سرنگ میکسم گورکی
شانت نیلی جھیل بے انت برف نال کجے اچے پہاڑاں نال گھری ہوئی ہے۔ جھیل دے کنڈھے تیک گوڑھے رنگ دے لہردار بغیچے پھیلے ہوئے ہن جو اتی سوہنی نقاشی وانگ پرتیت ہنندے ہن۔ چٹے گھر جو کھنڈ دے بنے ہوئے جاپدے ہن، پانی وچّ اک ٹکّ ویکھ رہے ہن تے اتھے بچے دی کولی نیند ورگی چپّ پسری ہوئی ہے۔
سویر دا ویلا۔ پہاڑیاں توں پھلاں دی مٹھی خوشبو لہراؤندی ہوئی آ رہی ہے۔ سورج ہنے-ہنے چڑھیا ہے تے برچھاں دے پتیاں اتے گھاہ دیاں نوکاں اتے تریل اجے وی چمک رہی ہے۔ شانت گھاٹی وچوں لنگھن والا راہ بھورے رنگ دا فیتہ جاپ رہا ہے تے بھاویں اوہ پتھر دا پکا راہ ہے، پھیر وی انج لگدا ہے کہ چھوہن ‘تے مخمل ورگا ہووےگا۔
روڑی دے ڈھیر کول اک کاما بیٹھا ہویا ہے۔ اس دا رنگ بھورے ورگا کالا ہے۔ اس دے چہرے ‘تے بہادری تے دئیا دے بھاوَ ہن تے اس دی چھاتی ‘تے اک تمغہ لٹک رہا ہے۔
اپنے بھورے ہتھ گوڈیاں اتے رکھی اوہ اک راہی ولّ ویکھ رہا ہے، جو شاہ بلوط دے اک برچھ تھلے کھلوتا ہے۔
"ایہہ تمغہ”، اوہ کہندا ہے، ”مینوں سمپلن سرنگ وچّ کیتے کم لئی ملیا ہے۔”
اوہ چھاتی ‘تے لٹک رہی دھات دے اس سوہنے ٹوٹے نوں ویکھدا ہے تے اس دے چہرے ‘تے کولی مسکراہٹ دوڑ جاندی ہے۔
"ہاں، جد تک تسیں کم وچ چتّ نہیں لاؤندے تے اس نوں پیار کرنا نہیں سکھدے تد تکّ ہر کم اوکھا ہے، پر جد اس نال دلی پیار ہو جاندا ہے تاں اوہ تہانوں پریرنا دندا ہے تے اوہ اوکھا نہیں رہندا۔ پر، ویکھیا جائے تاں اوہ سوکھا کم نہیں سی۔”
سورج ولّ ویکھ کے اس نے مسکراؤندیاں اپنے سر نوں کجھ ہلایا، پھیر چانچکّ سچیت ہو کے ہتھ ہلایا تے اس ویلے اس دیاں کالیاں اکھاں چمک اٹھیاں۔
"کدے کدے تاں ایہہ کم ڈراؤنا وی سی۔ دھرتی نوں وی ضرور کجھ محسوس ہندا ہووےگا، کی خیال اے تہاڈا؟ پہاڑ دی وکھی نوں چیر کے جد اسیں ڈونگھی کھوہ بنائی تد اتھوں دی دھرتی بڑے غصے نال ساڈے ساہمنے آئی۔ اس دا ساہ تتا سی۔ ساڈے دل بیٹھ گئے، ساڈے سر بوجھل ہو گئے تے ساڈیاں ہڈیاں وچّ پیڑ اٹھی۔ کئیاں بندیاں نے ایہو محسوس کیتا۔ پھیر دھرتی نے ساڈے ‘تے پتھراں دی ورکھا کیتی تے تتا پانی ڈولھیا۔ کناں بھیانک سی اوہ! جد کدے پانی ‘تے چانن پیندا، اوہ لال سوہا دسدا تے تد میرے پتا جی کہندے کہ اسیں دھرتی نوں زخمی کیتا ہے، اوہ سانوں ساریاں نوں اپنے لہو وچّ ڈبو دئیگی، اپنے لہو نال لوہ سٹیگی! ہاں، ایہہ سی تاں نری کلپنا، پر دھرتی دے گربھ وچّ، جتھے کہ گل-گھوٹو ہنیرا پسریا ہویا ہووے، پانی جویں روندا ہویا رس رہا ہووے تے پتھر ‘تے لوہے دے رگڑے جان دی آواز آ رہی ہووے، ہر گلّ سنبھوَ لگدی ہے۔ اتھے ہر چیز بڑی عجیب سی۔ جس پہاڑ دیاں آندراں وچّ اسیں چھیک پا رہے ساں، اسمان نوں چھوہن والے اس پہاڑ دے ساہمنے اسیں کنے کمزور دس رہے ساں…. جے تسیں اس نوں ویکھیا ہندا تاں تسیں میری گلّ سمجھ جاندے کہ اسیں سدھارن جہے بندیاں نے اس پہاڑ دی وکھی وچّ کڈا وڈا چھیک پایا سی۔ سویر ویلے جد اسیں تھلے اتر کے دھرتی دیاں آندراں وچّ کھوہ بناؤن لگدے تاں سورج کیہو جہی اداس نظر نال سانوں ویکھدا! کتے تسیں ویکھیاں ہندیاں اوہ مشیناں، اوہ اداس چہرے والا پہاڑ اتے کسے پاگل آدمی دے ہاسے ورگیاں اوہ آوازاں سنیاں ہندیاں جو دھرتی دے تھلے اچی گڑگڑاہٹ تے دھرتی دے پاٹن صدقہ پیدا ہندیاں!
اس نے اپنے ہتھاں نوں ویکھیا، نیلے لباس ‘تے لٹک رہے تمغے نوں ٹھیک کیتا تے ہولی جہی اک ہؤنکا لیا۔
"آدمی جاندے ہن کہ کم کویں کرنا چاہیدا ہے۔” اس نے مان نال گلّ اگے توری۔ ”آدمی بھاویں چھوٹا ہی ہووے، پر جد اوہ کم کرنا چاہندا ہے تاں اوہ اک کدے نہ ہارن والی طاقت بن جاندا ہے تے یقین جانو کہ سدھارن ہون ‘تے وی بندہ جو وی چاہندا ہے، کر سکدا ہے۔ میرے پتا جی پہلاں ایہہ نہیں سن مندے ہندے۔
"اوہ کیہا کردے سن کہ پہاڑ نوں چیر کے اک ملک توں دوجے ملک وچّ جانا ربّ دے الٹ کم کرنا ہے کیونکہ ربّ نے پہاڑاں دیاں کندھاں نال دھرتی نوں ونڈیا ہے۔ ویکھنا، دیوی مدونا ساڈے ‘تے ناراض ہوویگی۔ پتا جی دی ایہہ گلّ صحیح نہیں سی، کیونکہ مدونا اوہناں ‘تے کدے ناراض نہیں ہندی جو اس نوں پیار کردے ہن۔ مگروں پتا جی وی لگبھگ اوہی سوچن لگے جو میں سوچدا ساں، کیونکہ اوہناں نے اپنے آپ نوں پہاڑ نالوں وی وڈا تے تگڑا محسوس کیتا، پر اجیہے موکو وی آؤندے سن جد کسے تیوہار دے دن اپنے ساہمنے میز ‘تے شراب دی بوتل رکھی اوہ مینوں تے دوجے لوکاں نوں بھاشن سناؤندے۔
‘پرماتما دے بچیو’، — ایہہ پتا جی دا اک خاص من پسند سمبودھن سی کیونکہ اوہ اک چنگے دھارمک آدمی سن۔ اوہ کہنا شروع کردے، ‘پرماتما دے بچیو، تسیں اس طرحاں دھرتی دا مقابلہ نہیں کر سکدے۔ اپنے زخماں دا اوہ ضرور بدلہ لئےگی تے کدے جتی نہیں جائیگی! تہانوں پتہ لگیگا کہ اسیں پہاڑ دے دل تکّ کھوہاں ضرور بناواگے، پر جویں ہی اس نوں چھوہانگے، اسیں اگّ دیاں لاٹاں وچّ سٹّ دتے جاوانگے کیونکہ دھرتی دا دل اگّ ہے، ہر کوئی ایہہ جاندا ہے! دھرتی ‘تے ہل واہنا ہور گلّ ہے، قدرت دیاں جمن-پیڑاں وچّ سہائی ہونا منکھ دا فرض ہے، پر اس دے چہرے نوں جاں اس دے سریر نوں خراب کرنا— نہیں، ایہہ اسیں نہیں کر سکدے۔ ویکھو، اسیں جیوں-جیوں پہاڑ نوں پٹّ کے اندر جاندے ہاں، ہوا ودھیرے تتی ہندی جاندی ہے تے ساہ لینا اوکھا ہو رہا ہے…۔”
مچھاں نوں مروڑدا ہویا اوہ آدمی ہولی جہی ہسیا۔
‘انج سوچن والے ‘کلے اوہی نہیں سن تے ایہہ سچ وی سی- جویں جویں اسیں اگے ودھ رہے ساں، ہوا تتی ہندی جا رہی سی، اسیں ودھیرے بیمار ہندے گئے تے موت دا شکار بندے گئے۔ تتے پانی دے چشمے تکھے وہناں وچّ وگن لگے، دھرتی وچّ تریڑاں پاٹیاں تے ساڈے دو ساتھی جو لگانو توں آئے سن، پاگل ہو گئے۔ رات ویلے بیرکاں وچّ کئی آدمی نیند وچّ بڑبڑاؤندے ہوئے اٹھدے تے بھیبھیت ہوئے اپنے منجیاں توں چھالاں مار دندے…..
‘میں ٹھیک آکھ رہا ساں نہ؟’ پتا جی نے کیہا۔ اوہناں دیاں اکھاں وچّ ڈر سی تے اوہناں دی کھنگھ ودھ رہی سی…، ‘میں ٹھیک آکھ رہا ساں نہ؟’ اوہناں نے پھیر کیہا۔ ‘تسیں قدرت نوں ہرا نہیں سکدے!’
"تے اخیر اوہ بیمار پئے تاں پھیر راضی نہ ہوئے۔ اوہ بردھ سن، پر تگڑے سن تے اوہناں نے ضدّ نال، بناں کسے شکایت دے، تنّ ہفتیاں توں وی ودھ سمیں تکّ موت دا مقابلہ کیتا— اس آدمی وانگ جو اپنا ملّ جاندا ہووے۔
‘میرا کم ختم ہویا پاؤلوں’، اک رات پتا جی نے مینوں کیہا۔ ‘سمبھل کے کم کریں تے گھر چلا جاویں۔ مدونا تینوں سکھی رکھے’ تد اوہ کناں چر چپّ رہے۔ اوہناں دیاں اکھاں بند سن تے ساہ اوکھا آ رہا سی۔
اوہ آدمی اٹھ کھلوتا۔ اس نے پہاڑ ولّ ویکھیا تے آکڑ بھنی جس نال اس دیاں ناڑاں چٹک پئیاں۔
"تد پتا جی نے میرا ہتھ اپنے ہتھ وچّ لیا تے مینوں اپنے کول کھچّ کے کیہا—’ایہہ ربی سچائی ہے!’ ہاں، اوہناں کیہا، ‘جاندا ایں پتر پاؤلو، میں مندا ہاں کہ ایہہ انجھ ہی ہووےگا- اسیں اتے دوجے پاسیوں پٹن والے لوک پہاڑ دے وچکار اک دوجے نوں ملانگے، ہاں ضرور ملانگے اسیں، توں مندا ایں پتر پاؤلو؟’ ہاں میں مندا ساں۔ ‘ٹھیک اے پتر! منکھ نوں اپنے کم وچّ سدا بھروسہ رکھنا چاہیدے، اپنی سفلتا وچّ یقین ہونا چاہیدے تے اس ربّ لئی شردھا ہونی چاہیدی اے، جو مدونا دی کرپا صدقہ چنگے کماں وچّ سہائک ہندا ہے۔ پتر، میں بینتی کردا ہاں کہ جے ایہہ ہو جائے، پہاڑ دے وچکار لوکاں دا میل ہو جائے تاں میری قبر ‘تے آویں تے کہیں—پتا جی، اوہ ہو گیا! تد میں جان جاواںگا!”
ایہہ بڑا چنگا ہویا تے میں پتا جی نوں یقین دوایا۔ پنجاں دناں مگروں پتا جی سورگواس ہو گئے۔ مرن توں دو دن پہلاں اوہناں نے مینوں تے ساڈے ہورناں ساتھیاں نوں کیہا سی کہ اوہناں نوں سرنگ دے اندر اتھے ہی دبیا جائے جتھے اوہناں کم کیتا سی۔ اوہناں نے سانوں انج کرن دی بینتی ہی کیتی، پر میں مندا ہاں کہ اوہ جویں سپنے وچّ بول رہے سن۔
"اسیں اتے دوجے پاسیوں ساڈے ولّ ودھن والے لوک میرے پتا جی دے سورگواس ہون دے تیراں ہفتیاں مگروں پہاڑ وچکار اک دوجے نال ملے۔ اوہ! اس دن اسیں جویں پاگل ہو گئے ساں جد اسیں دھرتی دے ہنیر گربھ وچّ دوجے پاسیوں آؤن والے لوکاں دے کم دی آواز سنی۔ رتا سوچو خاں، اسیں اسے ویلے دھرتی دے اجیہے وڈے بھار تھلے ساں کہ جے اوہ چاہندی تاں اکو سٹّ نال سانوں ساریاں سدھارن جہے بندیاں نوں پھیہ سٹدی۔
"کئیاں دناں تیک اسیں ایہہ ‘واج سندے رہے۔ ہلکیاں جہیاں ‘واجاں دنوں-دنوں ودھیرے اچیاں تے صاف ہو رہیاں سن تے ساڈے اتے جیتوآں والا نشہ چھایا ہویا سی۔ اسیں راکشاں وانگ، بھوتاں وانگ کم کردے رہے تے سانوں رتا وی تھکیواں پرتیت نہ ہویا، نہ ہی کسے دے حکم دی لوڑ پئی۔ کناں سواد آ رہا سی۔ یقین منو، سانوں اس ویلے لگّ رہا سی کہ اسیں اک بڑے سوہنے دن دہار ‘تے نچّ رہے ہاں تے اسیں سارے بالاں وانگ نرم دل تے معصوم بن گئے۔ کتے تسیں جان سکو کہ مہینیاں بدھی جتھے اسیں چھچھوندر وانگ انتھکّ محنت نال کھوہا بنا رہے ساں اتھے دھرتی دے ہنیرے گربھ وچّ دوجے لوکاں نوں ملن دی کڈی وڈی تانگھ رہی ہوویگی۔”
ایہناں یاداں صدقہ اس آدمی دا چہرہ جوش نال بھکھ اٹھیا۔ اوہ کول آیا تے اپنیاں گمبھیر منکھی اکھاں نال اس آدمی دیاں اکھاں وچّ ویکھدیاں اس نے نرم تے خوشی بھری آواز وچّ گلّ اگے توری—
"ساڈے وچکار جو مٹی دی انتلی تہہ سی، اوہ ڈگّ پئی، سرنگ دا ہنے-ہنے کھلھیا حصہ مشال دے تکھے پیلے چانن نال جگمگا اٹھیا تے اس پاسے سانوں اک کالا چہرہ وکھائی دتا جس ‘تے خوشی دے ہنجھو چمک رہے سن۔ اس چہرے دے پچھے کئی ہور مشالاں تے چہرے دسے۔ اک-وارگی جت دیاں آوازاں گونجیاں، خوشی بھریا رولا پیا۔ میری زندگی دا اوہ سبھ توں ودھ خوشی بھریا دن سی تے جد مینوں اوہ دن یاد آؤندا ہے تاں میں محسوس کردا ہاں کہ میری زندگی بے ارتھ نہیں گئی۔ میں تہانوں دسدا ہاں، اس دا کارن سی میرا کم، میرا پوتر کم! جد اسیں دھرتی دے گربھ ‘چوں پھیر اپر، سورج دے چانن وچّ آئے تاں ساڈے وچوں کئیاں نے دھرتی ‘تے ڈگّ کے روندیاں اپنے بلھاں نال اس نوں چمّ لیا۔ ایہہ سبھ پری-کہانی وانگ الوکار سی۔ ہاں، اس جتے ہوئے پہاڑ نوں چمیاں، دھرتی نوں چمیا تے اس دن میں اپنے آپ نوں دھرتی دے ودھیرے نیڑے پرتیت کیتا، میں اس نوں پیار کیتا، اسے طرحاں جویں آدمی تیویں نوں پیار کردا ہے!
"تے میں اپنے پتا جی دی قبر ‘تے گیا۔ مینوں پتہ سی کہ موئے ہوئے آدمی کجھ سن نہیں سکدے، پھیر وی میں اتھے گیا کیونکہ سانوں اوہناں لوکاں دیاں خواہشاں دا ستکار کرنا چاہیدا ہے جنہاں نے ساڈے لئی محنت کیتی تے ساڈے وانگ ہی دکھ جھلے۔ کی ٹھیک اے نہ؟
"ہاں، میں پتا جی دی قبر ‘تے گیا، دھرتی ‘تے میں اپنے پیر نال دستک دتی تے اوہی لفظ دہرائے جو پتا جی مینوں کہہ گئے سن—
"پتا جی، اوہ ہو گیا، ‘میں کیہا۔ ‘اسیں آدمی جت گئے ہاں۔ اوہ ہو گیا، پتا جی!”
