۔
چھت توں 'سیا ور رام چندر کی جےَ تے جلوس وچوں 'اﷲ اکبر'
دیاں گونجاں اٹھدیاں سن تے آپو وچ ٹکرا کے رل مل جاندیاں سن۔
جلوس والیاں دیاں باہاں پھیل گئیاں تے تھوڑے چر پچھوں بنیریاں
دی ساری بھیڑ اوہناں دیاں جپھیاں وچ سی۔ ربّ اوہناں دے سینیاں نال
لگا ہویا سی تے نگھّ دے کے اوہناں دے جمے ہوئے لہو نوں پنگھار رہا سے۔
لوکاں نے ربّ نوں اس دے اصلی روپ وچ ویکھیا۔
