شرط اینتن چیخو
سردیاں دی اس گھور ہنھیری رات وچّ اک بڈھا ساہوکار اپنے ادھئن کمرے وچّ چہلکدمی کر رہا سی ۔ اسنوں یاد آ رہی سی 15 سال پہلاں دی شرد پورنماشی دی اوہ رات جدوں اسنے اک دعوت دتی سی ۔ اس پارٹی وچّ کئی ودوان ویکتی آئے ہوئے سن اتے بہت روچک گل بات چل رہی سی ۔ اتے چلدے چلدے گلّ موت دی سجا تے آ گئی ۔ مہماناں وچّ کئی ودوان ویکتی
اتے سمپادک وی سن جو موت دی سجا دے ورودھ سن اتے مندے سن کہ ایہہ پرتھا ختم ہو جانی چاہیدی کیونکہ اوہ سبھیاچارک سماج لئی اشوبھنی اتے نیتی-ورودھ ہے ۔ اوہناں وچوں کجھ لوکاں دا کہنا سی کہ موت دی سجا دی تھاں عمر قید ہونی چاہیدی ہے ۔
میزبان نے کیہا میں اس نال اسہمت ہاں ۔ انج نہ تاں مینوں موت دی سجا دا ہی انوبھوَ ہے اتے نہ ہی میں عمر قید دے بارے وچّ ہی کجھ جاندا ہاں ۔ پر میرے وچار وچّ موت دی سجا عمر قید نالوں زیادہ نیتک اتے مانوی ہے ۔ پھانسی نال تاں ملزم دی تتکال موت ہو جاندی ہے پر عمر قید دی سزا تاں ہولی-ہولی تڑپا تڑپا کے جان لیندی ہے ۔ ہن دسو کس نوں زیادہ دیالو اتے مانوی کیہا جاویگا ؟ جو کجھ ہی پلاں وچّ اکو جھٹکے جیون ختم کر دیوے جاں ہولی – ہولی ترسا ترسا کے مارے ؟
اک مہمان بولیا دونھوں ہی نیتی-ورودھ ہن کیونکہ مقصد تاں دونھوں دا اک ہی ہے جیون نوں ختم کر دینا اتے سرکار ربّ تاں ہے نہیں ۔ اوہنوں ایہہ ادھیکار نہیں ہونا چاہیدا کہ اوہ اوہ چیز لے سکے جسنوں واپس نہیں کر سکدی ۔
اتھے ہی اوہناں مہماناں وچّ اک پنجھی سال دا جوان وکیل وی سی ۔ اسدی رائے پچھے جان تے اوہ کہن لگا، “موت دی سجا جاں عمر قید دونھوں ہی نیتی-ورودھ ہن ۔ پر جیکر مینوں دوناں وچوں اک نوں چنن دا اوسر ملے تاں میں تاں جیؤندے جی سزا ہی نوں چاہانگا ۔ نہ جین نالوں تاں کسے طرحاں دا وی جیون ہووے اسنوں ہی میں بہتر سمجھاگا ۔”
اس پر کافی جوشیلی بحث چھڑ گئی ۔ اوہ ساہوکار مہاجن جو کہ میزبان سی اتے اس سمیں جوان سی اتے اتیئنت ادھیر سبھا دا سی اکدم غصے وچّ آ گیا ۔ اسنے اپنے ہتھ دی مٹھی نوں زور نال میز تے ماریا اتے چیخ کے کہن لگا، "توں جھوٹھ بول رہا ہیں ۔ میں شرط لا کے کہہ سکدا ہاں کہ توں اس پرکار قید وچّ پنج سال وی نہیں رہِ سکینگا ۔”
اس تے جوان وکیل بولیا ، “جیکر تسیں شرط لاؤندے ہو تاں میں وی شرطیہ کہندا ہاں کہ پنج تاں کی میں پندراں سال رہِ کے دکھا سکدا ہاں ۔ بولو کی شرط ہے ؟”
“پندراں سال ۔ مینوں منظور ہے ۔ میں دو کروڑ روپئے داء تے لاؤندا ہاں ۔”
“گلّ پکی ہوئی ۔ تسیں دو کروڑ روپئے لگا رہے ہو اتے میں پندراں سال دی اپنی آزادی نوں داء تے لا رہا ہاں ۔ ہن تسیں مکر نہیں سکدے ۔” جوان وکیل نے کیہا ۔
اس پرکار ایہہ بے ہودہ اوٹپٹانگ شرط لگّ گئی ۔ اس ساہوکار دے کول اس سمیں کئی کروڑ روپئے سن جنہاں دے زور تے اوہ گھمنڈ وچّ پھلیا نہیں سماؤندا سی ۔ اوہ کافی بگڑیا ہویا اتے سنکی قسم دا آدمی سی ۔ کھانا کھاندے سمیں اوہ اس جوان وکیل نوں مذاق وچّ کہن لگا، "اوئے ،ہن وی سماں ہے سمبھل جا۔ مینرے لئی تاں دو کروڑ روپئے کجھ وی نہیں ہے ۔ پر تہاڈے لئی اپنے جیون دے تنّ جاں چار سبھ توں قیمتی سال گوا لینا بہت وڈی چیز ہے ۔ مے تنّ جاں چار سال اس لئی کہہ رہا ہاں کہ مینوں پورا وشواس ہے کہ اس توں زیادہ توں رہِ ہی نہی سکینگا ۔ ایہہ وی مت بھلّ کہ اپنی اچھا اتے بندھن وچّ بڑا انتر ہے ۔ جدوں ایہہ وچار تیرے من وچّ آویگا کہ تسیں جدوں چاہو مکتی پا سکدے ہو تاں اوہ تہاڈے جیل دے جیون نوں پوری طرحاں جہنم بنا دیویگا ۔ مینوں تاں تیرے تے بڑا ترس آ رہا ہے ۔”
تے اج اوہ ساہوکار بیتے دناں دیاں اوہ گلاں یاد کر رہا سی ۔ اسنے اپنے آپ نوں پچھیا، "میں کیوں اجیہی شرط لگائی سی ؟ اس نال کس نوں فائدہ ہویا ؟ اس وکیل نے تاں اپنے جیون دے 15 مہتوپورن سال نشٹ کر دتے اتے میں اپنے دو کروڑ روپئے گوا لئے۔ کی اس نال لوک ایہہ منّ لینگے کہ موت دی سجا نالوں عمر قید بہتر ہے جاں نہیں ؟ ایہہ سبھ بکواس ہے ۔ میرے اندر تاں ایہہ اک امیر آدمی دی سنک سی اتے اس وکیل لئی ایہہ امیر ہون دی انی لالسا ۔”
اسنوں ایہہ وی یاد آیا کہ اس پارٹی دے بعد ایہہ طے ہویا سی کہ اوہ وکیل اپنے سزا دے دن سخت نگرانی تحت اس ساہوکار دے بغیچے والے حصے وچّ کٹیگا ۔ ایہہ وی طے ہو گیا سی کہ جدوں تکّ اوہ اس جیل وچّ ہے اوہ کسے نال وی نہی مل سکیگا نہ ہی کسے نال گلّ ہی کر سکیگا ۔ اسنوں کوئی اخبار وی نہیں ملنگے اتے نہ ہی کوئی چٹھی پتر ۔ ہاں اسنوں کوئی سنگیت ساز دتا جا سکدا ہے ۔ پڑھن لئی اس نوں کتاباں مل جانگیاں اتے اوہ پتر وی لکھ سکیگا ۔ شراب پی سکدا ہے اتے دھومرپان وی کر سکدا ہے ۔ ایہہ سہمتی ہو گئی کہ باہر دی دنیاں نال سمپرک لئی اوہ کیول اتھے بنی ہوئی کھڑکی وچوں چپچاپ اپنے لکھتی نوٹ بھیج سکیگا ۔ ہر لوڑ دی چیز جویں کتاباں سنگیت شراب آدی اوہ جنی چاہے اسی کھڑکی وچوں لے سکدا ہے ۔ ایگریمینٹ وچّ ہر چھوٹی توں چھوٹی گلّ نوں دھیان وچّ رکھیا گیا سی ۔ اس کارن اوہ سزا اکدم کال کوٹھری دے سامان ہو گئی سی اتے اس وچّ اس وکیل نے 14 نومبر 1870 دے 12 وجے رات توں 14 نومبر 1885 دی رات نوں باراں وجے تکّ پورے پندراں سال رہنا سی ۔ اس وچّ کسے وی پرکار دی وی کمی ہون نال چاہے اوہ دو منٹ دی وی ہووے ساہوکار دو کروڑ روپئے دین دے فرض توں آزاد کر دتا جاویگا ۔
اس سزا دے پہلے سال ، جتھوں تکّ اسدیاں لکھیاں پرچیاں توں پتہ لگیا ہے ، اسنے اکل اتے اکیواں محسوس کیتا ۔ رات دن اس دے ونگ وچوں پیانو دیاں آوازاں آؤندیاں سن ۔ اسنے شراب اتے تمباکو تیاگ دتے اتے لکھیا کہ ایہہ وستاں اسدیاں واسناواں نوں جاگرت کردیاں ہن اتے ایہہ اچھاواں اتے واسناواں ہی تاں اک بندی دیاں مکھ دسمن ہندیاں ہن ۔ اکلے ودھیا شراب پین وچّ وی کوئی مزہ نہیں ۔ سگرٹ نال کمرے وچّ دھوآں پھیل جاندا ہے اتے اتھے دا ماحول دوست ہو جاندا ہے ۔ پہلے سال اس نے ہلکیاں پھلکیاں کتاباں پڑھیاں جہناں وچّ زیادہتر سکھانتک ،کام اتیجک ، جرم – سبندھی جاں اسے طرحاں دے ناول سن ۔
دوجے سال وچّ پیانو بجنا بند ہو گیا اتے بندی نے زیادہتر اتم اتے شاستری ساہت وچّ رچی لئی ۔ پنجویں سال وچّ پھر سنگیت سنیا جان لگا اتے شراب دی وی منگ آئی ۔ کھڑکی توں جھاک کے ویکھیا گیا کہ اوہ زیادہتر کھان پین اتے سون وچّ ہی اپنا سماں گزاردا رہا ۔ اکثر اوہ انگڑائیاں لیندا ویکھیا گیا اتے کدے کدے اپنے آپ نال غصے وچّ بولدا رہندا ۔ پڑھنا وی اسدا بہت گھٹّ ہو گیا سی ۔ کدے کدے رات نوں لکھن بیٹھ جاندا اتے بہت دیر تکّ لکھدا رہندا اتے سویرے نوں اوہ سبھ لکھیا ہویا پاڑ کے سٹّ دندا ۔ کئی وار اوہنوں روندے ہوئے وی ویکھیا گیا سی ۔
اور چھویں سال دے انت وچّ اوہ بھاشا ،ساہت ،درشن شاستر اتے اتہاس وچّ رچی لین لگ پیا سی ۔ اوہ بہت تیزی نال پڑھدا رہا اتے اتھے تکّ کہ ساہوکار نوں اسدی کتاباں دی منگ نوں پورا کرنا اوکھا ہو گیا ۔ چار وشیاں وچّ اسدی منگ تے گھٹّ توں گھٹّ چھ سو کتاباں پہنچائیاں گئیاں ۔ اس منگ دے دوران اسنے ساہوکار نوں لکھیا ،’میرے پیارے جیلر ، میں ایہہ پتر چھ بھاشاواں وچّ لکھ رہا ہاں ۔ اس نوں وکھ وکھ وشیشگیاتیاں نوں دکھا کے اوہناں دی رائے لوو اتے جیکر اس وچّ اک وی غلطی نہ ہووے تاں اپنے بغیچے وچّ بندوق چلا دینی جس نال مینوں ایہہ گیات ہو جاوے کہ میری محنت بے کار نہی گئی ہے ۔ سبھناں دیساں اتے سبھناں سمیاں دے پرتبھاشیل لوک اپنیاں اپنیاں بھاشاواں وچّ لکھ گئے ہن ۔ پر اوہناں سبھناں وچّ اوہی جوتی جگمگاؤندی ہے ۔ کاش ! تسی میری اس سورگی خوشی نوں جو مینوں اس سمیں مل رہی ہے سمجھ سکو ۔ قیدی دی اچھا پوری کیتی گئی اتے ساہوکار دے آدیش تے بغیچے وچّ دو گولیاں داغیاں گئیاں ۔
دس سال دے بعد اوہ بندی اپنی میز دے ساہمنے جڑھ دشا وچّ بیٹھا بیٹھا کیول بائیبل دا نیو ٹیسٹامینٹ پڑھدا رہندا ۔ ساہوکار نوں ایہہ بڑا عجیب لگا کہ جدوں اسنے چار سالاں وچّ 600 ودوتا پورن کتاباں نوں پڑھ کے اوہناں پر پوری طرحاں کوشلتا پراپت کر لئی سی تاں کویں اوہ سال بھر تکّ نیو ٹیسٹامینٹ ہی پڑھدا رہا ہے جو کہ چھوٹی جہی کتاب ہے ۔ اس وچّ اسنے کی ویکھیا ؟ نیو ٹیسٹامینٹ دے بعد اسنے دھرماں دا اتہاس اتے برہم – ودیا دا ادھئن شروع کیتا ۔
اپنی سزا دے انتم دو سالاں وچّ اسنے غیر-معمولی طور تے جو کجھ وی اسدی سمجھ وچّ آیا اندھادھند پڑھیا ۔ پہلاں تاں اسنے قدرتی وگیان وچّ دھیان لگایا ۔ اسدے بعد بائرن اتے شیکسپیئر نوں پڑھیا ۔ پھر اسدے کولوں اجیہی منگ وی آئی جدوں اوہنے اکو سمیں رسائن شاستر اتے چکتسا شاستر ، اک ناول اتے فلاسفی اتے تھیالوجی تے وویچنا اسدیاں منگاں وچّ شامل سی ۔ اجیہا لگّ رہا سی جویں اوہ کسے ساگر وچّ تیردا جا رہا ہے اتے اسدے چارے پاسے اسدے برباد جہاز ملبہ بکھریا ہویا ہے اتے اوہ اپنا جیون بچاؤن لئی ہاپھلیاں وانگ بعد کدے کسے مستول نوں پھڑھن دا یتن کردا ہے تے جھٹّ اوہنوں چھڈّ کے دوجے ولّ اؤہلدا ہے ۔
ایہہ سبھ کجھ ساہوکار دے چیتے وچّ چل رہا سی اتے اوہ سوچ رہا سی کہ کلّ اوہ دن وی آ رہا ہے جدوں اقرارنامے دے مطابق قیدی نوں اسدی مکتی مل جاوے گی اتے مینوں دو کروڑ روپئے دینے پینگے ۔ اتے جیکر مینوں ایہہ سبھ دینا پے گیا تدّ میں تاں کنگال ہو جاواںگا ۔
پندراں سال پہلاں جدوں ایہہ شرط لائی گئی سی ادوں تاں اس ساہوکار دے کول بے حساب دولت سی ۔ پر اوہ سبھ دھن تاں اسنے سٹے اتے جوئے وچّ گوا دتا ۔ جس بھیڑی عادت نوں اوہ چھڈّ ہی نہی سکیا اتے اسدا سارا کم-کاج نشٹ ہو گیا ۔ اپنے دھن دے نشے وچّ چور اوہ ہنکاری ساہوکار ہن سدھارن شرینی وچّ آ گیا سی جو کہ چھوٹے توں چھوٹے گھاٹے نوں وی برداشت نہی سی کر سکدا اتے گھبرا جاندا سی ۔
اپنا سر پھڑ کے اوہ سوچن لگا میں کی بے وقوفی کیتی سی اس سمیں ؟ اتے اوہ بے وقوف وکیل جیل وچّ مریا وی تاں نہیں ۔ اوہ تاں کیول چالھی سال دا ہی ہے اتے ہن اوہ میرے توں پائی پائی حساب لویگا اتے میرے اس دھن پر عیش کریگا، ویاہ کرکے مزے لٹیگا، سٹہ کھیلیگا اتے میں اسدے ساہمنے منگتا بن کے اسدیاں ٹچراں سننیاں پیا کرنگیاں کہ مینوں ایہہ مزے توں ہی دتے ہن اتے ایہناں واسطے میں تہاڈا اہسانمند ہاں ۔ میں تہاڈی کی مدد کر سکدا ہاں ؟ نہیں ! ایہہ گلّ میں کویں جر سکانگا ؟ اس زلت توں چھٹکارا پاؤن لئی قیدی نوں مرنا ہی پویگا ۔
گھڑی نے تنّ بجائے سن ۔ ساہوکار نے بڑک لئی ۔ باقی گھر دے سبھ لوک سوں رہے سن ۔ سارا ماحول سنسان سی علاوہ رخاں دی ساں ساں دی آواز دے ۔ بناں کوئی آواز کیتے اسنے اپنی تجوری وچوں اوہ چابی کڈھی جسدے نال اس قیدی دا کمرہ پندراں سال پہلاں بند کیتا گیا سی ۔ اسدے بعد اوہ اپنا اوورکوٹ پہن کے اپنے گھر توں باہر نکلیا ۔ بغیچے وچّ بہت ٹھنڈ سی اتے باہر گھٹاٹوپ اندھکار سی ۔ مینہہ وی پے رہا سی ۔ تیزی نال ہوا وچّ رخ جھوم رہے سن ۔ کجھ وی دکھائی نہیں دے رہا سی اتے اوہ ٹٹولدے ٹٹولدے بندیخانے تکّ اپڑیا ۔ اتھے اسنے چونکیدار نوں دو آوازاں ماریاں پر کوئی جواب نہیں ملیا ۔ سپشٹ سی کہ چونکیدار نے خراب موسم دے کارن کسے نگھی تھاں پناہ لے لئی ہونی ہے اتے ہن رسوئی جاں گرین ہاؤس وچّ گھوک ستا ہونا ہے ۔
ساہوکار نے سوچیا ،’ جیکر میرے اپنے ارادے نوں نیپرے چاڑھن دی ہمت ہوئی تاں اس سارے معاملے وچّ پہلا شک تاں چونکیدار پر ہی جاویگا ۔’
ہنیرے وچّ اسنے پوڑیاں ٹولھیاں اتے پھر دروازہ تے اوہ لاجّ دی اینٹری وچّ وڑ گیا ۔ اسدے بعد اوہ اک گلیارے وچوں ہوکے بندیخانے دے دوار تکّ اپڑیا اتے اتھے جاکے اپنی ماچس دی سیخ بالی ۔ اسنے ویکھیا کہ تالے تے لگی ہوئی سیل ٹھیک طرحاں سرکھات ہے ۔ ماچس بجھ جان دے بعد اسنے کمبدے اتے گھبراؤندے ہوئے کھڑکی وچّ جھاکیا اتے ویکھیا کہ قیدی دے کمرے وچّ اک مومبتی جل رہی سی جس نال ہلکی ہلکی روشنی سی ۔ قیدی اپنی میز دے ساہمنے بیٹھا سی اتے اسدی پٹھّ ،اسدے ہتھ اتے وال دکھائی دے رہے سن ۔ اسدے کول میز اتے اتے دو کرسیاں اتے منجی اتے کھلھیاں کتاباں بکھریاں پئیاں سن ۔
پنج منٹ گزر گئے اتے اس وچّ وچّ قیدی اک وار وی نہیں ہلیا ۔ 15 سال دی سزا نے اسنوں بناں ہلے جلے بیٹھا رہنا سکھا دتا سی ۔ ساہوکار نے کھڑکی تے کھٹ کھٹ آوج کیتی پر پھر وی قیدی نے کوئی حرکت نہی کیتی ۔ تدّ اس ساہوکار نے بہت ساودھانی نال اسدے دروازے دی سیل توڑی اتے تالے وچّ اپنی چابی پائی ۔ تالے وچّ جنگ لگا ہویا سی پر کجھ زور لاؤن نال اوہ چرر چرر دی آواز کردے ہوئے کھل گیا تے بوہا چرمرایا ۔ ساہوکار دا خیال سی کہ اس دے بعد قدماں دی اتے چونکن دی آواز سنائی دیویگی ۔تنّ منٹ بیت گئے پر سبھ کجھ انج دا انج شانت رہا ۔ پھر کجھ دیر رکّ کے اوہ کمرے وچّ گھسیا ۔
اسنے ویکھیا کہ کرسی تے میز دے ساہمنے جو مانوی شکل بیٹھی سی اوہ کیول اک پنجر ماتر ہی سی جس نوں کھلّ نال ڈھکیا ہویا ہووے ۔ اسدے وال عورتاں ورگے لمبے سن گھنگرالیاں زلفاں اتے منہ تے لمی بھرویں داڑھی سی ۔اوہدا چہرہ پیلا زرد سی جس وچوں مٹمیلی جھلک ماردی سی ۔اوہدیاں گلھاں چبیاں سن ۔ اوہدی ڈھوہی لمی اتے پتلی سی اتے اسدے ہتھ، جنہاں دے سہارے اوہنے اپنا سر ٹکایا ہویا سی ، سکڑ ڈکیاں ورگے سن تے اوہناں نوں ویکھ کے ڈر لگدا سی ۔ اوہدے والاں وچّ چاندی رنگے دھولے واہوا جھاتیاں مارن لگّ پئے سن ۔ اسدا مریئل اتے بڑیاں ورگا چہرہ ویکھ کے کسے نوں وشواس ہی نہیں ہو سکدا سی کہ اوہ کیول چالھی سال دا سی ۔ اوہ ستا پیا سی اتے اسدے ساہمنے میز تے اک کاغذ پیا ہویا سی جس تے کجھ لکھیا وی سی ۔
ساہوکار نے سوچیا ، ‘بیچارا سوں رہا ہے ۔ شاید اوہ اپنے سفنیاں وچّ اوہ کروڑاں روپئے ویکھ رہا ہے جو اسنوں میرے کولوں ملنگے ۔ پر میں تاں بس اسنوں بسترے تے سٹّ کے تکیئے نال ذرا کو ایہدا ساہ گھٹنا ہے ۔ پھر کوئی سرے دا پربین ماہر وی ایہہ پتہ نہیں لگا سکیگا کہ اسدی موت کویں ہوئی ۔ سارے اسنوں قدرتی موت ہی سمجھنگے ۔ پر اس توں پہلاں میں ایہہ تاں ویکھ لواں کہ اس کاغذ وچّ اسنے کی لکھیا ہے ؟’
ایہہ سوچ کے ساہوکار نے میز توں اوہ کاغذ چکیا اتے پڑھن لگا :
"کلّ رات نوں 12 وجے مینوں میری مکتی مل جاوے گی اتے سبھ لوکاں نال ملن دا ادھیکار وی مل جاویگا ۔ لیکن ایہہ کمرہ چھڈن اتے سورج دیوتے دے درشن کرن توں پہلاں میں سمجھدا ہاں کہ تسی لوکاں دے لئی اپنے وچار قلم بند کر دیواں ۔ ربّ نوں حاضر ناظر جانکے اتے اپنی نرمل ضمیر نال میں ایہہ کہہ رہا ہاں کہ اپنی ایہہ مکتی اپنا ایہہ جیون ، سواستھ اتے اوہ سبھ کجھ جسنوں کتاباں وچّ جیون لئی وردان کیہا گیا ہے اس سبھ نوں گھرنا کردا ہاں ۔
“ایہناں 15 سالاں وچّ میں اس سنسارک جیون دی گہن پڑھائی کیتی ہے ۔ ایہہ تاں سچ ہے کہ نہ تاں میں دھرتی جاں اس پر رہن والیاں نوں ویکھیا ہے پر اوہناں دی لکھیاں کتاباں وچوں میں سگندھت سرا دا پان کیتا ہے، مدھر سنگیت دا سواد لیا ہے اتے جنگلاں وچّ ہرناں اتے جنگلی سوراں دا شکار کیتا ہے ۔ رمنیاں نال پیار کیتا ہے ۔ بدلاں وانگ ترل تے کومل رمنیاں جہناں نوں کویاں اتے پرتبھاشیل شکھشیئتاں دی چمتکاری کرتاری کلپنا نے سرجیا ہندا ہے اوہ میرے کول راتاں رہن آئیاں ہن اتے اوہ مینوں رسیلیاں کہانیاں سناؤندیاں جنہاں نوں سن کے میننوں خماری چڑھ جاندی ۔ تہاڈیاں کتاباں مینوں ماؤنٹ بلینک اتے ایلبرز دیاں چوٹیاں تے لے جاندیاں ۔ اوہناں چوٹیاں توں میں پہُ پھٹالا ویکھیا ہے اتے آتھن دے درشن کیتے ہن جدوں چھپدے سورج دے دھپیالے ہڑ نے اسمان،مہاساگر اتے پربتی سکھراں نوں سنہری اتے کرمچی پٹھ چاڑھی ہندی ۔ میں ویکھیا ہے کہ کویں میرے سر دے کول لشکدی بجلی بدلاں نوں پاڑ دندی ہے ۔ میں ہرے بھرے جنگل اتے کھیتاں نوں، ندیاں جھیلاں اتے شہراں نوں ویکھیا ہے ۔ میں موہنیاں صورتاں دے گیت سنے ہن اتے ایالیاں پالیاں دیاں ونجھلیاں دا راگ وی ۔ میں اوہناں درشنی فرشتاں دے پراں نوں چھوہ کے دیکھیا جہڑے ربّ دیاں باتاں کرن لئی عرساں توں اڈاری مار کے ہیٹھاں میرے کول آؤندے سن ۔……تہاڈیاں کتاباں وچّ میں اتھاہ گہرائییاں تکّ ٹبھیاں لائیاں ہن پوریاں سلطنتاں تے فتح حاصل کیتی ہے ۔ ……
“تہاڈیاں کتاباں کولوں مینوں بہت سیانپ ملی ہے ۔ منکھ دی انتھکّ سوچ نے جو کجھ صدیاں وچّ اکٹھا کیتا ہے اوہ میرے مستک وچّ اک گرنتھی بن کے جمع ہو گیا ہے اتے ہن میں جاندا ہاں کہ تسیں سبھ لوکاں نالوں میں زیادہ سیانا ہاں ۔
“پھر وی میں ایہناں کتاباں نوں تچھّ سمجھدا ہاں ،میں سیانپ اتے سنسار دیاں برکتاں نوں تچھّ جاندا ہاں ۔ اتھے ہر چیز مرگ ترشنا دے وانگ وارتھ، تھوڑچری ،مایہ ہے ، گمراہکن ہے ۔ تسیں لوک بھاویں جنا مرضی مان کرو ،سوہنے تے سیانے بنے پھرو پر موت نے تہانوں سبھ نوں اتھوں ہونجھ دینا ہے جویں تہاڈی حیثیت کھڈاں وچّ دبکے چوہیاں توں ودھ نہ ہووے ۔ تہاڈی سدیوتا،تہاڈا اتہاس اتے امر پرتبھا سبھ کجھ بھسم ہو جائیگا جاں دھرتی سمیت جم جائیگا ۔
“تہاڈی عقل ماری گئی ہے ،تسیں گمراہ ہو گئے ہو اتے سچ نوں جھوٹھ اتے بدصورتی نوں سہپن سمجھ بیٹھے ہو ۔اگر کجھ انوکھیاں گھٹناواں واپر جان اتے سیب تے سنترے دے بوٹیاں نوں پھل لگن دی بجائے ڈڈو اتے کرلے لگن لگّ پین اتے گلاب دے پھلاں توں گھوڑے دے مڑکے ورگی گندھ آؤن لگے تاں تہانوں اچمبھا ہوئےگا ۔اسے طرحاں مینوں آچمبھا ہے کہ تسیں دھرتی دے سکھ لین لئی ایہدا سورگ نال وٹا کر لیا ہے ۔میں تہانوں سمجھنا نہیں چاہندا ۔
"اس لئی ایہہ سدھ کرن لئی کہ اوہناں سبھ سکھاں نوں کنا تچھ سمجھدا ہاں جہناں خاطر تسیں مردے ہو میں دو کروڑ دا تیاگ کردا ہاں جس نوں میں کدے سورگ سمجھدا ساں اتے جس نوں ہن میں ٹچ جاندا ہاں ۔ میں طے کر لیا ہے کہ اپنی سزا دے متھے انت توں پنج منٹ پہلاں ہی نکل جاواںگا اتے اقرار توڑ دیاںگا تاں جو دھن اتے میرا حق نہ رہے ۔”
ساہوکار نے اس پتر نوں پڑھن دے بعد اتھے ہی میز تے رکھ دتا اتے اس انوکھے ویکتی دے سر نوں چمیا تے پھر روندا روندا اتھوں چلا گیا ۔ اسنوں اپنے اتے انی گلانی ہو رہی سی جہو جہی پہلاں کدے سٹاک ایکسچینج وچّ بھاری گھاٹے پین سمیں وی نہیں سی ہوئی ۔ اپنے کمرے وچّ آ کے اوہ بستررے تے لٹ گیا پر اسنوں اپنے ہردے وچّ ملال دے کارن نہ تاں بہت دیر تکّ نیند ہی آئی اتے نہ ہی اسدے ہنجھو رکے ۔
اگلے دن پربھات بیچارا چونکیدار پیلا بھوک بھجدا ہویا آیا اتے اسنے دسیا کہ اوہ قیدی کھڑکی وچوں کدّ کے پھاٹک دے باہر چلا گیا ۔ ساہوکار نوکراں نوں لے کے فوراً قیدی دے کمرے وچّ گیا اتے اپنے قیدی دی فراری دی تسلی کیتی ۔ افواہاں توں بچن لئی اوہنے میز تے پئے اس کروڑاں دے تیاگ والا کاغذ چکّ لیا اتے گھر جا کے اپنی تیجوری وچّ جندرا لا دتا ۔
(انوواد: چرن گلّ)
