تصویر دے دوویں پاسے گائے ڈے موپاساں پنجابی کہانی
ہاری ہوئی فوج دے کئی دستے روئین شہر وچوں ہو کے لنگھ رہے سن۔ ایہہ ڈھانیاں بڑی اگھڑ-دگھڑی حالت وچ سن تے سپاہیاں دی اتی بری حالت سی۔ داڑھیاں گندیاں تے بے سریاں ودھیاں ہوئیاں۔ وردیاں لیرو-لیر۔ بڑے ڈھلم-ڈھلے جہے ڈھنگ نال ترے جا رہے سن۔ نہ کوئی اوہناں پاس جھنڈا سی تے نہ ہی کوئی افسر۔ سبھ دے سبھ تھکے ہوئے، گھبرائے ہوئے تے سست معلوم ہندے سن۔ اوہ لوک جویں نہ کجھ سوچ سکدے سن، تے نہ ہی کوئی ارادہ رکھدے سن۔ جاپدا سی جویں عادت دے بنھے ہوئے ہی ترے جا رہے ہن۔ جدوں وی کتے رکدے، جھٹ-پٹ دھرتی ‘تے لیٹ جاندے جویں سریراں وچ جان ہی نہیں ہندی۔
اس دا اک کارن ایہہ وی سی کہ اس فوج وچ عامَ کر کے شہراں دے نتھو خیرے ہی بھرتی کیتے ہوئے سن۔ اسے کر کے بندوق چلاؤنی تاں دور، موڈھے ‘تے چکنی وی وچاریاں نوں بھارو سی۔ بہت سارے تاں مسّ-فٹ گبھرو ہی سن، تے کئی اوہناں توں وی چھوٹے الونئیں جہے منڈے سن جہڑے وچارے بندوق چلن دی آواز سن کے تربھک جاندے۔ پھر وی اوہناں وچ دیش بھگتی دا سبھاوک جیہا اتشاہ ضرور سی۔ ایہہ نٹھن وچ وی انے ہی کاہلے ہندے سن، جنے حملہ کرن وچ۔
اس منڈھیر وادھے وچ لال برجساں والے پکیرے سپاہی وی ٹانویں ٹانویں دکھائی دندے سن۔ ایہہ لوک اس فوج دے بچے-کھچے جوان سن جہڑی دشمن دے بھیانک حملے دی مار ہیٹھ آ چکی سی۔ ایہناں نال توپخانے دے کجھ سپاہی وی سن۔ اس لئی کتے-کتے گھوڑ سواراں دے چمکدار لوہے دے ٹوپ نظریں آؤندے سن۔ ایہناں سواراں نوں پیدل سپاہیاں نال رل کے ترنا بڑا اوکھا جاپدا سی۔
تے ایہناں جتھیاں دے افسر کون سن؟ آڑھتی، نوجوان جاں صابن پھروش جہڑے جاں تاں دھنگوزوری فوج وچ بھرتی کیتے گئے سن، جاں پھر کسے لکچرار دا بھرتی بارے جوشیلا لکچر سن کے بھرتی ہو گئے سن۔ کجھ کو امیراں دے منڈے وی سن جنہاں نوں کیول امیرزادے ہون کر کے ہی عہدیدار بنا دتا گیا سی۔ ایہہ لوک بڑی شان نال ہتھیار سجائی، سنہری فیتیاں والیاں فلالین دیاں کولیاں وردیاں پائی، آکڑ کے گلّ کر کردے، لڑائی دے طور-طریقیاں بارے بحث-مباحثہ کردے تے آپ توں ہیٹھلیاں نال انج ورتاؤ کردے سن، جویں فرانس دی کامیابی دا سارا بوجھ ایہناں دے موڈھیاں ‘تے ہے؛ پر حقیقت ایہہ سی کہ ایہناں وچوں بہتے اپنے ہی اوہناں آدمیاں توں ڈردے سن جہڑے جوئے بازی، چوری-چکاری جاں ہور ایہو جیہا اچکپنا چھڈّ کے فوج ‘چ بھرتی ہو گئے سن۔
... تے افواہ پھیلی ہوئی سی کہ جرمن فوج روئین قصبے وچ داخل ہون والی ہے۔
دیش بھگت والنٹیئر جتھے جہڑے پچھلے دو مہینیاں توں بڑی چوکسی نال لاگلے جنگلاں وچ چکر لا رہے سن؛ جہڑے کئی واری رتا جنے کھڑاک توں گھبرا کے اپنے ہی سنتریاں ‘تے گولی چلا دندے تے جدوں ہی کوئی ہرن جاں سہیا جنگل وچوں سر کردا لنگھ جاندا، جھٹ اٹینشن ہو کے لڑائی لئی تیار ہو جاندے سن؛ ہن ایہہ سارے گھراں نوں مڑے آ رہے سن۔ وچاریاں دی بری حالت سی۔ اوہناں دی اینٹھ-پینٹھ جس دی مدد نال اوہناں نے باراں کوہاں تیک رہن والے لوکاں نوں کامباں چھیڑ رکھیا سی، اس ویلے سبھ گھرلّ ہو چکی سی۔
فرانسیسی فوجیاں دی چھیکڑلی ٹکڑی ‘پانٹ اڈے مور’ ولّ جان لئی سیل (دریا) وچ ٹھلھ رہی سی۔ ٹکڑی دا کمانڈر دونہہ اردلیاں وچالے چلیا جا رہا سی۔ اپنی تھکی-ہاری تے بچی-کھچی ٹکڑی نوں اوہ کجھ وی حکم دینوں اسمرتھّ سی۔ اس نوں حیرانی ہو رہی سی کہ جس دیش نوں سدا جتن دی عادت پئی ہوئی سی، اوہ اپنی اتہاسک بیرتا دے ہندیاں-سندی، اج قدم-قدم ‘تے کیوں ہاردا جا رہا ہے!
فوجی ٹکڑیاں لنگھ جان توں بعد روئین وچ سناٹا جیہا چھا گیا۔ شہر دے سارے واسی کسے بھوکھ دے ڈر نال سہمے ہوئے پھردے سن۔ بہت سارے گنگڑ شاہ جہڑے ساری عمر ‘دھیلے دی دھیلی، تے دھیلی دی حویلی’ بناؤندے بناؤندے اکا ہی نقارے ہو گئے سن، بڑی چنتا نال اپنے دیش دیاں ہاریاں ہوئیاں فوجاں دے آؤن دا توکھلا کر رہے سن۔ ودھیرے ڈر اوہناں نوں اس گلّ دا سی کہ فوجی کتے اوہناں دیاں رسوئیاں وچ وڑ کے مکھن دے ڈبے تے ڈبل روٹیاں نہ چکّ کھڑن۔
روزانہ زندگی دی مشین کھلو جہی گئی۔ دوکاناں بند پئیاں سن تے سڑکاں سنّ-مسان۔ کدے کوئی ٹانواں ٹانوا شہری کسے کندھ دے اہلے ہو کے بلی وانگ دبکیا ہویا لنگھدا دکھائی دندا سی۔ مکدی گلّ، ہر بندہ دشمن دے آؤن دی اڈیک وچ سی۔ دوجے دن دوپیہرے بہت سارے گھوڑ سوار پتہ نہیں کہڑے رستیوں شہر وچ آ وڑے۔ اس توں کجھ چر بعد ساہمنی پہاڑی (سینٹ کیتھیرن ہلّ) اتے دھندلا جیہا منکھی اکٹھ دکھائی دتا۔ اس توں چھٹّ جرمن فوجاں ‘ڈارنیٹل’ توں ‘بوئیس بلوم’ دیاں دو سڑکاں ‘تے نظری آئیاں۔ ایہناں تناں ہی پلٹناں دے افسر ٹھیک اکو سمیں شہر دے ‘ڈی ہوٹل’ جہڑا چوک دے این وچکار سی، وچ آن وڑے۔
ہولی-ہولی روئین دے سارے بازار جرمن سپاہیاں نے بھر گھتے۔ اوہناں دے میچویں قدماں دیاں تھپّ-تھپّ آوازاں سارے شہر وچ گونجن لگیاں تے سپاہیاں دی ‘گھبر گھبر’ اوپری بولی گھراں دیاں کھڑکیاں نال ٹکراؤن لگی۔ سبھ بوہے باریاں بند سن، تے اوہناں دے پچھے ہزاراں سہمیاں اکھاں، جھیتاں تھانیں جیتو دشمناں دے خونی مونہاں اتھے گڈیاں ہوئیاں سن۔
جنگی ادھیکاراں انوسار ایہہ جرمن سپاہی ہن اس شہر دی ہر چیز، تے ہر آدمی دے مالک سن۔ سارے شہری آپو-اپنے ہنیرے کمریاں وچ اس طرحاں گھابرے بیٹھے سن جویں اوہناں ‘تے موت منڈلا رہی ہے۔
اچانک بھچال آ جان کر کے جس طرحاں سبھ کجھ تحس-نحس ہو جاندا ہے، ندیاں وچ ہڑ آ جاندا ہے، تے اس دیاں لہراں وچ منکھ پشو آدی سبھ کجھ رڑھنا شروع ہو جاندا ہے؛ اسے طرحاں دشمن دیاں جیتو فوجاں جہڑیاں جان بچاؤن لئی نسدے لوکاں نوں سنگیناں نال پرون وچ سواد دا انوبھوَ کردیاں، تے لکے بیٹھیاں نوں قیدی بناؤن وچ اپنے فرض دی پورتی خیال کردیاں ہن، اتھوا جت دی خوشی وچ لٹ-مار دا بازار گرم کردیاں ہوئیاں ربّ دا دھنواد کردیاں ہن؛ ایہناں ہی بے جوڑ ہونیاں نوں ویکھ-ویکھ کے ربی انصاف توں لوکاں دا وشواس اٹھ جاندا ہے۔ اس دے نال ہی بالپنے توں سانوں جہڑا ربّ ‘تے وشواس رکھن دا سبق سکھایا جاندا ہے، اوہ وی جاندا رہندا ہے۔
جرمناں دے چھوٹے-چھوٹے ٹولے ہر مکان دے بوہے جا کھڑکاؤندے۔ جے کوئی رضامندی نال کھولھ دندا تاں بھلی واہوا؛ نہیں تاں بندوقاں دے کندیاں نال توڑ سٹدے۔ پھر اندر جا کے گھر والیاں نوں بناں کجھ کہاں-سنیاں، سارے گھر نوں پیو-دادے دی وراثت سمجھ کے پتھلا مار بہندے ہن۔ کجھ نہ کہن دی مہربانی وی اس لئی کردے سن کہ افسراں ولوں اوہناں لوکاں نوں خاص طور ‘تے چتاونی کیتی گئی سی کہ کسے شہری نال بدسلوکی نہ کرن۔ اس نمرتا دا کارن شاید ایہہ سی کہ انھیں دنیں جرمن سپاہیاں دے وحشیپنے دی چرچہ بہت ودھ گئی سی جس کرکے ایہناں لوکاں نوں اپروں ہی کوئی ایہو جیہا حکم آیا جاپدا سی۔
تھوڑھی دیر مگروں، جد پہلا سہم کجھ کسا ہو گیا، تاں ہولی-ہولی شہر وچ پھیر نویں سریوں ٹانویں-ٹانویں رونق دسن لگی۔ بہت سارے گھریں جرمن افسر، گھروالیاں نال رل کے اکو میز اتے کھاندے-پیندے دکھائی دین لگے۔ افسر لگبھگ سارے ہی بڑے چاپلوس تے میسنے سن۔ اوہ اتوں-اتوں فرانسیسیاں نال خوب ہمدردی بھریا ورتاؤ کردے، “سانوں تاں ایویں بدو-بدی لڑائی وچ دھکّ دتا گیا ہے، نہیں تاں سانوں کی لوڑ سی تہانوں تنگ کرن دی... ۔” تے شہر دے کئی بٹرو لوک ایہناں بگلے بھگتاں دیاں گلاں دا اعتبار کر کے اوہناں دا دھنواد کرن لگّ پیندے۔ اس توں چھٹّ شہریاں نوں ایہہ وی تاں دسدا سی کہ چھٹّ ‘جی حضور’ کہن توں ہور اوہناں دی واہ ہی کی ہے! ہور نہیں تاں اس مٹھّ-پیار صدقہ اوہ اپنے مکاناں وچ پراہنیاں دی گنتی گھٹّ کارن وچ ہی کجھ سفل ہو سکدے ہن۔ نالے نیتی دے نقطے توں وی اوہ لوک اس آدمی دے غصے نوں بھڑکاؤنا نہیں سن چاہندے جس دا اک اشارہ اوہناں دی زندگی تے موت دا فیصلہ ہو سکدا سی۔ روئین واسیاں وچ بیرتا دی تھاں ہن ستھلتا ودھیرے پھیلی ہوئی سی۔ اوہ جد آپو وچ گلاں کردے، تاں اپنیاں اخلاقی کمزوریاں لکاؤن لئی اک-دوجے نوں کہندے، “بئی، عیسیٰ مسیح دا وی تاں ایہو حکم ہے کہ گھر آئے پراہنے دا ستکار کرو۔ اک گلھ ‘تے جے کوئی چپیڑ مارے تاں دوجی وی اس دے اگے کر دیؤ...۔”
ہولی-ہولی سارے لوک اس نویں غلامی دے عادی ہو گئے۔ بازاراں وچ اگے وانگ ہی سودا سوت وکن لگا؛ تاں وی فرانسیسی لوک شہر توں باہر بہت گھٹّ جا سکدے سن۔ ساریاں سڑکاں ‘تے جرمن سنتری کھڑے سن۔ جرمناں دا رویہ جویں ہن اوہناں لوکاں نوں برا نہیں سی لگدا۔ کئی شہریاں نے تاں ایہناں جیتو بھوتنیاں نال چوکھا میل-گیل وی ودھا لیا جاپدا سی، پر اتنا ہون ‘تے وی کوئی اک گلّ نہیں ہے سی۔ اوہ انوبھوَ کردے سن جویں اوہناں دے گھراں وچ کوئی بدبودار چیز وڑی ہوئی ہے۔ جرمناں دا عامَ ورتاؤ بھاویں انا ماڑا نہیں سی، تاں وی ہر کوئی اپنے آپ نوں کسے اسیہہ بھار ہیٹھ دبیا محسوس کردا سی۔ اندرے-اندر سارے ہی ارداس کردے، ‘ہے ربا! چھیتی ہی ایہناں دینتاں توں ساڈی جند چھڈا۔’
جیتوآں نے شہراں دی لگبھگ ساری دولت قبضے ہیٹھ کر لئی۔ اوہناں جو کجھ منگیا، لوکاں بناں حیل-حجت حاضر کیتا، کیونکہ اس شہر دے لگبھگ سارے واسی امیر طبقے دے سن۔ پھر وی کتے-کتے شہر دے چھ-ستّ میلاں دے وچالے دریا دے ہیٹھلے پاسے ولّ ملاح تے ماچھی کدی-کدی اک-ادھ جرمن دی لوتھ رڑھدی ویکھدے سن۔ اوہ اس نوں پانی وچوں باہر کڈھ لیاؤندے سن۔ وردی وچ اس دی پھلی ہوئی لوتھ نوں دیکھ کے اہ سمجھ جاندے سن کہ اس نوں چھری جاں ڈنڈے دی مدد نال موت دے گھاٹ اتاریا گیا ہے؛ اتھوا اس دا سر پتھر نال پھتھا ہویا معلوم ہندا سی۔ اس توں اک اندازہ لایا جا سکدا سی کہ اس شہر وچ اجے تکّ کوئی اک-ادھ بیر آتما ہے جہڑی اس ودیسی حکومت توں گھرنت ہو کے ہی اک-ادھ جرمن دا خون کر کے اپنے اندر دی اگّ بجھا رہی ہے۔
خیر، دن لنگھدے گئے۔ ہولی-ہولی سبھ کجھ اگے وانگ ہی ہون لگا۔ اس شہر دے کجھ وڈے وپاری جنہاں دا باہرلا کاروبار اس رولے-رپے کر کے بند پیا سی، نویں سرے توں شروع کرن دیاں ویونتاں سوچن لگے۔ لڑائی دے کھپّ-کھانے کر کے باہرلیاں منڈیاں نالوں اوہناں دا سبندھ ٹٹّ چکا سی جس نوں نویں سرے توں جوڑن دے ارادے نال کجھ اگھے وپاریاں نے ہاورے شہر جان دی صلاحَ کیتی۔ ہاورے انھی دنیں فرانسیسی راج دے ادھیکار وچ سی۔ ایہناں لوکاں نے سوچیا کہ جے اتھوں دے جرمن حاکم سانوں آگیا دے دین تاں اسیں خشکی راہیں (سڑک راستے) سکھالے ہی ہاورے پہنچ جاوانگے۔ اخیر بہت ساری دوڑ-بھجّ تے منت-کھشامد مگروں کجھ وپاریاں نوں شہروں باہر جان لئی راہ داری مل گئی۔ ایہو جہے ہی تناں وپاریاں نے راہ داری لے کے ہاورے جان لئی گڈی کرائے ‘تے کر لئی۔ جان لئی دساں مساپھراں نے ناں لکھائے اتے اخیر منگلوار منہ ہنیرے ترن دا پکا فیصلہ کیتا گیا۔
رتّ سیال دی سی، تے ادھر کجھ دناں توں برف وی چوکھی پے رہی سی۔ سوموار دی دوپیہرے لگبھگ تنّ وجے آکاش اتے بدل گھر آئے۔ اس دن، تے نالے ساری رات برف پیندی رہی۔
منگلوار سویرے چار وجے تکّ سارے یاتری آپو-اپنا لٹا-پٹا لئی نیت تھانویں آن اکٹھے ہوئے۔ سبھ دیاں اکھاں وچ نیندر رڑک رہی سی۔ سارے گرم کپڑیاں وچ وی سردی نال کمب رہے سن۔ ہنیرے کر کے اوہ اک-دوجے نوں ویکھ وی نہیں سن سکدے۔ لمے کالے اوورکوٹ پائی اوہ سارے پادریاں وانگ معلوم ہندے سن، پر تنّ آدمی اک-دوجے دے واقف جاپدے سن۔ تنے آپو وچ گلاں کرن لگے۔
اک نے کیہا، “میں اپنی سری متی جی نوں وی نال لجا رہا ہاں۔” دوجا بولیا، “میں وی۔” تے تیجے نے کیہا، “میری گھروالی وی میرے نال ہے۔” پہلے نے پھر کیہا، “اساں ہن مڑ کے اتھے نہیں آؤنا۔ ہاورے پہنچن توں بعد سدھے انگلینڈ چلے جاوانگے۔” ایہہ تنے یاتری اکو سبھاؤ دے معلوم ہندے سن۔
اجے تکّ گڈی نوں گھوڑے نہیں جوئے گئے۔ تویلے دا منڈو نکی جہی لالٹین پھڑی کدی اک پاسے، کدی دوجے پاسے چلا جاندا سی۔ تویلے وچوں گھوڑیاں دے کھراں دی نرم-نرم آواز جہڑی گھاہ اتے وجن کر کے آ رہی سی، یاتروآں دا دھیرج بناؤندی سی۔
ہور تھوڑھی دیر نوں تویلے دے سرے والے کمرے وچوں کسے آدمی دی آواز سنائی دتی، پھر جانوراں نوں ڈانٹن پھٹکارن دی، تے اس توں بعد گھنٹی دی؛ جس توں جاپدا سی کہ گڈی جپ رہی ہے۔ ہن ایہہ جھنجھناٹ سپشٹ ہندی آ رہی سی، جہڑی گھوڑیاں دی تور انوسار کدی تیز کدی دھیمی ہو جاندی سی۔ اس توں بعد زور دی آواز سنائی دتی- لوہے دیاں نالاں جڑے کھراں نال زمین کھروچن دی۔
اچانک تویلے دا، گڈیوان دی کوٹھڑی والا بوہا بند ہو گیا۔ سارا ہلاّ-گلا شانت ہو گیا۔ برف دے پالے نال ٹھرے ہوئے یاترو چپ چاپ کھڑے سردی نال جویں آکڑدے جا رہے سن۔
چمکدی ہوئی برف دی چٹی پھہار برابر زمین اتے پے رہی سی۔ مانو ساری سرشٹی برف وچ ڈھکی گئی سی۔ سارے شہر وچ ٹھنڈھی جہی خاموشی چھائی ہوئی سی۔ کتے کجھ وی سنائی جاں دکھائی نہیں سی دے رہا۔ کیول کسے-کسے ویلے برف دا کوئی اچیرا ڈھیر ڈگن دا ماڑا جیہا کھڑاک ہندا سی؛ کھڑاک نہیں بلکہ اس نوں خاموشی دا ہؤکا ہی کہنا چاہیدا ہے۔
اک آدمی لالٹین لے کے اسے تویلے لاگلی چھت ہیٹھوں نکلیا، رسی دے سہارے اس دے مگرے مگر بھارے کھراں والا گھوڑا سست جہی چالے تریا آ رہا سی۔ صاف لگدا سی کہ گھوڑا بے دلی پرگٹ کر رہا ہے۔ کوچوان نے اس نوں لجا کے تھملے نال بنھ دتا، تے تھوڑھا چر اس دے کول کھڑھو کے ویکھدا رہا کہ اس دا سارا ساز-سامان ٹھیک-ٹھاک ہے کہ نہیں؛ تے اس توں مگروں اوہ جیوں ہی دوجا گھوڑا لیاؤن لئی مڑیا، یاتریاں دا اوہ چپ چاپ کھڑوتا جتھا جہڑا برف پین کر کے چٹا ہندا جا رہا سی، ہلدا دکھائی دتا۔
گڈیوان نے اوہناں نوں کیہا، “تسیں سارے گڈی دے اندر کیوں نہیں جا بیٹھدے، گھٹو-گھٹو برف توں تاں بچے رہوگے۔”
شاید ساریاں وچوں کسے نوں وی ہن تکّ ایہہ گلّ نہیں سی سجھی۔ جھٹپٹ سارے گڈی وچ چڑھن لگے۔ وہٹیاں والے اس تریگڑے نے وی آپو-اپنیاں سریمتیاں نوں ہتھ پھڑ-پھڑ کے گڈی وچ سوار کیتا تے اوہناں نال جا بیٹھے۔ ہولی-ہولی سبھ بیٹھ گئے۔
گڈی دی فرش اتے سکا گھاہ وچھیا ہویا سی جس وچ یاتریاں نوں اپنے پیر کجھ سکھالے جاپن لگے۔ پاسیاں دیاں سیٹاں ‘تے بیٹھیاں تیویاں اپنے نال تامبے دے بنے چھوٹے-چھوٹے فٹ-وارمر (پیر گرماؤ) وی لے آئیاں سن جنہاں نال اوہ آپو-اپنے پیر گرم کرن لگیاں تے نالو-نالو اوہ بڑی وڈتن دے لحظے وچ دوجیاں سواریاں نوں ایہناں فٹ-وارمراں دے گن درساؤن لگیاں۔
اخیر گڈیوان نے چہوں دی تھاں چھ گھوڑے جوت دتے۔ برف پین نال جد سڑکاں خراب ہو جاندیاں سن، تاں وچارے گھوڑے ادھا بھار کھچنوں وی اسمرتھّ ہندے سن۔ تد باہروں کسے نے پچھیا، “کیوں جی، سبھ سواریاں آ گئیاں؟” اندروں کئی آوازاں آئیاں، “ہاں آ گئیاں”، تے گڈی چل پئی۔
گڈی بڑی مٹھی-مٹھی جا رہی سی۔ پہیاں دا ادھ توں بہتا حصہ برف وچ دھسدا جاندا سی۔ سمچا ڈھانچہ کڑ-کڑا رہا سی۔ گڈیوان دی چابک لگاتار گھوڑیاں دیاں پٹھاں ‘تے ورھدی ہوئی کدی سجے کدی کھبے اڈ رہی سی۔ کدے اس دی ودھری گول ہو کے پنڈے ‘تے لپٹ جاندی، تے کسے مانسل ‘تے وجع کے گڈی دی چال تیز کر دندی سی۔
گڈی جنی مٹھی جا رہی سی، دن اتنی ہی تیزی نال آ رہا سی۔ برف ہن کجھ تھمھ چکی سی۔ بدل چیر کے دھندلا جیہا چانن نکلدا جاپدا سی۔ ہاں، کتے-کتے برف نال ڈھکے ہوئے درختاں دی، جاں کسے مکان دی برف لدی چھت اس روشنی نوں پھکیاں پا دندی سی۔
پربھات دے دھندلے چانن وچ یاتریاں نے پہلی ویراں اک-دوجے دیاں شکلاں گہہ نال ویکھیاں۔ سبھ توں ودھیا سیٹاں اتے شراب دا تھوک وپاری لوشیؤ اتے اس دی پتنی اک-دوجے دے نالو-نالو بیٹھے اونگھ رہے سن۔ لوشیؤ شروع-شروع وچ کسے وپاری کول منیمی کردا ہندا سی۔ سماں پا کے مالک دوالیہ ہو گیا تے اس دی فرم منیم نے خرید لئی سی جس وچوں اس نوں مایہ دے چنگے گفے ملے۔ آبکاری دے کرمچاریاں نوں وڈھیاں دے-دے کے اوہ شراب وچ ادھو-سدھّ پانی رلا کے ویچدا سی، پر کوئی اس دی ‘وا ولّ نہیں سی تکّ سکدا۔ بے ایمانی تے چالبازی وچ اوہ نمبر اک آدمی سی۔ اتھوں تکّ کہ سویرے اٹھدیاں جے کوئی اس دا ناں لے لیندا تاں سنن والے لڑن مرن ‘تے اتارو ہو جاندے سن۔ اس توں چھٹ ہر طرحاں دے ٹھٹھے مخول وچ وی اوہ چنگا ماہر سی۔ اس دا قد مدھرا، گوگڑ ڈھلکی ہوئی، چہرہ لال تے مچھاں لمیاں سن پر اس دی وہوٹی اوسط تیویں نالوں گٹھّ سوا گٹھّ لمی تے اس دی آواز بڑی بھدی سی۔
اوہناں دے سجے پاسے بڑے روہبیلے سریر والا اسے شرینی دا کیرے بیٹھا سی جو بڑا پرسدھ وپاری تے کپڑے دیاں تناں ملاں دا مالک سی۔ اس توں چھٹّ نگر سبھا دا پردھان تے جنرل کونسل دا عہدیدار وی۔ سری متی کیرے اپنے پتی نالوں عمر وچ کتے چھوٹی سی۔ اوہ روئین دے سارے وڈّ-گھریئے گبھروآں لئی دل پرچاوے دی چیز سی۔ بڑی ہسمکھ تے کومل انگاں والی۔ اس نے اپنا سریر پشمینے دے بہت سارے کپڑیاں وچ لکایا ہویا سی، تے گڈی وچلے ستھل جہے درش نوں ویکھ-ویکھ کجھ اداس ہو رہی سی۔
اوہناں دے لاگے اک ہور جوڑی سی- کاؤنٹ تے کاؤنٹینس بریول۔ ایہہ جوڑی نارمنڈی دے پراچین تے اگھے پریوار وچوں گنی جاندی سی۔ کاؤنٹ صاحب کافی وڈیری عمر دے سن، پر اپنے اچے لمے سریر دے بناؤ-شنگار وچ کوئی قصر باقی نہیں سن رکھدے؛ اتھوں تتھّ کہ فرانس دے بادشاہ ہینری چوتھے دی شکل نال اپنی شکل ملاؤن دی کوشش وچ رہندے سن۔ ایہہ چھوٹی جہی ریاست دے مالک وی سن جس دی سالانہ آمدن 5 لکھ پھرینک سی۔
ایہہ چھیؤ سواریاں گڈی دی اکو لمی پلانگھ وچ بیٹھیاں سن۔ کاؤنٹینس دے لاگے دو برہمچارنیاں اکھاں میٹی اپنی بھجن بندگی وچ لولین سن۔ اوہناں وچوں اک بڈھی سی جس دے منہ ‘تے ماتا دے اتنے داغ سن، جویں جرمن جیتوآں نے بندوقاں دی چاندماری لئی کجھ چر اس دے چہرے نوں ورتیا ہووے۔ دوجی جہڑی جوان، پر ویکھن توں کجھ بیمار سی، کسے ڈونگھی چنتا دا شکار معلوم ہندی سی۔ اس طرحاں جاپدا سی جویں دھارمک عقیدیاں دے سہماں نے اس دی سندرتا تے جوانی نوں اکا ہی کھا لیا ہے۔
دوہاں برہمچارنیاں دے ساہمنے اک تیویں تے اک آدمی ہور بیٹھے سن جنہاں نے لگبھگ سبھ سواریاں دا دھیان اپنی ولّ کھچیا ہویا سی۔ آدمی دا ناں جس نوں سارے جاندے سن، کارنوٹیڈ سی۔ اوہ پرجاتنتروادی سی۔ سارے امیر گھرانے اس پاسوں ڈردے سن۔ پچھلے ویہاں ورھیاں توں اس دی لال داڑھی دی، سارے پرجاتنتروادی ہوٹلاں دے ڈھکندار گلاساں نال جان-پچھان ہو گئی سی۔ اس دا پیو حلوائی سی جہڑا چوکھی رقم چھڈّ کے مریا سی۔ کارنوٹیڈ نے اپنے دوستاں دی مدد نال خوب پیسہ اکٹھا کیتا سی۔ ہن اوہ بڑی اتاولی نال پرجاتنتر راج دی اڈیک کر رہا سی۔ اوہنوں پورا وشواس سی کہ اس دے کیتے کماں دے انعام وچ ضرور اس نوں کوئی وڈا عہدہ ملیگا۔ انج اوہ ہے سی بھلا آدمی۔ کسے دا دل نہیں سی دکھاندا۔ جتھوں تکّ ہو سکدا، دوجیاں دا بھلا ہی کردا سی؛ پر راج-بھگتاں توں اس نوں بڑی چڑ سی۔ پچھلے دنیں اس نے بڑی لگن نال شہر دی راکھی لئی ولنٹیئراں دی پارٹی تیار کیتی سی، پر اپنیاں سبھ تیاریاں توں سنتشٹ ہون ‘تے وی، دشمن دے حملے توں پہلاں ہی اوہ شہر مڑ آیا سی۔ ہن اس نے ہاورے وچ جا کے کم کرن دا ارادہ بنا لیا سی، کیونکہ اتھے کھائیاں پٹن دے کم لئی تگڑی ولنٹیئر پارٹی دی لوڑ سی۔
اس دے نال جہڑی کڑی بیٹھی سی، اس دا ناں سی مارگریٹ، تے اوہ ویسوا سی۔ اوہ جوان تے خوب صحت مند سی۔ قد اس دا مدھرا تے گول-مول جیہا سی۔ سریر سور وانگ پیڈا۔ اس دیاں موٹیاں انگلاں اتے اتنا ماس سی کہ ہلاؤن نال جوڑاں اتے نکے-نکے ٹوئے پے جاندے سن۔ اس دا چمکیلا تے خوب گتھیا ہویا پنڈا، مٹاپے دے باو جود لبھاؤنا جاپدا سی۔ اس دیاں چھاتیاں اتنیاں بھاریاں تے ابھریاں ہوئیاں سن، پھر وی اوہ بریاں نہیں سن معلوم ہندیاں۔ اس دی جوانی نوں ویکھ کے لوک لٹو ہو جایا کردے سن۔ اس دا چہرہ جس دی لالی بالکل سیوں دا ٹاکرا کردی سی، نوَ-کھڑی کلی وانگ فٹّ-فٹّ پیندا سی تے اس دیاں کالیاں تے موٹیاں اکھاں کماناں ورگے بھروٹیاں ہیٹھ مستی نال تھرک رہیاں سن۔ خاص کر کے اس دیاں لال بلھیاں پچھے چمکدیاں چٹے تے اروگ دنداں دیاں دو پالاں ویکھ کے کوئی وی گبھرو اس نوں چمن لئی تڑپھ اٹھدا سی۔
جیوں ہی لوکاں نے اس نوں پچھاتا، سارے اک-دوجے نال کنیں گھرکی کرن لگّ پئے۔ کئی تاں اتھوں تکّ بے-آرام ہو گئے کہ دبویں زبانے اس نوں کلنکنی، پاپن تے سماج دا لہو پینی جوک تکّ کہہ گئے۔ سواریاں دے ایہناں اوازیاں نے تھوڑھے ہی چر وچ مارگریٹ نوں کجھ بے-آرام جہی کر دتا تے اس نے اک واری سر چکّ کے سبھناں ولّ تکیا۔ اس دی تکنی وچ اتنی تیزی تے رعب سی کہ ساریاں دے سر نیویں پے گئے تے زباناں وی بند ہو گئیاں۔ کیول لوشیؤ ہی بڑی دلچسپی نال اس ولّ تکدا رہا۔
ہاں، تے اوہ جہڑیاں تنّ سریمتیاں سن، گلیں کتھیں اوہناں دی اک-دوجی نال چنگی مترتا جہی ہو گئی تے اوہ مارگریٹ ولونں دھیان موڑ کے مڑ آپو وچ گلیں لگّ پئیاں۔ خاص کر کے اوہناں نے اس لئی اپنے آپ نوں گلیں لا لیا کہ اوہ اچ گھرانیاں دیاں سن، پر بیٹھیاں سن اوہ بے شرم کنجری نال اکو گڈی وچ، جس کر کے اوہ ہیٹھی تے گلانی محسوس کر رہیاں سن۔
تنے سریمان وی آپو وچ چنگے ہل-مل گئے سن تے اوہ وی اس اپمان دے احساس توں انبھج نہیں سن رہے۔ بدقسمتی کہ اوہناں دا اس ویلے کوئی وس نہیں سی چلدا۔ ہولی-ہولی اوہ اک-دوجے دے کناں وچ کجھ اس طرحاں دیاں گلاں کہہ رہے سن- “جے پہلاں پتہ لگّ جاندا تاں اک دے تھاں بھاویں دونہہ سواریاں دے پیسے کیوں نہ بھرنے پیندے، اس بدمعاش تیویں نوں گڈی دے نیڑے نہ فٹکن دندے...۔”
کاؤنٹ صاحب نے اپنے رونے، رونے شروع کیتے کہ کس طرحاں جرمناں کارن اس دا لکھاں روپیہ برباد ہو گیا۔ کس بے رحمی نال اس دے ڈنگراں نوں جرمناں نے ماس تے دودھ دی تھڑھ پوری کرن لئی ہڑپّ لیا، تے اس دے کھیت کویں تباہ کیتے، پر اوہ رئیسی ڈھنگ نال اس طرحاں گلّ کر رہا سی کہ جس توں اس دا کروڑانپتی ہونا نالو-نالو ثابت ہندا جاوے، تے ایہہ وی جاپے کہ لکھاں دے اس نقصان نوں اوہ کوئی ایڈا بھارا نقصان نہیں سمجھ رہا۔ سال چھماہی وچ ہی اوہ اس دا بھانگا پورا کر لویگا۔
مسٹر کیرے اپنیاں ملاں دے قصے چھیڑی بیٹھا سی، “میں اپنا چھ لکھ پھرینک انگلینڈ وچ پہلاں توں ہی جمع کر چھڈیا سی، کیونکہ مینوں دسدا سی کہ فرانس اتے ضرور جرمناں دا حملہ ہووےگا، تے ایہو جہے اوکھے ویلے جے اوہ میرا سبھ کجھ لٹّ وی لینگے، تاں وی دن کٹی لئی تاں کجھ بچیا رہے گا۔”
لوشیؤ نوں اپنی شراب فوجی محکمے پاس سرکاری نرکھاں ‘تے ویچنی پئی سی جس کر کے اس نوں کئی لکھ دا کسارا رہا۔ اوہ دسّ رہا سی، “ہاورے میں اسے لئی جا رہا ہاں کہ ہائیکورٹ وچ اپیل کراں کہ مینوں ایہہ رقم واپس دوائی جاوے”، تے اس نوں پورا بھروسہ سی کہ ساری نہیں تاں ادھی رقم اوہ ضرور لے مریگا۔
تنے جنے اک-دوجے نال دوستانہ رویہ پرگٹ کر رہے سن۔ سماجک طور اتے اوہ بھاویں سبھ وکھو-وکھو شرینی دے سن، پر ‘مایہ-بھائیا’ ہون کر کے اوہناں دیاں رچیاں ملدیاں-جلدیاں سن۔
گڈی دی تور اتنی مٹھی سی کہ دس وجے تکّ اس نے مساں چار میل پینڈا مکایا۔ تنّ-چارن واری تاں مسافراں نوں اترنا وی پیا سی۔ سارے بڑے کاہلے پئے ہوئے سن۔ اوہناں دا خیال سی کہ ٹوٹس پہنچ کے دپہراں دی روٹی کھانگے، پر گڈی دی تور توں اوہناں نوں یقین ہو گیا کہ شام تکّ وی اوہ اتھے نہیں پہنچ سکدے۔ ہر اک مسافر اسے ٹوہ وچ سی کہ رستے وچ کوئی ماڑی-موٹی سراں مل جاوے۔ اسے ویلے اچانک گڈی دے پہیئے ٹوئے وچ جا فسے جتھوں کڈھدیاں پورے دو گھنٹے لگّ گئے۔
مسافراں دی بھکھ جیوں-جیوں ودھدی جاندی سی، تؤں-تؤں اوہناں دا اتشاہ گھٹ رہا سی۔ سراں دا کتے ناں تھیہ نہیں سی نظریں آؤندا۔ جے کوئی ملدی وی، تاں بوہے وجے ہوئے تے جندرے لگے ہوئے۔ ایہناں برفیلے دناں وچ مسافراں دی آواجائی بند ہو جان کر کے سراواں والے وی اپنا ٹمبا-ٹیہا سمیٹ کے مہینے دو مہینیاں لئی گھرو-گھری چلے جایا کردے سن۔ اس توں چھٹّ اج کل تاں جرمناں دی آواجائی کر کے وڈے-وڈے ہوٹلاں والے وی ڈردے مارے نسّ گئے سن۔
اک دونہ تھانئیں جتھے کھیتاں وچ ٹانویں-ٹانویں ٹپری دکھائی دندی سی، مسافراں نے گڈی کھلہار کے اتھوں پیٹ پوجا دا کجھ سامان ڈھونڈن دی کوشش کیتی، پر کتے وی اوہناں نوں کجھ نہ لبھا۔ جیوں ہی ایہہ جتھا کساناں دیاں جھونپڑیاں ولّ جاندا، اوہ وچارے ایہناں نوں ڈاکو سمجھ کے اپنا سبھ کجھ پہلاں ہی لکا چھڈدے۔ جاندے سن کہ بھاویں فرانسیسی ہون تے بھاویں جرمن، بھکھے سپاہی اوہناں پاس جو کجھ وی دیکھنگے، دھنگو-زوری کھوہ لینگے۔ اس لئی اوہ لوک پہلاں توں ہی چکنے رہندے۔
اک وجع گیا، پر اجے تکّ مسافراں دا بیڑا بنے لگن دی کوئی آس نہیں سی جاپدی۔ گھوڑے تھکّ کے چکناچور ہو گئے سن۔ چابک چلاندیاں-چلاندیاں گڈیوان دیاں باہاں وچ کھلیاں پے گئیاں، تے گھوڑیاں نوں گالھاں کڈھدے دیاں گھگاں مل گئیاں سن۔
پردیس وچ بھکھ انج ہی بہتی چمکدی ہے؛ خاص کر کے جتھے کجھ ملن دی امید نہ رہی ہووے، اتھے تاں ڈھڈّ وچ کتورے ہی بھونکن لگّ پیندے ہن۔ ایہو حالت اس ویلے ایہناں مسافراں دی سی؛ خاص کر کے اس امیر تریگھڑے دی حالت تاں بڑی ہی ترس یوگ سی۔ آندراں دی کلکلاہٹ نے اوہناں دے مائک وارتالاپ نوں وی سلھابا چاڑھ دتا سی۔ سبھ دیاں زباناں جویں تالوآں نال سیونتیاں سن۔ کیول کسے ویلے کوئی اک-ادھ انگڑائی جاں اباسی لیندا کہندا، “اوہ! ربّ جی!”
مارگریٹ دے نیڑے بیٹھا گبھرو لوشیؤ بولیا، “بڑی بھکھ لگی ہے، کی کریئے؟” مارگریٹ اک-دو واری ہیٹھاں جھکی۔ معلوم ہندا سی، اوہ اپنی سیٹ دے ہیٹھوں کجھ لبھّ رہی ہے۔ دو-چار منٹ اوہ ہچکاندی ہوئی مسافراں ولّ تکدی، تے پھر شانت بھاوَ نال تن کے بیٹھ جاندی۔ سبھناں دے چہرے پیلے پیندے جاندے سن۔ لوشیؤ نے پھر کیہا، “اس ویلے جے کوئی چپا کو روٹی تے اک پلیٹ ماس دی لیا دیوے تاں میں اس نوں ہزار فرینک دین نوں تیار ہاں۔”
اس دی وہوٹی نے جھٹپٹ پتی دی اس تھوڑھدلی دا ورودھ کیتا، کیونکہ دولت دی اس بے دردی نال ورتوں نوں اوہ پسند نہیں سی کردی۔ اوہ بھاویں جاندی سی کہ اس دے پتی نے ایہہ شبد ایویں ہاسے بھانے ہی کہے ہن، تاں وی اوہ سہار نہ سکی۔
کارنوٹیڈ کول شراب دی بوتل سی۔ اس نے اپنے ساتھیاں نوں صلح ماری۔ لوشیؤ نوں چھڈّ کے باقی سبھ نے نانہہ کر دتی۔ لوشیؤ نے بوتل وچوں کیول اک-دو گھٹّ پیتے، تے دھنواد سہت بوتل موڑدا کہن لگا، “شراب بے شکّ بڑی ودھیا قسم دی ہے، پیندیاں ہی سریر نگھا ہو گیا ہے۔”
شراب دے دو گھٹّ پی کے اوہ کجھ چست ہو گیا۔ اس نے ساریاں دے ساہمنے متا پیش کیتا کہ جس طرحاں ملاحاں دے کسے گیت وچ دسیا گیا ہے، اوہناں نوں وی اپنے وچوں سبھ توں موٹے آدمی نوں کھا لینا چاہیدا ہے۔ اس بھدے جہے مذاق دا کسے نے کوئی اتر نہ دتا۔ سارے جاندے سن کہ اوہدی اس ٹچر دا نشانہ، چھٹّ اس موٹی ویسوا مارگریٹ توں ہور کوئی نہیں سی۔ کیول کارنوٹیڈ مسکرایا۔ دوہاں برہمچارنیاں نے مالا پھیرنی شروع کر دتی سی۔ اوہ ہتھاں نوں بغلاں ہیٹھ گھٹی بیٹھیاں سن پر اکھاں اوہناں دیاں برابر جھکیاں ہوئیاں سن۔ شاید اس ویلے دوویں ایہو سوچ رہیاں سن کہ عیسیٰ مسیح نے ایہہ جہڑی مصیبت اوہناں نوں بھیجی ہے، ایہہ اصل وچ اوہناں دے صبر سنتوکھ دا امتحان لین لئی ہے۔
قریب تنّ وجے گڈی موکلے جہے میدان وچوں جا رہی سی، تے ہن تکّ اوہناں نوں اک وی پنڈ نہیں سی دسیا۔ مرگریٹ تیزی نال اک واری پھیر ہیٹھاں جھکی، تے سیٹ تھلیوں ہتھ ودھا کے اس نے پتلے بینت دی پٹاری باہر کڈھ لئی جس وچوں اس نے دو ثابت چوچے کباب کیتے ہوئے کڈھے۔ پٹاری وچ ہور وی بتھیرا کجھ سی، پنیر، روٹی، مکھن آدی؛ مطلب پورے تنّ دناں دے کھان لئی اس وچ سامان موجود سی جس کر کے اس نوں رستے وچ کوئی سراں جاں ہوٹل لبھن دی لوڑ نہیں سی۔ ٹوکری وچوں دونہہ-تناں بند بوتلاں دے لاکھ نال مڑھے ہوئے منہ وی نظریں آ رہے سن۔ اس نے چوچیاں تے ڈبل روٹی نوں چھری نال کٹیا تے خوب سواد لا-لا کھان لگی۔
سارے مسافر سدھرائیاں نظراں نال اس ولّ ایوں تکّ رہے سن، جویں بھکھی مہیں گتاوے ولّ تکدی ہے۔ ماس تے روٹی دی لبھاؤنی واشنا ساری گڈی وچ پھیل رہی سی۔ سبھ دیاں ناساں پھلّ گئیاں تے مونہاں وچ پانی بھر آیا۔ اوہ تنے تیویاں جو پہلاں ہی اس پرتی نفرت نال بھریاں پئیاں سن، اس پتت تیویں ولّ اچیچے طور ‘تے ویکھن لگیاں، تے اوہناں دی نفرت ہور وی خطرناک روپ دھار گئی، وس چلدا تاں اس نوں سنے اس دے کھان پین دے سامان دے، چکّ کے گڈی وچوں باہر وگاہ ماردیاں۔
پر لوشیؤ نظر جمائی چوچے دی رکیبی ولّ تکدا ہی رہا تے چھیکڑ اس دے مونہوں نکل ہی گیا، “اس وچ کوئی شکّ نہیں کہ ایہہ تیویں اساں ساریاں نالوں سیانی نکلی ہے۔ کجھ لوک نیچ ہندے ہوئے وی عقل دے مالک ہندے ہن۔”
اپنے نندیاں بھری پرشنسا سن کے مارگریٹ نے چوچے دی راند چبدیاں لوشیؤ نوں کیہا، “کجھ لؤگے؟ اس طرحاں سارے دن دا فاقہ تاں مار سٹیگا تہانوں۔”
لوشیؤ نے چور اکھ نال اپنے سجے کھبے تکیا تے پھر سنگدا-سنگدا بولیا، “نانہہ کرن دا کوئی چارہ نہیں۔ ہن تے اک منٹ وی سہار نہیں ہندا میرے توں۔ نالے پربھو مسیح نے وی تاں کسے تھاں لکھیا ہے کہ یدھ سمیں کجھ وی ایوگ نہیں ہندا۔ کیوں ٹھیک ہے نہ سجنوں؟” اس نے لاگلے مسافراں ولّ تکّ کے پچھیا۔
پھر اس نے اپنے گوڈیاں ‘تے اخبار وچھا لیا تاں کہ اس دی پتلون نوں داغ نہ لگے؛ تے لوڑ انوسار چیزاں پٹاری وچوں لے کے کھان لگا۔ تری وچ تر کیتے ادھے چوچے نوں چاقو نال کٹدا اوہ اک واری پھیر ساتھیاں ولّ تکّ کے بولیا، “ایہو جہے اوکھے ویلے کسے اپکاری دا ملنا آدمی دی خوش قسمتی ہندی ہے۔”
کھادیاں-کھاندیاں مارگریٹ نے اک واری اوہناں دوہاں برہمچارنیاں ولّ تکّ کے کیہا، “ماتا جی! تسیں وی کجھ لؤگے؟”
دوویں مارگریٹ ولّ اس طرحاں تکیاں جویں مردے وچ جان آ گئی ہووے۔ نکی برہمچارنی نوں سنگدیاں ویکھ وڈی بولی، “کی حرج ہے، پربھو عیسیٰ وی تاں نیچاں دے گھریں جا-جا کھاندے رہے نے۔” تے پھیر دوہاں نے مارگریٹ دی بینتی پروان کر لئی۔ اس توں بعد دبویں شبداں وچ مارگریٹ دا دھنواد کر کے دوویں جنیاں کھان وچ رجھّ گئیاں۔
کارنوٹیڈ نوں وی چھیکڑ اپنی اس موٹی گوانڈھن دا نؤندا قبولنا پیا۔ برہمچارنیاں نوں رلا نے کل اٹھاں گوڈیاں دی میز جہی بن گئی۔ اس میز اتے اخبار دے ورقے وچھا دتے گئے، تے کھانا کھادھا جان لگا۔ ادھر لوشیؤ جہڑا اس چوکڑی دے شروع ہون توں پہلاں ہی پیٹ بھر چکا سی، ہولی جہی اپنی وہوٹی نوں کہن لگا، “تھوڑھا جیہا کھا لؤ تسیں وی۔” پہلاں تاں اوہ ننا ہٹھ ‘تے اڑی رہی، پر جد اس نے ویکھیا کہ ہولی-ہولی سارے ہی کھانے وچ شامل ہوئی جاندے ہن، خاص کر کے اوہ دوویں برہمچارنیاں وی، جو اس موٹی کنجری نوں سبھ توں بہتی نفرت کردیاں سن، تاں سری متی لوشیؤ دے چہرے ‘تے وی رضامندی دے چنہ دکھائی دین لگے۔
ایہہ رضامندی دیکھ کے لوشیؤ بڑی نمر آواز وچ مارگریٹ نوں کہن لگا، “کیوں جی، میری پتنی دی وی تسیں کجھ مدد کر سکوگے؟”
مارگریٹ نے مٹھی جہی مسککراہٹ وچ کیہا، “کیوں نہیں؟” تے بناں ہور کجھ کہاں، سری متی لوشیؤ وی اپنی تھاں توں کھسک کے چوکڑی وچ شامل ہو گئی۔ میز دے پاوے اٹھاں دے تھاں ہن دس ہو گئے۔
وسکی دی جد پہلی بوتل کھولھی گئی، تاں ساریاں نوں اس گلّ دی چنتا ہوئی کہ پین لئی گلاس صرف اکو ہے جہڑا مارگریٹ دی پٹاری وچوں نکلیا سی تے پین والے سن بہت سارے؛ پر ایہہ دقت اس طرحاں دور کر دتی گئی کہ اک جنا پی کے گلاس کپڑے نال پونجھ لیندا، تے پھر دوجے نوں دے دندا تے ایہناں سبھناں وچوں اک سجن ایسا وی نطر آیا جس نے پونجھ-پونجھائی نوں پکھنڈ سمجھ کے بناں پونجھیاں ہی مارگریٹ دے ہتھوں گلاس لے کے پیندیاں کیہا، “اس دی کی لوڑ ہے، اسیں سارے اکو ربّ دے پتر ہاں۔” ایہہ سی موشیؤ کارنوٹیڈ۔
سبھ نوں کھاندیاں-پیندیاں ویکھ کے، تے کھانے دی خوشبو نال گلا بھر کے کاؤنٹ تے کاؤنٹیس، اتھوا سریمان تے سری متی کیرے اس نرادر نوں سہار نہ سکے۔ ملّ مالک دی جوان وہوٹی نے لما تے اچا ساہ لیا، جس کر کے سبھ کھاؤاں دا دھیان اس ولّ کھچیا گیا۔ سندری دا چہرہ باہر پے رہی برف وانگ بگا ہو گیا سی، تے ویکھدیاں ہی ویکھدیاں اس نے سر سٹّ دتا۔ اوہ بے ہوش ہو گئی۔ اس دے پتی نے ساتھیاں پاسوں مدد منگی، “ایہہ بھکھ نال بے ہوش ہو گئی۔” اخیر وڈی برہمچارنی نے اس دا سر چکیا تے مارگریٹ دے ہتھوں بھریا ہویا گلاس پھڑ کے اوہدے بلھاں نال لا دتا۔ بے ہوشی دی حالت وچ ہی سری متی کیرے سارا گلاس گٹک گئی۔
پین توں بعد جھٹّ ہی اوہ سندری چیتن ہو بیٹھی، تے اس دیاں میٹیاں ہوئیاں اکھاں اپنے آپ کھلھ گئیاں۔ پھر اوہ کجھ مسکرا کے ہولی جہی بولی، “دھنواد!” پر برہمچارنی نوں فکر سی، متے پھیر نہ ایہو جہی درگھٹنا ہو جاوے؛ سو اس نے گلاس وچ تھوڑھی کو ہور شراب الدّ کے اس نوں پیال دتی، تے کہن لگی، “بھکھ کر کے ہی ایہہ تکلیف ہو گئی سی۔”
ایہہ سن کے مارگریٹ نے اک واری پٹاری وچلیاں بچیاں-کھچیاں چیزاں ولّ تکیا، تے پھیر کجھ سنگدی شرماندی اوہناں جوڑیاں ولّ تکّ کے کہن لگی، “جے تسیں کوئی حرج نہ سمجھو تاں...۔” تے اوہ گلّ کردی-کردی اس شنکا توں رک گئی کہ اتر وچ متے اس نوں جھاڑ پا دتی جاوے، پر لوشیؤ نے اس دا منورتھ ایہہ کہہ کے پورا کر دتا، “چلھے وچ پاؤ ایہناں فضول وہماں نوں جی...اس ویلے اسیں سارے مسافر بھیناں-بھراواں وانگ ہاں۔ سانوں سچے دلوں اک-دوجے دی مدد کرنی چاہیدی ہے۔ آؤ، کاؤنٹ تے کاؤنٹیس، نالے سریمان تے سری متی کیرے! ششٹاچار نوں کجھ چر لئی چھٹی دیو، تے تھوڑھا-بہتا کھا لؤ۔ جان ہے جہان ہے۔ جس تورے ساڈی گڈی ٹری جا رہی ہے، اس توں تاں ایہہ وی بھروسہ نہیں کہ راتیں وی سانوں کجھ کھان نوں مل سکے۔”
دلوں-منوں اس رائے نال سہمت ہندیاں وی اوہ چارے ساؤُ، سوانیاں جھجک رہے سن۔ کھانے ولّ ہتھ ودھاؤن وچ پہل کرن دا کوئی وی حوصلہ نہیں سی کر سکدا۔ چھیکڑ کاؤنٹ ہوراں ہی اس الجھن نوں سلجھایا۔ اس نے شرماؤندی مارگریٹ ولّ تکّ کے کیہا، “سری متی جی، اسیں بڑی خوشی نال تہاڈی سیوا پروان کردے ہاں۔”
عامَ طور ‘تے ایہو جہے ویلے پہلا قدم چکن وچ ہی دقت ہندی ہے۔ سو، اس دے دور ہندیاں ہی چارے اکو وارگی کھانے اتے ٹٹّ پئے، تے ویکھدیاں-ویکھدیاں ٹوکری خالی ہونی شروع ہو گئی۔
روٹی کھاندیاں میزبان نال گلّ-کتھّ نہ کرنی ساؤپنے دے ورودھ ہے، ایہہ خیال کر کے اوہناں نے گلاں کرنیاں شروع کیتیاں۔ پہلاں تاں ایہہ سلسلہ کجھ بے دلا جیہا ہی سی کیونکہ کسے نوں وی اپنی نیچ میزبان نال نیڑتا پسند نہیں سی پر ہولی-ہولی ایہہ سنکوچ دور ہندا گیا۔ پھر وی گلّ-کتھّ ایسے ڈھنگ نال جاری رہی، جویں مہمان اس پاپن دا کھانا کھا کے اس ‘تے بڑی مہربانی کر رہے ہون؛ خاص کر کے کاؤنٹیس تاں اتھوں تکّ وی کہہ گئی، “وڈے لوکاں دی وڈتن ہی اس وچ ہے کہ اوہ آپ توں نیویاں نال، بلکہ گھٹیا چال-چلن والے لوکاں نال برابری والا ورتاؤ کرن، کیونکہ اس طرحاں کرن نال اوہناں دا کجھ وگڑ نہیں جاندا، پر نیچ شرینی دے لوکاں نوں اس توں بڑا اتشاہ ملدا ہے... ۔” پر سری متی لوشیؤ جس نوں اپنی اچتا تے پوترتا دا سبھ توں بہتا مان سی، بناں کجھ بولیاں، گلھاں بھر-بھر کے کھان وچ مست رہی۔
گلاں دا سلسلہ اخیر لڑائی ولّ جہڑی انیں دنیں سبھاوک ہی سی، مڑیا۔ جرمن لوکاں دے ظلماں تے نیچپنے دا ذکر چھڑ پیا، تے فرانسیسیاں دے دھیرج تے سہنشیلتا دی پرشنسا کیتی جان لگی۔ اس توں بعد چھیتی ہی ذاتی تجربیاں دی چرچہ چل پئی۔ مارگریٹ نے وی بڑے مٹھے لہجے وچ، تے بڑے سچجے ڈھنگ نال اپنے ‘روئین’ توں بھجن دا برتانت دسنا شروع کیتا۔ سنن والے حیران سن کہ ایہو جہیاں پیشیور تیویاں وی راجنیتک معاملیاں نوں سمجھدیاں، تے انا چنگا بول وی سکدیاں ہن۔
مارگریٹ دسن لگی، “پہلاں میرا خیال ‘روئین’ چھڈن دا نہیں سی۔ پیسہ میرے کول بتھیرا سی، کھان-پین دا سامان بھی بھریا پیا سی۔ کجھ جرمناں نوں اپنے گھر رکھ کے میں ٹکی رہِ سکدی ساں۔ تسیں جاندے ہی ہو، اس توں بناں کوئی واہ وی نہیں سی۔ کئی لوک جنہاں نے سپاہیاں نوں رکھنوں نانہہ-نکر کیتی، اکا ہی گھراں توں کڈھ دتے گئے۔ نالے میرا تاں ہور کوئی تھاں ٹکانا وی نہیں سی، جاندی تاں کدھر جاندی۔ مجبور ہو کے مینوں وی اداں ہی کرنا پیا، پر جدوں ہی میں اوہناں جرمن سوراں دی شکل ویکھدی، غصے تے نفرت نال میرا لہو کھولن لگدا۔ شرم دی ماری میں اپنے آپ وچ ڈبدی جاندی میرے دیش دے دشمن، میرے پراہنے؟ نالے میں سوچدی، جے کتے میں مرد ہندی، تاں اک واری ایہناں وحشی کتیاں نوں دس دندی!
جس دن اوہ لوک ‘روئین’ وچ آ وڑے، میں جد باری وچوں اوہناں دیاں منحوس شکلاں ویکھیاں، تاں آپے توں باہر ہو گئی۔ جے کتے میری نوکرانی نے مینوں پھڑ نہ لیا ہندا، تاں کرسی چکّ کے اوہناں ‘تے وگھا ماردی۔ اس توں بعد کجھ سپاہیاں نوں میرے مکان ‘تے ٹھہرا دتا گیا۔ پہلا سپاہی جہڑا میری بیٹھک اندر آیا، میں غصے نال پاگل ہو کے اوہنوں گلوں جا پھڑیا، پر اس نے مینوں والاں توں پھڑ کے پچھانہ سٹّ دتا۔ جے کتے اوہ پھرتی نال اس طرحاں نہ کردا تاں میں اس نوں جانوں ہی مار سٹنا سی۔
اس توں بعد مینوں اپنے آپ نوں لکا کے رکھنا پیا۔ کجھ چر میں لکی رہی، پر لکن دا مطلب ایہہ نہیں سی کہ میں اوہناں بدمعاشاں توں ڈردی سی۔ اصل وچ میرے اندر جہڑی اگّ بھڑک رہی سی، اوہ تد تکّ ٹھنڈھی نہیں سی ہونی، جد تکّ میں اپنے دیش دے دشمناں نوں جنا کو میتھوں ہو سکے، موت دے گھاٹ نہ اتار لیندی ...۔”
“ہچھا!” وڈی برہمچارنی دے ہتھوں مالا ڈگ پئی، “پھر توں کی کیتا؟”
“پھر؟” ویسوا دا سینہ دھونکنی وانگ اٹھ-بیٹھ رہا سی، “پھر اوہی جو کجھ مینوں کرنا چاہیدا سی”، تے کہندیاں-کہندیاں مارگریٹ نے اپنے دوویں پنجے ساہمنے تان کے 10 دا سنکیت کردیاں کیہا، “انیاں نوں ٹکانے لا کے نسّ آئی، تے اج تہاڈے وچالے بیٹھی ہاں۔”
“ہیں! دس جرمن؟ سچ مچّ؟ کی ایہہ ممکن ہے؟” کئی مسافراں دے مونہوں اکٹھا نکلیا۔ کاؤنٹیس جہڑی بہتی کھا جان کر کے اوکھے-اوکھے ڈکار لے رہی سی، بولی، “پر کس طرحاں اک دم اتنے خون؟” تے اس دے چہرے دا رنگ جہڑا کھان پین نال مساں ٹھیک ہویا سی، ڈر نال پھر پیلا ہونا شروع ہو گیا۔
“کس طرحاں کی!” ویسوا دے سریر دیاں ساریاں ناڑاں جوش نال تھرک رہیاں، “ڈنڈے نال، چھرے نال، رسی نال! آدمی دا مارنا ہے ای کی اے۔”
اس دی بہادری توں پربھاوت ہو کے سبھ نے اس نوں ودھائی دتی۔ کارنوٹیڈ وی وچ-وچ مسکرؤندا تے سر ہلاؤندا رہا؛ اسے طرحاں جویں کوئی پادری کسے جگیاسو نوں بھگتی کردیاں ویکھ کے مسکراؤندا ہے، کیونکہ دیش بھگتی دا ٹھیکہ اس ورگے لیڈراں پاس اسے طرحاں ہندا ہے، جویں پادریاں پاس دھرم دا ٹھیکہ۔
تاں وی کارنوٹیڈ سی پرجاتنتروادیاں دا موہری۔ اس نوں شاید اس ویسوا دا سامراجوادی حکومت لئی ایہہ اندھ-وشواس چنگا نہیں سی لگّ رہا۔ اوہ بڑی اچی تے درڑھ آواز وچ بول اٹھیا، “پر سامراجوادیاں دی ایہہ مورختا بھری حمایت ہے۔”
مارگریٹ سن کے بھبوکا ہو اٹھی، کیونکہ اوہ بوناپارٹ دے شردھالوآں وچوں سی۔ اس دا منہ لال ہو گیا، تے غصے دی ماری تھتھلاؤندی ہوئی بولی، “نیپولیئن دی تھاں میں تینوں تے تیرے ساتھیاں نوں بندیخانے وچ ویکھنا چاہندی سی۔ تساں لوکاں ہی اس نال وساہگھات کیتا سی۔ جے فرانس دے راج دی واگڈور تساں لوکاں دے ہتھ آ جاوے تاں ساڈے ورگیاں لئی جیونا مشکل ہو جاوے۔”
کارنوٹیڈ اتے اس پھٹکار دا کجھ وی اثر نہ ہویا۔ اوہ اجے تکّ اپنے وڈتن اتے آکڑیا ہویا، نفرت دے لہجے وچ مسکرا رہا سی۔ جاپدا سی جویں اس وارتالاپ وچ ہور گرمی آ جاوے گی۔ اس حالت نوں ویکھ کے کاؤنٹ نے جھگڑا بند کرن دی کوشش کیتی، پر کاؤنٹیس تے سری متی لوشیؤ، عامَ امیراں دی عادت انوسار پرجاتنتروادیاں نوں گھرنا نال ویکھدیاں تے سامراج دی تڑک-بھڑک نوں پسند کردیاں سن۔ اس کر کے اپنی رچی دے الٹ چال-چلن والی تیویں نال وی اوہناں دی دلچسپی پیدا ہو گئی جس دے راجنیتک خیال اوہناں نال ملدے جلدے سن۔
ٹوکری ہن خالی ہو چکی سی۔ اس وچلا سامان بھاویں دساں آدمیاں دے ڈھڈاں نوں گھنڈی تکّ بھرن لئی کافی سی، تاں وی کئیاں نوں افسوس سی کہ جے کتے تھوڑھا جیہا ہور ہندا تاں رات دی روٹی دا فکر وی مکّ جاندا۔ کھانا مکن دے نال ہی گلاں دا سلسلہ وی بند ہو گیا۔
رات پین لگی۔ ہولی-ہولی برف لدی دھرتی اتے کالی چادر وچھن شروع ہو گئی۔ مارگریٹ موٹی ہون ‘تے وی سردی نال کمب رہی سی۔ کوچوان نے لالٹیناں بالیاں جنہاں دا مدھم چانن سڑک دے دوہیں پاسیں پھیل رہا سی۔
گڈی اندر ہن ہنیرا سی۔ کجھ وی دکھائی نہیں سی دندا، پر جس پاسے کارنوٹیڈ تے مارگریٹ بیٹھے ہوئے سن، اتھے کجھ ہل-جل جہی دکھائی دتی۔ لوشیؤ نوں ہنیرے وچ اس طرحاں محسوس ہویا، جویں لمداڑھیا پرجاتنتروادی تیزی نال اک پاسے نوں الریا، جویں اس نوں کسے نے کسّ کے گھسنّ جڑیا ہووے۔
ساہمنے چھوٹیاں-چھوٹیاں بتیاں دکھائی دتیاں۔ پورے یاراں گھنٹے چلدی رہن توں بعد اخیر گڈی ‘ٹوٹس’ جا اپڑی۔ اس وچالے تناں-تناں گھنٹیاں پچھوں چار واری رستے وچ گھوڑیاں نوں ساہ لین تے چارہ کھان لئی کھولھیا گیا سی۔ اس طرحاں سبھ رلا کے گڈی نے چوداں گھنٹے وقت خرچ کیتا۔
گڈی شہر وچ پہنچ کے ‘ڈوکامرس’ ہوٹل دے کھلھے ویہڑے وچ جا رکی۔
گڈی دا بوہا کھلھیا، تے نال ہی جانے-پچھانے جہے رولے دی آواز سن کے سارے مسافر ڈر گئے۔ ایہہ شور فرش اتے میاناں کھڑکاؤن دا سی۔ اس دے نال ہی جرمن بولی وچ کسے دیاں رعب بھریاں گلاں سنائی دتیاں۔
گڈی بھاویں کھڑوتی ہوئی سی، تے بوہا وی کھلھا سی، پر کسے مسافر نوں جھٹپٹ باہر نکلن دی ہمت نہ پئی۔ اوہناں نوں کجھ اس طرحاں دی شنکا ہور ہی سی، مانو باہر نکلدیاں ہی اوہ سدھے موت دے منہ وچ جا پینگے۔ تد لالٹین ہتھ وچ پھڑی گڈیوان باہر کھڑوتا اوہناں نوں دکھائی دتا۔ لالٹین دا چانن سواریاں دے مونہاں ‘تے پیا، دوہاں قطاراں وچ بیٹھے مسافراں دے چہرے ڈر نال سہمے ہوئے سن۔ سبھ دے منہ کھلھے سن۔ سارے ہی اکھاں پاڑ-پاڑ کے اک دوجے ولّ تکدے ہوئے کسے بھیانک ہونی دی سمبھاونا نال کمب رہے سن۔
گڈیوان نال اک جرمن افسر کھڑھا ویکھ کے ساریاں دی خانیوں گئی۔ افسر اچے لمے قد دے اکہرے سریر دا بڑا سنکھا جوان سی۔ چست پوشاک وچ اوہ اس تیویں ورگا دس رہا سی جس نے تنگ چولی نال اپنے سریر نوں کسیا ہویا ہووے۔ اس دے سر ‘تے چمکیلی ٹوپی سی۔ اوہ ٹٹی-فٹی فرانسیسی وچ مسافراں نوں کہن لگا، “مسافرو! مہربانی کر کے باہر آ جاؤ۔”
سبھ توں پہلاں دوہاں برہمچارنیاں نے اس دی آگیا دا پالن کر کے ایہہ ثابت کر دتا کہ دھارمک رچی رکھن والیاں پوتر تیویاں مڈھ توں ہی ‘ست بچن’ دیاں عادی ہندیاں ہن۔ ایہناں توں بعد کاؤنٹ تے اس دی کاؤنٹیس، پھر کپڑے دا وپاری اپنی پتنی سمیت، تے اس پچھوں لوشیؤ آپ توں دونے قد دی وہوٹی نوں اگانھ دھکدا ہویا باہر آیا۔
ہیٹھاں اتردیاں ہی ساریاں نے بڑی نمرتا نال جرمن افسر نوں سلام کیتی، پر اتر وچ افسر نے اپنا افسری گھمنڈ دسن لئی بناں سلام کہاں، رعب بھری نظر نال اوہناں ساریاں ولّ تک چھڈیا، بسّ!
مارگریٹ تے کارنوٹیڈ بھاویں بوہے دے نیڑے ہی بیٹھے سن، پر اترے اوہ سبھ توں پچھوں۔ اوہ دوویں اس دشمن دے ساہمنے گڈی وچوں بڑی شان نال اترے۔ رشٹ-پشٹ کڑی (مارگریٹ) اندروں نکلدی ہی بناں افسر ولّ تکیاں اپنا کپڑا-لتا اتے سر دے وال سنوارن لگی پئی۔ اوہ بالکل شانت دکھائی دندی سی۔ پرجاتنتروادی کمبدے ہتھاں نال اپنی لمی داڑھی ٹھیک کرن لگا۔ دوویں آپو-اپنا سوے-مان قایم رکھن دی کوشش کر رہے سن۔ جاندے سن کہ ایہو جہے ویلے ہر آدمی، کسے نہ کسے انش وچ اپنے دیش دا پرتیندھ سمجھیا جاندا ہے۔ مارگریٹ نوں اپنے باقی ساتھیاں ‘تے غصہ آ رہا سی۔ اس لئی اوہ اپنیاں دوجیاں ساتھناں دے ٹاکرے ودھیرے درڑتا نال کھڑوتی رہی۔
اخیر وچ سارے مسافر ہوٹل دے اک کمرے وچ پہنچے۔ جرمن افسر نے سبھ کولوں راہ داری دے پروانے (پاسپورٹ) منگے۔ ایہناں پروانیاں وچ مسافراں دے نانواں توں چھٹ اوہناں دے کم-دھندے دا وی خانا ہندا ہے جو اس نے بڑے دھیان نال ویکھے۔ پھر ساریاں دا حلیہ پروانیاں وچ لکھے چنھاں نال ملایا۔ اس توں بعد اس نے رعب نال کیہا، ‘ٹھیک ہے’۔
ساریاں نوں بھکھ لگی ہوئی سی۔ ہوٹل دے بوائے نوں روٹی تیار کرن دا حکم دتا گیا۔ روٹی تیار ہون وچ ادھے گھنٹے دی دیر سی۔ مسافر کمریاں دی دیکھ بھال کرن لگے۔ سارے کمریاں دے اگے لما برانڈا سی جس وچ کھلوتیاں دور تیک باہر دا نظارہ دسدا سی۔
روٹی تیار ہو گئی۔ اوہ کھانے دی میز اگے بیٹھن ہی لگے سن کہ ہوٹل دا مالک اوہناں دے کول آیا۔ اوہ اچا لما سی، پر دمے دی بیماری نے اس دا لکّ کجھ کبہ کر دتا ہویا سی۔ اوہ اکثر کھنگھدا تے تھکدا رہندا سی۔ اس دا ناں سی پھلیمبی۔ اس نے آؤندیاں ہی کیہا، “مس مارگریٹ۔”
مارگریٹ تربھکی، تے منہ بھوا کے آواز دین والے ولّ تکدی بولی، “میرا ناں ہے۔ کیوں کی گلّ ہے؟”
“مس صاحبہ! جرمن افسر نے حکم بھیجیا ہے کہ اوہ تہانوں اسے ویلے ملنا چاہندے نے۔”
“مینوں؟” مارگریٹ نے ٹھٹھمبر کے پچھیا، “میرے نال کی کم ہو سکدا ہے اس دا؟”
فلیمبی نے اپنی وہارک نمرتا نال کیہا، “اوہناں ہنے ہی تہانوں سدّ گھلیا ہے۔”
مارگریٹ نے تمک کے اتر دتا، “جاؤ کہہ دیو، میں نہیں آ سکدی۔”
ساتھی کجھ گھبرا کے اس دے ہور نیڑے ہو گئے۔ افسراں دی حکم عدولی؟ پھر اوہناں افسراں دی جہڑے اجے نویں ہی اس علاقے نوں جت کے مالک بنے ہون! سچ مچّ ہی مارگریٹ دی ایہہ دلیری خطرناک سی۔ کاؤنٹ اس دے کول آن کے بڑی نرمی نال کہن لگا، “مس مارگریٹ! ایہہ تہاڈی بھلّ ہے۔ تہاڈے انکار کرن دا جاندے ہو کی نتیجہ ہووےگا؟ نہ کیول تہاڈے اتے ہی، بلکہ تہاڈے ساتھیاں اتے وی کوئی بھاری بپتا پے سکدی ہے۔ تسیں جاندے ہو ٹوبھے وچ رہِ کے کچھو نال ویر وہاجھنا عقل مندی نہیں کہی جا سکدی۔ گلّ کوئی خاص نہیں ہونی، ایویں سادھارن پچھ-گچھ کیتی جائیگی۔ سو، میرے آکھے لگو تے چلے جاؤ بیبی رانی۔”
مارگریٹ نوں سمجھایا گیا۔ لکچر دتے گئے۔ منتاں کیتیاں گئیاں، تے اس نوں یقین دوایا گیا کہ خطرے والی اکا کوئی گلّ نہیں، اوہ ندھڑک ہو کے چلی جاوے۔ اخیر مارگریٹ دکھی ہو کے بولی، “میں چلی جاندی ہاں، پر چیتے رکھنا صرف تساں لوکاں دے مجبور کرن ‘تے۔ نہیں تاں جرمن افسر دا بھاویں پیو...؟” تے کاؤنٹ نے جھٹ-پٹّ ہور گلاں شروع کر کے اس دی گلّ وچلے ٹکّ دتی۔ اس نوں خطرہ پیدا ہو گیا سی کہ جوش وچ آئی ایہہ رنڈی، متے افسر نوں کوئی گالھ-مندا کر بیٹھے تے سارے ہی آٹے نال گھن وانگ پیٹھے جائیے۔
کاؤنٹیس بولی، “مس مارگریٹ! اسیں سارے اس ادارتا لئی تہاڈے دھنوادی ہاں۔”
تے اوہ بناں ہور کجھ کہاں، بھری-پیتی باہر نکل گئی۔ باقی یاتری روٹی کھان وچ رجھّ گئے، پر اجے وی اک شنکا کر کے ساریاں دے منہ اڈے ہوئے سن۔ اوہناں نوں ڈر سی کہ افسر دے ساہمنے جا کے جے اوہ گستاخ کڑی کجھ اوا-طوا بول پئی، تاں نہ جانیئے ساڈے اتے وی کی مصیبت آ پوے تے اس چنتا کر کے کئیاں دی تاں بھکھ ہی جاندی رہی۔ پر دساں-پندراں منٹ بعد ہی مارگریٹ غصے نال لالو-لالو ہوئی ہفدی تے گالھاں کڈھدی ہوئی مڑی آ رہی سی... “بدمعاش! کتا! نیچ۔”
روٹی کھانی سبھ نوں بھلّ گئی تے سارے جنے اس دوآلے اکٹھے ہو کے ‘کی گلّ سی، معاملہ کی ہے’ آدی سوال کرن لگے۔ خاص کر کے کاؤنٹ نے بڑے پیار تے مٹھت نال اس پاسوں پچھن دی واہ لائی، پر اس دی اکو فٹکار نال سارے دبک گئے، “تہاڈا کوئی حق نہیں میتھوں کجھ پچھن دا۔ جاؤ، میں تہاڈے نال کوئی گلّ نہیں کرنا چاہندی تسیں سارے...۔” تے اوہ شاید ایہہ سوچ کے رک گئی کہ متے کوئی سخت گلّ مونہوں نکل جاوے۔
مارگریٹ اپنے کھانے اگے بیٹھن دی تھاں پرے اک نکرے میز دے کونے ‘تے جا بیٹھی۔ سارے کھان وچ رجھّ گئے، تے اوہناں نوں چیتا ہی بھل گیا کہ اوہناں دی اک ساتھن جہڑی اپنی تھالی اگیوں اٹھ کے چلی گئی سی، مڑ اتھے آ کے نہیں بیٹھی۔ شاید اس لئی کہ اوہ پتت کڑی سی!
گھٹنا بھاویں دکھدائی تے رنگ وچ بھنگ پاؤن والی سی، پھر وی کھان والیاں نوں اج دی روٹی دا بڑا سواد آیا۔ سیوں دی شراب بہت ودھیا سی، تے انگوراں دی شراب ادوں وی سوادلی۔ برہمچارنیاں سنے سبھ نے چنگی طرحاں ڈنجھ لائی۔ کارنوٹیڈ نے ایہہ درساؤن لئی بیئر دی بوتل منگائی کہ ودھیا شراباں اتے خرچ کرنا دیش نال حد درجے دی غداری دے برابر ہے۔ اس نے بڑے انداز نال بیئر دی بوتل کھولھی جس کر کے اس وچوں جھگّ باہر نکل آئی۔ اوہ بوتل دے ہیٹھ گلاس نوں ٹکائی نظر گڈّ کے اس ولّ دیکھدا جاندا سی۔ پھر گلاس چکّ کے اپنیاں اکھاں تے لالٹین دے ساہمنے اس ڈھنگ نال رکھدا سی جس نال اوہ بیئر دے شربتی رنگ نوں چنگی طرحاں دیکھ سکے۔ جس ویلے اوہ گھٹّ بھرن لگدا، اس دی لمی داڑھی ہلورے لیندی جاپدی۔ اس دی نیجھ نوں ویکھ کے سارے ساتھی ایہو خیال کردے سن کہ شاید اوہ اس ویلے کسے ڈونگھے راجنیتک معاملے بارے سوچ رہا ہے۔
تنے سریمان تے سریمتیاں نالو-نالو بیٹھے کھانا کھا رہے سن۔ کاؤنٹ صاحب موٹر دے وگڑے ہوئے انجن وانگ زور-زور دی، پر رک کے ساہ لے رہے سن۔ کھانا کھان سمیں اوہ بول نہیں سی سکدا، پر اس دی کاؤنٹیس برابر کڑ-کڑ کری جاندی سی۔ اوہ بڑی شیخی نال جرمناں دی نندیا کر رہی سی، پر نال ہی کنکھیاں نال ادھر-ادھر تکّ لیندی سی کہ کوئی سن تاں نہیں رہا۔ سبھ توں بہتی شکایت اوہ اس گلّ دی کر رہی کہ دشٹ جرمناں دے آؤن کر کے اس دی کنی جائداد نشٹ ہو گئی، تے اس دا پتی گھڑی-مڑی اس دا ہتھ گھٹدا کہندا، “چپّ وی کرو۔ کندھاں نوں وی کنّ ہندے نے۔”
پتی دے روکن ‘تے اوہ رتا کو رکی ہی سی کہ ملّ مالک دی پتنی بولی اٹھی- “بے شکّ بھین جی، ایہہ جرمن سپاہی چھٹّ آلو تے ماس کھان توں ہور کجھ کم نہیں کردے۔ تسیں کدی وی خیال نہ کرو کہ، جویں ایہہ اتوں صاف-ستھرے رہندے نے، دلاں دے وی اسے طرحاں صاف ہونگے۔ بڑے چلاک، دھوکھے باز تے پکھنڈی نے ایہہ لوک۔ غریب فرانسیسیاں نوں ایہناں دی چاکری اس کر کے کرنی پے رہی ہے کہ ایہہ لوک بے-رحم نے۔ اس وچ شکّ نہیں کہ میں بہتا پڑھی-لکھی ہوئی نہیں ہاں، پر جدوں میں اوہناں نوں سویر توں شام تکّ پریڈ کردیاں تے تھکدیاں ویکھدی ہاں، تاں میں سوچدی ہاں جد ہور لوکی نویاں-نویاں کھوجاں راہیں سماج دی بھلائی کردے نے، تد ایہہ لوک کیوں دوجیاں دا نقصان کرن وچ جٹے ہوئے نے۔ کی منکھی لہو وہاؤنا پاپ نہیں؟ پر بھین، کی اسیں وی اوہناں دے لہو نال ہتھ رنگیئے؟ ایہہ بھلا کدھر دی عقل مندی ہے۔ جے اوہ ظلم کردے نے، تاں آپے ربّ تے عیسیٰ مسیح اوہناں نوں سزا دینگے۔ بھلا اسیں اوہناں دی ہتیا کر کے کیوں مفت وچ پاپی بنیئے۔”
کارنوٹیڈ نے داڑھی ہلاؤندیاں تیز آواز وچ کیہا، “جس ویلے اسیں کسے گوانڈھی اتے حملہ کردے ہاں تاں پشوپنا ہندا ہے، پر جے اپنے دیش دی رکھیا لئی لڑائی کرنی پوے تاں ایہہ ساڈا پوتر فرض بن جاندا ہے۔”
وپاری دی پتنی نیویں پا کے بولی، “تہاڈا خیال ٹھیک ہے، پر کی سارے راجیاں نوں مار سٹنا ہی ٹھیک ہے؟”
کارنوٹیڈ بولیا، “ہاں۔ کیونکہ اوہ لوک اپنے لابھ لئی ہی لڑائی چھیڑدے نے۔”
لوشیؤ نوں شاید اس بے سر-پیر وارتالاپ وچوں کوئی سواد نہیں سی آ رہا۔ اوہ اٹھ کے ہوٹل دے مالک کول چلا گیا، تے اس نال ہولی-ہولی گلاں کرن لگا۔ ہوٹل والا وی کھنگھدا تے تھکدا اس دیاں گلاں دا اتر دئی جاندا۔ اس وارتالاپ دا انت دوہاں لئی بڑے سکھدائی روپ وچ ہویا، کیونکہ ہوٹل والے نے لوشیؤ نال ویہہ پیپے بیئر دا سودا کر کے بیعانے دے طور ‘تے کجھ رقم وی اس نوں پھڑا دتی سی۔
روٹی توں وہلے ہو کے اوہ سون دی تیاری کرن لگے۔ مارگریٹ کدوں اپنے کمرے وچ چلی گئی، کسے نوں پتہ نہیں سی۔ نہ ہی کسے نوں اس دے بھکھی رہن دی چنتا سی۔
پر لوشیؤ چپ چاپ ورانڈے وچ فردا رہا، تے وہوٹی نوں اس نے سون-کمرے وچ بھیج دتا سی۔ ایہہ ایویں بےمطلب ہی نہیں سی پھر رہا، سگوں دبویں پیریں اس ویسوا دا کمرہ ڈھونڈدا فردا سی۔ بڑک لیندیاں-لیندیاں اخیر اوہ اس دے کمرے تیک جا پہنچیا۔ کمرے اندر اس نوں اوہی مارگریٹ دکھائی دتی۔ اس نے کشمیرے دا نیلا گاؤن پہنیا ہویا سی جس کر کے اس دا سریر ہور وی گول-مٹول جاپن لگّ پیا سی۔ تھوڑھی دیر بعد بوہا کھلھدا ویکھ لوشیؤ پچھانہ ہٹ کے ہنیری نقر ولّ ہو گیا۔ اس نے ویکھیا، مارگریٹ دے ہتھ وچ مومبتی سی تے برانڈے دی کندھ نال تردی ہوئی اوہ لاگلے کمرے وچ جا وڑی۔
تھوڑھے چر بعد جد اوہ باہر نکل کے اپنے کمرے ولّ آؤن لگی تاں اس دا میل اک ہور آدمی نال ہویا۔ ایہہ سی کارنوٹیڈ جہڑا اس دے نال ہی اس دے کمرے تیک چلا گیا۔ اس طرحاں جاپدا سی جویں مارگریٹ اس نوں اپنے کمرے وچ داخل نہیں سی ہون دینا چاہندی۔
اس توں پہلاں ایہناں دوہاں وچکار گلاں ہو چکیاں سن، پر لوشیؤ سن نہیں سی سکیا۔ انج اوہناں دیاں چھیکڑلیاں کجھ گلاں اس نوں صاف سنائی دتیاں۔ کارنوٹیڈ اس نوں کہہ رہا سی، “توں کنی بےوقوف ایں۔ بھلا اک بازاری تیویں نوں اس وچ کی اعتراز ہو سکدا ہے۔”
اس دے اتر وچ مارگریٹ غصے نال کہہ رہی سی، “نہیں نہیں بھلے آدمی! کوئی-کوئی ویلا ایسا وی ہندا ہے، جد بازاری تیویاں وچ وی استری انکھ جاگ اٹھدی ہے۔ نالے تینوں خود شرم آؤنی چاہیدی ہے۔ اس تھاں تاں انج ہی ایہو جہی حرکت...۔”
“کیوں؟” کارنوٹیڈ نے شاید اس دا مطلب نہ سمجھ کے پچھیا، “اس تھاں کی حرج اے؟”
اس ‘تے مارگریٹ غصے نال بے قابو ہو کے بولی، “اس دا کارن توں سمجھ نہ سمجھ؟ جاندا نہیں کہ اس مکان وچ جرمن موجود نے؟ تے اوہ وی دور نہیں... شاید نال دے ایہناں کمریاں وچ ہی۔”
اوہ پھر نہیں بولیا۔ اس پتت کڑی دی دیش بھگتی بھرپور شرم، جہڑی اس نوں دشمن دی موجودگی وچ اپنا پیشہ کرنوں وی روک رہی سی، نے کارنوٹیڈ نوں بے بس کر دتا، تے اوہ کیول اک واری اس دا منہ چمّ کے اپنے کمرے وچ مڑ گیا۔ لوشیؤ دا دماغ وی شانت ہو گیا۔ نال ہی اس دے سینے وچ بل رہیاں اس وکار دیاں لاٹاں وی اپنے-اپنے بجھنیاں شروع ہو گئیاں۔ اس دے قدم اگانھ ودھن دی تھاں اپنے آپ پچھانہ ہٹنے شروع ہو گئے۔ اس توں بعد اوہ اپنے کمرے ولّ مڑ آیا، تے بناں کھڑاک کیتیاں بوہا کھولھ کے اندر ستی ہوئی اپنی وہوٹی دے پاسے نال لما پے گیا۔
مسافراں نے سویرے اٹھ وجے ٹرن دا فیصلہ کر لیا سی۔ اسے فیصلے انوسار سارے وڈے ویلے اٹھدے ہی کھان کمرے وچ جا پہنچے۔ اوہناں دی گھوڑا-گڈی ساہمنے ویہڑے وچ کھڑوتی سی جس دی چھت اتے برف دا اچا ڈھیر اسریا ہویا سی۔ گھوڑیاں اتے گڈیوان دا اجے کوئی تھہو-پتہ نہیں سی۔ اوہناں وچوں کئیاں نے ادھر-ادھر پھر کے گڈیوان نوں آوازاں ماریاں پر اوہ کتے نہ دسیا۔ سارے بڑے کاہلے پئے ہوئے ہن، اگے کل دے سفر نے ہی اوہناں نوں گھٹّ پریشان نہیں سی کیتا۔ جے اج وی لیٹ ہو گئے تاں ہاورے پہنچن وچ پھر انی دقت آویگی، اسے خیال نال اوہ سارے گلیاں-بازاراں وچ پھردے ہوئے گڈیوان نوں ڈھونڈن لگے۔
اخیر اوہ اک چوک وچ جا پہنچے جس دے اک پاسے گرجا سی۔ اس دے سجے ہتھ نیویاں چھتاں والے مکان سن۔ گھراں وچ کجھ جرمن سپاہی وی موجود سن۔ پہلا سپاہی جہڑا ایہناں نوں دسیا، اوہ آلو چھلّ رہا سی۔ اگے جا کے دوجا، نائی دی دوکان وچ جھاڑو دے رہا سی۔ تیجا روندے ہوئے فرانسیسی بچے نوں چپّ کراؤن لئی اوہنوں اپنیاں باہاں 'تے جھوٹے دے رہا سی۔ رشٹ-پشٹ پینڈو تیویاں جنہاں دے پتی لڑائی وچ گئے ہوئے سن، اشاریاں راہیں اپنے آگیاکار جیتوآں نوں کم-دھندا سمجھا رہیاں ہن۔ اک سپاہی تاں اپنی میزبان بڈھڑی دے بھانڈے وی مانج رہا سی۔
کاؤنٹ نوں ایہہ ویکھ کے بڑا اسچرج ہویا۔ اوہنے گرجے وچوں باہر آؤندے ہوئے بڈھے پینڈو اہل کار نوں اس بارے پچھیا۔ بڈھے نے اتر وچ کیہا، “سچ مچّ ایہہ لوک بڑے ای بھلے-مانس نے۔ جرمناں نوں لوکیں ایویں بھنڈدے نے۔ ویکھو خاں، کویں پھرمابرداری نال کم کر رہے نے۔ کوئی کہہ سکدا ہے کہ ایہہ لوک فوجی نے؟ ایہہ دسدے نے کہ لڑائی 'چ ایہناں دی کوئی دلچسپی نہیں۔ ساڈے وانگ ایہہ وی شانتی دے چاہوان نے۔ سچ پچھو تاں ایہناں دے آؤن نال سانوں رتی بھر تکلیف نہیں ہوئی۔ وچارے ساڈا کی وگاڑدے نے۔ ساڈے لوکاں نال رل کے ایہہ بالکل اسے طرحاں دل لا کے کم رہے نے جکن اپنے گھریں کردے ہونگے۔”
کارنوٹیڈ، مالکاں تے غلاماں وچالے ایہہ پریم سبندھ پیدا ہویا ویکھ کے کھجھ رہا سی۔ اوہ اپنے ساتھیاں نالوں نکھڑ کے مڑ ہوٹل ولّ چلا گیا۔ ایہہ درش دیکھن نالوں اوہ اپنے-اپنے نوں ہوٹل دے کمرے وچ بند کر دینا ودھیرے چنگا سمجھدا سی۔ لوشیؤ نے ہاسے نال کیہا، “اوہ لوک دیش نوں نویں سریوں آباد کر رہے نے۔”
کیرے نے گمبھیرتا نال کیہا، “ایہناں جرمناں نے جو وی ساڈا نقصان کیتا سی، اس نوں سیوا ٹہل راہیں پورا کر رہے نے۔”
پر اوہ گڈیوان اجے تکّ کتے دکھائی نہیں سی دتا۔ اخیر لبھدیاں-لبھدیاں اوہ اک ہور ہوٹل وچوں ملیا۔ اتھے اوہ افسر دے چپڑاسیاں نال بیٹھا گپاں مار رہا سی۔
کاؤنٹ نے اس نوں پچھیا، “کیوں بھئی بھلیا مانسا! تینوں اٹھ وجے گڈی جوڑن لئی نہیں سی کیہا؟”
اوہ بولیا، “جناب! کیہا تاں تساں ضرور سی، تے میں گڈی جوڑن دا اقرار وی کیتا سی پر اس توں بعد مینوں اک ہور حکم مل گیا سی۔”
“کہاڑا حکم؟”
“کہ گڈی بالکل نہ جوڑی جائے۔”
“کس نے دتا تینوں ایہہ حکم؟”
“جرمن افسر نے جناب۔”
“پر اس حکم دی وجہ؟”
“جی ایہہ تاں مینوں پتہ نہیں۔ اسے کولوں جا کے پتہ کر لؤ۔ میں تاں ایہو جانداں کہ جد تکّ حاکم ولوں حکم نہ ملے، میں گڈی نہیں جوڑ سکدا۔”
“اوہنے آپ تینوں ایہہ حکم دتی؟”
“نہیں جناب! ہوٹل دے مالک نے مینوں اس دا حکم سنایا سی۔”
“کدوں؟”
“راتیں... جدوں میں سون لگا ساں۔”
سارے آدمی دکھی تے پریشان ہو کے مڑ آئے۔ ہوٹل وچ پہنچ کے اوہناں نے ہوٹل دے مالک پھلیمبی نوں لبھنا شروع کیتا، پر اس دے نوکر نے دسیا کہ دمے کارن اوہ دس وجے توں پہلاں بسترے وچوں نہیں اٹھدا ہندا، تے نہ ہی کوئی اس نوں جگا سکدا ہے، چھٹ ہوٹل نوں اگّ لگّ جان توں۔ مالک نے سخت مناہی کیتی ہوئی اے۔
نراشا ودھدی جا رہی سی۔ ہن افسر نوں ملن توں بناں کوئی واہ نہیں سی۔ افسر کتے دور وی نہیں سی، اسے ہوٹل وچ اتریا ہویا سی، پر اس نال ملاقات کرنی خالہ جی دا واڑا نہیں سی۔ اخیر پچھ-پڑتال توں بعد اوہناں نوں پتہ لگا کہ غیر-فوجی کماں لئی ملاقات کرنی ہووے تاں کیول پھلیمبی راہیں ہو سکدی ہے؛ کیونکہ نویں قانون انوسار اس علاقے لئی ایہہ ادھیکار اسے نوں دتا گیا سی۔
لاچار ہو کے اج دا سفر ملتوی کرنا پیا۔ سبھ آپو-اپنے کمریاں وچ جا لیٹے۔ کارنوٹیڈ رسوئی دی انگیٹھی لاگے بیٹھ گیا۔ اس دے ساہمنے اگّ تیزی نال بل رہی سی۔ ساہمنے والی چھوٹی ترپائی اتے بیئر دی بوتل کھلھی پئی سی۔ اوہ پائیپ دے سوٹے لاؤندا وچ وچ، گلاس چکّ کے گھٹّ بھری جا رہا سی، تے مچھاں اتے جمی ہوئی جھگّ جیبھ نال چٹی جاندا سی۔
لوشیؤ سیر-سپاٹے لئی باہر چلا گیا، تے اتھے جا کے اوہ شراب دے وپاریاں نال سودا-پتہ جوڑن لگا۔ کاؤنٹ تے ملّ مالک، راجنیتک معاملیاں بارے بحث کرن لگے۔ اوہناں وچکار فرانس دے بھوکھ بارے گلاں ہو رہیاں سن۔ کاؤنٹ کہندا، اس دیش دا سدھار Ḕارلیئن’ راجونش راہیں ہووےگا، پر اس دے ورودھ وچ کپڑے دا وپاری کہندا سی، “نہیں، کسے اگمی شکتی دوارا اس دیش دا سنکٹ دور ہووےگا۔ جد ودیشی ظلماں دا بیڑا پاپاں دے بوجھ نال بھر جاویگا، تاں اس نوں ڈوبن لئی ربّ 'زون آف آرک’ جاں نپولیئن بوناپارٹ ورگا کوئی سوربیر اپنے آپ بھیج دیویگا۔ جے کدی اج ساڈا راج کمار اتنی چھوٹی عمر دا نہ ہندا، تاں کی ساڈے دیش دی ایہو حالت ہندی؟” کارنوٹیڈ اوہناں دیاں گلاں سن کے اس طرحاں مسکرایا جویں فرانس دی قسمت دی کنجی اسے دے ہتھ وچ ہے۔ اوہدے پائیپ دا خوشبودار دھوآں سارے کمرے وچ پھیلیا ہویا سی۔
گھڑی نے جیوں ہی دس وجائے، پھلیمبی اتھے آ حاضر ہویا۔ ساریاں نے بڑی بے صبری نال اس نوں گھیر لیا، تے اس اتے سوالاں دی واچھڑ شروع کر دتی۔
پھلیمبی نے کجھ طیش وچ اتر دتا، “افسر نے مینوں اج دے دن لئی تہاڈی گڈی روک رکھن دا حکم دتا ہے، تے بناں اس دا نواں حکم پراپت کیتے تسیں نہیں جا سکدے۔ بسّ کہ ہور کجھ پچھنا جے؟”
اس توں بعد ساریاں نے افسر نال ملاقات دی خواہش پرگٹ کیتی۔ کاؤنٹ نے اپنا ملاقاتی کارڈ اس نوں بھیجیا۔ اسے کارڈ اتے کیرے نے وی اپنے دستخط کر دتے۔ کوئی اک گھنٹے بعد جرمن افسر دا حکم آیا کہ اوہ دوپہر دی روٹی کھان توں بعد لگبھگ اک وجے اوہناں نوں مل سکدا ہے۔
روٹی ویلے پھر سارے اکو میز دوآلے جڑ بیٹھے۔ تیویاں ساریاں ہی سست گھبرائیاں ہوئیاں سن۔ خاص کر کے مارگریٹ دا چہرہ تاں بہت ہی اتریا ہویا سی۔
روٹی کھان توں بعد اوہ کافی پی رہے سن کہ افسر دا اردلی آ پہنچا۔ دوویں سجن چھیتی نال اٹھ کے ملاقات لئی تیار ہو پئے، تے تیجا لوشیؤ وی ایہناں دے نال رل گیا۔ جد ایہناں تناں نے کارنوٹیڈ نوں وی نال چلن لئی کیہا، تاں اس نے بڑے گھمنڈ نال اتر دتا کہ جرمناں نال ملاقات کرن وچ اوہ اپنی تے اپنے دیش دی ہتک سمجھدا ہے۔ تے جد اوہ تنے چلے گئے تاں کارنوٹیڈ پھر اسے انگیٹھی لاگے ڈٹھی ہوئی ترپائی اگے جا بیٹھا، تے ہوٹل دے نوکر نوں اس نے اک ہور بوتل لیاؤن لئی کیہا۔
تنے آدمی پوڑیاں چڑھ کے اپرلی گیلری وچ پہنچے جتھوں اوہناں نوں ملاقاتی کمرے وچ جہڑا سبھ توں ودھ سجیا ہویا سی، لجایا گیا۔
اندر وڑدیاں ہی اوہناں دی نظر اسے کل والے افسر 'تے پئی جہڑا بڑی اینٹھ نال لتاں پھیلائی آرام نال کرسی ‘تے وچھیا ہویا سی۔ اس ویلے اوہ چینی بنتر دا لما حقہ پی رہا سی۔ اس نے گل وچ پشمینے دا قیمتی چوغا پہنیا ہویا سی۔ ایوں جاپدا سی جس طرحاں ایہہ سبھ چیزاں کسے پراتن رئیس دے اجڑے ہوئے مکان وچوں چرا کے لیاندیاں گئیاں ہن۔
افسر نہ تاں اپنے تھاں توں ہلیا، تے نہ ہی اس دے مونہوں سواگت دا کوئی شبد نکلیا؛ بلکہ اس نے آؤن والیاں ولّ تکن دی وی لوڑ نہ سمجھی۔ شاید اس ورتارے توں اوہ اپنے جیتو ہون دا ثبوت دینا چاہندا سی۔ ایہو جہے سمیں اکثر ہندا ہے۔
جد تناں نوں اس دے پچھے کھڑوتیاں دو تنّ منٹ ہو گئے، تاں اس نے بڑے سہج بھا پاسہ موڑ کے ٹٹی-بھجی فرینچ وچ اوہناں نوں پچھیا، “کی چاہندے ہو تسیں؟”
کاؤنٹ نے ڈردیاں-ڈردیاں بینتی کیتی، “اسیں اپنے رکے ہوئے سفر دی آگیا منگن آئے ہاں۔”
“نہیں۔” کیول اتنا کہہ کے افسر نے منہ دوجے پاسے موڑ لیا۔
کاؤنٹ نے کھنگھورا مار کے پھر کیہا، “پر کی سانوں اس دا کارن دسیا جا سکدا ہے؟”
“ہاں! اس دا کارن صرف ایہو ہے کہ میں نہیں چاہندا تسیں جاؤ۔”
کاؤنٹ نے ایتکیں ذرا تگڑی آواز وچ کیہا، “سریمان جی، میں تہاڈا دھیان اس گلّ ولّ دوانا چاہندا ہاں کہ تہاڈے جرنیل نے سانوں ہاورے جان لئی راہ داری دتی ہوئی ہے۔ نالے اساں ایسا کوئی کم نہیں کیتا جس کارن ساڈے نال ایہہ سختی کیتی جاوے۔”
“بحث دی لوڑ نہیں۔” افسر کرودھ وچ بولیا، “میرے حکم ورودھ کوئی سنائی نہیں ہو سکدی۔ بسّ، ہن تسیں اس کمرے وچوں جا سکدے ہو۔”
ساریاں نے جھک نے سلام کیتی، تے کمرے وچوں باہر نکل آئے۔
دوپہر بڑی مشکل نال کٹی۔ افسر دی اس بے رخی دی اوہناں وچوں کسے نوں وی سمجھ نہیں سی آ رہی۔ اوہناں دے دماغ وچ کئی قسم دے خیال پیدا ہو رہے سن۔
اک واری پھر ڈائننگ روم وچ اکٹھے ہو کے اوہناں نے اس معاملے 'تے وچار کرنی شروع کیتی۔ وال دی کھلّ اتاری جان لگی، “متے سانوں نظربند کر لیا گیا ہووے کتے شراب دے ٹھیکے دار نے تاں نہیں کوئی غبن کیتا متے ساڈی ساریاں دی جائداد ضبط کر لئی جاوے کی پتہ کورٹ مارشل کر کے گولی نال اڈا دتے جائیے۔”
سوچ سوچ کے اوہ اخیر اس نتیجے 'تے پجے کہ جد تکّ اس افسر نوں سونے دیاں تھیلیاں نال مالا-مالا نہ کیتا جاوے، تد تک بچن دی کوئی آس نہیں۔ ہن اوہ تنے سریمان کوئی ایسا بہانہ ڈھونڈن لگے جس توں اوہ اپنی امیری نوں لکا کے اپنے آپ نوں غریب پرگٹ کر سکن۔ لوشیؤ نے اپنی گھڑی دی سونے دی چین اتار کے جیب وچ رکھ لئی۔ کیرے نے جھٹپٹ اپنا سلکی سوٹ اتار کے پرانا اوورکوٹ پا لیا۔ کاؤنٹ دی انگل وچ ہیرے دی مندری سی، اس نے لاہ کے کاؤنٹیس دے حوالے کر دتی۔
جیوں-جیوں رات نیڑے آؤندی گئی، ساریاں دا ڈر ودھدا ہی گیا۔
راتیں اک واری پھر پھلیمبی نے درشن دتے، تے آؤندا ہی بڑی سختی نال کہن لگا، “جرمن افسر نے مس مارگریٹ نوں پچھ بھیجیا ہے کہ اس نے اجے تکّ اپنا خیال بدلیا ہے کہ نہیں۔”
مارگریٹ مردے وانگ پیلی پے گئی، پر جھٹّ ہی کرودھ نال اگّ-بگولا ہو گئی، تے لمے-لمے ساہ لیندی ہوئی بولی، “مہربانی کر کے اس بدمعاش کتے نوں کہہ دیو کہ میں اس دے منہ 'تے تھکن نوں وی تیار نہیں۔ جاؤ، بسّ ہور میتھوں کجھ نہ پچھنا۔”
غصے وچ بڑ-بڑاؤندا تے کھنگھدا ہویا ہوٹل والا باہر چلا گیا۔ اس دے جان توں بعد ساریاں نے مارگریٹ نوں گھیر لیا، تے اس اتے ونّ-سونے پرشن کرن لگے۔ مارگریٹ نے افسر نال ہوئی رات والی ملاقات بارے اجے تک اوہناں نوں کجھ نہیں سی دسیا، نہ ہی پھٹکار کھان توں بعد اوہ مڑ کے پچھن دی ہمت کر سکے سن۔ اس ویلے اوہناں دی پچھن دی تیبرتا جاگ اٹھی۔ سارے ہی منتاں ترلے کرن لگے۔
مارگریٹ پہلاں تاں کجھ نہ دسن 'تے ہی اڑی رہی، پر چھیتی ہی جد اس دا غصہ کجھ ٹھنڈھا ہویا، تاں اوہ بولی، “اوہ کی چاہندا ہے؟ اوہ چاہندا ہے، راتیں مینوں اپنے پاس رکھنا۔” ایہہ واک مارگریٹ نے اتنے کڑک کے کہے کہ سارا کمرہ گونج اٹھیا۔
سن کے ساریاں دا غصہ اوڑک دی حد تک پہنچ گیا۔ کارنوٹیڈ نے بیئر دی بوتل فرش ‘تے پٹکہ ماری۔ اس کمینے جرمن ورودھ سارے بھڑک اٹھے۔ سارے ہی اس دشٹ پاسوں بدلہ لین لئی تلملاؤن لگے۔ مارگریٹ نوں جہڑا بلیدان کرنا پے رہا سی، اس وچ ہتھ وٹاؤن لئی سارے ہی تیار ہو کھلوتے۔ برہمچارنیاں جہڑیاں کیول روٹی کھان ویلے ہی نظریں آؤندیاں سن، تے ہن وی رسوئی وچوں روٹیاں دی خوشبو آؤن تے ہی 'روٹی ویلا ہو گیا’ سمجھ کے آئیاں سن، سر سٹّ کے بیٹھ گئیاں۔ دوہاں وچوں کسے دے مونہوں وی کجھ نہ نکلیا۔ شاید اوہ دل ہی دل وچ اس سنکٹ دی نورتی لئی پرارتھنا کر رہیاں ہون!
ایہناں ہی سوچاں-وچاراں وچ روٹی دا ویلا ہو گیا۔ اج روٹی کھاندیاں بولیا گھٹّ گیا، پر سوچیا بہتا گیا۔
روٹی کھا کے تیویاں آپو-اپنے کمریاں وچ جا کے سوں گئیاں تے آدمیاں نے پائیپ دھکھا لئے۔ ساریاں نے تاش کھیڈن دے بہانے ہوٹل والے نوں وی سدّ کے نال شامل کر لیا۔ اصل وچ اوہ اس پاسوں کجھ بھیت لینا چاہندے سن، تاں جو اوہناں نوں افسر دی اصل نیتی دا پتہ لگّ سکے۔
تاش شروع ہوئی۔ پھلیمبی وی اس وچ حصہ لے رہا سی۔ سارے آپو-اپنے تھاں ہور-ہور گلاں چھیڑ کے پھلیمبی دے اندروں کوئی بھیت کڈھن لئی ٹلّ لا تھکے، پر اوہ وی کچیاں گولیاں نہیں سی کھیڈیا ہویا۔ تاش دیاں سراں توں چھٹّ اوہ ہور کسے گلّ ولّ دھیان ہی نہیں سی دے رہا، سگوں برابر کہی جاندا سی، “گلاں چھڈو، تے کھیڈ ولّ دھیان دیو۔” تے آپ اس دا دھیان کھیڈ وچ اتنا کھبھیا جاپدا سی کہ اس نوں کھنگھنا وی کجھ چر لئی بھلّ گیا۔ اس نہ کھنگھن دا نتیجہ ایہہ ہویا کہ اس دی چھاتی وچ گھورڑو وانگ بلغم بولن لگّ پئی۔ اس دی فیپھڑیاں دی ہر اک حرکت توں دمے دا رنگ پرگٹ ہو رہا سی۔ اس دے سواساں وچوں ٹھیک اسے طرحاں دی گھر-گھراندی آواز نکلدی سی، جویں چھوٹے ککڑ دی بانگ دین ویلے۔
اس دی وہوٹی سدن آئی۔ شاید اس نوں نیندر آ گئی سی، پر پھلیمبی نے جان توں انکار کر دتا۔ سو، وچاری کھپدی-کھجھدی مڑ گئی۔ جان لگی وہوٹی نوں اوہنے پچھوں آواز دے کے کیہا، “میری بوتل انگیٹھی کول رکھ دیئیں۔” تے آپ اوہ پھر کھیڈ وچ لگّ گیا۔
جد سارے سمجھ گئے کہ اس پرانے پاپی دے مونہوں مطلب دی کوئی گلّ نکلن دی آس نہیں، تاں اوہ وی نیندر دا بہانہ کر کے اٹھ کھڑوتے۔
دوجے دن اوہ ہور وی سوکھتے جاگے۔ یاترا کرن دی آگیا کسے طرحاں مل جاوے، اوہ پھر نویں سریوں اسے بارے منصوبے سوچن لگے۔ بہتا خطرہ اوہناں نوں اس گلّ دا ستا رہا سی، متے اج دا دن وی اوہناں نوں اتھے ہی رکنا پوے۔
گھوڑے تبیلے وچ بدھے ہوئے سن۔ گڈی اتھے دی اتھے کھڑی سی تے گڈیوان دا اج وی کوئی پتہ نہیں سی۔ اوہ وچارے گڈی دے آس پاس پھردے ہوئے بڑی گھبراہٹ نال آپو اپنے بھوکھ بارے سوچ رہے سن۔ کم کوئی ہے نہیں سی، وقت بیتن وچ نہیں سی آؤندا۔ تاش کھیڈن نوں وی ہن کسے دا دل نہیں سی کردا۔
اج کھانے دی میز 'تے پوری اداسی چھائی رہی۔ سارے جنے اس کلھا دی مول مارگریٹ ولّ کوڑی نظر نال تکّ رہے سن۔ راتیں سون لگیاں کئیاں دے دماغ وچوں اوہ جوشیلیاں لہراں جنہاں راہیں اوہ اس جرمن افسر نوں کچیاں کھا جان لئی تڑپھدے سن، ہولی-ہولی ٹھنڈھیاں ہونیاں شروع ہو گئیاں۔ اوہ سوچ رہے سن کہ جے ایہہ کڑی چپ-چپیتی لک کے اس افسر کول چلی جاوے، تاں اس وچ حرج ہی کی ہے؟ ساڈیاں تیویاں ورگی ستی ستونتی تاں ہے نہیں، کہ اس دی عزت 'تے حرف آ جائیگا۔ آخر تاں ایہہ کنجری ہی ہے نہ۔ شروع وچ ہی جے الیڑپنا نہ کردی تاں ساڈے بھا دی ایہہ مصیبت کیوں آؤندی؛ سپّ وی مر جاندا تے لاٹھی وی بچ جاندی۔ ودھ توں ودھ اس نوں دیش بھگتی دا خیال سی، تاں افسر نوں کہہ دندی کہ میں صرف اپنے ساتھی مسافراں دا سنکٹ کٹن لئی ہی اس دی آگیا دا پالن کر رہی ہاں۔ کی ایہہ وی دیش بھگتی دا اک فرض نہیں سی؟ اج کیول اسے چھوکری دے کارن اس دے پونی درجن ساتھی مصیبت وچ پھسے ہوئے سن۔ کی ایہہ اس دی اپنے دیش تے دیش واسیاں نال غداری نہیں؟
پر ایہناں خیالاں نوں کوئی اک-دوجے اگے پرگٹ کرن دا حوصلہ نہیں سی سکدا۔
پھر دوپہر ہوئی۔ اج تاں جویں سارے ہی ادھموئے جاپدے سن۔ کسے مونہوں کوئی گلّ نہیں سی نکلدی۔ ایہہ حالت ویکھ کے کاؤنٹ نے سیر کرن دی اچھا پرگٹ کیتی۔ ساریاں نے کپڑے-لتے پا لئے، تے ایہہ چھوٹا جیہا جتھا سیر لئی نکل گیا۔ کیول کارنوٹیڈ باقی رہِ گیا۔ اس نوں سیر نالوں اگّ سیکن وچ ودھیک سواد آؤندا سی۔ دوویں برہمچارنیاں وی نہیں گئیاں۔ اوہ سارا دن گرجے وچ ہی بتاندیاں سن۔
باہر نکلدیاں ہی سردی کر کے ساریاں دے کنّ لال ہو گئے تے پیراں نوں کڑلّ چڑھن لگے۔ اک اک قدم چکنا اوہناں نوں اوکھا جاپ رہا سی۔ جد اوہ میدان وچ پہنچے تاں اتھوں دا درش اوہناں نوں سارا ہی مارو تے ڈراؤنا جاپن لگا۔ چپاسیں وچھی ہوئی برف دی موٹی تہہ نے اوہناں دا رہندا-کھونہدا اتشاہ وی مکا دتا۔ اوہ چھیتی مڑ پئے۔ اوہناں دے انگ-انگ نوں سردی نے جکڑیا ہویا سی۔ سبھ دے دلاں ‘تے نراشا دا بھاری بوجھ لدیا ہویا سی۔
چارے تیویاں کجھ اگے-اگے آ رہیاں سن تے تنے آدمی پچھے-پچھے۔ لوشیؤ نے اس مصیبت توں چھٹکارا پاؤن دیاں ویونتاں سوچدیاں دوہاں ساتھیاں نوں پچھیا، “دوستو! کی اس رنڈی کرکے سانوں اس بیابان وچ ہی عمر دا باقی حصہ بتاؤنا پویگا؟”
کاؤنٹ جہڑا اکثر نمرتا دا بھاوَ ہی دسیا کردا سی بولیا، “اصل وچ سانوں کسے وی تیویں پاسوں ایڈے کٹھن تیاگ دی امید نہیں رکھنی چاہیدی۔ جے اوہ اپنے آپ ایہہ قربانی کرن لئی اگے ودھے تاں گلّ ہور ہے، پر اس دا مطلب ایہہ تاں نہیں کہ 'آپ تے ڈبیوں براہمنا، ججمان وی نالے۔' آخر اسیں وی تاں کم دھندے والے آدمی ہاں... کنا کو چر اس طرحاں اس دے پیٹھے نوں چھاندے پھرانگے۔”
“پر ہن کیتا کی جاوے؟” کیرے نے پچھیا، “جے اوہ اپنے ہٹھ اتے اڑی رہی، تاں؟”
“تاں سانوں اتھوں پیدن بھجنا پویگا۔” لوشیؤ نے اتر دتا۔
کاؤنٹ چیکیا، “بالکل اسمبھو۔ اتوں برف دا قہر ویکھو۔ کوئی حالت ہے پیدل سفر کرن دی؟ پھر، کی اس طرحاں اسیں سکے بچ جاوانگے؟ جے پھڑے گئے تاں عمر بھر لئی قید جاں موت دی سزا۔”
کاؤنٹ دی گلّ ساریاں دے دل لگی۔ سن کے دوویں چپّ کر گئے۔ اگے جا رہیاں تیویناں پوشاک بارے چنجھ-چرچہ کر رہیاں سن پر بڑی ستھل جہی بول چال وچ۔
اچانک سڑک دے پارلے پاسے اوہی افسر دکھائی دتا۔ لما پتلا، پوری وردی وچ سجیا ہویا۔ اوہ کجھ-کجھ لتاں چوڑیاں کر کے تر رہا سی، تاں جو اس دے سجرے پالش کیتے بوٹ برف نال خراب نہ ہو جان۔
تیویاں دے لاگیوں لنگھدیاں اس نے آدر پرگٹ کرن لئی تھوڑھا جیہا سر جھکایا۔ پھر اس نے پچھے آ رہے تناں آدمیاں ولّ بڑی نفرت تے رعب بھری نظر نال تکیا۔ اس دی ایہہ ہینکڑ بھری تکنی ویکھ کے تناں دا آتم ابھیمان کجھ-کجھ جاگ اٹھیا؛ تاں وی اوہناں نے رتا جھک کے سلام کر ہی دتی۔
مارگریٹ دا چہرہ شرم تے غصے نال بنات ورگا ہو گیا۔ گرہستھناں نوں افسر دے ساہمنے کنجری دا ساتھ اپمان بھریا جاپیا؛ کیونکہ اسے کڑی نال افسر دا ورتاؤ بے شرمی بھریا ثابت ہو چکا سی۔
افسر لنگھ گیا، تے تیویاں اس دے رعب-داب تے رنگ-ڈھنگ بارے پڑچول کرن لگیاں۔ سری متی کیرے دی بہت سارے افسراں نال جان پچھان سی جس کر کے اوہ افسری گناں-اؤگناں نوں پرکھن وچ ماہر منی جاندی سی۔ اوہ بولی اٹھی، “افسر ویکھن وچ ماڑا تے نہیں لگدا۔” نال ہی اس نے افسوس وی پرگٹ کیتا کہ اوہ فرانسیسی نہیں سی۔ جے کتے ہندا، تاں کوئی وی فرانسیسی کڑی اس نوں پیار کرن وچ فخر سمجھدی۔
سیر توں واپس آ کے جد ایہہ سارے آپو-اپنے کمریاں وچ جا پہنچے تاں اوہناں دی سمجھ وچ نہیں سی آؤندا کہ ہن کی کریئے۔ ذرا ذرا گلّ بدلے اوہ اک-دوجے نال چھتھے ہو پیندے سن۔ روٹی چپ چاپ کھا کے سارے بستریاں 'تے جا لیٹے۔
دوجے پاسے سویرے سارے دے سارے تھکے ہوئے تے غصے دے بھرے دکھائی دتے۔ مارگریٹ نال کوئی وی گلّ کتھّ نہیں سی کرنی چاہندا۔ نہ تیویاں تے نہ ہی مرد۔
گرجے دا گھڑیال وجیا، تے اس دے نال ہی مارگریٹ دے دل وچ وی پتہ نہیں کی سجھی، اوہ اج بڑے چراں پچھوں گرجے ولّ ٹر پئی۔ پتہ نہیں پرارتھنا کرن لئی، جاں اس خیال توں کہ اس دے ساتھی اس ویلے اس دی ہوند نوں اپنے لئی دکھدائی جیہا بوجھ خیال کر رہے سن۔
جیوں ہی اوہ ہوٹل توں باہر نکلی، سارے جنے اک-دوجے ولّ بھیتبھری نظر نال تکن لگے۔ پھر ساریاں نے آپو-اپنیاں کرسیاں سرکا کے اک-دوجے دے نیڑے کر لئیاں۔ اوہ چنگی طرحاں سمجھ رہے سن کہ اوہناں نوں ہن کوئی نہ کوئی حیلہ کرنا ہی چاہیدا ہے۔ لوشیؤ نوں بیٹھیاں-بیٹھیاں نواں ڈھنگ سجھیا۔ اس نے متا پیش کیتا، “افسر نوں بینتی کیتی جاوے کہ جے اوہ مارگریٹ نوں روکنا چاہندا ہے تاں روک لوے، پر سانوں وچارے بیدوشیاں نوں تاں جان دیوے۔” تے ساریاں نے بڑے اتشاہ نال متے دی پروڑھتا کیتی۔
چھیکڑ پھلیمبی نوں ایہہ سنیہا افسر تیک لجان دا کم سونپیا گیا۔ اوہ ترنت افسر پاس چلا گیا، پر دھوتے منہ چپیڑ کھا کے جھٹّ ہی مڑ آیا۔ افسر شاید منکھی سبھاء دا چنگی طرحاں جانوں سی۔ اس نے بوہے وچوں ہی پھلیمبی نوں متے سمیت موڑ دتا۔ اس دی مرضی سارے مسافراں نوں تد تیک روکی رکھن دی سی، جد تکّ اس دی شرط پوری نہ کیتی جاوے۔
سری متی لوشیؤ چیک اٹھی، “اسیں بڈھاپے تیک اتھے ہی رہِ کے مرن لئی تیار نہیں ہاں۔ جد اس کنجری دا پیشہ ہی ایہو ہے تاں پھر ایہو جہے کھیکھن کیوں کرن ڈہی ہے؟ 'نوں سو چوہا کھا کے بلی حج نوں چلی' والی گلّ۔ روئین وچ تاں اس نے کوئی نہیں چھڈیا؛ اتھے آ کے بن بیٹھی ہے مریئم دی نانی۔ میں تاں ربّ دا شکر کردی ہاں کہ اس افسر نے ساڈے نال بڑا چنگا ورتاؤ کیتا ہے۔ برہمچارنیاں نوں چھڈّ کے اسیں ہور وی تنّ جوان کڑیاں تہاڈے نال ساں۔ ربّ نہ کرے، جے اوہ ساڈی عزت نوں ای ہتھ پا بہندا تاں حاکماں اگے کسے دی کی وٹیندی ہے؟ بھلا ہووے وچارے دا ہن تسیں ہی دسو! سانوں ساریاں نوں چھڈّ کے جے اس وچارے نے اسے چیز اتے ہتھ رکھیا ہے جس نوں ہر کوئی خرید سکدا ہے، تاں اس نے کہڑی کھنامی کر دتی؟ ذرا سوچو تاں صحیح، اوہ اس ویلے بادشاہ دی پدوی ‘تے ہے۔ جے اوہ اک واری وی اساں تناں سوانیاں ولّ انگل کر کے کہے، Ḕمیں ایہناں نوں چاہندا ہاں’، تاں کون جمیا ہے اس نوں روکن والا؟”
سری متی لوشیؤ دا ایہہ دلیل بھریا لکچر سن کے دوجیاں دوویں کمب اٹھیاں، پر سری متی کیرے دیاں اکھاں چمک پئیاں۔ اس نوں ایہو جاپن لگا، جویں سچ مچّ افسر دے بھیجے ہوئے سپاہی اس نوں چکن لئی دگڑ-دگڑ کردے بھجے آ رہے سن۔
کرسیاں سرکدیاں-سرکدیاں اک-دوجے دے نال آ لگیاں۔ لوشیؤ دا غصہ بھڑک اٹھیا، تے جوش وچ اس نے اتھوں تکّ وی کہہ دتا، “جے اوہ خانگی سدھی طرحاں نہ منے تاں میری صلاحَ ہے، مشکاں کسّ کے اس نوں افسر دے حوالے کر دینا چاہیدا ہے”، پر کاؤنٹ کیونکہ راجسی کھڈاری سی، اس نوں لوشیؤ دی ایہہ جلدبازی پسند نہ آئی۔ اوہ کسے نہ کسے طرحاں چاپلوسی توں ہی کم لینا چاہندا ہے۔ اوہ کہن لگا، “سمجھا بجھا کے اس نوں رستے ‘تے لیاندا جاوے۔”
"کس طرحاں اس نوں رضامند کیتا جاوے؟" سارے اس اکو معاملے ‘تے آپو-اپنے دماغ لڑاؤن لگے۔
تیویاں اک-دوجی دے کناں نال منہ جوڑی گھسر-مسر کر رہیاں سن۔ مرد آپو-اپنے خیال پیش کر رہے سن۔ تیویاں تاں بھیڑی توں بھیڑی گلّ نوں وی بڑے کومل تے سچجے ڈھنگ نال بیان کر رہیاں سن۔ کول بھاویں اوپرا آدمی کوئی نہیں سی، پھر وی گلّ کتھّ بڑی چوکس ہو کے کیتی جا رہی سی۔
اخیر اوہ سارے اک خاص فیصلے 'تے پہنچ ہی گئے۔ اوہناں دے چہریاں اتے اک واری پھر کھیڑا آ گیا۔ کاؤنٹ جہڑا ہاسے-ٹھٹھے وچ خاص ماہر سی، پر اک-دو دن توں اس نے منہ وچ دہیں جمائی رکھیا سی، خوب رجّ-رجّ کے زبان دی الی لاہن لگا۔ نتیجن کمرہ اک واری پھر ہاسے نال گونج اٹھیا۔ لوشیؤ نے کجھ اودوں بھی بھدے تے ننگے مخول شروع کر دتے، پر کسے نوں برے نہیں لگے، تے اس دی سری متی نے جہڑی گلّ کہی، اوہ ساریاں دے دماغ وچ سما گئی، “جد اس دا پیشہ ہی ایہو ہے تاں کسے اگے وی انکار کرن دا اس نوں کوئی حق نہیں۔” تے سندری مسز کیرے نے ایدوں وی ودھ کے ادارتا وکھائی، “جے کتے اس دی تھاں میں ہندی تاں افسر دے اکو اشارے نال اس دے اگے ہو تردی۔”
پھر ساریاں نے ناکہ بندی ایسی ہشیاری نال کیتی جویں اوہ کسے قلعے نوں گھیرا پاؤن چلے ہون۔ سبھ نوں وکھو-وکھو کم سونپیا گیا۔ کس طرحاں دیاں دلیلاں دینیاں ہونگیاں، تے کنھاں-کنھاں گلاں اتے بہتا زور دینا ہووےگا؟ ایہہ سبھ کجھ تیار کر لیا گیا۔ ہر طرحاں دے داؤ-پیچ، تے دھوکھے-فریب دا جال مکمل طور ‘تے وچھا دتا گیا۔
پر کارنوٹیڈ اس معاملے وچ وکھرا ہی رہا۔ اس سازش وچ اس نے کوئی حصہ نہ لیا۔
اس کم وچ اوہ سارے اتنے مست سن کہ مارگریٹ دے آؤن دا وی اوہناں نوں پتہ نہ لگا۔ کیول کاؤنٹ نے ہولی جہے 'ہش’ کہہ کے سبھ نوں چپّ کر جان دا اشارہ کر دتا جس کر کے ساریاں نے گلّ دا سلسلہ بند کر کے ہور-ہور گلاں شروع کر دتیاں، پر اس طرحاں اچانک مارگریٹ دے آ جان کر کے سارے کجھ گھبرا جہے گئے۔ تھوڑھا چر اوہ ایہہ وی سوچ نہ سکے کہ اس نال کویں گلّ شروع کیتی جاوے۔ کاؤنٹ ایہناں کماں وچ پورا خڈاری سی۔ مارگریٹ نوں آؤندی نوں ہی اس نے پچھیا، “سناؤ گرجے وچوں ہو آئے جے؟”
مارگریٹ اس ویلے اتشاہ بھرپور سی۔ پادری دے سجرے اپدیش دا اثر اس دے چہرے توں سپشٹ دس رہا سی۔ اس نے بڑی شردھا نال اج دا سنیا اپدیش سبھ اگے دہرایا، تے اخیر وچ بولی، “کدی-کدی پرارتھنا کرن نال آدمی نوں کجھ نہ کجھ لابھ ہی ہندا ہے۔”
روٹی ویلے تکّ دوجیاں تیویاں اس نال بڑے ڈونگھے پیار وچ بھجیاں گلاں کردیاں رہیاں۔ شاید کارن ایہہ سی کہ جو کجھ اوہ اس نوں کہن والیاں سن، اس دے منن لئی پہلاں توں ہی مارگریٹ دے دل وچ اوہناں دا اعتبار تے ستکار پیدا ہو جاوے۔
تے جیوں ہی سارے کھانے دی میز دوآلے بیٹھے، سبھ نے آپو-اپنے ہتھیار سنبھال لئے۔ سبھ توں پہلاں تیاگ تے قربانی بارے سنکھیپ جہی گل بات شروع ہوئی۔ اس دی پشٹی لئی اوہناں نے 'جوڈتھ’ تے 'ہیلو پھرنیس’ آدی فرانس دے شہیداں دے اداہرن پیش کیتے۔ پھر ایہناں مہاں پرشاں دے ورودھی 'لکریس’ تے 'سیکسٹس’ آدی دی نندیا کیتی گئی۔ پھر ایہناں لوکاں نے روم دیاں کجھاں منگھڑت جہیاں کہانیاں شروع کر دتیاں، رومن تیویاں نے کس طرحاں 'ہانیبال’ آدی دیش دے دشمناں پاسوں بھیت کڈھن لئی اوہناں دیاں رکھیلاں تکّ بننا قبول کیتا، تے پھر اوہناں دسیا کہ اک واری جد اٹلی اتے دشمن چڑھ آیا، تاں اتھوں دیاں کجھ سندریاں نے اگاؤں ہی فوج دے افسراں پاس پہنچ کے اوہناں نوں اپنے سہپن دی پھاہی وچ ایسا پھسایا کہ اوہ سارے لڑائی ولوں بے-پرواہ ہو گئے تے دشمن نوں منہ دی کھا کے بھجنا پیا۔
ہوا دا رخ ایسے پاسے موڑ دتا گیا کہ کسے سیانی توں سیانی کڑی اتے وی ایہہ اثر پے سکے کہ استری دا دھرم ایہو ہے کہ اوہ وقت پین 'تے اپنے استریپنے نوں وی بے شکّ قربان کر دیوے۔ اتھے دوویں برہمچارنیاں وی موجود سن، پر جاپدا سی جویں اوہ کجھ وی سن نہیں سن رہیاں۔
اخیر مارگریٹ نوں سپشٹ شبداں وچ اس دا فرض چتاریا گیا، تے سبھ نے اک زبان ہو کے اس نوں تسلی کرا دتی کہ جے جرمن افسر دی کامنا پورتی کر کے اوہ اپنے ساتھیاں دی بند-کھلاسی کرا سکدی ہے، تاں اس وچ نہ کیول پاپ کوئی نہیں، سگوں اس دی پرشنسا-جوگ قربانی وی سمجھی جاوے گی۔
نموجھونی جہی ہو کے مارگریٹ سبھ کجھ سندی رہی۔ کسے گلّ دے ورودھ وچ جے اوہ کجھ کہن لگدی تاں اس دے بولن توں پہلاں ہی کوئی ہور بول پیندا، تے پہلے آدمی دی پشٹی وچ نویاں توں نویاں دلیلاں دی واچھڑ شروع کر دندا۔ مکدی گلّ، مارگریٹ نوں اک واری وی بولن دا موقع نہ دتا گیا۔
اخیر مارگریٹ دی منگ 'تے اس نوں اج دی دوپہر سوچن لئی وقت دتا گیا۔ ساریاں تیویاں جو پہلاں اس نال سدھے منہ بولدیاں وی نہیں سن، اج اس دے ناں نال 'مس’ وشیشن لا کے بلاؤندیاں سن۔
شام نوں پھر پھلیمبی دی بلغمی کھنگھ چھنکدی سنائی دتی۔ اس نے آؤندیاں ہی کل والے واک دہراؤنے شروع کیتے، “جرمن افسر نے پچھ گھلیا ہے کہ مارگریٹ نے اپنا خیال اجے بدلیا ہے کہ نہیں؟”
مارگریٹ نے بڑی شانت تے اکاگر آواز وچ اتر دتا، “جی نہیں، بالکل نہیں۔”
اتر سن کے پھلیمبی مڑ گیا، تے ادھر ایہہ سازشی جتھا وی کجھ چھتھا پے گیا۔ پھر وی اجے اوہناں نوں نراشا نہیں سی ہوئی جاپدی۔ شام دی روٹی ویلے پھر دوپہر وانگ تیاگ اتے لکچر شروع ہوئے، پر ایتکیں اس دی پشٹی لئی کوئی وی نویں دلیل جاں اداہرن اوہناں نوں نہیں سی لبھّ رہی۔ تد کاؤنٹیس شاید بناں کسے ہور ادیش دے، کیول دھرم لئی اپنی شردھا پرگٹ کرن دے ارادے نال وڈی برہمچارنی توں پچھن لگی، “ماتا جی، تسیں ساڈے آگوُ ہو، جے اس معاملے وچ سانوں تہاڈی رائے دا وی پتہ لگّ جاوے تاں بڑا لابھ ہووےگا۔”
برہمچارنی اجے وی چپّ سی، پر جد ساریاں نے کجھ کہن لئی زور دتا تاں اس نے بڑی گمبھیرتا نال روحانیت دا سانگ بھردیاں اتانہ تکیا، تے پھر اس طرحاں جویں کوئی عرشاں توں بول رہا ہندا ہے، سبھ ولّ تکّ کے بولی، “وڈے توں وڈا پاپ وی پنّ ہے... جے اس دے کرن والے دی نیت شدھ تے پوتر ہووے۔”
ایہہ واک سنن دی دیر سی، خوشی نال سبھ دیاں واچھاں کھڑ گئیاں۔ سبھ نے سانجھی نظر نال مارگریٹ ولّ تکیا۔ سبھ نوں یقین ہو گیا کہ مارگریٹ دی آتما وچ بھاویں ڈونگھی کشمکش اجے تکّ جاری ہے، پر برہمچارنی دے واکاں دا اس ‘تے اثر ضرور ہویا ہے۔
کاؤنٹیس برابر بول رہی سی جو اوہ بول سکدی سی۔ اس توں جاپیا جویں مارگریٹ دے دل نے اپنے آپ نال کوئی سمجھوتہ کر لیا ہے۔
کاؤنٹیس نے مارگریٹ نوں سمبودھن کیتا، “بسّ ہن تاں فیصلہ ہی ہو گیا۔ پرماتما کیوں نہ اس سبھاگوتی دے تیاگ نوں قبول کریگا جس دے صدقہ اس دے کئی دیش واسیاں دا چھٹکارا یقینی ہووےگا۔ کوئی کم کنا ہی بھیڑا ہے، پر جے اوہی کم پراپکار دی خاطر کیتا جاوے تاں ...۔”
وچوں ہی برہمچارنی بولی، شاید اپنی رائے دے حق وچ اس نوں کوئی دلیل بڑی کاہلی آئی ہوئی سی، “مٹی سبھ توں نیویں تے گھٹیا چیز ہے، پر اوہی مٹی اڈ کے جد کسے سنت مہاتما دے چرناں 'تے جا لپٹدی ہے تاں لوکی اس نوں لے-لے کے متھے 'تے لاؤندے نے۔”
“بے شکّ، کتنی زبردست دلیل ہے! دل نوں ٹھنڈھ پے گئی ہے سن کے۔” اک وارگی کئی زباناں بول اٹھیاں۔
ساری گلّ بڑی ساودھانی تے چلاکی نال ہو رہی سی پر مارگریٹ دے دل 'تے جویں کسے دی کوئی گلّ پونہدی ہی نہیں سی۔ ہاں! اس برہمچارنی دے مونہوں نکلی کوئی وی گلّ، بادلیل بھاویں بے دلیل، اوہ پوری شردھا نال سندی سی۔
گلّ دا رخ بدل گیا، تے برہمچارنی اپنے دھرم مندر دی چرچہ کرن لگی۔ اوہ اپنی اک گوانڈھن سسٹر نائیسیپھور دیاں گلاں سناؤن لگی۔ پھر اس نے دسیا کہ سانوں ہاورے وچ اس لئی سدیا گیا ہے کہ اتھے دی فوج وچ اج کل چیچک دا زور ہے، تے بہت سارے فوجی ہسپتالاں وچ پئے نے جنہاں دے نیڑے ڈاکٹر وی نہیں پھٹک سکدے۔
پھر اس نے روگیاں دی ترس یوگ حالت دا نقشہ کھچیا۔ نال ہی مارگریٹ نوں سمجھاؤن لگی، “مس! تسیں ہی دسو، جدکہ سانوں دوہاں سیوادارنیاں نوں اتھے رستے وچ ہی روک رکھیا گیا ہے، تاں ادھر وچارے چیچک دے مریضاں دا کی حالَ ہو رہا ہووےگا؟ خبرے ایہناں دو-تنّ دناں دی دیری دا کتنا بھیانک سٹہ نکلے! جے اسیں ویلے سر پہنچ جاندیاں تاں پربھو عیسیٰ مسیح دی کرپا نال کئی روگیاں نے موت دے منہ وچوں نکل آؤنا سی، پر ہن اوہ وچارے دعا-دارو تے سیوا ٹہل کھنوں دبادب موت دا کھاجا بن رہے ہونگے۔ جاندی ہیں بیٹی، ایہہ سبھ کجھ کیوں ہویا؟ اک جرمن افسر دی ضد پچھے! پھر اس حالت وچ، جد پربھو عیسیٰ مسیح دی کرپا نال مینوں چیچک دی بیماری بارے بہت وڈا تجربہ ہے۔ اس توں پہلاں میں درجناں واری اٹلی، آسٹریا تے دنیاں دے ہور ہور حصیاں وچ جا-جا کے اس بیماری دے روگیاں دا علاج کر چکی ہاں۔”
برہمچارنی نے ایہہ وی پرگٹ کر دتا کہ اوہ اوہناں پوتر آتماواں وچوں ہے جنہاں نوں ربّ نے فوجیاں دے نال-نال جان، تے لڑائی وچ پھٹڑاں نوں چکّ کے اوہناں دی ملھم-پٹی کرن لئی ہی پیدا کیتا ہے۔ اصل وچ اوہ سی وی رعب-داب والی تیویں۔ اس دے منہ 'تے داغ سن۔ جد اس نے بولنا ختم کیتا، تاں کنا ہی چر چپّ-چاں چھائی رہی۔ ساریاں نے ویکھیا کہ مارگریٹ دے دل اتے اس بڈھی نے چنگا اثر پایا ہے۔ سارے چاہندے سن کہ ایہہ اثر بنیا ہی رہے۔
روٹی ختم ہندیاں ہی سبھ آپو-اپنے کمریاں وچ چلے گئے۔ دوجے دن سارے ہی ذرا چراکے اٹھے۔ سویر دا ناشتہ بڑی شانتی نال ہویا۔ پچھلی شام جہڑے بی بیجے گئے سن، اوہناں دے پنگرن دی اڈیک کیتی جا رہی سی۔
دوپیہرے کاؤنٹیس نے سیر کرن دی خواہش پرگٹ کیتی۔ کیتی ہوئی سازش انوسار اج سیر ویلے کاؤنٹ نے مارگریٹ دا ہتھ پھڑ لیا، تے اس نوں نال لئی اوہ دوویں باقی ساتھیاں توں کجھ پچھے-پچھے ٹرن لگے۔ اوہ رستے وچ مارگریٹ نال کجھ بزرگانہ تے بڑی پیار بھری بولی وچ گلاں کرن لگا۔ اوہ گھڑی-مڑی اس نوں 'میری پیاری بچی’ کہہ کے سمبودھن کردا، “تاں کی تیری ایہو صلاحَ ہے کہ اسیں سارے اتھے پردیس وچ جرمناں دے قیدی بنے رہیئے؟”
مارگریٹ نے کوئی اتر نہ دتا۔ اس توں بعد ہولی-ہولی کاؤنٹ نے اس ‘تے دئیا، دلیل تے جذبیاں دے کئی ہتھیار ورتے۔ کدی تاں اوہ نیڑلے سبندھیاں وانگ گلاں کرن لگّ پیندا، کدی وڈے لوکاں وانگ رعب چھانٹن لگدا، تے کدی پادریاں وانگ اپدیش دندا۔ اوہ اس نوں سمجھا رہا سی کہ اوہ کتنا وڈا اپکار کریگی، جے ذرا کو افسر نوں پرسنّ کر کے ساریاں نوں اس مصیبت توں چھڈا دیویگی۔ تے مارگریٹ نوں پھر وی ٹسّ توں مسّ نہ ہندی ویکھ کے کہن لگا، “میری پیاری بچی! جے توں ایہہ چھوٹی جہی گلّ منّ جاوینگی، تاں ساڈے توں چھٹّ اپنے-اپنے اتے وی احسان کرینگی، تے اس افسر اتے وی جہڑا پہلی نظرے ہی تیری سوہنی صورتَ ویکھ کے پھڑک اٹھیا ہے۔ کی تیرے لئی ایہہ فخر والی گلّ نہیں ہوویگی کہ کوئی گھمنڈی افسر وی تیرے مگر ترلے کردا پھردا ہے؟ تے اس وچ سمجھو، تاں اس وچارے دا وی کی قصور ہے، جد تیرے ورگی سندری اس نے اپنے سارے ملک وچ نہیں ویکھی ہونی۔
مارگریٹ نے پھر کوئی اتر نہ دتا۔ اوہ قدم تیز کر گئی، تے آخر اگلے ساتھیاں دی قطار وچ جا ملی۔
سیر توں واپس آ کے مارگریٹ بناں کسے نال بولیاں سدھی اپنے کمرے وچ چلی گئی۔ مڑ کے اوہ دکھائی نہ دتی۔ سارے ہی فکرمند ہو اٹھے کہ اوہ کتھے چلی گئی ہے۔ اوہ تاں اجے اس نوں شاید ہور کجھ لکچر دینے چاہندے سن، کیونکہ اوہ جاندے سن کہ جے مارگریٹ نہ منی تاں اوہناں ساریاں دی کی حالت ہوویگی۔
رات دی روٹی ویلے وی مارگریٹ نظریں نہ آئی۔ سارے فکر تے بے صبری نال اس نوں اڈیک رہے سن۔ انت پھلیمبی نے آ کے دسیا کہ کماری مارگریٹ دی طبیعت کجھ خراب ہے، اس لئی اوہ اس دی اڈیک نہ کرن۔
سارے روٹی کھان لگے۔ کاؤنٹ نے پرھاں جا کے پھلیمبی نوں پچھیا، “کیوں، سبھ ٹھیک ہے نہ؟”
کاؤنٹ پھر میز اگے آ بیٹھا، پر شرشٹاچار دے خیال نال اس نے اصل گلّ دا کسے اگے بھوگ نہ پایا؛ کیول کامیابی بھری مسکنی نال سبھناں ولّ تکیا۔ ساریاں نے تسلی دا ساہ لیا۔ سبھ دے چہرے خوشی نال کھڑ گئے۔
لوشیؤ نے زور نال کیہا، “ربّ دی سہں، اج جے کتے شینمپین دیاں دو-چار بوتلاں مل جاندیاں، تاں میں اس خوشی وچ سبھناں دی دعوت کردا۔”
تے سری متی لوشیؤ نوں ایہہ ویکھ کے بڑا افسوس ہویا کہ تھوڑھی دیر بعد ہوٹل دا مالک شینمپین دیاں چار بوتلاں کچھے ماری کھنگھدا ہویا آ پہنچا۔
سارے اج بڑی تیزی نال کھان تے پین وچ مست سن۔ گلاں دی لڑی وی بڑی سوادلی اتے چڑھدیاں کلاں ‘تے ہندی جا رہی سی۔ کاؤنٹ نوں اج پہلی واری محسوس ہویا کہ سری متی کیرے کنی خوبصورت ہے۔ سریمان کیرے ہراں کاؤنٹیس دیاں وڈیائیاں دے پل بنھنے شروع کر دتے۔ سبھ دیاں گلاں وچ امنگ تے مخول جھلکدے سن۔ بہت سارے مخول بھاویں بڑے ہوچھے تے واہیات سن، پھر وی سارے خوش سن، کسے نوں وی چڑ نہیں ہوئی۔ اخیر سارا وایومنڈل مادکتا نال بھر گیا۔ سبھ دیاں مانسک رچیاں گندے وچاراں نال لبڑ گئیاں۔
روٹی توں بعد پھل کھان ویلے تیویاں وی اشاریاں نال گندے مکھولاں ‘تے اتر آئیاں۔ ساریاں نے لوڑ توں ودھیک پی لئی سی۔ لوشیؤ سبھ توں بہت خوش معلوم ہندا سی۔ اس شینمپین دا گلاس ہتھ وچ لے کے اٹھ کھڑوتا، تے کہن لگا، “میں سارے ساتھیاں دی بندکھلاسی دی خوشی وچ ایہہ گلاس پیندا ہاں۔”
سبھ دے سبھ اٹھ کھلوتے، تے ساریاں نے اس دے واکاں نوں دہراؤندیاں؛ نال ہی ‘مس مارگریٹ زندہ باد’ دے نعرے وی لائے۔
دوہاں برہمچارنیاں جنہاں دی کرپا نال سبھناں دی مراد پوری ہوئی سی، نے وی تیویاں دے منتاں-ترلیاں ‘تے ترس کھا کے شینمپین دی جھگّ نال ہونٹھ چھہائے۔ برہمچارنیاں نے بھاویں سہناں کھا-کھا کے کیہا کہ ساری عمر اوہناں نے شراب دی شکل نہیں ویکھی!
لوشیؤ نے کیہا، “بڑے افسوس دی گلّ ہے کہ اس ویلے ساڈے کول پیانو نہیں۔ کاش! جے کتے ہندا تاں اج ساڈیاں خوشیاں دا حد بنا نہ رہندا۔”
کارنوٹیڈ ہن تیک نہ تاں بولیا، تے نہ ہی اپنے تھاں توں ہلیا-جلیا۔ جاپدا سی اوہ جویں ڈونگھی چنتا وچ لین ہے۔ کدی-کدی اوہ اپنی داڑھی نوں پھڑ کے اس طرحاں کھچدا جویں ہور لمی کرنا چاہندا ہے۔ انت ادھی راتیں جد ایہہ مجلس ختم ہوئی تاں لوشیؤ جہڑا چنگی طرحاں ٹر وی نہیں سی سکدا، کارنوٹیڈ دی پٹھّ اتے دھپھا مار کے گرایا، “کی گلّ ہے داڑھی میجر صاحب! اج بڑے اداس اداس جاپدے ہو؟”
کارنوٹیڈ نے پچھانہ مڑ کے اس منڈلی نوں نفرت نال ویکھدیاں جواب دتا، “میں اس کر کے اداس ہاں کہ اج میں آدمیاں نوں شیطان دے روپ وچ ویکھ رہا ہاں۔” تے اوہ چھیتی نال ایہناں وچوں نکھڑ کے اپنے کمرے وچ چلا گیا۔ سارے ٹھٹھا مار کے ہسّ پئے۔ اک پل لئی لوشیؤ اتے وی گمبھیرتا چھا گئی، پر چھیتی ہی اس نے اپنے-اپنے نوں سمبھالیا، تے زور دی ہسدا بولیا، “سچ مچّ ایہہ لمّ-داڑھیا بڑا پکھنڈی ہے۔”
کیرے پچھن لگا، “کیوں کی گلّ سی؟”
اتر وچ لوشیؤ نے اس پہلی رات برانڈے وچ ٹہلدیاں اس نے جو کجھ ویکھیا سی، سبھ کہہ سنایا۔ سن کے تیویاں تاں اتنیاں خوش ہوئیاں کہ اپنے-اپنے نوں سنبھال نہ سکیاں۔ کاؤنٹ تے کیرے ہسدے-ہسدے لوٹ-پوٹ ہو گئے۔ کیرے پچھن لگا، “سچیں؟ اوہ تاں چاہندا سی کہ ... ۔”
“میں جو کہہ رہا ہاں، سبھ اپنی اکھیں ڈٹھا ہے۔”
“... تے پھر اس نے انکار کر دتا؟”
“ہاں... کیونکہ کوئی جرمن، نال دے کمرے وچ موجود سی۔”
“میں کہنداں، تہانوں دھوکھا ہویا ہے لوشیؤ۔”
“میں قسم کھا کے کہنداں موشیؤ کیرے۔”
ہسدیاں-ہسدیاں کاؤنٹ دی وکھی وچ کڑلّ پے گیا۔ لوشیؤ پھر کہن لگا، “ایہو تے وجا ہے کہ اوہ داڑھی میجر اج روٹی دی میز اگے اس طرحاں بیٹھا رہا، جیکن مہانا بیڑی روڑھ کے بہندا ہے۔”
تنے پھر ہسن لگّ پئے۔
تھوڑھی دیر بعد ایہہ منڈلی کھنڈ-پنڈ گئی، پر سری متی لوشیؤ جس وچ ایرکھا دا انش کجھ ودھیرے سی، پتی نوں کہن لگی، “ایہہ مسز کیرے تاں بڑی بدتمیز ہے۔”
پتی بولیا، “گلّ ایہہ ہے کہ تیویاں جدوں وردی پچھے دوڑدیاں نے، تاں ایہہ اکا نہیں سوچدیاں کہ پہنن والا فرانسیسی ہے کہ جرمن! واقعہ ای اوہ بڑی چلبلی ہے، راہ جاندے پنچھی فسان والی۔”
دوجے دن سویرے اکاش صاف سی۔ سورج دیاں کرناں نال جمی ہوئی برف چمک رہی سی۔ اخیر ایہناں مسافراں دی گھوڑا گڈی تیار ہو کے ہوٹل دے بوہے اگے آ کھڑوتی۔ گڈیوان پوستین دا کوٹ پہنی گڈی ‘تے بیٹھا پائیپ پی رہا سی۔ سارے مسافر یاترا دا پربندھ ہو جان دی خوشی وچ پھلے نہیں سن سما رہے؛ تے جلدی-جلدی آپو-اپنا سامان گڈی وچ لدّ رہے سن۔ اس دن دی تکلیف سبھ نوں یاد سی جس دے ڈروں اج سبھ نے لوڑ نالوں کتے ودھیک کھان-پین دا سامان گڈی وچ رکھ لیا سی۔
سبھ مسافر تیار کھڑے سن، کیول اک سواری اجے تکّ نہیں سی پہنچی، اوہ سی مارگریٹ۔ تے جد ساریاں نے دوروں اس نوں آؤندی نوں تکیا، تاں سبھناں دے چہریاں اتے شرم تے گھبراہٹ دے چنہ دکھائی دین لگے۔ اوہ سنگدی-سنگدی، سست قدمیں تردی گڈی ولّ آ رہی سی۔ تے جیوں ہی اوہ گڈی کول اپڑی، سبھ نے نفرت نال منہ دوجے پاسے کر لئے؛ جویں اوہناں وچوں کسے نوں اس دے آؤن دی خبر نہیں۔
مارگریٹ حیرانی نال گھابری ہوئی گم-سمّ، جھٹ کو اوہناں دے لاگے کھڑوتی رہی۔ پھر بڑی ہمت کر کے سری متی کیرے دے نیڑے جا کے اس نوں شبھ پربھات کہی۔ اس دے اتر وچ اس نے ایویں نام-ماتر سر ہلایا، تے پھر جان-بجھ کے پرھے چلی گئی۔ ہر اک مسافر مارگریٹ پاسوں اپنے-اپنے نوں دور رکھن دی کوشش کر رہا سی؛ مانو اس نوں چھوت دی کوئی بیماری ہو گئی ہووے۔
اپروتھلی سبھ نے گڈی وچ چڑھنا شروع کیتا، تے اوہ اپوتر ویسوا سبھ توں اخیر ‘تے چڑھی۔ اس نے چپ چاپ اپنی اوہی تھاں ملّ لئی جتھے اودن بیٹھی آئی سی۔
باقی سوار نہ تاں اس ولّ تکّ رہے سن، نہ ہی اس دے جانو-پچھانو معلوم ہندے سن۔ کیول سری متی لوشیؤ کسے-کسے ویلے نفرت بھری نظر اس ولّ سٹّ چھڈدی سی۔ اس نے اپنے پتی نوں کیہا، “پرماتما دا شکر ہے کہ مینوں اس دراچارن دے نال نہیں بیٹھنا پیا۔”
گڈی ہوٹل دے احاطے وچوں نکل کے سڑک ‘تے آ پہنچی۔ یاترا نویں سرے شروع ہو گئی۔ کجھ چر تکّ سارے چپ چاپ بیٹھے رہے۔ مارگریٹ نے نیویں پائی ہوئی سی۔ اتانہ تکن دی جویں اس وچ ہمت ہی باقی نہیں سی، تے نالو-نالو اس نوں اپنے ساتھیاں اتے غصہ وی آ رہا سی۔ جرمن افسر پاس جان دا اس نوں بڑا دکھ تے پچھتاوا سی، کیونکہ اس نوں ہن سمجھ وچ آیا کہ جس کپٹ-جال وچ پھسا کے اس نوں بھیجیا گیا سی، ایہہ سبھ ایہناں خدغرض تے نیچ لوکاں دے، اپنے-اپنے نوں سکنزے وچوں کڈھن دے ہی منصوبے سن!
ہولی-ہولی گلاں شروع ہوئیاں۔ کاؤنٹینس نے سری متی کیرے نوں پچھیا، “تسیں سری متی ‘ڈی ایٹیلس’ نوں جاندے ہو؟”
“جی ہاں، اوہ میری سہیلی ہے۔”
“اوہ! کتنی خوبصورت ہے۔”
“تے نال کھش-مزاج وی۔ بڑی سیانی تیویں ہے، تے گاؤندی اتنا کمال دا ہے کہ پچھو ای کجھ نہ۔”
کیرے کاؤنٹ نال گلاں کر رہا سی جنہاں دی سمجھ ہور یاتروآں نوں گھٹ-ودھ ہی آؤندی سی۔ کوئی-کوئی بھجا-ٹٹا شبد، ‘حصے معیاد بیمے لئی روپیہ’ آدی سنائی دندا سی۔
لوشیؤ ہوٹل وچوں پرانی تاش چکّ لیایا سی۔ اس اتے کئی سالاں دی میل جمی ہوئی سی تے اس دے پتے میز دی تھندیائی نال کالے ہوئے پئے سن۔ اسے تاش نال اوہ اپنی وہوٹی سنے کھیڈ کے وقت بتاؤن لگا۔
دوہاں برہمچارنیاں نے لکّ نالوں اپنیاں لمیاں مالاواں کھولھیاں، چھاتی ‘تے انگل نال سولی دا نشان بنایا تے دھیان وچ جڑ گئیاں۔ اوہناں دے ہونٹھ اس طرحاں ہل رہے سن، جویں پرارتھنا کرن وچ دوہاں نے آپو وچ شرط لائی ہووے۔
کارنوٹیڈ چپ چاپ اپنے خیالاں وچ لین سی۔ تناں گھنٹیاں بعد تاش سمیٹدا اوہ لوشیؤ نوں کہن لگا، “بئی مینوں بھکھ لگّ پئی ہے۔” تے سیبے نال بنہی پوٹلی وچوں بھنیا ہویا ماس کڈھ کے دوویں پتی پتنی کھان لگے۔
کاؤنٹیس اوہناں ولّ تکّ کے کہن لگی، “سانوں وی تھوڑھا-بہتا کھا لینا چاہیدا ہے۔” ساریاں نے ‘ہاں’ وچ سر ہلایا تے اس نے وی اپنی پوٹلی کھولھ لئی جس وچ کیرے تے اس دی وہوٹی دا کھانا وی شامل سی۔ پھر اس نے چینی دی چوڑی پلیٹ کڈھی جس دے کنڈھیاں اتے ہرناں تے خرگوشاں دیاں تصویراں شاید اس لئی بنائیاں گئیاں سن کہ ایہہ لگے کہ ایہہ بھانڈا خاص طور ‘تے ماس دیاں چیزاں رکھن لئی ہے۔ اس توں چھٹ اوہناں پاس چوچے دا شوربا تے سور دی بھنی ہوئی راند وی سی۔ کاؤنٹیس نے اپنے نازک ہتھاں نال وارو-واری سبھ چیزاں کڈھ کے پلیٹ وچ سجا دتیاں۔ اخبار دے ورقے وچ پنیر دا وڈا سارا ٹکڑا سی، اوہ وی تیجا کو حصہ کٹّ کے وچ رکھ لیا۔
برہمچارنیاں دیاں شاید ایہناں چیزاں دی تازی خوشبو نے اکھاں کھولھ دتیاں۔ اوہناں وی اپنا ڈبہ کھولھ لیا۔ ایہناں پاس ماس کجھ گھٹیا قسم دا سی جس وچوں تھوم دی خوشبو آ رہی سی۔
کارنوٹیڈ نے اپنے ڈھلے اوورکوٹ دیاں جیباں وچ ہتھ پا کے اک جیب وچوں ابلے ہوئے چار آنڈے، تے دوجی وچوں ڈبل روٹی دا اک لما ٹکڑا کڈھیا۔ آنڈیاں دے چھلکے اس نے پیراں ہیٹھ پئے گھاہ وچ سٹ دتے تے کھانا شروع ہو گیا۔
آنڈیاں وچلا پیلا حصہ ہوا دے بلیاں نال ہتھاں وچوں بھر-بھر کے اس دی داڑھی ‘تے کھلر رہا سی۔
مارگریٹ پاس کھان نوں کجھ نہیں سی۔ اس نوں وہل ہی نہیں سی ملی کہ کھان-پین دا سامان لے سکدی! اوہ تاں مساں گڈی تکّ پہنچ سکی سی!
ساریاں نوں کھاندیاں ویکھ کے اس نوں بڑا غصہ آ رہا سی۔ پہلاں تاں دبے ہوئے غصے نے اس دے سارے سریر نوں ہلونیا۔ اس نے کوئی سچی گلّ کہہ دین لئی اک واری منہ اتانہ کیتا۔ اوہ اوہناں سارے مسافراں نوں اپمان دی واچھڑ نال بھیوں دینا چاہندی سی، پر اوہ کجھ وی بول نہ سکی۔ غصے نال اس دی آواز ہی جویں خشک ہو گئی سی!
اس ولّ نہ تاں کوئی تکّ رہا سی، نہ اس بارے کسے نوں خیال سی۔ اوہ محسوس کر رہی سی، جویں ایہناں دھرماتما لوکاں دا نرادر اوہنوں سمچی نوں ہی نگلی جا رہا ہے۔ پہلاں تاں پشواں وانگوں اس دا بلیدان دتا گیا، تے مگروں اس نوں پتت تے بے کار سمجھ کے ٹھکرا دتا گیا۔
اس توں بعد اس نوں اپنی ادن والی پٹاری دا خیال آیا جس دا سارا سامان اس نے بڑی خوشی تے پیار نال ایہناں لوکاں دے ڈھڈاں وچ پا دتا سی!
بہت زیادہ کسن نال جس طرحاں ساز دی تار ٹٹّ جاندی ہے، اسے طرحاں مارگریٹ دے غصے دا بنھ ٹٹّ گیا۔ آتم-سنجم دی اس نے لگدی واہ کوشش کیتی۔ اپنے آپ نوں سمبھالیا۔ رکے ہوئے ہٹکوریاں نوں اوہ اندرے-اندر پی گئی جنہاں نے اس دا گلا دبایا ہویا سی، پر اتنی کوشش کردیاں وی اس دیاں اکھاں وچوں اتھرو ٹپک ہی پئے۔ پہلاں تاں ایہہ اتھرو اس دیاں پلکاں پچھے لکے رہے، پر چھیتی ہی ایہہ موٹیاں-موٹیاں بونداں بن کے اس دیاں گلھاں ‘تے وگنے شروع ہو گئے۔ تے پھر ہولی-ہولی بے قابو ہو کے وہن لگے۔ مارگریٹ نے ہن ایہناں نوں روکی رکھن دا ارادہ چھڈّ دتا۔ ایہہ اتھرو ہن چٹان دے اس پانی وانگ دکھائی دے رہے سن جہڑا چھن-چھن کے ہیٹھاں ڈگدا ہے۔
اتھرو برابر اس دی ابھری ہوئی چھاتی ‘تے ڈگدے رہے، تے اوہ اسے طرحاں آکڑ کے بیٹھی رہی۔ اس ویلے اس دا چہرہ کجھ پیلا تے کرڑا دکھائی دندا سی۔ اوہ دل ہی دل وچ خیال کر رہی کہ اس دے اتھرواں نوں کسے نہیں ویکھیا۔
پر کاؤنٹیس نے اس نوں روندیاں ویکھ لیا، تے اس نے اشارے نال اپنے پتی نوں وی اس ولّ تکایا۔ پتی نے بے پرواہی نال موڈھے ہلا دتے، جویں کہہ رہا ہووے، “چلو سانوں کی!”
سری متی لوشیؤ نے وی اس ولّ تکیا، تے تکّ کے مسکرائی، “شرم دی ماری رو رہی ہے۔”
بچے ہوئے ماس نوں مڑ ڈبے وچ بند کر کے دوویں برہمچارنیاں پھر بھجن بندگی وچ جڑ گئیاں۔
کارنوٹیڈ جہڑا ڈکار مار-مار کے آنڈیاں نوں پچاؤن دی کوشش کر رہا سی، نے اپنے ساہمنے والے خالی تھانویں لتاں پسار لئیاں تے پچھانہ جھک کے بانہاں سدھیاں کر لئیاں۔ اوہ اس آدمی وانگ مسکرایا جس نوں کوئی ودھیا مخول سجھیا ہووے۔ اوہ ہولی-ہولی مارسیلز دے اک گیت (فرانسیسیاں دا قومی گیت) دی تک گن-گناؤن لگا۔
اس دے ساتھی کھجھ گئے جس توں صاف پرگٹ سی کہ اوہناں نوں ایہہ باگیانا گیت پسند نہیں۔ جس طرحاں پیپے دے کھڑاک توں چڑ کے کتا بھونکن لگدا ہے، اسے طرحاں اوہ سارے کجھ نہ کجھ بولن لئی تیار ہو بیٹھے۔ کارنوٹیڈ نوں پتہ لگّ گیا کہ اوہ اس دے گیت نال چڑ رہے ہن۔ اوہ ہور اچی-اچی گاؤن لگّ پیا۔
گڈی دی چال ہن کجھ تیز ہندی جاندی سی، کیونکہ سڑک ‘تے پئی ہوئی برف سخت ہو چکی سی اتے پہیئے ہن اس وچ کھبھدے نہیں سن۔ ‘ڈیپو’ تک دی سمچی یاترا تکّ کارنوٹیڈ برابر اچی توں اچی سر وچ اپنا گیت گائی گیا۔ اس نے دل نال پکا فیصلہ کر لیا سی کہ ایہناں راج-بھگتاں نوں خوب ستایا جاوے۔ نالو-نالو اوہ سوچی جاندا سی، “اک دیش بھگت دا فرض ہے کہ اوہ جس طریقے نال وی ہو سکے، دیش بھگتی دی آواز ٹوڈیاں دے کناں تیک پہنچاوے... خوشی نال بھاویں دھنگو-زوری۔”
ادھر مارگریٹ دے اتھرو اجے تکّ جاری سن۔ کدی-کدی تاں اس دیاں سسکیاں دی آواز، کارنوٹیڈ دے قومی گیت وچ اس طرحاں رل مل جاندی سی کہ نکھیڑا کرنا مشکل ہو جاندا سی کہ کون گا رہا تے کون رو رہا ہے۔
(انووادک: نانک سنگھ)
