تھالی دا بینگن کرشن چندر
تاں جناب جدوں میرپرا 'چ میرا دھندا کسے طرحاں نال نہیں چلیا، فاقے 'تے فاقے ہون لگے تاں جیب 'چ آخری اٹھنی رہِ گئی تاں میں اپنی بیوی نوں پچھیا کہ، 'گھر 'چ تھوڑھا جیہا آٹا وی نہیں اے کی؟'
اوہ بھلیمانس بولی، 'چار روٹیاں دا ہووےگا ۔'
میں جیب 'چوں آخری اٹھنی کڈھ کے اس نوں دندے ہوئے کیہا، 'جا بازار 'چوں بینگن لے آ ۔ اج روٹی نال بینگن دی سبزی کھا لوانگے ۔'
اوہ بھلیمانس بہت چنتاتر ہو کے بولی، 'اس ویلے کھا لوانگے، شام دے کھانے دا کی ہووےگا؟'
'توں چنتا نہ کر ۔ اوہ اتے والا دیویگا'، میں کیہا ۔
پھر میری نظر اس بکسے 'تے پئی جس 'چ نکا جیہا تاج محلّ رکھیا ہویا سی ۔ اوہ تاج محلّ میں اپنی بیوی لئی نویں-نویں شادی دے دناں 'چ آگرے 'چوں خریدیا سی تے تاج محلّ نوں ویکھ کے ہی خریدیا سی ۔ پریم وی کی چیز اے ۔ اس ویہہ روپئے دے تحفے نوں پا کے میری بیوی دا چن ورگا مکھڑا گلابی ہو گیا سی ۔
اس سمیں جدوں اس شیشے دے تاج محلّ نوں ویکھ کے کیہا، 'کجھ نہ ہویا، تاں اس کھڈونے نوں ویچ دیانگے ۔' تاں جناب اوہدا چہرہ اجیہا پیلا پے گیا، جویں کسے نے اچانک اوہدے چہرے دا سارا لہو کھچّ لیا ہووے ۔ بھے، مجبوری تے نراشا دیاں ملیاں-جلیاں بھاوناواں نال کمبدی ہوئی آواز 'چ اوہ بولی، 'نہیں! میں ایہنوں ویچن نہیں دیوانگی ایہہ تاں... ایہہ تاں میرے سہاگ دی نشانی اے ۔'
میں اوہدے غصے نوں ٹھنڈھا کرن لئی بہت نرمی نال کیہا، 'چنگا! نہیں ویچانگے ایہنوں ۔ کجھ ہور ویچ دیانگے ۔ ہو سکدا اے، اوہ اتے والا کوئی ہور سادھن پیدا کر دیویگا ۔ توں اس سمیں جا کے بینگن تاں لے آ! بھکھ نال مریا جا رہا آں ۔'
اوہ بازار توں بینگن لے کے آئی ۔ رسوئی 'چ بہہ کے تے ساہمنے لکڑ دے نکے جہے پٹڑے 'تے رکھ کے اوہنے پہلا بینگن کٹیا ہی سی کہ اوہنوں اندروں ویکھ کے ٹھٹھمبر گئی، 'اوئے! اوہدے مونہوں اچانک نکلیا ۔'
'کی اے؟' میں رسوئی اندر گیا ۔ اوہنے کٹیا ہویا بینگن وکھایا، 'ویکھو تاں ایہدے اندر کی لکھیا اے؟'
میں گہہ نال بینگن نوں ویکھیا ۔ اوہدے اندر بیج اس طرحاں اک-دوجے نال جڑ گئے سن کہ 'اﷲ' شبد صاف دکھائی دے رہا سی، 'ہے بھگوان! میں اپنے متھے 'تے ہتھ رکھ کے کیہا، 'ایہہ تاں مسلماناں دا اﷲ اے ۔'
محلہ پوربیا جتھے میں رہندا سی، 'مکسڈ' محلہ سی ارتھات ادھی آبادی ہندواں دی سی، ادھی مسلماناں دی ۔ لوک قطار-در-قطار اس بینگن نوں ویکھن لئی آؤن لگے ۔ ہندواں تے کرستانیاں نوں تاں اس بینگن 'تے یقین نہ آیا ۔ پر حاجی میاں اچھن اس 'تے وشواس کر گئے ۔ پہلا چڑھاوا اوہناں نے دتا ۔ میں اس کٹے ہوئے بینگن نوں اس شیشے دے بکسے 'چ رکھیا، جس 'چ تاج محلّ رکھیا سی ۔ تھوڑھی دیر مگروں اک مسلمان نے اوہدے ہیٹھاں ہرا کپڑا وچھا دتا ۔ منن میاں تمباکو والے نے قرآن دا پاٹھ شروع کر دتا ۔ پھر کی سی ۔ شہر دے سارے مسلماناں 'چ اس بینگن دی چرچہ شروع ہو گئی ۔ جناب، سمستیپرا توں میمنپرا تکّ بیجواڑے توں کمائیگڑھ اتے ادھر ٹیلا میاں دے چوک توں لے کے محلہ کوٹھیاراں تکّ لوک بینگن نوں ویکھن لئی آؤن لگے ۔ لوک بولے، 'اک کافر دے گھر 'چ ایمان نے اپنا جلوا وکھایا اے ۔' چڑھاوا ودھدا گیا ۔ پہلاں پندراں دناں 'چ ستّ ہزار توں اتے وصول ہویا، جس 'چوں تنّ سو روپئے سائیں کرمشاہ نوں دتے، جہڑا چرس دا دم لا کے ہر سمیں اس بینگن دی نگرانی کردا سی ۔
پندراں-ویہہ دن توں بعد لوکاں دا جوش-ایمان ٹھنڈھا پیندا وکھائی دتا، تاں کہ رات جدوں سائیں چرس دا دم لا کے بے سدھ پیا سی، میں ہولی جہی اپنی بیوی نوں جگایا تے کٹے ہوئے بینگن دے اتلے شیشے دا باکس ہٹا کے کیہا، 'ویکھو، کی وکھائی دندا اے؟'
اوہ بولی، 'اﷲ'، میں کٹے ہوئے بینگن دی دشا تھوڑھی جہی سرکائی تے پچھیا، 'ہن کی وکھائی دندا اے؟'
'اوم!' اوئے، ایہہ تاں 'اوم' اے ۔ 'میری بیوی نے انگل ٹھوڈی 'تے رکھ لئی ۔ اوہدے سارے چہرے 'تے اتسکتا سی ۔ راتو-رات میں پنڈت رام دیال دا بوہا کھڑکایا تے اوہنوں بلا کے کٹے ہوئے بینگن دی بدلی دشا وکھائی ۔ پنڈت رام دیال نے چیک کے کیہا، 'اوئے! ایہہ تاں 'اوم' اے 'اوم'، اینے دناں تکّ مسلمان دھوکھا دندے رہے ۔
اوہدی چیک سن کے سائیں کرم شاہ جاگ پیا ۔ اوہدی سمجھ 'چ کجھ نہیں سی آ رہا کہ ایہہ کی ہو رہا اے ۔ اوہ پاٹیاں-پاٹیاں لال اکھاں نال ساڈے ولّ ویکھ رہا سی ۔ پنڈت رام دیال نے اس نوں لتّ مار کے کیہا، 'نکل جا اوئے! ساڈا دھرم بھرشٹ کردا ایں ۔ اوم نوں اﷲ دسدا ایں ۔'
بس پھر کی سی ۔ سارے شہر 'چ ایہہ خبر اگّ وانگ پھیل گئی کہ کٹے ہوئے بینگن دے اندر اصل 'چ اوم دا ناں کھدیا ہویا ہے ۔ پنڈت رام دیال نے چارج لے لیا ۔ رات-دن آرتی ہون لگی ۔ بھجن گائے جان لگے ۔ چڑھاوا چڑھن لگا ۔ میں رام دیال دا حصہ وی رکھ دتا سی کہ جہڑا محنت کرے، اوہنوں وی پھل ملنا چاہیدا اے ۔ پر بینگن 'تے ملکیت میری ہی رہی ۔
ہن شہر دے وڈے-وڈے سنت-جوگی، سدھ-مہاتما تے سوآمی-سنیاسی اس بینگن نوں ویکھن لئی آؤن لگے، جتھے اﷲ نے اوم بن کے اس کٹے ہوئے بینگن 'چ مانو مسلماناں نوں ہرا دتا سی اتے پانیپت دیاں تنے لڑائیاں دا بدلہ لے لیا سی ۔ شہر 'چ تھاں-تھاں لکچر ہو رہے سن ۔ ہندو دھرم دی اتمتا 'تے دھواں دھار بھاشن دتے جا رہے سن ۔ شہر 'چ تناؤ ورگی اوستھا پیدا ہو گئی سی ۔
ہندو کہندے سن، اوہ 'اوم' اے ۔ مسلمان کہندے سن، ایہہ 'اﷲ' ہے ۔
'ہرِ ہرِ اوم تتست... اﷲ ہو اکبر ۔' اگلے پنج دناں 'چ کوئی پندراں-ویہہ ہزار دا چڑھاوا چڑھیا تے سونے دیاں انگوٹھیاں تے سونے دا اک کنگن وی ہتھ آیا، پر ہولی-ہولی لوکاں دا خمار پھر ڈھلن لگیا تاں جناب! میں سوچیا ہن کوئی ہور ترکیب لڑاؤنی چاہیدی ہے ۔ سوچ-سوچ کے جدوں اک رات پنڈت ہردیال بھنگ دے نشے 'چ دھتّ فرش 'تے لیٹے ہوئے سن تاں میں اپنی بیوی نوں جگا کے کیہا، 'بھلیئے لوکے، ویکھ اس شیشے دے بکسے اندر کٹے ہوئے بینگن دے اندر تینوں کی وکھائی دندا اے؟'
'اوم اے، صاف اے ۔'
میں 'اوم' دا کون ذرا جیہا ہور سرکا دتا تے پچھیا، 'ہن دسّ، کی وکھائی دندا اے؟'
اوہ ویکھ کے گھبرا گئی ۔ منہ 'چ انگل پا کے بولی، 'ہے رام! ایہہ تاں کراس اے ۔ عیسائیاں دی صلیب اے ۔'
'شس' میں اپنے بلھاں 'تے انگل رکھدے ہوئے کیہا، 'بس، کسے نوں کجھ نہ آکھیں ۔ سویر تکّ چپّ رہنا ہووےگا ۔ کل ایتوار اے ۔ کل سویرے میں پادری صاحب نوں ملانگا ۔'
کٹے ہوئے بینگن 'چ مسیحی صلیب نوں ویکھن لئی پادری صاحب اپنے نال یاراں (11) عیسائیاں نوں لے کے آئے تے بینگن دی صلیب ویکھ کے اپنے سینے 'تے کراس بناؤن لگے ۔ عیسائیاں دے بھجن گاؤن لگے تے سر 'تے جالیدار رومال لئی سندر فراق پائی سڈول پنڈلیاں والیاں عورتاں اس چمتکار نوں ویکھ کے گدگد ہندیاں گئیاں ۔
شہر 'چ تناؤ ہور وی ودھ گیا ۔ ہندو کہندے سن اس بینگن 'تے 'اوم' ہے، مسلمان کہندے سن 'اﷲ' ہے اتے عیسائی کہندے سن 'صلیب اے' ودھدے-ودھدے اک-دوجے 'تے پتھر سٹے جان لگے ۔ اکا-دکا چھریبازی دیاں وارداتاں ہون لگیاں ۔ سمستیپرا 'چ دو ہندو مار سٹے گئے ۔ عیسائی محلے 'چ تنّ مسلمان ۔ اک عیسائی نوں شہر دے وڈے چوک 'چ مار دتا گیا ۔ شہر 'چ دفعہ 144 لا دتی گئی ۔
جہڑے دن میری گرفتاری ہون والی سی، اس توں پہلے دن دی رات میں بینگن نوں موری 'چ سٹّ دتا ۔ گھر دا سارا سامان بنھ لیا تے بیوی نوں کیہا، 'کسے دوجے شہر 'چ چل کے دوجا دھندا کراںگے ۔'
'تاں جناب تدوں توں ممبئی 'چ ہاں ۔ میرپرا دے اوہناں دو مہینیاں 'چ جو دھن میں کمایا سی، اس نال اک ٹیکسی خرید لئی سی ۔ ہن چار سال توں اس ٹیکسی نوں چلاؤندا ہاں اتے امان داری دی روٹی کھاندا ہاں ۔' اینا کہہ کے میں بار دی میز توں اپنا گلاس چکیا تے آخری گھٹّ لے کے اوہنوں خالی کر دتا ۔ اکا-اک میری نظر میز دی سطح 'تے اس تھاں پئی، جتھے میرے گلاس دے شیشے دے پیندے نے اک گلہ نشان بنا دتا سی ۔ میں اپنے دوجے ساتھی ٹیکسی ڈرائیور محمد بھائی نوں کیہا، 'محمد بھائی، ویکھو تاں اس گلاس دے پیندے دے ہیٹھاں کی نشان بن گیا اے، 'اوم' اے کہ 'اﷲ' اے؟'
محمد بھائی نے گہہ نال نشان نوں ویکھیا تے پھر مینوں ویکھیا ۔ پھر میری پٹھّ 'تے زور نال ہتھ مار کے کیہا، 'اوئے سالے ایہہ بمبئی اے ۔ اتھے نہ اوم ہندا اے نہ اﷲ تے نہ صلیب... جو کجھ اے، روپیہ اے، بس روپیہ ۔' اینا کہہ کے محمد بھائی نے میز 'تے ہتھ پھیر کے پانی دے نشان نوں غلط اکھر وانگ مٹا دتا ۔
(انوواد: سرجیت)
