Sunehri Jild Nanak Singh

سنہری جلد نانک سنگھ

''کیوں جی تسیں سنہری جلداں وی بنھدے ہندے او؟''
خیر دین دفتری جو جلداں نوں پشتے لا رہا سی، گاہک دی گل سن کے بولیا-
''آہو جی جہو جہی کہو۔''
گاہک اک ادھ کھڑ عمر دا سکھ سی۔ ہٹی دے پھٹے تے بیٹھ کے اوہ کتاب اتلے رومالاں نوں بڑے ادب اتے کوملتا نال کھولن لگّ پیا۔ پنج چھ رومال اتارن توں بعد اس نے وچوں اک کتاب کڈھی۔ دفتری دی ہٹی وچ جنے کاریگر کم کر رہے سن، سارے ہی کتاب ول تکّ کے منہ نیواں پا کے ہسن لگّ پئے۔ اک نے تاں پولے جہے منہ نال آکھ ہی دتا-''ککھاں دی کلی اتے ہاتھی دند دا پرنالہ۔''
کتاب ساری ورقہ ورقہ ہوئی ہوئی سی۔ اس دے دھونئیں رنگے صفے، ہتھ لایاں بھردے جاندے سن۔ جلد دی تھاں اسدے دوہیں پاسے دو موٹے اتے ڈاڈھے میلے گتے سن جنہاں دیاں نکراں مڑیاں سن۔ ایوں جاپدا سی کہ کدے ایہہ چمڑے دی جلد دے روپ وچ رہِ چکے ہون۔
کتاب دفتری نے ہتھ وچ پھڑی تے اتھل پتھل کے ویکھی۔ ویکھدیاں ہی بٹر بٹر گاہک دے منہ ولّ تکن لگّ پیا۔ ایہہ اک ہتھاں دا لکھیا ہویا قرآن شریف سی۔
دفتری نے کیہا، ''بن جائیگی سردار جی۔'' پھر سنکوچویں بھاوَ نال پچھن لگا، ''سردار جی قرآن شریف تہاڈا اپنا ایں؟ لکھائی تاں بڑی کمال دی اے۔''
''نہیں ایہہ میری لڑکی دا اے۔''
''ہچھا چیز تاں سردار جی بڑی چنگی اے، پر ورقے بڑے خستہ ہو گئے نے۔ اس نالوں جے کتے چھاپے لے جا کے جلد بنواندے تاں چنگا سی۔
''تسیں ٹھیک کہندے ہو، پر کڑی دی اس نال بڑی محبت اے، ایہہ اسدے پیو دی نشانی اے۔''
دفتری نوں حیرانی دے نال ہی کجھ کجھ شکّ وی ہون لگا، ''میری لڑکی'' اتے پھر ''اسدے پیو دی نشانی'' گلّ اسدی سمجھ وچ نہ آئی۔ اس نے پھر پچھیا۔
''تاں تہاڈے کسے رشتے دار دی بیبی اے۔''
''آہو....نہیں میری اپنی لڑکی اے....ہاں دسو، کد تکّ دیوگے؟
مینوں اس دی بہت چھیتی لوڑ اے۔ اج توں چوتھے دن لڑکی دا ویاہ اے تے میں اس نوں داج وچ دینا اے۔ ہاں سچ، اک کم ہور کرنا، جلد اتے سنہری اکھراں وچ 'بیبی جینا' لکھ دینا۔ پیسیاں دا کوئی خیال نہ کرنا، جو کہوگے دیاںگا۔''
جیوں جیوں دفتری اس پیچ نوں کھولن دی کوشش کردا سی، تؤں تؤں اوہ ہور الجھن وچ پیندا جاندا سی۔ اس انوکھی گل کتھ نے اس دے ہور ساتھیاں توں وی آرا مستر چھڈا دتے۔
کرم سنگھ نے جد ویکھیا کہ سارے جانے ہی ایہہ حالَ سنن دے چاہوان ہن تے اس نے اوہناں نوں اس طرحاں دسنا شروع کر دتا، ''اج توں پنج ورھے پہلاں دا ذکر ہے۔ جد اس شہر وچ ہندواں مسلماناں دا بڑا بھاری فساد ہویا سی، اوہنیں دنی میں بزازی دی ہٹی کردا ساں۔ گھر وچ اسیں دوویں جی ساں-میں تے میری گھر والی۔
''دوپہر ویلے سارے شہر وچ رولا پے گیا۔ میرے پیراں ہیٹھوں مٹی نکل گئی۔ فساد دا مڈھ اسے محلے توں بجھا جس وچ میرا گھر سی، تے ایہہ محلہ لگ بھگ ملسماناں دا ہی سی۔ ہٹی بند کرکے میں واہو داہی گھر ول بھجا۔ راہ وچ ٹولیاں دے ٹولے، ڈانگاں پھڑی دگڑ دگڑ کردے پھردے سن۔
''میں گھر پجا پر دروازے نوں جندرا لگا ویکھکے میری تسلی ہو گئی کہ ستونت کور اپنی ماسی دے گھر چلی گئی ہے۔ اس دی ماسی دا گھر کھترمے پاسے سی۔
''اس دی دور اندیشی نوں دل وچ سلاہندا ہویا میں اپنی مسیس دے گھر ول ٹر پیا۔
''میرا اتلا ساہ اتے اتے ہیٹھلا ہیٹھا رہِ گیا۔ جدوں مینوں پتہ لگا کہ ستونت کور اتھے نہیں آئی۔ متھے تے ہتھ مار کے میں اتھے ہی بیٹھ گیا۔
''ساڈی سارے دن دی سر توڑ ڈھونڈ بھال دا کجھ وی سٹہ نہ نکلیا۔ ادھر فساد پل پل زوراں تے ہندا جاندا سی۔ کئی محلے پھوکے گئے۔ کئی دوکاناں لٹیاں گئیاں تے کئیاں بیدوشیاں دے لہو وہائے گئے۔
''ہف ہٹ کے میں گھر جا ڈگا۔ چنگا ہنیرا پے گیا سی۔ ساری گلی وچ سنسان سی۔ کسے کسے ویلے پیدل تے سوار سپاہیاں دے پھرن دی آواز آؤندی سی۔ اس ویلے سیوا سمتی دا اک ولنٹیئر میرے گھر آیا۔ اس نے مینوں دسیا کہ میری وہوٹی سرکاری ہسپتال وچ مینوں اڈیک رہی ہے۔
''مینوں سن کے خوشی ہوئی، پر ڈر تے سہم دی بھری ہوئی۔ کئی طرحاں دیاں سوچاں سوچدا ہویا میں ہسپتال پہنچیا۔
''اتھے جا کے میں جو کجھ ڈٹھا اس نے مینوں ہور وی حیرانی وچ پا دتا۔ اک بڈھا مسلمان سر توں پیراں تکّ پٹیاں نال تے ستونت کور اس دے پاس بیٹھی اتھرو وہاندی ہوئی، اس دے منہ وچ دودھ پان دا یتن کر رہی سی۔
''مینوں دیکھدیاں ہی اوہ ڈڈیا کے میرے گل لگ گئی۔ حیرانی بھری نظر نال اس ولّ تکدیاں میں اس نوں پیار دلاسہ دتا۔ میرا بھاوَ سمجھ کے اوہ بولی، ''جے ایہہ نہ ہندے تاں...!” اس دے اگوں اوہ نہ بول سکی۔ انت اس نے ویروے نال بیٹھ کے ساری ہڈّ بیتی مینوں سنائی۔ اس نے دسیا، ''فساد دی خبر سندیاں ہی سارا گہنہ گٹا تے نقدی اک نکے ٹرنک وچ پا کے تے کچھے مار کے میں ماسی دے گھر ول ٹر پئی۔ رستے وچ گننڈیاں دا اک ٹولا میں اپنے ول آؤندا ڈٹھا۔ اوہناں توں بچن لئی میں گھابر کے ادھر ادھر تکن لگی۔ جد مینوں نٹھن دا کوئی راہ نہ لبھا تاں میں نٹھّ کے اس بڈھے حلوائی دی ہٹی وچ جا کھلوتی۔ پر میرے پچھے ہی گنڈیاں دی دھاڑ آ پجی۔ میرا ٹرنک ویکھکے اوہ سمجھ گئے سن کہ اس وچ چوکھا مال ہے۔
'اس بابے دا رب دوناں جہاناں وچ بھلا کرے۔ اس نے مینوں پچھلے اندر واڑ دتا اتے آپ ہٹی وچ ڈٹ کے گنڈیاں دے ٹاکرے لئی کھلو گیا۔ اس نے اوہناں لوکاں نوں بتھیرا سمجھایا، پر اوہناں دا ایہو کہنا سی۔ کہ ٹرنک ساڈے حوالے کر دئے تاں اسیں چلے جاندے ہاں۔
'انت جد اوہ نہ ٹلے تاں اس نے کڑدے دودھ دے پیالے اوہناں اتے بھر بھر کے سٹنے شروع کر دتے۔ اوہ اک واری تاں نسّ گئے پر جد اوہناں ویکھیا کہ ددھ دی کڑاہی خالی ہو گئی ہے، اوہ پھر مڑ آئے۔
''دوجی ویراں اسنے چلھے وچوں اگّ اتے تتی پھوسل کڈھ کڈھ کے اوہناں اتے ورانی شروع کر دتی۔ کئیاں دے منہ سر اتے کپڑے جھلس گئے، پر اس نال اوہناں دا جوش ہور وی ودھ گیا۔ جد چلھا وی خالی ہو گیا تے اس بابے پاس ہور کوئی ہتھیار نہ رہا تاں اوہ سارے ہٹی تے آ چڑھے تے 'کافر کافر' کہہ کے اس وچارے نوں ہتھو ہتھ لے لیا-مار مار کے غریب نوں فیہ سٹیا۔
''پھر اوہ غنڈے میرے ولّ ودھے، پر میں اندروں کنڈا مار لیا سی۔
اوہناں نوں بوہا بھنن وچ چوکھا چر لگّ گیا۔ اس ویلے پولیس آ گئی دا رولا پے گیا تے سارے جدھر منہ آیا نس گئے۔
''بابا لہو لہان ہویا پیا سی۔ سیوا سمتی والیاں اسنوں سٹریچر تے پا لیا۔ میں وی اپنا ٹرنک چکّ کے بابے دے نال ہی اتھے ہسپتال آ گئی۔ دہاڑی وچ کئی واری سیوا سمتی والے تہانوں گھروں اتے ہٹیؤ لبھن گئے پر تہاڈا کجھ پتہ نہ لگا۔''
تھوڑا چر ٹھہر کے کرم سنگھ دفتری نوں پھر سنان لگا۔
''ستوننت کور دیاں گلاں سن کے میرے لونء کنڈے کھڑے ہو گئے۔ میں بے ہوش پئے بابے دے پیراں 'تے شردھا نال کئی وار متھا ٹیکیا۔
''دوجے دن سویر ویلے بابے نوں ہوش آئی۔ اس دے مونہوں پہلا واک نکلیا، "زینا! پتّ توں کتھے ایں؟''
''تھوڑھے جر پچھوں اس دی ہوش چنگی طرحاں پھر پئی تے اپنے آپ ہی اس نوں ساری گل دی چنگی طرحاں سمجھ آ گئی۔ اسیں دوویں اسدے پیرھاں تے سر رکھ کے اس دا دھنواد کرن لگّ پئے۔ بابا پیار نال سانوں اس کنموں روکدا ہویا بولیا-
''سردار جی! میں تہاڈے اتے کوئی ہسان نہیں کیتا۔ جہی میری زینا بچی تہی ایہہ۔ پر سردار جی! اﷲ دے واسطے اس نوں ایتھے لے آؤ، اکلی مر جائیگی۔ جے وچاری دی ماں جیودی ہندی تاں وی میرے پچھوں رل کھل کے پل جاندی، ہن کون اس نوں....۔' کہندا کہندا بڈھا رون لگّ پیا۔
''اس دے دسے پتے تے جا کے اسیں زیناں نوں لے آئے۔ زیناں اس ویلے دساں کو ورھیاں دی سی، ڈاڈھی بھولی بھالی، بھاویں رو رو کے اوہ بےحال ہوئی ہوئی سی، پر پیو دے گل لگّ کے اسدا دکھ ادھا ہو گیا۔
''سوا مہینہ ہسپتال رکھن 'تے وی جد اسیں بابے نوں کوئی وی فرق نہ پیندا ڈٹھا تاں اسیں اس نوں اپنے گھر لے آئے۔ اندر دیاں سٹاں نے اسدا لکّ اکا ہی نقارہ کر دتا سی۔ چھاتی دیاں سٹاں وی گجھیاں سن۔
''گھر آ کے زیناں ساڈے نال اس طرحاں ہل مل گئی جویں ساڈے ہی گھر جمی پلی ہے۔ اوہ سانوں ڈاڈھی پیاری لگدی سی۔ ستونت کور نوں تاں جویں کوئی خزانہ لبھّ پیا سی۔ ساڈی وی کدے تناں ورھیاں دی اک کڑی سی، جو ربّ نے سانوں دے کے پھر لے لئی سی۔ سانوں ایہو جاپدا سی کہ ربّ نے ساتھوں کھوہی ہوئی چیز پھر سانوں موڑ دتی ہے۔ اسیں اک پل وی زیناں نوں اکھوں اہلے نہیں سی کر سکدے۔
''منجے تے پیا بابا جد سانوں زیناں نال پیار کردا ویکھدا سی تاں خوشی نال اسدیاں اکھاں وچ اتھرو آ جاندے سن۔
''بتھیرے ڈاکٹر بدلے پر بابے نوں فرق نہ پیا۔
''اچانک ہی اسدی چھاتی چوں لہو آؤن لگّ پیا اتے پیروں پیر اس دی حالت خراب ہون لگی۔
''اخیر اک رات اوہ زیناں دی بانہہ ستونت دے ہتھ پھڑا کے شانتی، تسلی اتے بے فقری نال اس دنیاں توں وداع ہو گیا۔
دوجے دن اک سکھ دے گھر وچوں مسلمان دا زنازا، نرول مسلمانی طریقے نال، نکلدا ویکھکے سارا گلی محلہ پیار دے اتھرو وحہ رہا سی۔
''اسے دن توں میں زیناں لئی اک حافظ مولوی استاد رکھ دتا جو دوویں ویلے آ کے اس نوں قرآن شریف پڑھاندا سی۔
''ہن زیناں دی عمر پندراں ورھیاں دی ہے تے سارا قرآن شریف ایہناں پنجاں ورھیاں وچ اس نے حفظ کر لیا ہے۔ اک خاندانی مسلمان نال اس دی منگنی ہو چکی ہے اج توں چوتھے دن اس دا نکاح ہون والا ہے۔ ویاہ بھاویں مسلمانی سرھا نال ہووےگا، پر جننجے ہندو، مسلمان، سکھ سارے ہی آؤنگے۔
زیناں دا داج بنان وچ اساں اپنے ولوں کوئی قصر نہیں چھڈی پر ایہہ قرآن شریف زیناں نوں بہت پیارا ہے۔ ایہو اسدا پیو پڑھیا کردا سی تے اسے توں ہی زیناں نے تعلیم حاصل کیتی ہے۔ اسے کرکے میں اسدی ودھیا جلد بنوا کے اس دے داج وچ دینا چاہندا ہاں۔''
خیر دین دفتری اتے اس دے کاریگراں نے مانو پتھر دے بتّ بن کے ساری وارتا سنی۔ اوہناں ادب نال سر نوایا تے اکھاں پونجھیاں۔ کسے کسے نے اک دو ہاؤکے وی بھرے تے پھر اپنے کم لگّ پئے۔
جلد، ویلے سر بنھ دین دی پکی کرکے رومالاں نوں لپیٹ کے خیسے وچ پاندا ہویا کرم سنگھ اپنے راہ پیا۔