تے دیوتا گونگے ہو گئے کرشن چندر
ایہہ اس زمانے دی گلّ ہے جدوں دیوتے منکھاں وچکار اسے دھرتی اتے رہندے، کھاندے-پیندے تے گلاں کردے ہندے سن۔ اوہ بھیڑ-سنگھیڑ وچ لوکاں نوں صحیح مشورے اتے نیک-صلاحاں دندے رہندے سن۔ لوک وی اوہناں دا چنگا آدر-مان کردے سن۔ اوہ اپنی سیانپ، حوصلے تے دلیری صدقہ پوجے جاندے سن۔ اوہناں دناں وچ لوکاں تے دیوتیاں وچکار سدھا میل-جول ہو سکدا سی۔ سو لوک اپنے سارے دکھڑے اوہناں اگے پھرول سکدے سن۔
اسے زمانے وچ چکّ ڈوڈاں کلاں، نمبر 216، ضلع ہشیارپور وچ اک پپل دے رکھ ہیٹھاں اک دیوتا رہندا سی—گجگج دیوتا۔ اسدے پنڈے اتے سندھور، بھبوتی وانگ ملیا ہندا سی۔ سو ہرے پپل ہیٹھ اسدا لال پنڈا دوروں ہی لوکاں نوں دس پیندا سی۔ دکھی لوک اس کول آؤندے، متھا ٹیکدے، پھل-پتاسے چڑاؤندے تے دیوتا ہراں دا پورا-پورا لابھ اٹھاؤندے۔ زیادہ کرکے لوک اس کول ہی آؤندے سن۔
اوہناں دناں وچ ہی، چکّ ڈوڈاں کلاں، نمبر 216، ضلع ہشیارپور وچ اک غریب کسان وی رہندا سی۔ اوہ لوڑاں-تھڑاں دا ماریا، غریبڑا جیہا بندہ ہمیشہ نیویں پا کے تردا، بڑی حلیمی نال گلاں کردا تے اپنے توں وڈیاں دا آدر-ستکار کردا۔ کدی کسے نے اسدے مونہوں مندے بول نہیں سی سنے۔ اس مٹھّ-بولڑے بندے کول سبھ توں گھٹّ زمین سی، اک بلداں دی جوڑی سی تے اک مکان جہڑا پنڈ وچ سبھ توں چھوٹا سی—پھیر وی اوہ ربّ دی رضا وچ خوش رہندا سی۔ اوہ بڑا محنتی تے نیک دل کسان سی تے اپنی بھوئیں، نکے جہے گھر، اپنی پیاری گھروالی تے دو بچیاں وچ مست رہندا سی۔ گجگج دیوتا وی اس اتے بڑے پرسنّ سن تے ہوراں نوں اپدیش کردے ہوئے اسدی اداہرن دندے سن۔
پر اک دن کی ہویا کہ اوہی غریب کسان تکھڑ دوپہر وچ بڑا ہی گھبرایا ہویا دیوتا دی حضوری وچ آن کے حاضر ہو گیا تے ہتھ بنھ کے بولیا...:
'مہاراج جی! میرے نال تاں جگوں باہری ہو گئی۔ اتر ولوں آہن آ کے میرے کھیت وچ ٹکی—کسے ہور ولّ گئی ای نہیں۔ بس میرے 'چ ای آ کے بیٹھ گئی تے ساری فصل چٹم کرکے اڈدی بنی۔ مہاراج میں تباہ ہو گیا،برباد ہو گیا۔ ہن اگلے چھ مہینے ساڈا ٹبر کی کھاؤگا؟'
بڑی دیر مگروں گجگج دیوتا دی سمادھی بھنگ ہوئی، اکھاں کھلیاں تے فریادی ولّ ونہدیاں اوہ بولے، 'جدوں آہن فصل کھا کے اڈی جا رہی سی، تینوں آکاش وچ تیردے بدلاں دی جھلک نہیں دسی؟ جہناں دی ہکّ وچ نویں فصل لئی شبھ کامناواں دے سنیہیں ہندے نے۔'
کسان نوں کوئی گلّ نہ اؤڑی۔ اوہ دیوتا دے پیریں ہتھ لا کے چپ چاپ اپنے گھر ولّ تر پیا۔
اک سال پچھوں پھیر اوہی کسان اپنے وال پٹدا ہویا آیا تے دیوتا دے ساہمنے ہتھ بنھ کے کھڑھا ہو گیا تے گھگی آواز وچ بولیا...:
گجگج دیوتا جی۔ ندی وچ ہڑ آ گیا اے، کسے دا چھپر ٹٹا، کسے دے بلھد رڑھے پر میری تاں تناں کیاریاں دی فصل ای رڑھ گئی، مہاراج۔ میری ساری پونجی، دھائیں دے ایہہ تنّ کیارے ہی سن—ہن میرے بچے چولاں دے اک-اک دانے نوں ترسنگے۔'
دیوتا بولے، 'جہڑے لوک دھائیں نہیں اگاء سکدے اوہ مکی، جوار تے کنک اگاء لیندے نے تے دوئے ویلے پیٹ بھر کے پرماتما دا شکر کردے نے۔'
دیوتا دی گلّ سن کے کسان چپ چاپ نیویں پا کے اتھوں تر گیا۔
دو سال پچھوں اسے کسان دو دوئے بچے چیچک نال مر گئے—اک منڈا سی تے اک کڑی۔ اوہ دوہاں دیاں لاشاں نوں ہکّ نال لئی روندا کرلاندا ہویا دیوتا کول آیا تے اسدے چرناں وچ ڈھیء پیا...:
'میرے دوئے بچے مر گئے، میں اؤت ہو گیا دیوتا جی—ربّ دا واسطہ ای ایہناں نوں جوا دیو...'
گجگج دیوتا بولے، 'جہڑے مر جاندے نے اوہ مڑ جؤندے نہیں ہندے—موت اٹل ہے، اس لئی اخیر موت دے دکھ نوں سارے بھلّ جاندے نے۔'
'ہائے میری کل دا ناس ہو گیا، گجگج دیوتا جی۔' کسان دیاں بھباں نکل گئیاں، 'میرے بچے مر گئے-او-اے...'
گجگج دیوتا نے غصیلیاں نگاہاں نال اس ولّ ونہدیاں کیہا، 'برساتی موسم وچ تاں بنجر دھرتی 'تے وی پھلّ کھڑ پیندے نے—تیری پتنی جوان ایں، سندر اے تے اجے ککھّ والی اے۔'
دیوتا دے اس اتر نے کسان نوں اک واری پھیر چپّ کروا دتا سی۔ پر اسدی آتماں شانت نہیں سی ہوئی۔ اوہ اپنے بچیاں دیاں لاشاں ہکّ نال گھٹی اتھوں تر گیا۔
پر چھ مہینیاں پچھوں ہی اوہ پھیر دیوتا دے پیراں وچ لٹ رہا سی تے اچی اچی رو رہا سی۔
'کی گلّ اے؟' دیوتا نے پچھیا۔
'میری گھروالی...' کسان اپنیاں ہنجھو-بھجیاں گلھاں، دیوتا دے پیراں نال رگڑدا ہویا بولیا، '...وی مر گئی۔ پہلاں میری فصل اجڑی، پھیر میری کھیتی رڑھی، پھیر میرے بچے مر گئے تے ہن—ہن گھروالی وی مکّ گئی۔ ہائِ او میری زندگی دا آخری سہارا...دیوتا جی ہن میں کی کراں...؟'
دیوتا کافی چر تائیں چپ چاپ بیٹھے رہے، اوہناں دے سدا-شانت مکھ اتے چنتا دیاں جھرڑیاں دس رہیاں سن۔ ...تے پھیر اوہناں دے چہرے اتے اوہی مسکان آ گئی۔ اوہ بڑے کومل، گمبھیر تے ہمدردی بھرے لہجے وچ بولے، 'جدوں توں اپنی گھروالی دی چتا نوں اگّ وکھا کے واپس آ رہا سیں تاں توں گھاٹ دے کنارے کھڑے ہوئے جوہی دے پھلّ نہیں ویکھے سن؟'
'ویکھے سن۔ ' کسان بولیا، 'پر مہاراج جی، جوہی دے پھلاں تے میری گھروالی دی موت دا کی سبندھ؟'
دیوتا نے اسنوں سمجھایا، 'جتھے چتاواں بلدیاں نے اتھے جوہی دے پھلّ وی کھڑدے ہین۔'
پر کسان دی سمجھ وچ کجھ نہ آیا۔ گھروالی دی موت نے اسدی عقل ہی مار دتی سی۔ اسنے دیوتا دے پیر گھٹّ کے پھڑ لئی تے دکھ تے غصے صدقہ پاٹی-بھرڑائی آواز وچ کوکیا، ' پر مہاراج اوہ میری گھروالی سی، گھروالی۔ میرے دل دا اکھری سہارا، اج اوہ سہارا وی نہیں رہا...دیوتیو۔'
دیوتا رتا وستھار وچ گئے، 'تے جدوں توں چتا نوں اگنی حوالے کرکے واپس آ رہا سیں تاں کی راہ وچ توں پنڈ دی کھوہی اتے پانی بھریندیاں مٹیاراں نہیں ویکھیاں؟ اوہناں دیاں نظراں دے انداز، اوہناں دے مٹھے بولاں دی مہک، اوہناں دی سریرک رچناں دی آنند مئی گونج—کی تینوں چیتے نہیں رہی؟'
تے دیوتا مون ہو گئے۔ کسان بڑی دیر تک اوہناں دے منہ ولّ ونہدا رہا۔ پر جدوں دیوتا دے مونہوں ہور کوئی شبد نہ نکلیا تاں اوہ بڑھک کے دیوتا دے پیراں توں اٹھیا تے پاگلاں وانگ گھوری جہی وٹّ کے اسنے دیوتا دی دھون پھڑھ لئی تے پورے زور نال اسدا سر پپل دے مڈھ نال ماریا۔ دیوتا دے متھے وچوں لہو وگ تریا۔ اوہ ڈر تے پیڑ نال کوکے، 'او میرا سر پاڑ گیا اے۔'
کسان نے کیہا، 'سر پاڑ گیا اے تاں کی ہویا؟ اودھر ویکھ اسمان اتے ابابیلاں اڈّ رہیاں نے۔' تے نال دی نال کسان نے گجگج دیوتا دے منہ اتے گھسنّ وی جڑ دتا۔
'ہائِ او میرے دند ٹٹّ گئے۔' گجگج دیوتا پیڑ نال کوکیا۔
'دند ٹٹّ گئے تاں کی ہو گیا؟ اوہ ویکھ پیپل دے پرلے پاسے تلإ کول کڈے سوہنے پھلّ کھڑے ہوئے نے۔' تے پھیر کسان نے دیوتا دی بانہہ مروڑ کے کسے ٹاہنے وانگ بھنّ دتی۔
دیوتا دھاہاں مارن لگّ پیا، 'ہائے ہائے، میری بانہہ ٹٹّ گئی۔'
'بانہہ ٹٹّ گئی تاں کی ہو گیا اوئِ؟' کسان ہرکھ کے بولیا، 'شکر کر توں انھاں نہیں ہویا۔'
تے اسے دن توں ربّ نے فیصلہ کر لیا کہ سارے دیوتے پتھر دے ہویا کرنگے تے مونہوں کجھ نہیں بولنگے۔
...تے دیوتا گونگے ہو گئے۔
(انوواد : مہیندر بیدی، جیتو)
