سمیں دے ہانی جرنیل سنگھ
لاؤڈ سپیکر بند ہو چکا سی پر واجے دیاں سراں پورے
ویگ وچ سن، جو فرنی کنڈھے بنے فلیٹ نما مکان توں اٹھدیاں
ہوئیاں تریل نہاتی سویر نوں رمنیک بنا رہیاں سن۔ ٹھنڈی ٹھنڈی
رمک رہی ہوا نال جھوم رہیاں فصلاں پورب دی گٹھ وچوں اٹھ
رہے سورج نوں سجدہ کر رہیاں سن۔ ہوا وچلی خوشبو جھونے
دیاں پک رہیاں فصلاں دا سندیش دے رہی سی۔ شاید ایہہ ایس
خوشبو دا اثر سی جاں ویاہ دا چاء کہ لگ بھگ ہر چہرہ خوش
نظر آ رہیا سی۔
پنڈ دیاں بڑھیاں، بھاری گنتی وچ، اوتار سنگھ دے کینیڈا
توں آئے پتر سریندر دی چڑھدی جنج نوں ویکھن آئیاں ہوئیاں
سن۔ واجے دیاں سراں تے لوکاں دیاں بھانت بھانت دیاں آوازاں
دے آپسی ٹکراؤ نال رولا رپا کافی سنگھنا ہو گیا سی۔
جنیت وچ شامل ہون والے بندے، نکیاں نکی ٹولیاں دے
روپ وچ، گیٹ ساہمنے کھلوتیاں کاراں تے بس ول نوں ٹرن
لگ پئے۔ اوتار سنگھ دی وڈی دھی گُرندر تے اس دے پتی
اقبال دے قدم جکو تکی وچ اٹھ رہے سن۔
“آؤ آپاں کار 'چ بہنے آں۔” گرندر نے اقبال نوں کیہا۔
“گری! کاراں 'چ تاں خاص خاص بندے ای بہنے آں۔ اپنا
نمبر لگنا مشکل اے۔”
“تے اسیں خاص نالوں گھٹ آں۔” اقبال دے قدماں دا رخ
کار ول نوں کرن دی کوشش وچ گری نے مان جہے وچ کیہا۔
“چنگا، تسیں دیکھ لئو۔ میں تاں بس 'چ ہی بہنا آں۔” اوہ بس
ول نوں ہو گیا تے گری اپنے دوناں نیانیاں نوں انگلاں نال
لائی، سبھ توں موہرلی کار ول نوں ہو تری، جو ہاراں نال
شنگاری ہوئی سی۔
جنیت واسطے اک بس تے چار کاراں دا بندوبست کیتا گیا
سی۔ گری دے دل اندر اپنے وئھاندڑ بھرا نال بیٹھن دی تانگھ
سی۔ پر اوس دی چھوٹی بھین رپندر نے اپنے پتی چنی تے اِک
ٹپوں ٹپوں کردی ننان سمیت کار اتے مکمل طور تے قبضہ کیتا
ہویا سی۔ تے گری دے نزدیک پہنچن توں پہلاں ہی اس نے ہتھ
دے اشارے نال اس نوں پچھلی کار ول تور دتا۔ دوجی کار
سریندر دے دوستاں نے ملی ہوئی سی۔ تیجی وچ اوس دے پاپا
دے ملازم ساتھی تے کجھ نزدیکی رشتے دار بیٹھے سن۔
چوتھی وچ تحصیلدار نال ویاہی ہوئی اوس دی ماسی دی دھی
کسے سیاسی نیتا دی کڑی نوں نال لے کے پچھلی سیٹ تے
بیٹھی ہوئی سی۔ من ہی من اندازہ جیہا لگاؤندیاں اوہ ایس کار
وچ آ بیٹھی۔ اپنے لپسٹک لگے بلھاں نوں گھٹدیاں پہلیاں دوناں
سواریاں نے اپنیاں ساڑھیاں دے پلو ہیٹھاں اتیں انج ہلائے
جیویں اپنے دوالیوں مکھیاں اڈا رہیاں ہون۔ فیشن بارے چل
رہیاں اوہناں دیاں گلاں نوں ان سُنیاں کرن لئی گری اپنے
نیانیاں نال گلیں ڈہ پئی۔ اپنے نال دی سیٹ دے کافی حصے تے
پسری ہوئی ماسی دی کڑی نوں ویکھ کے اس نوں تھوڑا سماں
پہلاں ہوئی، انجڑی دی رسم یاد آ گئی۔ سریندر دی انجڑی دا
لگ بھگ سارا پلّہ رپندر تے ماسی دی کڑی نے پھڑیا ہویا سی۔
گری دے ہتھ مساں انچ کو بھر کنی ہی آئی سی۔ اوس دے
مامیاں، بھوآ، چاچے، تائے تے دوجیاں ماسیاں دیاں کڑیاں وی
انجڑی پھڑن لئی اوہلیاں سن۔ اوہناں دیاں چاواں لدیاں بھاوناواں
محسوس کردیاں گری نے ساریاں بھیناں نوں انجڑی پھڑا کے
برابر تورن لئی دوناں معتبراں نوں کیہا سی۔ پر اوہناں دے
کناں تے اس دی آواز دا کوئی اثر نہیں سی ہویا۔ سریندر نوں
کار تک پہنچا کے گری، اک پاسے کھڑے اقبال تے نیانیاں نوں
نال لین لئی اوہناں ول نوں ہوئی سی۔
“اپنے تحصیلدار صاحب...؟” لاگیاں نوں لاگ وغیرہ دے
کے تے واجے والیاں نوں بس ول تورن بعد گری دے پاپا نے
کار کول آ کے گری دی ماسی دی کڑی نوں سوال کیتا۔
“ماسڑ جی! اوہ بس 'چ بیٹھے ہوئے نے۔” اپنے پالش کیتے
لمے لمے نہوآں نال کناں وچ لمک رہیاں سونے دیاں والیاں
سوت کردیاں اس نے جواب دتا۔
“ہیں!” اکھاں چوڑیاں کر کے عجیب جہے ڈھنگ نال اوس
نے پہلاں ڈرائیور دے برابر بیٹھے گری دے نیانیاں ول تے
پھیر تحصیلدار دی گھر والی دے برابر پچھلی سیٹ تے بیٹھی
گری ول ایس طرحاں تکیا سی جیویں اس نوں تحصیلدار دے
بس وچ بیٹھے ہون نالوں زیادہ حیرانی اپنی دھی تے دوہتے
دوہتی نوں کار وچ بیٹھیاں ویکھ کے ہوئی ہووے۔
“اپنے نانا جی لئی جگہ بناؤ بیٹے!” گری نے اپنے نیانیاں
نوں ڈرائیور دے ہور نیڑے سرک جان لئی اشارہ کیتا سی۔
“گری توں ایداں کر...!” اپنے پاپا دی ادھوری گل سمجھن
وچ گری نوں دیر نہ لگی تے اس نوں انج لگا جیویں اوہ اس
نوں تے اوس دے نیانیاں نوں، نظراں ہی نظراں نال، کار توں
باہر دھکیلن دا یتن کر رہیا ہووے۔ نیویں پائی اوہ کار توں باہر آ
گئی۔ نیانے کار وچ بیٹھے رہن دی ضد کر رہے سن۔ پر جدوں
اوہ اوہناں نوں کڑک کے پئی تاں ڈر جہے نال اوہ باہر آ گئے۔
اس نوں آپوں نوں وی سمجھ نہیں سی آئی کہ اوس نے نیانیاں
نوں اینی تلخی نال کیوں جھڑکیا سی۔ بس ول نوں اٹھ رہے قدم
اس نوں من من بھارے لگ رہے سن تے اس نوں انج محسوس
ہو رہیا سی جیویں اس دیاں لتّاں چھتر تھوراں دی واڑ وچ پھس
گئیاں ہون۔ بس وچوں اتر رہے تحصیلدار نوں پاسہ دے کے اوہ
اقبال دے نال والی خالی سیٹ تے جا بیٹھی۔
“میں تاں تہانوں پہلاں ہی بس 'چ بیٹھن لئی کیہا سی۔”
نیانیاں نوں پیار نال اپنے نال بٹھاندیاں اقبال نے کیہا۔
گری دے چہرے اپر اس دے اندرلے غبار دے چنہ نظر آ
رہے سن۔ اس دے پتی نے اس دا من سکھاواں بناؤن لئی اس
نوں گلیں لاؤنا چاہیا۔ پر گری نے 'ہوں ہاں' توں ودھ کوئی
ہنگارا نہ دتا۔ بھجی جا رہی بس وچ بیٹھے اس دے چاچے،
تائے، ماسڑ، پھُپھڑ، دوروں نیڑیوں لگدے بھرا بھتیجے تے
شریکے بھائیچارے تے ہور کئی لوک آپو اپنیاں گلاں وچ مگن
سن۔ کافی آوازاں اس دیاں جانیاں پہچانیاں سن۔ پر اس نوں ایہہ
آوازاں کافی دوروں آ رہیاں محسوس ہو رہیاں سن۔ اس دے
کناں وچ صرف اک ہی آواز گونج رہی سی، 'گری توں ایداں
کر...۔' اپنے پاپا دی ایس آواز نوں لیور وانگ چکدیاں اس دیاں
نظراں، جیہناں نال اس نے گری نوں کار وچوں دھکہ جیہا
ماریا سی، مُڑ مُڑ اوس دے ذہن وچ گھم رہیاں سن۔ اوہ اندروں
اندریں کڑھ رہی سی، 'پاپا! میں تاں تہاڈے ساہیں جیوندی رہی
آں... تے توں ایہہ کیہ کیتا؟ تینوں تحصیلدار دا خیال تاں آ گیا
پر اپنے دھی جوائی دا نہ آیا...۔”
... نکیاں وڈیاں کئی گھٹناواں اس نوں یاد آ رہیاں سن...
“گری! توں میرا بڑا بھار ونڈایا اے”، ایہہ شبد کسے ہور نے
نہیں کدی اس دے پاپا نے کہے سن۔ نرسندیہ ماں پیو تے بھین
بھرا دے رین رین دکھ ونڈان لئی اس نے سر توڑ جتن کیتے
سن... اپنے پاپا دی معطلی دے تن سال دے مشکل ویلے دوران
اوہ اس دے ڈگ رہے دھیرج تھلے تھمھی بن کھلوتی رہی سی۔
کسے وڈھی دے کیس وچ پھسن کارن اوہ انکم ٹیکس انسپکٹر
دی نوکری توں معطل کیتا گیا سی۔ گری ادوں دسویں پاس
کرکے ہٹی سی تے کالج 'چ داخل ہون لئی سوچ رہی سی۔ پر
پاپا تے بنے گمبھیر کیس دے سہم ہیٹھ سارا ٹبر اینا ڈاوانڈول ہو
گیا سی کہ گری نے کالج جان دی بجائے سلائی کڈھائی دا
ڈپلوما کرن لئی ماں پیو دی بنائی ویونت اگے سر جھکا دتا سی۔
رپی ادوں اٹھویں تے سریندر پنجویں 'چ پڑھدے سن۔ اوہ چنگا
کھاندے تے چنگا پہندے سن۔ پر پاپا دی تنخواہ ادھی ہو جان
اتے اپرلی کمائی بند ہو جان کارن اوہناں نوں سرفیاں دے
حرف سکھنے پے گئے۔ سنگڑدیاں جا رہیاں لوڑاں وی جدوں
ادھواٹے رہن لگ پئیاں تاں اس دے پاپا دے مور 'ہُن کداں ہوؤُ'
دے بوجھل خیال ہیٹھ نیویں ہونے شروع ہو گئے سن۔ سوچ
سوچ کے گری نے پاپا نوں دو مجھاں خریدن دی صلاح دتی۔
اس دی ایہہ صلاح اوہدے پاپا نوں بھاویں متاثر نہیں سی کر
سکی پر گھر 'چ گل تر پئی سی تے پھیر اس دی بے جی نے
وی گری دی ویونت دی پروڑتا کرنی شروع کر دتی سی۔
دو مجھاں دی خرید نے اس دے پاپا دے بینک بیلنس نوں
ہلونا تاں ضرور دتا پر گھر دا گزارا کجھ سکھالا چل پیا۔ پنڈ
دی کوآپریٹو دودھ سوسائٹی وچ اوہناں دا دودھ ٹھیک بھاء تے
لگ جاندا سی۔ بھاویں کھل، سونف، جوین، تلاں دا تیل تے ہور
کوڑا کسیلا دودھ دی آمدن دا کافی حصہ چرونڈ جاندے پر پھیر
وی اوہناں دے پلے 'کجھ' پے ہی جاندا سی۔ پٹھے اوہ اپنی
زمین وچ بجا لیندے سن۔ پر پٹھے لیاؤن تے کترن دا کم کافی
اوکھا سی۔ جدوں اوہ پٹھیاں دے آہر وچ لگے اپنے ہفے ہوئے
پاپا نوں دیکھدی تاں اس نوں اس اتے ترس آؤن لگ جاندا۔ اس
نے تاں گھر وچ رکھی ہوئی پہلی مجّھ لئی وی کدی گھٹ ودھ
ہی پٹھے لیاندے سن تے ہن تناں دی دیکھ بھال کرنی پے گئی
سی۔ روزانہ دفتر جان توں پہلاں تے مڑن بعد سویرے شام
نہاؤن والے اس دے پاپا نوں نہاؤن دھؤن دا جیویں چیتا ہی بھل
گیا ہووے... تے لوکاں دی ٹیکا ٹپنی دی پرواہ نہ کردیاں گری
نے مشین دا ہتھڑا پھڑ لیا سی۔ سویرے سلائی سکول جان توں
پہلاں اوہ پٹھے کُتر کُتر ڈھیر لا جاندی تے ترکالاں نوں اک
دوک بھریاں اپنے پاپا نال وڈھا وی لیاؤندی۔ اینے نال اس دا پاپا
کافی سوکھ محسوس کرن لگ پیا سی تے گری دیاں صفتاں
کردا نہیں سی تھکدا۔ تے مشین پھیرن نال اس دی صحت وی
چنگی بن گئی سی۔ ہُن وی اوہدی نگاہ اپنیاں سڈول باہواں ول
چلی گئی جو کدی تھکیاں نہیں سن، جدوں کہ اوس دی چھوٹی
بھین رپی نوں ہتھ پیر سوں جان دی شکایت اکثر رہندی سی۔
اس نے رپی نوں کئی وار کھچ کے مشین موہرے ڈاہن دی
کوشش کیتی سی۔ پر اوہ مشین توں انج ڈردی سی جیویں
دھنکھی توں کاں۔ جے کدی اس نوں گالے لاؤنے پے وی
جاندے تاں اوہ کئی کئی دیر اپنے کپڑے جھاڑدی رہندی۔
اپنی چنگی صحت کرکے ہی تاں گری نے انہیں دنیں دس
کوئنٹل کنک بھجن توں بچا لئی سی... اسّو کتَے دے دن سن۔
کھپرا لگ جان کارن کنک کوٹھے تے کھلاری ہوئی سی۔ رات
نوں اچانک بدل چڑھ آئے سن۔ اس دا پاپا کتے وانڈھے گیا ہویا
سی۔ مینہہ دی شوک سن کے اس دی بے جی، جس نوں بخار
چڑھیا ہویا سی، گھبرا گئی سی۔ پر گری نے منٹاں وچ ہی
ساری کنک سبرکتے نال اکٹھی کرکے موگھے راہیں ورھا دتی
سی۔ ایس کم 'چ بھاویں اس دی بے جی، رپی تے سریندر نے
وی مدد کیتی سی پر مول روپ وچ سارا کم گری دی ہمت
صدقہ ہی ہو سکیا سی۔ “لے بئی گری! توں تے کمال کر دتی۔
مینوں تاں راتیں ٹھیک طرحاں نیند وی نہ آئی۔ ایہی فکر لگا
رہیا کہ اک تاں سسپینڈ ہوئے پئے ہاں تے دوجا جے کنک بھج
گئی ہوئی تاں کھاواں گے کیہ۔” وانڈھیوں مڑے اس دے پاپا
کول جدوں اس دی بے جی نے اس دی صفت کیتی تاں اس نوں
شاباش دیندیاں لاڈ نال اس دے پاپا نے کیہا سی۔
تن سالاں دی کھجل خواری توں بعد جدوں اس دا پاپا بحال
ہویا تاں سارے ٹبر نے سکھ دا ساہ لیا سی۔ اس دا دو سال دا
سلائی کڈھائی دا کورس ختم ہو چکا سی۔ اس دا زیادہ سماں
کڈھائی تے گھر دے کماں وچ بے جی دا ہتھ وٹاؤن 'چ گزردا
سی۔ رپی پریپ تے سریندر اٹھویں وچ پہنچ چکے سن۔
“گری! نیانیاں نے تینوں کئی وار بلائی پر توں پتہ نہیں
کدھر گواچی ہوئی ایں؟” بس 'چ اس دے نال بیٹھے اقبال دی
آواز نے اس نوں سوچاں وچوں باہر کھچ لیا۔
“من ای بڑا اکھڑیا ہویائے۔”
“چھڈ پرانہہ، ایویں توڑی وانگ اپنے کنڈھے ساڑی جانی
ایں۔” اس دے موڈھے تے بانہہ دھردیاں اقبال نے کیہا۔
کجھ دیر تاں اوہ پتی تے نیانیاں نال سکھاویاں گلاں کردی
رہی۔ پر چھیتی ہی اس دا من، گھم رہے ٹیبل پھینل دی خراب
ہوئی گراری دے اڑ جان وانگ، پہلاں والی تھاں تے آن ٹکیا۔
“پاپا نے تہانوں نہ کار 'چ بیٹھن لئی کیہا؟” اس نے اقبال نوں
پرشن کیتا۔
“پاپا دا تینوں پتہ ای اے۔ اپنے ورگے نکے نکے بندے
اوہدی نگاہ 'چ نہیں آؤندے... میرے نال دی سیٹ توں تحصیلدار
نوں اٹھا کے لے گیا۔”
“تے تہانوں اک وار وی نہ کیہا؟”
“سچیوں جھوٹھیوں وی نہیں۔” اقبال دے چہرے تے ہِرکھ
دے چن ابھر آئے سن۔
اقبال دی گل سن کے اس نوں انج محسوس ہویا جیویں اس
دے پاپا نے جان بجھ کے اوہناں دوناں دا اُپمان کیتا ہووے۔
اقبال نے بھاویں کھل کے نہیں سی کیہا پر گری جاندی سی کہ
اس دے سویمان نوں ٹھیس لگی سی۔ اس نوں انج لگا جیویں اک
شاندار بازار چ ترے جاندیاں اوہناں نوں کسے نے ٹھیڈا مار
کے، سارے لوکاں ساہمنے، سڑک تے گرا دتا ہووے۔ اس نوں
اپنے پاپا تے ہرکھ آ رہیا سی جس نے اس دے پتی دے گناں
دی قدر کرن دی تھاں، اج دے وشیش موقعے تے اس نوں
کوئی فالتو جیہا بندہ سمجھ کے بالکل ہی اَن گولیا کر چھڈیا
سی۔ اس دی انتریو اچھا ایہہ سی کہ بھرا دے ویاہ دے موقعے
تے اوہناں دے ٹبر دے سارے جی، سمیت اقبال اتے چنی دے،
اکٹھے کھلون، اکٹھے ترن فرن، اکٹھے بیٹھ کے نکیاں نکی
صلاحاں کرن۔ شاید اجیہی بھاونا ہیٹھ ہی پچھلا سبھ کجھ بھلا
کے اس اندر سریندر جاں پاپا نال کار 'چ بیٹھن دا چاء امڈ آیا
سی۔ پر پاپا نے اس نوں کار 'چوں لاہ کے اس دے چاء نوں
ٹھیکریاں ٹھیکریاں کر سٹیا سی... اقبال نوں انگولیاں کرکے
اس دے دل نوں ٹھیس ماری سی۔
تے پل دی پل اس نوں انج لگا جیویں اقبال پرتی پاپا دے
ورتاؤ دا کارن کسے حد تک اوہ آپ وی ہووے۔ پچھتاوے جہے
دے رؤں وچ اس نوں اوہ سماں یاد آ گیا... جدوں اوہ اپنے ویاہ
توں بعد، مہینہ کو سوہریں رہ کے پیکیں پھیرا مارن آئی سی۔
اپنے مونہوں ادوں کہیاں گلاں اج وی اس نوں یاد سن، “... اوہ
کوئی گھر اے پاپا جی! سراں نالوں وی بھیڑا۔ کوئی نہ کوئی
تریا ہی رہندے۔ گھڑی پل وی چین نال بہنا نہیں ملدا۔ بندے وی
ایہو جہے آؤندے آ، بس پچھو ای نہ۔ چویڑھے کیہ تے چمار
کیہ... سڑھیاناں جہیاں۔ پھیر... ہریک نوں چاہ! بھانڈیاں وچ
بھاویں دودھ، مٹھا نہ ہووے، کہی جان گے چاہ لیاؤ! چاہ
لیاؤ!!... گلے بالن نوں پھوکاں مار مار میریاں تاں اکھاں وی رہ
گئیاں۔”
گری دے مامے نے اقبال دی دس پائی سی۔ گری دے
پیکیں ہوندیاں اِک دن جدوں اوہدا ماما اوہناں دے گھر آیا تاں
اس دی بے جی اس نال کھہبڑ پئی سی کہ اس نے مُنڈے والیاں
بارے اوہناں نوں صحیح صحیح کیوں نہیں دسیا سی؟ “تسیں
کدھروں رجواڑے بنے پھردے آں؟” اوس دے مامے نے اپنی
بھین نوں ٹوکیا سی۔ “ماما جی! رجواڑے نہ سہی، پر گھر دا
کوئی چالا تاں ہونا چاہیدے۔” گری نے آپ نجھک ہو کے کیہا
سی۔ “بئی میں تے اوہناں دی چنگی صفت سنی ایں۔ اوہناں پنڈاں
'چ واہوا پُچھ پرتیت آ تیرے سوہریاں دی... لوکیں اوہناں دی
بڑی قدر کردے ایں۔” گری دیاں اپنے سوہریاں خلاف شکایتاں
سنن توں بعد اس دے مامے نے حیرانی جیہی وچ کیہا سی۔
... سوہرےگھر وسدیاں گری نوں اک سال ہو گیا سی۔ اس
دے مامے دی کہی گل بھاویں ٹھیک ہی ثابت ہو رہی۔ پر
جیہناں لوکاں وچ اس دے سوہرےپریوار دی قدر سی، گری دی
نگاہ وچ اوہ لوک کوئی مائنا نہیں سن رکھاؤندیے۔ تے اوہناں
دے نیانیاں نوں دیکھ کے اس نوں کھجھ چڑھ جاندی جو 'ماہٹر
جی، ماہٹر جی' کردے اس دے پتی دا دماغ چٹ رہے ہوندے۔
ویلے کویلے دی اوہناں نوں جاں اوہناں دے گھر والیاں نوں
جیویں کوئی سوجھی ہی نہیں سی۔ جدوں چت کیتا، کتاباں
چکدے تے اوہناں دے گھر آ دھمکدے۔ رات دی روٹی اس نوں
اکثر دوبارہ گرم کرنی پیندی۔ 'بس دو منٹ، دو منٹ' کردا اقبال
کافی سماں لنگھا دیندا۔ پہلاں چلھے موہریوں تے پھیر ویڑھے
جاں ورانڈے وچ اپنیاں نناناں نوں نال لے کے منجے ڈاہندیاں،
اوہ گسیلیاں نظراں نال نیانیاں نوں دیکھ رہی ہوندی جو نالے
تاں اس دے پتی دا مغز کھا رہے ہوندے تے نالے اوہناں دے
منجے توڑ رہے ہوندے۔ تے جدوں تک اقبال ویلھا ہو کے
روٹی کھان لگدا، گری دی اپنی بھکھ مر گئی ہوندی۔ اس نوں
نیانیاں توں ودھ اقبال تے غصہ آؤندا، جس نے اوہناں نوں
بھوہے چڑھایا ہویا سی تے اوہناں نوں پڑھاؤن دا کوئی نشچت
سماں نہیں سی متھیا ہویا۔
“بندے نوں ٹیم کٹیم تاں دیکھنا چاہیدے... تہاڈے گھر آ کے
مینوں تاں روٹی دا سواد ہی بھل گیائے۔” اک دن سون لگیاں
اقبال نے اس دی ناراضگی دا کارن پچھیا تاں اوہ ہِرکھ وچ
بولی سی۔
“گری! تینوں تاں میں کئی وار کہہ چکا آں کہ توں روٹی
لئی میرا انتظار نہ کریا کر۔ میتھوں پہلاں ہی کھا لیا کر۔” گری
دا ہتھ اپنے ہتھاں 'چ پلوسدیاں اوس نے اتر دتا سی۔
“پر... تہانوں ایناں کرن دی لوڑ وی کیہ اے؟ ایناں تاں
جیہڑے ٹیوشناں لیندے آ، اوہ وی نی پڑھاؤندے۔”
“ٹیوشناں بھرن دی ایہناں لوکاں 'چ ہمت کتھوں؟ تینوں پتہ
ای اے، مساں گٹھ گٹھ بھر تاں زمیناں آں ساڈے لوکاں دیاں...
گزارا ہی مساں ہوندے... نالے جے آپاں سمیں دے ہانی بنناایں
تاں تجارتی سوچ چھڈنی پئے گی۔”
گلّاں کافی دیر تک چلدیاں رہیاں سن۔ تے اخیر گری نے
اقبال نوں ایہہ گل منا لئی سی کہ اوہ نیانیاں نوں اینے کھلے
سمیں لئی نہیں پڑھایا کرے گا تے سمیں دی ایہہ پابندی لاگوُ
کرن لئی اقبال نے گری نوں اختیار دے دتا سی۔
سکولاں دے امتحان ہوئے۔ نتیجے نکلے۔ جو نیانے اقبال
کول پڑھن آؤندے سن اوہناں وچوں بہتیاں نے چنگے نمبر
حاصل کیتے۔ لوکیں کئی دن اقبال تے اس دے ماں پیو دا دھنواد
کرن آؤندے رہے۔ اقبال تے گری دی جوڑی نوں اوہ کئی کئی
اسیساں دیندے۔ گری دے سہاگ لئی لکھ لکھ خیر منگدے۔ پر
گری ایہناں اسیساں نوں کوئی خاص اہمیت نہیں سی دیندی۔
دراصل اوہ اپنے پتی ولوں نیانیاں نوں مفت 'چ پڑھائے جان
دے حق وچ نہیں سی۔ اوہ چاہندی سی کہ ہریک بچے کولوں
تھوڑی بہت ٹیوشن لئی جاوے۔ پر پھیر وی اقبال دیاں صفتاں
اس نوں چنگیاں لگدیاں۔
پڑھن آؤن والے نیانیاں نے گری ولوں لاگوُ کیتی ہوئی
سمیں دی پابندی دی النگھنا گھٹ ودھ ہی کیتی سی پر اوہناں
دے پیوواں، چاچیاں، تایاں تے بابیاں نوں گری ٹوک نہیں سی
سکی جو اکثر اس دے سوہرےتے اقبال کول آ بہندے۔ اس دا
سوہرا ممبر پنچائت سی تے بہتے لوکیں سرپنچ کول جان دی
تھاں اپنیاں سمسیاواں لے کے پہلاں اس کول ہی آؤندے سن۔
کیونکہ سرپنچ اک تاں شرابی کبابی آدمی سی تے دوجا گل نوں
چھیتی نال کسے بنے نہیں سی لاؤندا۔ جدوں کہ گری دا سوہرا
سہجے کیتے لوکاں دے سنگ نہیں سی پھسن دیندا۔ سنبندھت
دھراں دا راضی نامہ کروا کے اوہناں نوں تھاؤں تھائیں بٹھا
دیندا۔ ماڑی موٹی فوجداری، کھیتاں دے بنیاں دے رٹے، گھریلو
جھگڑے، کساناں تے کھیت مزدوراں وچکار پیدا ہوئی تلخی
آدی دے مسئلے لے کے جدوں لوکیں اوہناں دے گھر آ جڑدے
تاں اوہناں دی گھیں گھیں مکن 'چ نہ آؤندی۔ کئی کئی گھنٹے
بیت جاندے... تے جدوں اس دے سوہرےولوں ایس جنیت جیہی
لئی چاہ دا حکم دتا جاندا تاں گری اندروں اندریں کڑھن لگ
پیندی۔ اس نوں اپنی سس تے غصہ وی آؤندا تے ترس وی۔
چلھے اتے پتیلا رکھدیاں جسدی بڑ بڑ ہور تیز ہو جاندی،
“ایہناں کھسماں کھانے لوکاں نے سانوں کھان نوں دے جانیں؟
پشواں دے لکے نال لگے پئے آ۔ تیر ماریا نہیں لنگھدا۔ کئی
دناں توں ہل دا جوتا نہیں لایا۔ پتہ نہیں کیہ سوچیا ہویائے؟ پے
پت دوویں چودھری بنیوں آں۔ کداں سرو ایہناں دا...۔” پر کسے
دا راضی نامہ ہو جان تے لوکاں راہیں اپنے پتی تے پُت دی
تعریف سُن کے گری دی سس جدوں حُب حُب گلّاں کر رہی
ہندی تاں گری نوں انج لگدا جیویں پیو پت دے ایہناں سارے
کارجاں وچ اوہ وی بھائیوال بنی ہوئی ہووے۔ تے تکھی آواز
والیاں اپنیاں چھوٹی عمر دیاں نناناں اس نوں چنگیاں نہ لگدیاں
جو چامھل چامھل اپنے پیو تے بھرا دیاں صفتاں کر رہیاں
ہوندیاں۔
سوہرے گھر وسدیاں گری نوں دو سال ہو گئے سن۔ اوہ
اک بچے دی ماں وی بن گئی سی۔ پر پھیر وی کدی کدی اس
نوں انج لگدا جیویں اوہ ایہناں پانیاں دی مچھی نہ ہووے۔ خیر
اوہ ساہ لیندی رہی سی، کھلے تے بھرویں تے ایہہ سبھ کجھ
اقبال دی بدولت سی، جس نے اس دے من دی ہر نکر نوں ٹوہ
لیا ہویا سی۔ جدوں کدی اوہ گری دے گھٹ رہے دم نوں
محسوس کردا تاں اس کول بیٹھ پولیاں پولیاں گلاں راہیں اس
دے وٹ کھاہدے من نوں 'جھات' کہندا، اپنے نال بحث کر رہی
گری نوں بیٹوک بولی جان دیندا۔ کدی کدی بس اینا کو کہہ
چھڈدا، “گری! آپاں نوں سمیں دے ہانی بننا پینے۔” تے گری
نوں انج محسوس ہوندا جیویں اس اندرلا سارے دا سارا غبار
ہولی ہولی کدھرے غائب ہو گیا ہووے۔ اپنے آپ نوں پھل ورگی
ہولی محسوس کردی ہوئی اوہ اپنا سر اقبال دی چھاتی تے رکھ
دیندی۔... پر اک ویراں اس اندر ایہہ غبار کئی دن گھمدا رہیا
سی۔ اس نوں تڑپھاؤندا رہیا سی۔ اپنے پہلے وطیرے دے الٹ،
سنیہ بھریاں سراں دباؤن دی تھاں اقبال اس تے خفا ہو گیا
سی... تے ملن آئے پاپا کول گھر دے اک کونے وچ بیٹھ، اس
نے اپنا سارا ابال کڈھ ماریا سی۔ ہن بس 'چ اپنے نال بیٹھے
اقبال ول، اپنت لدی بھاونا نال ویکھدیاں اوہ سوچ رہی سی کہ
ادوں اس نے گلاں کجھ زیادہ ہی ودھا چڑھا کے کہہ دتیاں سن۔
“جے ایداں کردے آ تاں ایہناں نوں میں پچھ ہی لینا آں۔”
اوس دیاں گلاں سن کے من وچ کوڑ جیہی محسوس کردیاں اس
دے پاپا نے کیہا سی۔
“نہ نہ، پاپا جی! ایداں نہیں کرنی...۔” اوہ ڈر جیہی گئی
سی۔
“گری! توں میرا بڑا بھار ونڈایا اے۔ میں چاہندا سی کہ توں
سوہرےگھررے راج کریں۔ پر خیر توں اپنا من خوش رکھیا
کر۔” اس دی پٹھ پلوس رہے پاپا دے ایہہ شبد سن اس دی روح
نوں چین جیہی ملی سی۔ پاپا دا موہ ویکھ کے اس دا دل بھر آیا
تے اس دیاں اکھاں وچوں ہنجو وہ ترے سن۔ ایہناں ہنجوآں وچ
کیہ سی؟ درد، جھورا، چین، سکھ، خوشی؟ اوہ ٹھیک طرحاں
انومان نہیں سی لگا سکی۔ پر اس نوں اپنے ایہہ ہنجو چنگے
لگے سن...۔
... تے پھیر جدوں رپی دے ویاہ توں پہلاں اس دا پاپا اس
نوں لین آیا تاں اوہ خوشی وچ کھڑ گئی سی۔ “دیکھو جی! ایہہ
ہے تاں دھی پر میں ایہنوں برابر دا پت سمجھداں۔ چھوٹی کڑی
دے ویاہ دے کارج ایہدے ہتھیں ہونے آں۔” اپنے سس
سوہرےساہمنے کہے پاپا دے ایہناں شبداں نے اس اندر اک
صرور جیہا بھر دتا سی۔ بھین دا ویاہ کماؤن اوہ پاپا نال پیکیں آ
گئی سی۔ نکا موٹا ہر کم اس دی صلاح نال کیتا گیا سی۔ اوہ مان
نال پھلی نہیں سی سماؤندی۔ پاپا تے زور پا کے کئی چیزاں
اپنے ویاہ نالوں وی ودھ اس نے رپی دے داج واسطے بنوائیاں
سن۔ اس نوں چاء سی کہ اس دی بھین کینیڈا وسدے امیر خاندان
وچ ویاہی جا رہی سی۔
اوہناں نے رپی نوں سونے دے گہنیاں دے دو سیٹ پاؤن
دی ویونت بنائی ہوئی سی۔ پر دوجے پاسیوں جد منڈے دے
پیو، مامے تے بھراواں لئی مندیاں دی منگ آ گئی تاں اوہناں
کول اک سیٹ منفی کرن توں سوا ہور کوئی چارہ نہیں سی۔
نک رکھن لئی دوجا سیٹ چاندی دا پاؤن دی صلاح بنائی گئی۔
پر اینیاں ٹوماں واسطے لوڑیندی رقم دا انومان سنیارے دے
مونہوں سن کے اوہ سوچیں پے گئے سن۔ گری دی بے جی
دیاں بگھتیاں۔ جیہناں نوں تڑوا کے نویاں ٹوماں بنواؤنیاں سن،
وچوں سنیارے نے کافی حصّہ کھوٹ کڈھ دتا سی۔ سنیارے دی
دُکان توں چپ چاپ اٹھ کے، شہر دے بازاراں دی بھیڑ وچ
اپنے مایوس چہرے لکوندے، کجھ ہور چیزاں دی کھریدو
پھروخت کرن بعد اوہ بس اڈے آ پہنچے۔ پنڈ والی بس 'چ
بیٹھیاں گری نوں انج لگا سی جیویں اس دے پاپا دیاں نظراں
اس پاسوں کجھ منگ رہیاں ہون۔ تے رات نوں روٹی کھاندیاں
اس نے گری دے گہنے رپی واسطے ڈھون لئی گری توں
پچھیا سی۔ گری نوں اپنے متھے 'چ ٹھاہ کرکے وجے ایس
پرشن بارے پہلاں ہی ہڑک گئی سی۔ “دیکھ لئو” توں ودھ اوہ
کجھ نہیں سی کہہ سکی۔ ماں پیو ولوں دوایا بھروسہ، کہ اس
دے گہنے رپی دے کینیڈا جان توں پہلاں پہلاں موڑ دتے جان
گے، بھاویں اس دے دل نوں ٹھمناں دے رہے سن۔ پر پھیر وی
آخری فیصلہ اوہ اقبال نوں پچھ کے کرنا چاہندی سی۔ اس دے
پاپا نے سنیہا بھیج کے اس نوں سد لیا سی۔
“پر وتوں ودھ ٹوماں پاؤن دی سانوں لوڑ کیہ اے؟” اوہناں
وچ بیٹھیاں اقبال نے کیہا سی۔
“تینوں پتہ ای اے پت! کینیڈا آلیاں نال متھا لایا ہویائے۔ اینا
کو تاں کرنا ای پینے۔ اوداں نک نہیں رہندا۔” گری دی بے جی
بولی سی۔
“ایہہ انگلینڈ کینیڈاڈ والے آپاں ایداں ہی بھوہے کیتے ہوئے
آ۔” اوہ بولیا سی۔
“چل چھڈ یار! ایہناں گلاں نوں۔ باہرلے منڈے ملدے وی
کتھے اے... تہاتھوں تاں ادھار ہی منگ رہے آں۔” گری دا پاپا
کالھ جیہی وچ بولیا سی۔
“ایہنوں پچھ لئو، پاؤنیاں تاں اہنے ای آں۔” اس نے ساری
گل گری تے سٹن دی کوشش کیتی سی۔
“نہیں بئی! تیتھوں بناں ایہہ کیہ کہہ سکدی آ؟ تیری صلاح
لین لئی ہی تاں تینوں سدیا۔” گری دے پاپا نے موہ جیہے وچ
کیہا سی۔
اقبال نے گری ول جھاکیا سی۔ گری دیاں 'ہاں' منگدیاں
نظراں اتے اس دے ماں پیو دی ویلنے 'چ آئی بانہہ ویکھ کے
اس نے 'ہاں' کر دتی سی۔
جنیت سریندر دے سوہریں پہنچ گئی۔ ملنی ویلے رپی تے
چنی کجھ ضروری تے کجھ غیر ضروری رول نبھاندے لوکاں
دیا نظراں دا کیندر بنے رہے۔ چاہ پین لگیاں گری اک کھونجے
دے میز تے جا کھلوئی۔ نیانیاں تے اقبال نوں اس نے اپنے
ہتھیں پا پا چیزاں کھوائیاں پر اپنے مونہہ وچ اک بھورا وی نہ
پایا۔ رپی اپنے پتی سمیت سریندر کول کھڑی چاہ پی رہی سی۔
اوہناں اپر پے رہی کیمرے دی فلیش ویکھدیاں اس نوں رپی
دے ویاہ دی یاد آ گئی۔ رپی دے ویاہ دی علاقے وچ دھم پے
گئی سی۔ پندراں کاراں وچ جنیت آئی سی۔ کاراں دی لائن ویکھ
کے اوہناں دے پنڈ دے لوک حیران رہ گئے سن۔ وری دے
سوٹاں دی جھلمل تے رپی واسطے آئے گہنیاں دی چمک دمک
نے لوکاں دیاں اکھاں چُندھیا دتیاں سن۔ کیمرے والیاں دا کوئی
حساب ہی نہیں سی۔ فلیش تے فلیش وج رہی سی۔ ٹرن ویلے
رپی نے اس دے گلے ملدیاں دھاہاں مار دتیاں سن۔ گلے مل
رہیاں دوناں بھیناں دے ہنجو ویکھ کے باقی رشتے داراں دے
دل ہل گئے سن... تے جدوں گری اس دے سوہریں اس نوں
ملن گئی تاں اوہ اس نوں اڈ کے ملی سی۔ اس دے ڈھوئے ہوئے
تے ہور نویں گہنیاں نال لدی رپی ول ویکھ کے اس دے دل
نوں ہلونا جیہا وجا سی، پر بھین دے خوشیاں بھرے جیون دی
مہک اس نوں سکھاویں ہی لگی سی۔ “کی کرنی ایہو جیہی
امیری نوں، خاندان تاں غداراں دا ای وجدے۔” واپس مڑدیاں
جدوں گری نے رپی دے سوہرےگھررے دی وڈیائی کیتی تاں
اقبال نے ایہہ شبد کہے سن۔
“ایہناں گلاں دی کون پرواہ کردا اے؟”
“تیرا کیہ خیال اے کہ جے تیرے پاپا نے نہیں کیتا تاں
کوئی وی نہیں کردا؟”
“اجکل تسیں پاپا دی بڑی نکتہ چینی کرن لگ پئے آں۔”
“پاپا دا نظریہ مینوں چنگا نہیں لگدا۔”
رپی دے سوہریاں تے پاپا بارے اقبال دی رائے گری نوں
چبھی سی۔ پر اوہ سچائی توں کویں منکر ہو سکدی سی؟ ایہہ
سچ سی کہ رپی دے ددیاہرے نے اک ببر اکالی نوں دھوکھے
نال پھڑا کے دو مربعے انعام دے لئے سن۔ ادھر اس ببر نوں
پھانسی لگ گئی تے ادھر اس دے ساتھیاں نے مربعیاں دے
بنے مالک نوں گولیاں نال اڈا دتا سی۔... تے لوکاں وچ للکار
کے کہہ گئے سن کہ مربعیاں دی انتقال کر چلے ہاں۔... رپی دا
رشتہ کرن سمیں اس دے پاپا نے ایس بارے گھر دیاں نوں کجھ
نہیں سی دسیا۔ پر لوکاں دے مونہہ کون بند کر سکدا ہے؟ کجھ
بلھاں تے کناں دے سہارے ٹردی، تن ضلعیاں دا سفر کرکے
ایہہ گل گریں ہوراں دے گھر دیاں کندھاں نال آ چمبڑی سی۔
“اوداں پاپا جی! اجیہے خاندان نال سانوں رشتے داری بناؤن
دی لوڑ ہی کیہ سی؟” رپی دے ویاہ دے لاگے جہے اک دن
جدوں گھر 'چ گل چلی تاں اقبال نے بے جھجک ہو کے کہہ دتا
سی۔ “توں اپنی عقل اپنے کول ہی رکھ، وڈا آیا متاں دین والا۔”
گل دا جواب دیندیاں پاپا نے کوڑی نظرے اقبال ول انج ویکھیا
سی، جیویں گھر وچ ایہہ بھید کھولن دا قصوروار اوہ ہی ہووے
تے اوہ ہی ایس بابت گری تے اس دی بے جی نوں سیخ دے
رہیا ہووے...۔
ویاہ توں مہینہ کو بعد رپی دا سوہرا پریوار سمیت چنی
دے کینیڈا واپس چلا گیا تے رپی پیکیں آ گئی۔ چنی نے رپی
نوں اودھر سدن لئی اپلائی کر دتا تے کجھ ہی مہینیاں بعد رپی
نوں کینیڈا دا ویزا مل گیا سی۔
جیوں جیوں رپی دے کینیڈا جان دا سماں نیڑے آ رہیا سی
تؤں تؤں گری دا دھڑکو ودھی جا رہیا سی۔ کیونکہ اس نال
کیتے ہوئے وعدے انوسار اس دے رپی نوں ڈھوئے گہنے
اجے تک واپس نہیں سن کیتے گئے۔ ایس بابت سوہ پتہ لین لئی
اوہ اک دن پیکیں پہنچی۔ اس دا خیال سی پاپا آپ ہی گل
تورےگا۔ پر جدوں کافی دیر ادھر ادھر دیاں گلاں ہوندیاں رہیاں
تے گہنیاں دا کوئی ذکر نہ چھڑیا تاں بے چین جیہی ہو کے اس
نے پچھ ہی لیا، “کڑیرپی! گہنے سارے ہی نال لے جانے ایں؟”
مخاطب اس نے بھاویں رپی نوں ہی کیتا سی پر معاملہ رپی
نالوں اس دے پاپا تے بے جی نال زیادہ سنبندھت سی۔ تے شاید
اسے کرکے اپنی گل دا جواب سنن لئی اس دا دھیان بھین نالوں
پیو ول زیادہ سی۔
“سس تاں اک اک ٹومب گن گئی آ۔ کہندی سی سارے گہنے
نال لیندی آئیں۔ جے ہُن نال نہ لے کے گئی تاں سارا بھید کھل
جانا آں۔” رپی نے دانیاں وانگ گل کیتی سی۔
“گری بیٹے! توں گہنیاں دا فکر نہ کر۔ اجے توں اسے
طرحاں اولھا بنیا رہن دے۔ میں چاہندا آں کہ سریندر چھیتی توں
چھیتی ادھر لنگھ جاوے۔ جے اگلیاں نوں گہنیاں دے چکر دا پتہ
لگ گیا تاں اپنی ساری بنی بنائی جاندی رہنی آں... تے اپنیاں
سکیماں سرے نہیں چڑھ سکنیاں... بھاویں تینوں تیرے موڑاں،
بھاویں نویں بنوا کے دیواں، موڑاں گا ضرور... گری! توں
جگرا رکھ۔”
پاپا دیاں گلاں بھاویں حوصلہ بھرپور سن پر گری دے دل
تے کرلیاں وانگ رینگ گئیاں۔ اس نوں بچپن دی اک یاد آ
گئی... سن دیاں ڈوڈیاں دھاگے وچ پرو کے اس نے اپنے پیراں
لئی جھانجراں بنائیاں سن۔ دیکھ کے رپی دا دل وی للچا آیا تے
جدوں اس نے ایہہ جھانجراں اس کولوں منگیاں تاں اس نے
کہہ دتا سی کہ اوہ وی بنا لوے۔ پر رپی نے ترلا کیتا سی کہ
اوہ اس نوں اک وار پا کے دیکھ لین دیوے۔ اس نے اپنے پیراں
نالوں کھول کے اس دے بنھ دتیاں سن۔ تے کجھ دیر بعد واپس
منگن تے جدوں رپی نے نہ دتیاں تاں گری اس کولوں کھوہن
لگ پئی۔ رپی نے جھانجراں بدھے پیر لکوندیاں اڑاٹ پا دتا
سی۔ “کیہ پے گیا تہانوں؟” اوہناں دی بے جی نے جھڑکا ماریا
سی، “گری! چل ایدھر، آہ آٹا چھان کے دے مینوں۔ ساری
دیہاڑی تہاڈا ایداں ای کھورو پیا رہندے۔” بے جی دا غصہ
بھانپدیاں گری بناں حیل حجت دے، دسے گئے آہر 'چ لگ گئی
سی تے رپی نے جھانجراں تے قبضہ کر لیا سی۔... تے ہن
ساہمنے بیٹھی رپی، بے جی تے پاپا ول اس نے وارو واری
تکیا۔ اس نوں انج لگا جیویں اوہناں دیاں نظراں کہہ رہیاں ہون،
'دیکھیں! ہن ساڈا مان نہ توڑیں۔' تے اوہناں دا مان برقرار
رکھن لئی، چھاتی تے پتھر رکھدیاں اس نے 'ہاں' کر دتی سی۔
لُکا لُکا کے رکھی گل دا سس سوہرےنوں وی پتہ لگ گیا
سی۔ سوہرےنے بھاویں اس نوں کجھ نہیں سی کیہا پر سس نے
چنگا گڈا بنھیا سی۔ گری کول چپ وٹن توں سوا ہور کوئی چارہ
نہیں سی۔
رپی نے کینیڈا پہنچ کے سریندر نوں ادھر لنگھاؤن دا
جگاڑ بنا لیا سی۔
ناشتہ کرن بعد جنیتئے، دور دور تیکر پھیلے ہوئے
شامیانیاں دے اک بھاگ وچ صوفیاں اتے کرسیاں تے جا
بیٹھے۔ کجھ دیر بعد لاواں شروع ہو گئیاں۔ چاء جہے وچ گری
نے لاواں تے بیٹھے اپنے بھرا ول ویکھیا۔ اوہ اس نوں کسے
راج کمار ورگا لگا۔ اس دے کھبے پاسے بیٹھی نو ویاہتا دا
جوبن اس دے چہرے وچوں ڈلھکاں مار رہیا سی۔ نویں جوڑی
کول بیٹھی رپی دی امیرانہ پوشاک تے نخریلیاں اداواں دیکھ
کے گری اندر آ رہیا ٹکاؤ انج بھنگ ہو گیا جیویں پانیوں باہر
ساہ لین آئی مچھی دے دوبارہ پانی وچ کد پین نال تالاب دی
چپ اتے ستھرتا برباد ہو جاندی ہے۔ کدی بڑھیاں تے کدی
مرداں وچ کھلو کے فوٹو کھچ رہے چنی تے نظر پیندیاں اس
دے متھے تے تیوڑی ابھر آئی۔ کیرتنیاں نوں پیسے پھڑا رہے
پاپا نوں ویکھ کے اس دا مٹھا پے رہیا روہ پھیر جاگ پیا۔ نویں
جوڑی ولوں ہٹ کے اس دی نگاہ سفید تے ہرے رنگ دے
شامیانیاں دیاں کندھاں اپروں ہندی ہوئی، چٹی چھت ول چلی
گئی۔ چمک رہے سنہری رنگے کاغذی پھل مدھم جیہی ہوا وچ
لوریاں لے رہے سن۔ اپنے اگے بیٹھیاں مٹیاراں تے ادھکھڑاں
دے چہریاں اپر پوچے ہوئے پاؤڈراں، سرخیاں وغیرہ دی
سگندھی محسوس کردیاں اس نوں اپنے ویاہ دی یاد آئی...
لاواں ویلے اپنے نال بیٹھے اقبال ول چور نظرے ویکھدیاں اوہ
پھلی نہیں سی سما رہی۔ “لے بئی! جداں دے روپ رنگ والی
کڑی سی اوتار سیہوں نے منڈا وی اوداں دا ہی لبھیا ای۔” لوکاں
نے اوہناں دی جوڑی دی تعریف کیتی سی۔
نویں جوڑی نوں پاؤن لئی ہار ونڈے جا رہے سن۔ دو دو
ہار اقبال تے گری کول وی پہنچے۔ گری دے اشارہ کرن تے
اقبال نے بٹوآ کڈھیا۔ دس دس دے دو نوٹ اس نے گری نوں
پھڑا دتے تے دو اپنے ہتھ 'چ لے لئے۔ اوہناں نے اجے قدم پٹے
ہی سن کہ وارنے کر کے آ رہے پاپا نے، چونک وچ کھڑے
سپاہی وانگ، اک ہتھ نال نکا جیہا اشارہ کردیاں اوہناں نوں
روک لیا تے چنی ول مونہہ گھما کے بولیا، “چنی بیٹے! ایہہ
فوٹوآں دا کم تاں چلدا ای رہنے۔ پہلاں ایہناں نوں آ کے پیار دے
دے۔” دوجا ہتھ اس دا نویں جوڑی ول سی۔
“پھوں پھاں ہی بڑی کردے۔”
“کیہ کرنیں پھوکی پھوں پھاں نوں؟ جے کوئی دادے دی
کرتوت پچھ لوے...۔” گری دے لاگے ہی بیٹھے لوکاں دی
کاناپھوسی اس نوں سنائی دے رہی سی۔
“اوتار سونہ دے تاں ایس پروہنے نے چٹھے تار دتے
اے...۔” ایہہ آواز ذرا اچی سی جس نوں سوندیاں ہی گری دا
پاپا کھل اٹھیا۔
“پرتاپ ہی سارا ایہدا اے۔” گری نوں انج لگا جیویں پاپا
نے اپنے ایہناں بولاں نال کوئی جھوٹھی گواہی دتی ہووے۔
“ہُن آ وی جاؤ نا۔” سریندر لاگے بیٹھی رپی اٹھ کے کھڑی
ہو گئی۔ اک وشیش انداز وچ اپنا پرس کھولدیاں اس نے نویں
نویں نوٹاں دے بنے ہار باہر کھسکائے۔ کیمرہ کسے ہور بندے
نوں پھڑا کے چنی رپی دے برابر آ کھلویا۔ اک اک نوٹاں والا
تے اک اک پھلاں والا ہار نویں جوڑی دے گلاں 'چ پاؤندیاں
اوہناں نے سو سو روپئے دے وارنے کیتے۔ پیندی سٹے
کیمرے فلیش ہوئے۔ کئی وار اکھاں چوڑیاں کر کر لوکاں نے
اوہناں ول تکیا۔ اوہ اجے پچھانہہ ہٹے ہی سن کہ گری دی
ماسی دی کڑی تے تحصیلدار صاحب آن پہنچے۔ نویں جوڑی
دے سراں تے ہتھ رکھا کے چنی نے اپنے کیمرے نال وشیش
طور تے اوہناں دی فوٹو کھچی۔ اینے تیک گری ہوراں دے
اگے وارنے کرن والیاں دی لائن لگ چکی سی۔ نویں جوڑی
ول نوں ودھدیاں گری نوں انج محسوس ہو رہیا سی جیویں اوہ
ہنیرے 'چ قدم اٹھا رہی ہووے تے اس دے چارے پاسے اڈ
رہیاں چامچڑکاں اس دیاں اکھاں نوں پے رہیاں ہون۔ ہار پاؤن
تے وارنے کرن بعد بھرا بھرجائی نوں پیار دیندیاں اس دا گلیڈو
بھر آیا۔ اپنے آپ تے قابو پاؤندیاں اوہ اقبال نال واپس اپنی تھاں
تے مڑ آئی۔
پاپا دے کہے بول 'پرتاپ ہی سارا ایہدا اے' لوندھڑیاں
وانگ اس دے من نوں چمبڑے ہوئے سن۔ اس نے چنی ول
ویکھیا۔ پھوک جیہی وچ اوہ زیادہ ہی پھنے خاں بنیا نظر آ رہیا
سی۔ پر بیتی رات جدوں اوہناں وچکار اک بحث چھڑ پئی سی
تاں اقبال دے مقابلے چنی اس نوں بونا جیہا لگا سی۔ رات دی
روٹی کھان بعد اوہ ویڑھے 'چ بیٹھے کجھ رشتے دار بڑھیاں
نال گلیں لگے ہوئے سن۔ چنی وی اوہناں وچکار آ بیٹھا تے
شراب دے نشے وچ اپنے کینیڈا دے جیون دیاں صفتاں دے پل
بنھن لگ پیا۔ “سبھ توں وڈی بیماری تاں ایتھے بے ایمانی دی
اے۔” ادھرلے لوکاں دی حالت تے نک چاڑھدیاں اوہ بولیا سی۔
“ہُن پہلاں نالوں کجھ گھٹ گئی اے۔” اقبال نے کیہا سی۔
“کس طرحاں؟”
“بے ایمانی کرن والے کافی بندے ہن اودھر چلے گئے آ۔”
اقبال دے بولاں وچ ٹچکر سی۔
گری چنی دے تڑنگ کھاہدے چہرے نوں تاڑ گئی سی۔
صورتحال نوں ٹھیک رکھن لئی اس نے اقبال ول رہس مئی
نظراں نال تکیا سی تے “تسیں وی بس بھیڈاں 'چوں اوٹھ
پچھانن والے ای ہو۔ مینوں تاں اودھرلے بندے بڑے بھولے
لگدے اے۔” کہندیاں گل ہاسے 'چ پا دتی سی۔
اوہناں وچکار گلاں چلدیاں رہیاں سن۔ پہلاں اودھرلے تے
پھیر ادھرلے سرمائیداراں اتے کامیاں دیاں۔ “دراصل تہاڈے
اودھر کامیاں دی محنت دا صحیح مل پایا جاندے۔ پر ساڈے
ایتھے کامیاں تے کساناں دی محنت نوں کوڈیاں دے بھاء نیلام
کیتا جاندے۔” چنی راہیں کامیاں دے فرضاں بارے اٹھائی بحث
دا جواب دیندیاں اقبال بولیا سی۔
“پُترا!سچیاں گلاں نیں تیریاں۔ اپنے جٹاں نوں کوئی
پچھدے؟... مٹی پلیت اے۔” اک بڈھی مائی وچوں ہی بول پئی
سی۔
“مائی! گلاں ہی نہیں، ایہہ تاں اگلیاں نال متھا وی لا لیندا
اے۔ پچھلے سال کنکاں دے دنیں تھوڑا رولا پیا سی۔ ساڈے
علاقے دے لوک تاں کندھ وانگ ایہدے نال کھڑو گئے سی۔”
گری دی مامی نے کیہا سی۔
... تے کنک دے دناں دی گل ہن وی گری دے دماغ وچ
گھم رہی سی۔ کنک دی گہائی دوران مینہہ پے جان کارن
کساناں نوں کافی پریشانی ہوئی سی۔ اوہناں نوں کھلیاں پٹنیاں
پئیاں سن۔ چھب کھوہل کے اک اک بھری سکاؤنی پئی سی۔
ادھر بجلی وی لنگے ڈنگ آؤندی۔ کساناں نے بڑی مشکل نال
کنک، تھریشراں چیں لنگھائی۔ کھیتاں 'چوں چکی کنک منڈیاں
'چ رلن لگی۔ کنک دیاں ڈھیریاں 'چ پیر مار کے 'گلی ہے،
خراب ہو گئی ہے' کہندیاں انسپکٹر جدوں اگانہہ لنگھ جاندے
تاں کساناں نوں انج لگدا جیویں اوہناں دے اپنے سریراں چ ٹھڈ
وجے ہون۔
کسان تنظیماں ولوں حال دہائی پاؤن تے خرید شروع تاں
ہو گئی پر مل بارے کوئی نرناجنک گل نہیں سی۔ شروع شروع
وچ تاں بھاء، سرکار ولوں متھے گئے بھاء توں دو کو روپئے
ہی گھٹ لایا جاندا رہیا۔ پر بعد وچ جدوں دس توں ویہہ روپئے
پرتی کوئنٹل تک گھٹ لایا جان لگا تاں کساناں وچ روہ دی لہر
دوڑ گئی۔ علاقے دے کساناں دے اکٹھ ہوئے تے منڈیاں نوں
بائیکاٹ کرن دا فیصلہ کیتا گیا۔ باقی دے پنڈاں وچوں بھاویں
تھوڑی بہت کنک منڈی 'چ پہنچدی رہی سی پر اقبال دے پنڈوں
اک دانہ وی نہیں سی گیا۔ بائیکاٹ تڑواؤن لئی دوڑ بھج کر
رہے اچ ادھیکاریاں نے جدوں اوہناں دے پنڈ آ کے کساناں نوں
اپنی کنک منڈی 'چ لجان دی اپیل کیتی تاں اوہناں نے بے
جھجک ہو کے کہہ دتا سی، 'ماہٹر نوں پچھ لئو۔' تے اقبال دیاں
کھریاں کھریاں سن کے ادھیکاریاں دے ستیں کپڑیں اگ لگ
گئی سی۔ اندروں اندریں ٹیلیفون کھڑکے۔ نوکری وچ کجھ
کتاہیاں کرن اتے عام لوکاں نوں بھڑکاؤن دے دوش تھپ کے
اس نوں نوکری توں معطل کر دتا گیا۔ پولیس دی بدنیتی ویکھ
کے اوہ گھروں لانبھے ہو گیا۔ گری انہیں دنیں پیکیں گئی ہوئی
سی... اک رات تھکیا ٹٹیا اقبال اتھے جا پہنچیا۔ “گری! رب دے
واسطے ایہنوں کہہ دے، پھیر نہ ایتھے آوے۔ آپ تاں ایہنے
کوئی چنگا کم کرنا نہیں... نال سانوں کاہنوں پلیتھن لاؤن
ڈہے؟” اس رات پاپا دے کہے ایہہ لفظ ہُن وی گری دے کناں
وچ گونج رہے سن۔ اس نے آپ بھاویں اقبال نوں ایہہ گل نہیں
سی دسی پر دلان وچوں آئی پاپا دی آواز بیٹھک 'چ بیٹھے اقبال
دے کنیں پے گئی سی۔ سس سوہرےنال کلام کیتے بناں اوہ
تڑکے ہی اتھوں نکل ٹریا سی۔ ایہہ کیہ؟ گری نوں آس سی کہ
ایس سنکٹ دے سمیں پاپا اوہناں نوں دھرواس دیوےگا۔ اوہناں
دی مدد کرن لئی بھروسہ دوائیگا۔ اگلے دن اوہ وی اپنے گھر
نوں ٹر پئی سی۔ راہ وچ پاپا دی کہی گل اس دے دل نوں
پچھدی رہی سی، تیراں وانگ ونھدی رہی سی۔
پولیس والے اس دے سس سوہرےنوں تاں تنگ کردے ہی
سن پر اِک دن تھانیدار نے اس نوں وی الٹی جیہی گل کہہ دتی۔
گری دا خون کھول اٹھیا۔ لال پیلی ہوئی اوہ اس دے گل پے
گئی۔ تھانیدار کن جھاڑدا اپنے راہ پے گیا سی۔ گری نوں انج
لگا سی جیویں ایس گھٹنا نال اس دا کر رہیا حوصلہ دون سوایا
ہو گیا ہووے۔ اس نوں اپنا آپا پہلاں نالوں بلوان لگن لگ پیا سی۔
تے جدوں اک دن پولیس اس دے سوہرےنوں پھڑ کے لے گئی
تاں اس نے اپنے چہرے تے اداسی نہیں سی پھٹکن دتی۔ اسی
دن اقبال مجسٹریٹ ساہمنے پیش ہو گیا سی۔ مہینے بعد مساں
ہی اس دی ضمانت ہوئی۔ ایس سنکٹ بھرے سمیں دوران اس دا
پاپا تے بے جی صرف اک وار گھڑی دی گھڑی آئے سن، بس
سچے ہون لئی۔ نہ چاہندیاں ہویاں وی تحصیلدار دی مددلین لئی،
گری اپنی ماسی دی کڑی کول گئی سی۔ پر اس نے 'پولٹیکل
کیس ہے' کہندیاں سر پھیر دتا سی۔
اقبال نے اس دے پاپا نوں چٹھی لکھی سی۔ پاؤن توں پہلاں
اس نے گری کولوں پڑھائی سی۔ چٹھی دے شبد ہن وی گری
نوں یاد سن۔ اقبال نے لکھیا سی، 'پاپا جی! معطلی اتے اپنے
اتے بنے جھوٹھے کیس کارن فکرمند ضرور ہاں، پر گھبرایا
نہیں۔ بندے نوں آپنیاں تے بڑا مان ہندے، پر صحیح معنیاں وچ
کوئی اپنا ہووے تاں۔ اس رات تہاڈا وطیرہ دیکھ کے مینوں
حیرانی تاں ہوئی سی، پر بہتی نہیں۔ خدغرضی، موقع پرستی
تے پدارتھواد دی چھاں ہیٹھ ترن والے بندیاں دی نظر محدود ہو
کے رہ جاندی ہے۔ دِس حدیاں دی روشنی ول مارچ کر رہے
قافلیاں نال اوہناں دا کوئی واسطہ نہیں ہوندا... تہانوں شاید بھل
گیا ہونیں کہ معطل تسیں وی ہوئے سی۔ فرق صرف اینا ہے کہ
تسیں لوکاں اتے دیش دے چور ہون کارن ہوئے سی تے میں،
اپنے حقاں لئی لڑ رہے لوکاں دی حمایت کرن دے دوش وچ
ہویا ہاں...۔”
چٹھی توں دو ہفتے بعد ہی لال پیلا ہویا اس دا پاپا آ پہنچیا
سی۔ نویں بنائے گہنے اس نے گری اگے ایس طرحاں سٹے
سن جیویں کہہ رہیا ہووے 'تینوں شاید بھلیکھا ہونے کہ ایہ چار
ٹوماں دے کے توں میرے تے احسان کیتا سی۔ پر میرے ایہہ
نک تھلے نہیں۔ ایداں دیاں ٹوماں تاں ہُن میں اپنے پشواں دے
گلاں وچ لٹکا سکدا ہاں۔' گری نے باہوں پھڑ کے اس نوں بٹھایا
سی پر اوہ کوڑا کسیلا بولدا کھڑا کھڑا ہی مڑ گیا سی۔
اقبال تے بنیا کیس ثابت نہیں سی ہو سکیا۔ اوہ بحال ہو گیا
سی۔
کئی مہینے بیت گئے۔ رشتے داری وچ اک ویاہ سمیں اقبال
بھاویں اوہناں نال نہیں سی بھجیا، پر گری نے ماں پیو سنگ
بیٹھ کے اگلیاں پچھلیاں کئی گلاں کردیاں انج محسوس کیتا سی
کہ اوہناں دا رشتہ کسے حد تک اجے وی جڑیا ہویا سی...۔
فیر کینیڈا توں مڑ کے جدوں سریندر اس نوں ملن آیا تاں
اس نوں چاء چڑھ گیا سی۔ لاڈاں نال کھڈائے ویر نوں اپنے
ویڑھے وچ ویکھ کے اس دیاں اکھاں وچ خوشی دے ہنجو
چھلک آئے سن۔ اس نوں انج لگا سی جیویں سریندر دے آؤن
نال سوہرےگھردے وچ اس دا مان ودھیا ہووے۔ اس دے ویاہ
بارے گری نے اس توں کئی گلاں پچھیاں سن تے کجھ
صلاحاں وی دتیاں سن... سریندر دے ویاہ دیاں تیاریاں سمیں
کجھ اک کماں بابت بھاویں اس دی صلاح وی پچھی گئی پر
زیادہ پچھ رپی تے چنی دی ہوئی سی۔
لاواں توں بعد کڑیاں سریندر تے اس دی وہوٹی نوں نال
لگدے کمرے وچ لے گئیاں، رپی تے چنی وی اوہناں دے نال
ہی سن۔ جکو تکی وچ گری دے پیر وی ادھر نوں ہو ترے۔
سریندر نوں گھیر کے کڑیاں ہاسہ ٹھٹھا کرن لگ پئیاں۔ کجھ
دیر بعد تصویراں دا نواں دور شروع ہو گیا۔ پہلاں سریندر دے
سس سوہرے، سالیاں سالے ہاراں، سالیاں سانڈھوآں وغیرہ نے
نویں جوڑی نال فوٹو کھچوائیاں۔ پھیر رپی چنیی، تحصیلدار
تے اس دی پتنی تے کئی ہورناں نے۔ کافی دیر بعد رپی نے
گری تے اس دے نیانیاں نوں نویں جوڑی نال فوٹو کھچواؤن
لئی کیہا۔ اس دی روح تاں نہیں سی کردی پر بدھی ردھی بھرا
بھرجائی نال کھڑی ہو گئی۔ “ممی! پاپا دی فوٹو نہیں کھچنی؟”
اپنے اننجانے پت دے ایہناں شبداں دا اس نے کوئی جواب نہیں
سی دتا۔ پر اس دا جی کیتا سی کہ کیمرہ کلک ہون توں پہلاں
ہی اپنا مونہہ بھوا لوے۔
اکھڑے جہے من نال نیانے نال لے کے اوہ جنج گھرنج آ
پہنچی۔ ڈھانیاں 'چ بیٹھے لوکیں شراب پی رہے سن۔ اقبال اک
پاسے بیٹھا اخبار پڑھ رہیا سی۔ نیانے کاراں ول نوں چلے گئے
تے اوہ اس کول جا بیٹھی۔
لاگیاں دے سراں تے پگاں دیاں پنڈاں چکائی سریندر دا
سوہرا تے اس دے کجھ ہور رشتے دار جنج گھرنج 'چ داخل
ہوئے۔ ہراِک جانجی نوں پگ دتی جان لگی۔ شرابی ہوئے
جنیتیاں نے کڑی والیاں دیاں صفتاں دے پل بنھ دتے۔ گری نے
نشے وچ جھوم رہے پاپا ول دیکھیا، جو نال ہو کے لوکاں نوں
پگاں دعا رہیا سی۔ اس نوں انج لگا جیویں اوہ آکاش وچ اڈاریاں
لگا رہیا ہووے۔ اک پگ اقبال نوں وی دتی گئی۔
“ایہہ شاید تہاڈا جوائی اے؟” سریندر دے سوہرےنے اس
دے پاپا نوں اک پاسے کر کے کیہا۔
“ہاں جی، وڈا جوائی اے۔” نشے وچ ہون کارن اس دے پاپا
دے بول ذرا اُچے سن۔
“دیکھو! تہاڈے چھوٹے پروہنے، چنی نال تاں ساڈا بڑا پیار
اے۔ پرانی رشتے داری وی اے۔ اوہنوں تاں اسیں مننا ای ایں۔
ایداں کردے ہاں ایہنوں وی مندی پا دیندے آں۔”
“دیکھ لئو... ویسے جے میری صلاح منو تاں ایہنوں رہن
ای دیو۔ چنی نوں ضرور پاؤ۔” گری اچھوپلے پیریں اوہناں دے
ہور لاگے ہو گئی سی۔ اس نوں ماسڑ تے پیو وچکار ہو رہیاں
گلاں صاف سنائی دے رہیاں سن۔
“کیوں؟ ایہہ وی آخر تہاڈا جوائی اے۔”
“ہے تاں جوائی، پر ایہنوں اپنی اوقات دا نہیں پتہ۔”پاپا دا
مونہہ بھاویں دوجے پاسے سی پر اس دا اک اک بول گری دے
متھے وچ زور نال ہٹ کیتی گئی لکڑ دی گیند وانگ وجا۔ اس
دا دل تیزی نال دھڑکن لگ پیا۔ اس نوں گھمیٹنی جیہی آئی تے
اوہ مساں ہی ڈگدی ڈگدی بچی۔ اس نوں اپنا آپا جنج گھرنج
وچلے شرینہ دے درخت نال لٹک رہیاں سکیاں تے تڑک کے
دو پھاڑ ہوئیاں پھلیاں ورگا لگا، جیہناں دا ٹاہناں نال کوئی
سنبندھ نہیں سی جاپ رہیا، ایویں بے ارتھ جہیاں ہوا وچ لٹک
رہیاں سن۔
جنیت دُپہر دی روٹی لئی تر پئی۔ گبھروآں نے بھنگڑا پاؤنا
شروع کر دتا۔
گری دیاں اکھاں وچوں ہنجو وہ رہے سن۔ “کیوں اپنے آپ
نوں کھپائی جانی ایں؟” اس دا ہتھ اپنے ہتھاں وچ لیندیاں اقبال
نے کیہا۔ گری ٹٹ کے اقبال دے گل آ لگی... “چلو چلیے۔” دل
کجھ ہلکا ہون تے اپنیاں لال اکھاں اقبال ول اٹھاندیاں اوہ بولی۔
“ایدھر نہیں، اپنے پنڈ نوں۔” روٹی کھان تری جا رہی
جنیت ول نوں پٹے اقبال دے قدماں نوں گری نے انج روک لیا
جیویں اوہ غلطی نال کسے ڈمھ وچ ڈگن لگا ہووے۔
“گری! سوچ لے۔” اوہ ٹھرمھے نال بولیا۔
“بہت سوچ لیا...۔” تے اوہ کاہلے قدمیں، جنیت نال ٹرے جا
رہے نیانیاں نوں پھڑ لیائی۔
بھنگڑا پے رہیا سی۔ لوکیں سریندر توں روپیئے وار وار
واجے والیاں ول سٹ رہے سن۔ کسے نوں اک دوجے دی سدھ
نہیں سی۔ ہر اک اپنی مستی وچ جھوم رہیا سی۔
جنیت دے کولوں دی لنگھدیاں گری، اقبال تے اوہناں دے
نیانے اک ہور رستے ول مڑ گئے۔ گری نوں انج لگ رہیا سی
جیویں اس دے پٹے جا رہے اک اک قدم نال اس دا بہت کجھ
وسردا جا رہیا ہووے۔ ٹٹ رہیاں تنداں اس اندر دھوہ پا رہیاں
سن... اس نے اقبال ول تکیا۔ اس دے چہرے تے درڑتا دے
چنہ نظر آ رہے سن۔ نیانے حیران ہوئے کدی اقبال ول تے کدی
گری ول ویکھ رہے سن۔ اپنے نال ٹُرے جا رہے ایس نکے
جہے قافلے ول ویکھدیاں گری نوں انج محسوس ہویا کہ بھاویں
اس دا کافی کجھ وسر رہیا سی پر بہت کجھ اوس دے کول سی،
اوس دے نال سی۔
(اُلتھا:
ایم آصف)
