رحمٰن دی جتی راجندر سنگھ بیدی
سارا دن کم کرن پچھوں، جدوں بڈھا رحمٰن گھر پہنچیا تاں اسنوں ڈاڈھی بھکھ لگی ہوئی سی۔ “جینا دی ماں، جینا دی ماں!” اسنے اچی آواز وچ کیہا، “روٹی پا دے بس، جھٹاپٹ۔” بڈھی ادوں کپڑے بھیونئی بیٹھی سی۔ اس توں پہلاں کہ اوہ اپنے ہتھ پونجھدی، رحمٰن نے جھٹّ اپنی جتی لاہ کے منجی ہیٹھ سرکاء دتی تے کھدر دے ملتانی تہمد نوں ذرا اچا چکّ کے منجی اتے نٹھّ کے بیٹھدا ہویا بولیا،
“بسملا۔”
بڈھاپے وچ بھکھ جوان ہو جاندی ہے۔ رحمٰن دی 'بسملا' بڈھاپے تے جوانی دی اس دوڑ وچ تھالی نالوں بڑی پہلاں تے خاصی دور نکل گئی سی تے بڈھی نے اجے تائیں سجی (کپڑے دھون والا سوڈھا) تے نیل والے ہتھ دپٹے نال نہیں سی پونجھے۔ جینا دی ماں پچھلے چالھی سالاں توں اپنے ہتھ دپٹے نال ہی پونجھدی سی تے رحمٰن لگبھگ اینے عرصے توں ہی اس اتے کھجھدا رہا سی پر اج اچانک اوہ آپ وی اسدی سماں بچاؤن دی اس عادت نوں صلاحون لگّ پیا سی۔ رحمٰن بولیا، 'جینا دی ماں، ذرا جلدی...۔' تے بڈھی اپنے چتالی سالا پرانے سبھاء انوسار بولی، “اوہو، ذرا ساہ تاں لے بابا توں!”
سو سببیں رحمٰن دی نگاہ اپنے جتی اتے جا پئی جہڑی اسنے کاہل وچ لاہ کے منجی دے ہیٹھ سرکاء دتی سی۔ رحمٰن دی اک جتی دوجی اتے چڑھی ہوئی سی۔ ایہہ بھوکھ وچ کسے سفر 'تے جان دی نشانی سی۔ رحمٰن نے ہسدیاں ہویاں کیہا-
“اج پھیر میری جتی، جتی 'تے چڑھی ہوئی اے، جینا دی ماں-اﷲ جانے کہڑے سفر 'تے جانا ایں میں!”
“جینا نوں ملن جانے، ہور کتھے جانے تیں؟”-بڈھی بولی، “ایویں تاں نیں تیرا گدڑ دھوندی پئی میں، بڈھیا! دو ڈبلی پیسیاں دا تاں سوڈھا–نیل ای لگّ گیئے تیرے کپڑیاں نوں۔ تے توں دو پیسے کمائے وی اے کدی؟”
“آہو سچ! کل میں اپنی اکلوتی بچی نوں ملن امبالے جانے۔ تانہیئیں تاں ایہہ جتی، جتی نالوں وکھ ہون دا ناں نہیں لیندی پئی۔” پار سال وی جدوں ایہہ جتی، جتی 'تے چڑھی سی تاں رحمٰن نوں پرچی پاؤن خاطر ضلع کچہری جانا پیا سی۔ اسنوں اس سال دا سفر تے جتیاں دی کرتوت چنگی طرحاں یاد سی۔ ضلع کچہری توں واپسی ویلے اسنوں پیدل ہی آؤنا پیا سی کیونکہ بنن والے میمبر نے تاں واپسی دا کرایہ وی نہیں سی دتا۔ اس وچ میمبر دا قصور نہیں سی بلکے جدوں رحمٰن پرچی اتے نیلی چرخی دا نشان لاؤن لگیا سی تاں اسدے ہتھ کمب گئے سن تے گھبراہٹ وچ نشان کسے دوجے میمبر دے حق وچ لگّ گیا سی۔
جینا نوں ملیاں دو سال ہو چلے سن۔ جینا امبالے ویاہی ہوئی سی اوہناں دو سالاں وچ آخری کجھ مہینے رحمٰن نے بڑی اوکھ نال بتائے سن۔ اسنوں انج محسوس ہندا سی جویں کوئی مگھدی ہوئی پاتھی اسدے دل اتے رکھی ہوئی ہووے۔ جدوں اسنوں جینا نوں ملن دا خیال آؤندا تاں اسنوں کجھ شانتی، کجھ تسلی جہی ہندی۔ جدوں ملن دا خیال ہی اینا تسلی بھریا سی تاں ملنا کیہا ہووےگا؟-بڈھا رحمٰن بڑی حسرت نال سوچدا۔ اوہ اپنی لاڈلی دھی نوں ملیگا تے پھیر تلنگیاں دے سردار علی محمد نوں۔ پہلاں تاں اوہ روئیگا، پھیر ہسن لگیگا، پھیر رو پویگا تے اپنے نکے دوہتوان نوں گلیاں، بازاراں وچ کھڈاؤندا پھریگا...“ایہہ تاں میں بھلّ ہی گیا سی-جینا دی ماں۔” رحمٰن نے منجی دی اک ٹٹی ہوئی رسی نوں عادت انوسار آپس وچ رگڑ کے توڑدیاں ہویاں کیہا-“بڈھاپے وچ چیتا کنا ماڑا ہو جاندے!”
علی محمد جینا دا گھروالا سی۔ نروآ جوان سی۔ سپاہی توں ترقی کردا کردا نائک بن گیا سی۔ تلنگے اسنوں اپنا سردار کہندے سن۔ امن شانتی دے دناں وچ علی محمد بڑے جوش نال ہاکی کھیڈدا ہندا سی۔ اینّ. ڈبلیو. آر.، پولیس مین، برگیڈ والے، یونیورسٹی والے اسنے سارے ہرا دتے سن۔ ہن تاں اوہ اپنی ایمٹی نال بصرہ جان والا سی کیونکِ عراق وچ رشید علی کافی طاقت اکٹھی کر چکیا...اس ہاکی کرکے ہی علی محمد کمپنی کمانڈر دیاں نظراں وچ خاصہ چڑھ گیا سی۔ نائک بنن توں پہلاں اوہ جینا نال بڑا چنگا سلوک کردا سی-پر اوہ پچھوں اوہ اپنیاں ہی نظراں وچ اینا وڈا ہو گیا کہ چرنا وچ بیٹھی جینا اسنوں نظر ہی نہیں سی آؤندی۔ اسدا اک ہور وی کارن سی-مسیز ہولٹ، کمپنی کمانڈر دی گھروالی نے انعام ونڈ سماگم سمیں انگریزی وچ علی محمد نوں کجھ کیہا سی جسدا انوواد صوبیدار نے کیتا سی-'میں چاہندی ہاں تیری سٹکّ چمّ لواں'-علی محمد دا خیال سی اس شبد سٹکّ نہیں ہونا کجھ ہور ہووےگا۔ بڑے ایرکھالو سبھاء دا آدمی ہے صوبیدار، انگریزی وی تاں گہانے تائیں دی ای پڑھیا اے۔
رحمٰن نوں انج محسوس ہون لگیا جویں اس نے اپنے جوائی نوں نہیں کسے بڑے وڈے افسر نوں ملن جانا ہے۔ اسنے منجی توں جھک کے جتی توں جتی لاہی، جویں اوہ امبالے جان توں ڈردا ہووے۔ اس عرصے وچ جینا دی ماں روٹی لے آئی۔ اج اسنے آسوں الٹ میٹ بنایا ہویا سی۔ جینا دی ماں نے بڑی مشکل نال منڈیوں میٹ منگوایا سی تے اس وچ کافی سارا گھیؤ پایا سی۔ چھ مہینے پہلاں رحمٰن نوں تلی دی خرابی دا روگ لگّ گیا سی، اس لئی اوہ گڑ، تل، بینگن، مسراں دی دال، میٹ تے چکانائی والیاں چیزاں توں پرہیز کردا سی۔ اس چھ مہینیا دے عرصے وچ رحمٰن نے شاید سیر دے لگبھگ نشادر لسی وچ گھول کے پی لیا سی تاں کتے جا کے اسدی ساہ دی تکلیف کجھ گھٹّ ہوئی سی۔ بھکھ لگن دے نال نال اسدے پیشاب دی پیلک سفیدی وچ بدلی سی۔ اکھاں دا گندھلا تے دھندلاپن جویں دا تویں سی۔ پلکاں دا پھڑکناں اوویں ہی سی تے چمڑی کالی سیاح ہو گئی سی۔ میٹ ویکھ کے رحمٰن ہرکھ گیا، بولیا-“چار پنج دن پہلاں تاں توں بینگن بنائے سی، اودوں میں چپّ رہا۔ پرسوں مسراں دی دال بنائی بیٹھی سی، اودوں وی میں چپّ رہا-تاں، توں بس چاہندی ایں بئی میں بولاں ای نہ؛ مری مٹی بنیا رہاں۔ سچ کہہ رہاں توں مینوں مارن 'تے تلی ہوئی ایں، جینا دی ماں۔”
بڈھی نوں پہلے دن توں ہی، جس دن اسنے بینگن بنائے سن، رحمٰن توں ایہو کجھ سنن دی آس سی۔ پر رحمٰن دی چپّ توں بڈھی نے الٹے ہی ارتھ لائے۔ دراصل بڈھی نے اک نکھٹو پچھے اپنے سارے سواد تیاگ دتے سن۔ بڈھی دے سوچن دا ڈھنگ وی نیارا سی۔ جدوں دی اوہ موٹے ڈھڈّ والے اس ڈھاچے نال وجھی سی اس نے سکھ ہی کہڑا ویکھیا سی۔ پھیر اک تربوز توں تلھک دے گوڈا تڑوا بیٹھن پچھوں پینشن لے لئی سی اسنے تے گھیرے بیٹھا رہندا سی۔ بڈھی نے کپڑے نچوڑدیاں ہویاں کیہا-“توں نہ خواہ بابا۔ تیری خاطر میں تاں نیں مرنا سکھیا، مینوں تاں روز روز دال چنگی نیں لگدی۔”
رحمٰن دا جی کیتا کہ اوہ منجی ہیٹھوں جتی چکّ لئے تے اس بڈھی دے سر دے رہے–سہے وال وی جھاڑ دوے۔ سر دی خشکی دے لتھدیاں ہی بڈھی دا جماندرو نزلہ وی ٹھیک ہو جاویگا۔ پر کجھ گراہیاں منہ وچ پاؤن پچھوں تورنت اس نے سوچیا-'پتا ودھیا اے تاں ودھیا رہے، کیڈا سواد میٹ بنایا اے میری جینا دی ماں نے۔ میں وی لوناں شکرہ آں پورا۔' تے پھیر رحمٰن چٹکھارے لے لے کے سبزی کھان لگا۔ تری وچ بھجی برکی اسدے منہ وچ جاندی تاں اسنوں خیال آؤندا-آخر اسنے جینا دی ماں نوں کہڑا سکھ دتا ہے؟ اوہ چاہندا سی کہ تحصیل وچ چپڑاسی لگّ جائے تے پھیر اوہناں دے پرانے دن مڑ آؤن۔ کھان پچھوں رحمٰن نے اپنیاں انگلاں پگّ دے لڑ نال پونجھیاں تے اٹھ کھڑھا ہویا۔ کسے ادھ چیتن احساس وسّ اسنے اپنی جتی چکی تے دلان وچ اک دوجی نالوں اڈّ کرکے رکھ دتی۔
پر اس سفر توں چھٹکارا نہیں سی ہونا، حالانکہ اپنی اٹھ دناں دی مکی نوں گوڈی کرنا وی لازمی سی۔
سویرے دالان وچ جھاڑو دیندیاں بڈھی نے بے دھیانی نال رحمٰن دی جتی پرھاں سرکا دتی تے جتی دی اڈی دوجی جتی اتے پھیر جا چڑھی۔ شام ہندیاں ہندیاں صلاحَ ڈھلی ہون لگی-سون توں پہلاں امبالے جان دا خیال رحمٰن دے دل وچ کچا پکا سی-اسدا خیال سی کہ ترائی وچ گوڈی کرن توں بعد ہی کدھرے جاویگا۔ تے نالے کل دے میٹ صدقہ پھیر اسدے ڈھڈّ وچ گڑبڑ ہون لگّ پئی سی۔ پر سویرے جدوں اسنے پھیر جتیاں دی حالت ویکھی تاں اسنے سوچیا ہن امبالے جائے بناں چھٹکارا نہیں ہونا۔ میں لکھ انکار کراں پر میرا داناپانی تے میریاں جتیاں بڑیاں بلوان نے، اوہ مینوں سفر 'تے جان واسطے مجبور کر رہے نے۔ ادوں سویر دے ست وجے سن تے سویر ویلے ارادے بلند ہندے نے۔ رحمٰن نے پھیر اپنیاں جتیاں سدھیاں کیتیاں تے اوہناں دی نگرانی کرن لگا۔
دھوتے تے نیل دتے کپڑے راتو–رات سکّ کے لشکن لگّ پئے سن۔ نیل اپنے آپ نوں گنواء کے سفیدی نوں کنا اگھاڑ دندا ہے۔ جدوں کدی بڈھی نیل دے بناں کپڑے دھوندی سی تاں انج لگدا سی جویں ہنے اوہناں نوں چھپڑ دے پانی وچوں کڈھیا ہووے تے پانی دی مٹمیلی رنگت اوہناں وچ انج وسّ گئی ہووے جویں کملے دے دماغ وچ سیانا ہون دا بھرم وسیا ہندا ہے۔
جینا دی ماں دو تنّ دناں دی ہر روز اکھلی وچ جوں کٹّ کے ستو بنا رہی سی۔ گھرے پرانا گڑ پیا سی جسنوں دھپّ وچ رکھ کے کیڑے کڈھ دتے گئے سن۔ اسدے علاوہ سکی مکی دے بھٹے سن۔ سو جینا دی ماں بڑے دناں دی اس سفر دی تیاری کر رہی سی تے جتی دا جتی 'تے چڑھنا تاں صرف اسدی پشٹی کردا سی۔ بڈھی دا خیال سی کہ اس بہانے رحمٰن دا نواں تہمد (چادرا) وی بن جائیگا تے جینا لئی سوغات وی۔
رحمٰن نے کجھ سوچدیاں ہویاں پچھیا-“جینا دی ماں، بھلاں کی ناں رکھئ اوہناں اپنے نکے دا؟'
بڈھی ہسّ کے بولی-“ساہک (اسحاق : حضرت ابراہم دے ساہبجادیے دا ناں جہناں دی نسل 'چو ساہبجادے یکوب، موسیٰ تے عیسیٰ وغیرہ انگنت پیغمبر اولیا اسلام ہوئے-انُ.) رکھئ ناں، ہور کی رکھیا اے، اوہناں اپنے نکے دا-سچ مچّ بڑا کمزور اے تیرا چیتا وی۔”
اسحاق دا ناں بھلا رحمٰن کویں یاد رکھ سکدا سی-جدوں اوہ آپ نکا ہندا سی تاں اسدا دادا وی رحمٰن دا ناں بھلّ گیا سی۔ دادا کھاندا پیندا آدمی سی تے اسنے چاندی دی تختی اتے عربی شبداں وچ رحمٰن لکھوا کے اپنے پوتیر دے گلے وچ پا دتا سی پر پڑھنا کس نوں آؤندا سی-بس اوہ تختی نوں دیکھ کے ہسّ پیندا...۔ اوہنیں دنی تاں ناں گاموں، شیرا، پھتو، پھجا وغیرہ ہی ہندے سی۔ اسحاق، شوآب وغیرہ ناں تاں ہن کسبائی لوکاں نے رکھنے شروع کر دتے سی۔ رحمٰن سوچن لگیا-'ساہک تاں ہن ڈیڈھ سال دا ہو چکیا ہووےگا۔ ہن اسدی دھون وی نہیں جھولدی ہونی۔ اوہ گردن چکّ کے میرے ولّ بٹر–بٹر جھاکدا رہے گا تے اپنے نکے جہے دل وچ سوچیگا-اﷲ جانے ایہہ بابا، چٹے والاں والا بڑھا، ساڈے گھر کتھوں آ گیا! اوہ نہیں جاندا ہووےگا کہ اوہ اسدا اپنا نانا ایں۔ اپنا نانا جس دے ماس–مجھا نال اوہ خود وی بنیاں ایں۔ اوہ سنگ کے اپنا منہ جینا دی بکل وچ لکاء لویگا۔ میرا جی کریگا جینا نوں وی اپنی گودی وچ چکّ لواں، پر جوان دھیاں نوں کون گودی چکدا ہندے بھلاں!-ایویں ہی اینی وڈی ہو گئی جینا۔ بچپن وچ جدوں اوہ کھیڈ کدّ کے باہروں آؤندی سی تاں اسنوں چھاتی نال لا کے کنی ٹھنڈ پے جاندی ہندی سی۔ اوہنیں دنی اس دل اتے ایہہ مگھدی ہوئی پاتھی رکھی محسوس نہیں سی ہندی ہندی۔ ہن اوہ صرف اسنوں دوروں ہی دیکھ سکیگا، اسدا سر پیار نال چمّ لویگا-تے-کی اوہو تسلی مل سکیگی؟'
رحمٰن نوں اس گلّ تاں پکا یقین سی کہ اوہناں ساریاں نوں ویکھ کے اوہدا رون نکل جاویگا۔ اوہ اتھرو روکن دی لکھ کوشش کریگا، پر اوہ آپ–مہارے وہِ ترنگے کہ تلنگا اسدی دھی نوں کٹمار کردا ہے۔ اوہ زبان دی فضول بکبک دے بناں ہی ایہہ گلّ کہہ دویگا کہ 'جینا میریئے دھیے۔ تیرے پچھے میں بڑے کرڑے دن ویکھے نے جدوں چودھری خوش حال نے مینوں کٹیا سی تاں میری ڈھوہی ٹٹّ گئی سی، میں مر ہی تاں چلیا سی-پھیر توں کتھے لبھدی اپنے ابا نوں؟ پر ان–آئی کوئی نہیں مردا۔ شاید میں تیرے لئی جاں ساہکے لئی جاں کسے ہور ساؤُ–ستھرے دے چرنا دی دھوڑ بچ گیا۔
...تے کی نکے دا لہو جوش مارنوں رہِ جاؤ؟ اوہ ہمک ہمک دے آ جو–گا میرے کول، تے میں کہانگا-'ساہک بیٹا دیکھ میں تیرے لئی لیایاں-ستو، مکی دے بھوت پنے تے کھڈونے تے ہور بڑا چھچھپتّ؛ پنڈ دے لوکاں دا ایہی غریبی دعوہ ہندے۔' نکا بڑی مشکل نال دنداں نال پپول سکیگا کسے ہرے پھلے نوں تے جدوں تلنگے نال میری توں–توں، میں–میں ہوویگی تاں خوب خریاں–خریاں سناواں گا۔ وڈا سمجھدا کی اے اپنے آپ نوں-کل دی بھوتنی تے... تے...اوہ ناراض ہو جاویگا۔ گھر رکھوں اپنی دھی نوں...تے پھیر میں اسدے پتّ نوں چکی پھرونگا گلی گلی، بازار بازار...تے منّ جاویگا تلنگا۔'
رحمٰن نے گوڈی دا بندوبست کیتا۔ کھڑی فصل 'تے کجھ روپئے ادھار لئے۔ بوہیا چکیا تے سفر خرچ نال بنھاں کے یکے 'تے سوار ہو گیا۔ بڈھی نے اسنوں اﷲ دے حوالے کردیاں ہویاں کیہا-“بصرہ پہنچ جاوینگا، کجھ دناں وچ۔ میری جینا نوں نال لیندا آویں تے میرے ساہکے نوں وی-ہن پتہ نہیں کدوں دم نکل جاوے۔”
ملکہ رانی توں مانک پور پہنچدیاں پہنچدیاں رحمٰن نے اسحاق لئی بہت ساریاں چیزاں خرید لئیاں۔ اک چھوٹا جیہا شیشہ سی۔ اک سلولائیٹ دا جاپانی چھنکنا جس وچ لگے ادھی درجن دے لگبھگ گھنگرو یکدم وجع پیندے سن۔ مانکپر توں رحمٰن نے اک چھوٹا جیہا گڈیرا وی خرید لیا تانکِ اسحاق پھڑھ کے ترنا سکھ جاوے۔ کدی رحمٰن کہندا اﷲ کرے، اسحاق دے دند اس قابیل ہون کہ اوہ بھوت پنے کھا سکے۔ پھیر اک دم اسدی اچھا ہندی کہ اوہ اینا چھوٹا ہووے کہ ترنا وی نہ سکھیا ہووے تے جینا دیاں گوانڈھنا جینا نوں کہن-'نکے نے تاں اپنے نانے دے گڈیرے نال ترنا سکھئ'...تے رحمٰن نہیں جاندا سی کہ اوہ نکے نوں وڈا دیکھنا چاہندا ہے جاں وڈے نوں نکا! صرف اسدی اچھا سی کہ اسدے ستو، اسدے بھوت پنے، اسدا شیشہ، اسدا چھنکنا، اسدا گڈیرا تے خریدیاں ہوئیاں ساریاں چیزاں کم آ سکن تے اوہناں دی اوہ سلہت ہوووے جسدی اسنوں اچھا سی۔ کدی اوہ سوچدا، کی جینا پنڈ دے ایہناں غریبی تحفیاں نوں پسند کریگی؟ کی پتہ اوہ اسدا دل رکھن لئی ایہناں چیزاں نوں ویکھ کے گدگد ہو جاوے پر کی اوہ صرف میرا جی رکھن لئی ہی انج کریگی؟ پھیر تاں مینوں بڑا دکھ ہووےگا۔ کی میرے ستو سچ مچّ اسنوں پسند نہیں آ سکدے؟ میری دھی نوں، میری جینا نوں! علیا تاں پریا پیٹ ہے، اوہ کجھ وی پسند نہیں کریگا۔ اوہ تاں نائک ہے۔ اﷲ جانے صاحبَ لوکاں نال کی کجھ کھاندا ہووےگا۔ اوہ کیوں پسند کرن لگا پنڈ دے ستو-تے نانکپر توں روانہ ہون لگا رحمٰن کمبن لگّ پیا۔
رحمٰن نوں دماغی تے سریرک تھکان کارن گھوکی جہی چڑھن لگی۔ رات والے میٹ نے اسدے ڈھڈّ وچ ستا شیطان جگا دتا سی۔ اکھاں وچ پیلک، اندرونی گرمی دی سوچک، تاں سی ہی پر کجھ سفر، کجھ رات دے ماسہ ہاری کھانے کارکے اکھاں وچ انگیار بھخن لگّ پئے۔ رحمٰن نے اپنے ڈھڈّ نوں دبیا۔ تلی والی جگہ پھیر چسکدی محسوس ہوئی، جینا دی ماں نے ایویں ہی میٹ بنا لیا-پر ادوں تاں اسنوں دپٹے نال ہتھ پونجھنے تے میٹ دوویں چیزاں پسند آئیاں سن۔
رحمٰن نوں اک جگہ پیشاب دی حاجت ہوئی تے اسنے دیکھیا کہ اسدا پیلا پیشاب کالی بھاء مارن لگّ پیا سی۔ رحمٰن نوں پھیر وہم ہو گیا۔ سو اسنے سوچیا مینوں پرہیز رکھنا چاہیدا سی-پرانی بیماری پھیر جاگ پئی ہے۔
گڈی وچ، کھڑکی والے پاسیوں پرے دی ہوا پھراٹے بھردی اندر آ رہی سی۔ برخاں دے اکھاں ساہمنے گھمن، کدی اکھاں بند کرن تے کھولن نال رحمٰن نوں گڈی بالکل کسے بھنگوڑے وانگ اگے پچھے ہلدی محسوس ہو رہی سی۔ دو تنّ سٹیشن اسے اونگھ وچ نکل گئے۔ جدوں اوہ کرنال توں اک دو سٹیشن ارے ہی سی تاں اسدی اکھ کھلھ گئی-اسدی سیٹ ہیٹھوں گنڈھڑی چکی گئی سی صرف اسدے اپنے گزارے لئی ستو تے چادر دے پلے نال بنھے بھوت پنے جاں اسدیاں پسریاں ہوئیاں لتاں وچکار گڈیرا کھڑھا سی۔
رحمٰن رولا پاؤن لگّ پیا۔ اس ڈبے وچ دو بابو قسم دے آدمی بیٹھے اخبار پڑھ رہے سن۔ بڈھے نوں چیکدیاں–کوکدیاں دیکھ کے چیکے-“کیوں رولا پائی جانے بابا، چپّ کرکے بہہ”-پر رحمٰن بولدا ہی رہا۔ اسدی ساہمنی سیٹ اتے اک لاپریاں مچھاں والا کانسٹیبل بیٹھا سی۔ رحمٰن نے اسنوں گھیر لیا تے بولیا-“توں ہی میری گنڈھڑی چکوائی آ بیٹا”...کانسٹیبل نے اک جھٹکے نال رحمٰن نوں پرھاں دھریک دتا۔ اس کھچوتانی وچ رحمٰن دا ساہ اکھڑّ گیا۔ باؤ پھیر بولیا-“توں سوں کیوں گیا سی، بابا؟ توں نگاہ رکھدا اپنی گنڈھڑی دی...تیری عقل چرن چلی گئی سی کتے؟”
رحمٰن اس سمیں ساری دنیاں نال بھڑ جان لئی تیار سی۔ اسنے کانسٹیبل دی وردی پاڑ سٹی۔ کانسٹیبل نے گڈیرے دا ڈنڈا کھچّ کے رحمٰن نوں کٹنا شروع کر دتا۔ ادوں ہی ٹکٹ چیکر اندر آ وڑیا۔ اسنے وی بابو لوکاں دی رائے نال سہمت ہو کے رحمٰن نوں گالھاں کڈھنیاں شروع کر دتیاں تے رحمٰن نوں حکم دتا کہ اوہ کرنال پہنچ کے گڈی وچوں اتر جاوے، اسنوں ریلوے پولیس دے حوالے کیتا جاویگا۔ چیکر نال لڑائی وچ اک لتّ رحمٰن دے ڈھڈّ وچ وجی تیے اوہ فرش اتے لمّ–لیٹ ہو گیا۔
کرنال آ چکیا سی-رحمٰن، اسدی چادر تے گڈیرا پلیٹ فارم اتے لاہ دتا گیا۔ گڈیرے دا ڈنڈا اک پاسے خون نال لبڑیا اپنے ڈھانچے نالوں وکھ پیا ہویا سی۔ تے اوہ مکی دے بھوت پنے کھلھی ہوئی چادر وچوں نکل نکل پلیٹ فارم اتے رڑھے پھردے سن۔
رحمٰن دے ڈھڈّ وچ خاصی سٹّ وجی سی۔ اسنوں سٹریچر اتے پا کے کرنال دے ہسپتال لے جایا گیا۔
جینا، ساہک، علی محمد، جینا دی ماں...اک اک کرکے رحمٰن دیاں نظراں ساہمنیو لنگھن لگے۔ زندگی دی فلم کنی چھوٹی ہندی ہے-اس وچ مشکل نال تنّ چار آدمی تے اک دو عورتاں ہی آ سکدیاں نے۔ ہور مرد تے عورتاں وی آؤندیاں نے، پر اوہناں بارے کجھ وی تاں چیتے نہیں رہندا۔ جینا، ساہکا، علی محمد تے جینا دی ماں...جاں کدی–کدار اوہناں کجھ لوکاں وچکار کشمکش دی کوئی گھٹنا یاد آ جاندی ہے جویں کہ پلیٹ فارم اتے پیا ہویا گڈیرا، تے مکی دے رڑھے پھردے بھوت پنے جہناں نوں خلاصی، واچ مین، سگنل والیاں دے آوارہ چھوہر چکّ کے بھجّ رہے سی تے اوہناں دے کالے کالے چہریاں اتے سفید دند بالکل اسے طرحاں دکھائی دیندے جویں اس دھندلے جہے درش وچ اوہناں دا ہاسہ، اوہناں دے ٹھہاکے...جاں دور کوئی پولیس مین اپنی ڈائری وچ کجھ ضروری کجھ غیرضروری ویروا لکھ رہا ہووے-
...پھیر لتّ ماری...
ہیں؟ انج نہیں ہو سکدا...اچھا پھیر لتّ ماری۔
تے پھیر...
پھیر ہسپتال دے چٹے بسترے، کفن ورگیاں سفید چادراں، قبراں ورگے منجے، ماتمی چہریاں والیاں نرساں تے ڈاکٹر...
رحمٰن دے ویکھیا، اسدی بھوت پنیاں والی چادر ہسپتال وچ اسدے سرہانے پئی سی۔ “ایہہ وی اتھے ای چھڈّ آئے ہندے”-رحمٰن نے کیہا۔ “ایہدی مینوں کی لوڑ سی؟” اس دے علاوہ رحمٰن کول کجھ وی نہیں سی۔ ڈاکٹر تے نرساں اسدے سرہانے کھڑے ہر واری لٹھے دی چٹی چادر نوں منہ ولّ کھسکاء دیندے سن...رحمٰن نوں قے دی حاجت محسوس ہوئی نرس نے فوراً اک چلمچی بیڈّ دے ہیٹھ سرکاء دتی۔ رحمٰن قے کرن لئی جھکیا تے اسنے دیکھیا کہ اسنے اپنی جتی عامَ وانگ کاہل نال منجے کول لاہ دتی سی تے جتی پھیر جتی اتے چڑھی ہوئی سی۔ رحمٰن اک پھکا تے نکا جیہا ہاسہ ہسیا تے بولیا-“ڈاکدارجی! میں سفر 'تے جانے جی، تسیں دیکھ رہے او نہ میری جتی، جتی اتے کویں چڑھی ہوئی اے؟”
ڈاکٹر جواب وچ مسکرایا تے بولیا-“ہاں بابا، توں بڑے لمیں سفر 'تے جانا ایں...” پھیر رحمٰن دے سرہانے پئی چادر ٹونہدا ہویا بولیا-“پر تیرا سفر دا سامان کنا تھوڑھا اے-ایہہ صرف ایہو بھوت پنا تے اینا لما سفر”-بس جینا، جینا دی ماں، ساہکا تے علی محمد جاں اوہ افسوسناک گھٹنا...
رحمٰن نے اپنے سفر دے سامان اتے اپنا ہتھ رکھ لیا تے اک بڑے لمیں سفر تے روانہ ہو گیا۔
(انوواد: مہیندر بیدی، جیتو)
