شریفن سعادت حسن منٹو
جدوں قاسم نے اپنے گھر دا دروازہ کھولھیا تاں اس نوں صرف گولی دے ساڑ دا احساس سی جو اس دی سجی پنجنی وچ کھبھ گئی سی، پر اندر جا جدوں اس اپنی بیوی دی لوتھ دیکھی تاں اس دیاں اکھاں وچ خون اتر آیا۔ شاید اوہ لکڑاں پاڑن والا گنڈاسا چکّ باہر نکل قتل عام دا بازار گرم کر دندا، پر اس نوں اپنی بیٹی شریفن دا خیال آ گیا۔
"شریفن… شریفن…!" اس اچی اچی واجاں مارنیاں شروع کر دتیاں۔
ساہمنے ورانڈے دے دوویں دروازے بند سن۔ قاسم نے سوچیا، شاید اوہ ڈر دے مارے اندر لک گئی ہے، اوہ اودھر ودھیا تے دروازے نال منہ لا اس نے کیہا،
"شریفن، شریفن… میں ہاں، تیرا باپ۔" پر اندروں کوئی جواب نہ آیا۔
قاسم نے دوہاں ہتھاں نال دروازے نوں دھکہ دتا جو اک دم کھلھیا اتے اوہ مودھے منہ ڈگّ پیا، سمبھل کے جدوں اس اٹھنا چاہیا تاں اس نوں محسوس ہویا کہ اس کسے…۔
قاسم چیک کے اٹھ بیٹھا۔
اک گز دے فاصلے اتے کسے جوان کڑی دی لاش پئی سی، ننگی، بالکل ننگی، گورا گورا جسم، چھت ولّ اٹھیاں ہوئیاں چھوٹیاں چھوٹیاں چھاتیاں…۔
اک دم قاسم دا سارا وجود ہلّ گیا، اس دیاں گہرائییاں وچوں اک اسماناں نوں چیرن والی چیک اٹھی پر اس دے بلھ اس طرحاں زور نال چپکے سن کہ باہر نہ نکل سکی۔ اس دیاں اکھاں آپے میٹیاں گئیاں سن، پھر وی اس نے دوویں ہتھیں اپنا چہرہ ڈھک لیا۔ مری جہی آواز اس دے مونہوں نکلی،
"شریفن…۔" اتے اس اکھاں بند کری ایدھر ادھر ہتھ مار کپڑے چکّ شریفن دی لاش اتے سٹّ دتے، اتے ایہہ دیکھے بناں باہر نکل گیا کہ کپڑے لاش اتے پئے وی ہن جاں نہیں…؟
باہر آ اس اپنی بیوی دی لاش وی دیکھی، انجھ بھاویں، اس نوں نظر ہی نہ آئی ہووے، اس لئی کہ اس دیاں اکھاں شریفن دی ننگی لاش نال بھریاں ہوئیاں سن۔ اس کھونجے پیا لکڑاں پاڑن والا گنڈاسا چکیا اتے گھروں باہر نکل گیا۔
قاسم دی سجی پنجنی وچ گولی کھبھی ہوئی سی، جس دا احساس گھر اندر وڑدیاں ہی اس دے دلو-دماغ وچوں اڈ گیا سی کیونکہ اس دی وفادار پیاری بیوی ہلاک ہو چکی سی۔ ہن ایہہ صدمہ وی اس دے ذہن دے کسے کونے وچ موجود نہیں سی، وار وار اس دیاں اکھاں ساہمنے اکو تصویر آؤندی، شریفن دی، ننگی شریفن دی اتے اوہ نیزے دی نوک بن بن اس دیاں اکھاں نوں چیردی ہوئی اس دی روح نوں پاڑ گئی۔
گنڈاسا ہتھ وچ لئی قاسم سنسان بازاراں وچ ابلدے لاوے وانگ وہندا جا رہا سی۔
چونک کول اس دی مٹھبھیڑ اک سکھ نال ہو گئی – سکھ تکڑا جوان سی، پر قاسم نے کجھ اجیہے ڈھنگ نال حملہ کیتا اتے تکڑا ہتھ ماریا کہ سکھ ڈاڈھے جھکھڑ وچ اکھڑے درخت وانگ زمین اتے ڈگ گیا۔
قاسم دیاں رگاں وچ خون ہور ودھیرے بھکھ گیا اتے وجن لگا تڑ-تڑ-تڑ-تڑ، جویں جوش کھاندے تیل اتے پانی دا حلقہ جیہا چھٹا پے گیا ہووے۔
دور سڑک دے اس پار، اس نوں کجھ آدمی نظر آئے۔ تیر وانگ اوہ اوہناں ولّ ودھیا۔ اس نوں دیکھ اوہناں لوکاں 'ہر-ہر مہاں دیوَ' دے نعرے لائے۔ قاسم نے جواب وچ نعرہ لاؤن دی تھاں اوہناں نوں ماں-بھین دیاں موٹیاں موٹیاں گالھاں کڈھیاں اتے گنڈاسا چکی اوہناں لوکاں وچ گھس گیا۔
منٹو منٹی تنّ لاشاں سڑک اتے تڑف رہیاں سن، جو بچے اوہ بھجّ گئے، پر قاسم دا گنڈاسا دیر تک ہوا وچ چلدا رہا۔ اصل وچ اس دیاں اکھاں بند سن، گنڈاسا گھماؤندا-گھماؤندا اوہ اک لوتھ نال ٹکرایا تے ڈگّ پیا۔ اس نے سوچیا شاید اسنوں ڈیگ لیا گیا ہے، پھر اس نے گالھاں کڈھ چیکھنا شروع کر دتا، "مار دے مینوں، مار دے مینوں…۔"
جدوں کوئی ہتھ اس دی دھون اتے محسوس نہ ہویا اتے کوئی ضرب اس دے سریر اتے نہ پئی تاں اس اپنیاں اکھاں کھولھ دتیاں۔ اس دیکھیا کہ سڑک اتے تنّ لاشاں اتے اس دے اپنے توں علاوہ ہور کوئی وی اتھے نہیں سی۔
اک پل لئی قاسم نوں مایوسی ہوئی، شاید اوہ مر جانا چاہندا سی، پر اک دم شریفن، ننگی شریفن دی تصویر اس دیاں اکھاں وچ پگھلے ہوئے شیشے وانگ اتر گئی اتے اس دے وجود نوں بارود دا بلدا ہویا پلیتا بناء گئی۔ اوہ فوراً اٹھیا، گنڈاسا ہتھ وچ لیا اتے کھولدے لاوے وانگ سڑک اتے وہن لگا۔
جنے بازار قاسم نے طے کیتے، سبھ دے سبھ خالی سن۔
اک گلی وچ اوہ وڑیا، پر اس وچ سبھ مسلمان سن۔ اس نوں بہت کوفت ہوئی، اس اپنے لاوے دا رکھ دوجے پاسے پھیر لیا۔
اک بازار وچ پہنچ اس گنڈاسا اچا کیتا، ہوا وچ لہرایا اتے ماں-بھین دیاں گالھاں کڈھنیاں شروع کر دتیاں، جھٹّ اس نوں بہت ہی تکلیفدیہ احساس ہویا کہ اجے تک اوہ ماں-بھین دیاں گالھاں ہی کڈھ رہا ہے، فوراً کڑی دیاں گالھاں کڈھنیاں شروع کر دتیاں اتے اجہیاں جنیاں گالھاں اس نوں یاد سن، ساریاں دیاں ساریاں اک ہی ساہ وچ الٹی کر دتیاں، پھر وی اس دی تسلی نہ ہوئی۔
جھنجلا کے اوہ اک مکان ولّ ہویا جس دے دروازے اپر ہندی وچ کجھ لکھیا سی۔
دروازہ اندروں بند سی۔ قاسم نے پاگلاں وانگ گنڈاسا چلاؤنا شروکر دتا۔ کجھ ہی چر وچ دوویں کواڑ ٹوٹا ٹوٹا ہو گئے۔
اوہ اندر وڑیا۔ نکا جیہا گھر سی۔
اس اپنے سکے ہوئے حلق اتے زور پا پھر گالھاں کڈھنیاں شروع کر دتیاں اتے چیکھیا، "باہر نکلو…، باہر نکلو…۔"
ساہمنے ورانڈے دے دروازے وچ چر چر ہوئی۔
قاسم اپنے سکے ہوئے حلق اتے زور پائی گالھاں کڈھی گیا۔
دروازہ کھلھیا اتے اک کڑی سامھنے سی۔
قاسم دے بلھ چپک گئے، پھر اس غرض کے پچھیا، "کون ہے توں…؟"
کڑی نے خشک بلھاں اتے جیبھ پھیری اتے جواب دتا، "ہندو…۔"
قاسم تن کے کھڑھا ہو گیا۔ انگیاریاں بھریاں اکھاں نال اس کڑی نوں تکیا، جس دی عمر چوداں جاں پندراں سالاں دی سی۔ اس ہتھوں گنڈاسا سٹّ دتا، پھر اوہ باز وانگ جھپٹیا اتے کڑی نوں دھکیل اندر لے گیا۔ اس دوہاں ہتھاں نال کڑی دے کپڑے پاڑنے شروع کر دتے۔
تقریباً ادھا گھنٹہ قاسم اپنا بدلہ لین وچ رجھیا رہا، کڑی کوئی ورودھ نہ کیتا، اس لئی کہ اوہ فرش اتے ڈگدیاں ہی بے ہوش ہو گئی سی۔
جدوں قاسم اکھاں کھولھیاں تاں اس دیکھیا کہ اس دے دوویں ہتھ کڑی دی دھون وچ دھسے ہوئے ہن۔ اک جھٹکے نال ہتھ پرے ہٹاء اوہ اٹھیا، اس اک نظر کڑی ولّ دیکھیا کہ… کہ اس دی ہور تسلی ہو سکے۔
اک گز دے فاصلے اتے اک جوان کڑی دی لوتھ پئی سی، ننگی، بالکل ننگی، گورا گورا جسم، چھت ولّ اٹھیاں ہوئیاں چھوٹیاں چھوٹیاں چھاتیاں۔
قاسم دیاں اکھاں اک دم میٹیاں گئیاں، دوئے ہتھیں اس اپنا چہرہ ڈھک لیا، گرم گرم پسینہ برف ہو گیا اتے اس دیاں رگاں وچ کھولدا لاواں پتھر وانگ جمنا شروع ہو گیا۔
تھوڑھے چر پچھوں اک ہتھیاربند آدمی مکان وچ وڑیا۔ اس دیکھیا کہ کوئی شخص اکھاں بند کری، لرزدے ہتھاں نال فرش اتے پئی کسے چیز اتے کمبل پا رہا ہے۔ اس غرض کے پچھیا، "کون ہیں توں اوئے؟"
قاسم چونکیا، اس دیا اکھاں کھلھ گئیاں، پر اس نوں کجھ نظر نہ آیا۔
ہتھیاربند آدمی چیکھیا، "قاسم…"
قاسم اک وار پھر چونکیا، اس اپنے توں دور کھڑے آدمی نوں پچھانن دی کوشش کیتی پر اس دیاں اکھاں نے اس دی مدد نہ کیتی۔
ہتھیاربند آدمی نے گھبراؤندیاں پچھیا، "کی کر رہا ہیں توں اتھے…؟"
قاسم لرزدے ہتھاں نال فرش اتے پئی اتے کمبل نال ڈھکی چیز ولّ اشارہ کیتا اتے کھوکھلی آواز وچ صرف اینا کیہا، "شریفن…۔"
ہتھیاربند آدمی نے جلدی اگے ودھ کے کمبل ہٹایا۔ ننگی لاش دیکھ پہلاں اوہ کمبیا، پھر اک دم اس اپنیاں اکھاں میٹ لئیاں ۔ تلوار اس دے ہتھوں ڈگّ پئی، پھر اوہ اکھاں اتے ہتھ رکھ "بملا، بملا…" کہندا لڑکھڑاؤندے پیریں باہر نکل گیا۔
(انوواد: پونم)
