تھمھیاں پریم پرکاش
چنڈی گڑھ دے ویہہ سیکٹر دے وڈے پلاٹ 'چ بنے ایس چھوٹے مکان جہے دی چھت 'تے کندھ دے اہلے مالش کردا میں دھپّ سیک رہاں تے بیتی زندگی تے آؤن والی موت بارے سوچ رہا ہاں۔ مینوں حیرانی ہندی اے کہ میں ایتھوں دے چیپڑ لیکھک بھان چند تے اپنے پنڈ ورھیاں پہلاں رلے سانجھی رانجھو 'جھنڈی والے' بارے اکو وار کیوں سوچدا ہاں؟ دوہاں دا آپو 'چ کی میل؟ کتھے لیکھک بھان چند شہری کھچر-ودیا نال جی کے خوش حالی 'چ مر گیا تے کتھے بھیڈاں بکریاں چاردا رانجھو کھیتی باڑی دی مزدوری کردا اننھا ہو کے مر گیا۔ امبرسر ضلعے دا اوہ مذہبی ہوا 'چ اڈّ کے آئے بیء وانگ ضلع پٹیالے دے ساڈے پنڈ آ گیا سی۔ اوہ مذہبی سی، بالمیکی سی جاں عیسائی؟ سانوں اوہدے مرن تک پتہ نہیں سی چلیا۔ اوہ گلاں کردا ربّ-ربّ کردا سی۔ اتفاق نال دو سالاں لئی میرے وڈے بھائی نال وی دوجے پنڈ دا بالمیکی رام لال رلیا ہویا سی۔ دوویں کالے تے دوویں چھ پھٹے۔ دوویں وہلے سمیں 'چ باہر بلیاں، سیہاں، گوہاں تے تتراں دا شکار کر کے رات نوں کھوہ 'تے پکا کے دارو پیندے کھاندے عجیب قسم دیاں گدڑاں ورگیاں چیکاں ماردے ہندے سی۔ دیوالی وساکھی رانجھو رام لال دے پنڈ منانؤندا سی۔ اوہ سور ماردے۔ دارو پیندے ماس بھندے پکاؤندے۔ رات نوں بھانت-بھانت دیاں چیکاں ماردے۔ رام لال دا پیو وی وچے نچدا کملا ہو کے منجے 'تے ڈگ پیندا سی۔
پر بھان چند تاں کسے وچلی خچری جات دا سی۔ سیکٹری ایٹ 'چ اوہ میرے نال کلرک بھرتی ہویا سی۔ میں سائیکل 'تے جاندا سی تے اوہ سڑک 'تے روٹی پھڑی کھڑھا دند کڈھدا مینوں روک لیندا۔ سائیکل آپ چلا کے مینوں پچھے بہا کے لے جاندا سی۔ میں معمولی جہے کمرے 'چ رہندا سی تے اوہ برساتی 'چ۔ میں ڈھابے 'چ روٹی کھاندا سی تے اوہ برساتی دے باہر بنائے چلھے 'تے آپ پکاؤندا سی۔ دفتر 'چ روٹیاں تنّ لیاؤندا تے اتے چٹنی۔ اوہ جیہنوں چٹنی دیندا، اوہدی سبزی دی کولی 'چ دو برکیاں لا لیندا سی۔ کدے چٹنی وی نہ لیاؤندا۔ روٹیاں کھولھدا تے آکھدا، ''ہے سالی پوربن، وچ سبزی پائی ای نہیں۔ آلوآں دی میں کہہ کے بنوائی سی۔''...پھیر کئیاں دیاں سبزیاں دا سواد دیکھدا۔ شام نوں اوہ واری-واری دوستاں دے گھر جاندا۔ روٹی کھان ویلے جے دوست نہیں تاں اوہدی پتنی پچھ ای لیندی۔ 'چل کھا ای لیندے آں دو روٹیاں' آکھدا اوہ چار کھا جاندا۔
اک رات ویلے میں اوہنوں اروما ہوٹل دے سڑک والے پاسے منگتیاں دی قطار 'چ بیٹھیاں دیکھیا۔ اوہنے منہ سر میلے کپڑے نال ڈھکیا ہویا سی۔ جد اوہ ہتھاں تے رکھیاں دو روٹیاں اپر دال لے رہا سی۔ اوہ دال ڈلھن نہیں سی دیندا۔ میں اوہنوں دوجے کھونجیوں چنگی طرحاں دیکھیا۔ پر دسیا کسے نوں نہ۔ پھیر اک دن اوہنوں دوجی وار لائن 'چ لگدیاں دیکھیا۔ دو روٹیاں نال بندے دا رجّ نہیں ہندا۔
جد اوہدا ویاہ ہویا تاں مالک مکان نے اوہنوں تھوڑھے کرائے تے کمرہ رسوئی دے دتی۔ پھیر ویکھو ربّ دے رنگ پندرا ورھیاں 'چ ای اوہ تے اوہدی نوکر پتنی نے اوہ فلیٹ ای خرید لیا۔ لٹّ لیا مالک نوں اوہدا پتّ بن کے۔ اوہ شروع توں ای مالک نوں 'پتا جی' کہندا ہندا سی۔
پر رانجھو نوں اجیہا کوئی گر نہیں سی آؤندا۔ اوہ جوانی 'چ اپنے پنڈ دے سرداراں دے نوکر رہا۔ بڈھا ہون لگیا تاں ساڈے پنڈ آ گیا۔ غصہ ایس گلّ دا کہ سرداراں نے جہڑی تیویں اوہدے گھر وسائی سی، اوہ آپ ای کسے ہور کول ویچ دتی سی۔ ...جد ساڈے کول آئے دیاں اکھاں 'چ موتیا اتریا تاں اسیں آپریشن کرا دتا سی۔ اوہدے بندے پیسے املوہ دے ڈاکخانے 'چ جمع کروا کے کھاتہ کھلھا دتا سی۔ پتہ اپنے گھر دا لکھواؤنا پیا سی۔ اوہ اپنا سامان کھوہ والے ڈنگراں دے کوٹھے 'چ اپنے چلھے دے آلے دوآلے گڈیاں کلیاں 'تے ٹنگ دیندا سی۔ اوہنوں سرداراں دی پھارگکھتی دین والی گلّ ہن وی لڑدی سی۔ باپو کہندا ہندا سی کہ ایہناں نوں غصہ نہیں آؤندا، گسی آؤندی اے، جہڑی چڑھ کے اتردی نہیں۔
پر لیکھک نوں پھارگکھتی کوئی دے ای نہیں سی سکدا۔ اوہ جھٹّ بندے دیاں لتاں گھٹن لگّ پیندا سی۔ ایس کسب نال اوہ دو پیگّ وی روز پیندا سی۔ نالے سلونا مال مفت۔ اوہ شام دے پین ویلے آپ کتوں چار پؤئے لے آؤندا۔ یاراں نوں ویچ کے اپنے حصے دی کمائی کر لیندا۔ پھیر نال پھرن دا حقدار بن جاندا۔ اوہ اپنے جھولے 'چ نیلیاں کیسٹاں تے سی. ڈیاں رکھدا، کرائے 'تے دین لئی۔
جد اوہ میرے نال ای ریٹائر ہویا تاں اوہ اک جنرل سٹور 'تے سیلزمین لگّ گیا سی۔ جد بیماریاں نے دبیا تے نگاہ ادھی رہِ گئی تاں گھر بہنا پیا، پینشن 'تے۔ پھیر اوہدا نہ اخباراں 'چ لیکھ چھپدا سی تے نہ ای فوٹو۔ اوہنوں نہ کوئی یار بیلی ملن آؤندا سی۔ اوہ آپ کسے نوں فون کردا نہیں سی تے کسے دا آؤندا نہیں سی۔ پر ادوں اوہ دو فلیٹاں تے اک پوڑیاں تھلے دی نکی جہی دوکان دا مالک سی۔
پر رانجھو اجیہی اوستھا 'چ لمی سوٹی 'تے گوٹے والی لال چنی بنھ کے تے میرے دتے کھدر دے شولڈر بیگ 'چ کپڑے تنّ کے منگن تر پیا سی۔ اوہ نال دے پنڈ سلیانی دے گردوارے گیا۔ جواب مل گیا تاں گھر آ کے آلے 'چوں کؤلا لاہ روٹی دی آواز دے دتی۔ رات نوں کھوہ 'تے جا پیا۔...پھیر اوہ اک دن نال دے پنڈ سونٹی دے اتہاسک گردوارے گیا تاں اوہنوں روٹی تاں کھوا دتی گئی، پر رین بسیرے لئی تھاں نہ ملی۔ کمرے راگیاں ڈھاڈیاں لئی سن۔ پھیر گیتا مندر گیا تاں اتھے دے پجاری نے نہ روٹی دتی تے نہ ای رین بسیرا۔ اوہ روٹی تاں گھراں 'توں منگ کے کھا لیندا تے رات نوں پے کسے دے بندے مکان دے برانڈے 'چ جاندا۔ جد برانڈے 'چ پلستر ہون لگّ پیا تاں اوہنے اپنی جلی چکی تے نال دے پنڈ کمبھڑے دے پکی سڑک نوں لگدی نکی سڑک دے سرے 'تے بنے مزار 'چ جا بیٹھیا۔
اوہ مزار سال کو پہلاں کسے نے مڑ-آباد کیتا سی۔ مقبرے دے دوآلے چاردیواری کرا کے کلی کروا لئی گئی سی۔ تے نال مجور دے بہن لئی کوٹھا۔ مجور نے کیہا، ''بسملا آ جا۔ ربّ پتھر 'چ پئے کیڑے نوں وی رزق دیندے۔ جتھے مینوں ملو، اوتھے تینوں وی لقمہ ملی جاؤ۔''
رانجھو نے سر دے وال منا دتے۔ جھنڈی توں لال کپڑا لاہ سٹیا۔ بہہ کے الا-الا کرن لگّ پیا۔ اوہ دوویں مزار 'تے پئی چادر جھاڑدے، چراگی جگاؤندے تے لوبان بال کے چارے پاسے دھوآں دیندے۔ منڈی توں املوہ نوں جاندی پکی سڑک 'تے جاندے ٹرکاں والے متھا ٹیک جاندے۔ کدے منڈی دے کارخانیدار آ کے رقماں چڑھا جاندے۔ اک نے نلکا لوا دتا۔ تے ٹھنڈھ دے آؤن توں پہلاں کوٹھے دے دروازہ تے تاکیاں لوا دتیاں۔ مجور دوآلے دیاں ٹاہلیاں دے ڈکے چگ کے اگّ بالدا تے منڈی توں حلال لیا کے ربّ دے دوویں جی ونڈ کے کھا کے سوں جاندے۔ جد رانجھو مر گیا تاں اوہنوں وی اتھے ای پیر دی قبر کول دفن کر دتا گیا۔
ایہہ ساریاں گلاں مینوں میرے بھائی نے دسیاں، جد میں پنڈ گیا۔ میں اوہنوں پچھیا کہ باپو رانجھو دی سرکاری پینشن لوان لئی پھردا رہا سی؟ اوہنے دسیا کہ افسر منے نہیں۔ کہندے بئی ایہدے پکے پنڈ تے پکے پتے 'تے مل سکدی اے، تردے پھردے دی نہیں۔ اوہ پنڈ نہ جان دی سونہ کھا کے آیا سی۔ اوہ وی پکی جات دا سی۔
دوجے دن میں چھوٹے بھائی دے موٹر سائیکل 'تے اوس مزار 'تے گیا۔ کوٹھے اندر وچکارلے قد، سر 'تے نکی جہی ٹوپی، موڈھیاں 'تے ہرا تولیا تے تیڑ چارخانہ تمبا لائی مجور بیٹھا سی۔ میں وی سلام کر کے کول بہہ گیا۔ گلاں 'چ مجور عثمان محمد نے اپنے بارے دسیا کہ حلیاں ویلے اوہ بھجّ کے سرہند دے مجدد الپھ ثانی دے روضہ شریف دی چاردیواری 'چ لگے کیمپ 'چ رہندا ہویا خادماں 'چ شامل ہو گیا سی۔ ویہہ سالاں دی خدمت دے بعد اک رات نوں اوہنوں سفنہ آیا۔ اوہنوں چٹے گھوڑے 'تے چٹے کپڑیاں والے اسوار نے کیہا کہ 'اے خادم عثمان تیریاں کھدمتاں منظور ہوئیاں۔ تیرا ٹھکانہ ہن ایہہ نہیں۔ کتے ہور اے۔ اٹھ تر پے، اوہ تینوں رات تک لبھّ جاویگا۔'...میں نہ اناج دا دانہ کھادھا۔ نہ پانی دی بوند پیتی۔ رات بھر جاگدا رہا۔ سویرے منہ نھیرے اوہ اوکھا فیصلہ کر کے تریا تاں دوپہر ہندی نوں صوفی درویش حضرت کولے شاہ دے ایس مقبرے 'تے آ گیا۔ بے چین دل ٹک گیا۔ اکھاں اگیوں دھند ہٹ گئی۔ چانن ہو گیا۔
پھیر ایہہ چاردیواری بنی، کلیاں ہوئیاں تے ایہہ رونقاں مہراں۔ پھیر ایہہ صوفی درویش خدمتگار رانجھو شاہ آ گیا۔ بسّ، پھیر اﷲ دیاں مہراں ای مہراں برسیاں۔ سبھ دا اپنا-اپنا نصیبہ۔ ایہناں تھمھیاں صدقہ ہی ساڈے ورگے گناہ گاراں دے پار اتارے ہو جاندے نے۔ جنہاں کھدمتاں کیتیاں۔ اوہناں نے سکون پایا۔ یا میرے مولٰی، سبھ نوں سکون بخشیں۔
مینوں رانجھو دی ڈاکخانے والی پاس بکّ دے تنّ ہزار روپیاں دا خیال آیا۔ عثمان اﷲ نے دسیا کہ اوہنے رانجھو دا جھولا وی نال ای دفن کر دتا سی۔ میں ایہہ سوچ کے تریا سی کہ اوہدے پیسے کڈھوا کے میں اوہنوں کسے بردھ آشرم 'چ داخل کرا دیوانگا۔ پر اوہ تاں ہن قبر 'چ پیا سی۔ میں املوہ جا کے ڈاک بابو نوں مل کے تنّ ہزار دی رقم کڈھوا لئی۔ ویاج بابو نے رکھ لیا۔ اوہ پیسے لے کے میں متولی محمد عثمان کول آیا۔ اسیں تناں دناں 'چ رانجھو دی قبر پکی کرائی۔ دوہاں مزارعاں 'تے کتبے لکھوا کے لائے۔ جھنڈیاں لائیاں، وڈی دیغ 'چ چول پکائے تے متھا ٹیکن والیاں نوں نیاز ونڈی۔ ایہہ جھنڈیاں دیکھ کے پنڈ ڈڈہیڑی دے مراسیاں دے منڈیاں دا قوالی دا گروپ آپے آ گیا۔ اوہناں خوب بلھا تے شاہ حسین دا کلام گا کے رنگ بنھ دتا۔ اسیں اوہناں دی وی سیوا کر دتی۔ میں تاں رانجھو دے پیسے خرچ کر دتے، پر مجور 'تے اﷲ دی چوکھی مہر ہو گئی اوہدے کول دونے تینے ہو گئے۔
ہن ایہہ پہلاں والا کولے شاہ دا تکیہ نہیں سی رہا، بلکہ صوفی پیر دستگیر حضرت کولے شاہ دا روضہ شریف ہو گیا سی۔ جہڑا صرف مسلماناں لئی ہی نہیں، بلکہ ہندواں سکھاں لئی وی کرنی والا پہنچیا پیر بن گیا سی۔ متولی عثمان نے مینوں درویش رانجھو دے آؤن تے مرن بارے کئی کراماتی گلاں دسیاں تے کیہا کہ اوہ بڑے گجھے علماں والا درویش سی۔ ایہہ جو کجھ ہے، سبھ اوہدے قدماں دا صدقہ اے۔ آپاں کیہدے پانیہار آں۔ ایہہ پیر دستگیر دے اشارے 'تے ہو رہا اے۔ ایہی لوک نے جنہاں دے آسرے ایہہ دھرتی، ایہہ اسمان کھڑے نے۔ ایہہ اسمان دے ہیٹھاں دیاں تھمھیاں نے۔ نہیں تاں اسمان نہ گر پیندا ساڈے اینے پاپیاں اتے۔ قیامت دا دن نہ آ جاندا!... اﷲ، اسیں گناہ گار بندے، پناہ منگدے ہاں، ایہناں تھمھیاں دی۔
پر میرے یار لیکھک دی موت ایس توں وکھری طرحاں ہوئی۔ اوہ انت تک اپنے خریدے نکے فلیٹ 'چ ہی رہا۔ اوہدے منڈے نے انڈسٹریئل ایریا 'چ فیکٹری تے رہائشی علاقے 'چ کوٹھی پا لئی سی۔ اوہ اپنے پہلے بچے ویلے اپنی ماں نوں وی اتھے لے گیا سی۔ لیکھک ایس گلّ 'تے اڑ گیا سی اوہنے تاں ایسے فلیٹ 'چ مرنا اے۔ انتلی عمرے اوہنوں گلے دا کینسر ہو گیا سی۔ اوہ ہوموپیتھی دیاں گولیاں کھاندا رہا سی۔ کہندا، جے مرنا ای اے تاں ٹبر نوں ننگ کیوں کراں۔ اوہ تاں پیسہ خرچن تے خوشیاں مانن۔
اوہنے اخباراں 'چ چھپیاں اپنیاں ساریاں لکھتاں دیاں فائیلاں کپڑے دی گنڈھ 'چ بھر کے اک پاسے رکھ دتیاں سن۔ اوہ سبھ کجھ ردی نہیں سی۔ کجھ لیکھ چنگے تے دلچسپ لگدے سن۔ کدے میں داد دے دیندا سی۔ اوہدی سراہنا دیاں چٹھیاں چھپدیاں سن۔ اوہدا سنمان وی کئی نکیاں موٹیاں سنساتھاں نے کیتا سی۔ پھیر وی پتہ نہیں کیوں، ساہتکار اوہنوں لیکھک نہیں سن مندے۔ اخباری پترکار کہہ چھڈدے سن۔
آخری دن رات نوں اوہدے گوانڈھیاں نے اوہدے پتر نوں فون کیتا سی کہ آ جاؤ۔ ماں پتّ آئے تاں گلّ مکّ چکی سی۔ مرن والے دے سرھانے ہیٹھوں اک کاغذ 'تے لکھی وصیت ملی۔ جس 'تے لکھیا سی کہ اوہنوں بجلی والے شمشان 'چ لجایا جاوے۔ پھلّ کسے نیڑے دے وگدے پانی 'چ پا دتے جان۔ چوتھے دن اٹھالا کر کے اپنے کماں 'تے جائیو۔ میری کوئی کریا دی رسم نہ کیتی جاوے، نہ براہمناں نوں دان پنّ۔ روٹی وی نہ کھوائی جاوے۔...اوسے ورقے دے ہیٹھاں اوہ رقماں لکھیاں ہوئیاں سن، جہڑیاں اوہنے کسے توں لینیاں سن۔ شاید نیلیاں فلماں دے کرائے وجوں۔
پر اوہدے کارخانیدار بیٹے نے ساریاں رسماں کیتیاں۔ ایتھے تک کہ جہڑے اروما ہوٹل دی کندھ کول منگتیاں دی قطار 'چ بہہ کے مرن والا روٹی کھاندا ہندا سی، اوسے دے اندر اوہدی برسی منائی گئی۔ جیہدے وچ وسکی چلی تے ہر قسم دا نانویج۔ اوہنے لیکھک دوستاں نوں وی بلایا سی۔ میں وی گیا سی۔ میں، جہڑا اوہنوں عامَ جیہا تے اخباراں 'چ چھپن والا لیکھک سمجھدا سی، سٹیج 'تے جا کے اوہدیاں لکھتاں دی تعریف کیتی سی۔ مرن والے نال دوستی دا دم بھریا سی۔ جاندیاں اوہدیاں چھپیاں نویاں کتاباں دا سیٹ لے کے جھومدا گھر آیا سی۔
اوہدے پتر نے اعلان کیتا سی کہ اوہ اپنے نیک پتا دی یاد 'چ ہر سال برسی والے دن لیکھکاں نوں کٹھیاں کر کے سماگم کیتا کریگا۔ پھیر کوئی دھرم کرم دا کم کریگا۔...بے گھر غریب لوکاں نوں اک ہفتہ روز روٹی کھوایا کریگا۔ ساڈا وی دھرم بندا اے، بھکھیاں دے ڈھڈّ بھرن دا۔...
ایس پوتر کم لئی اوہنے دوویں فلیٹ تے دوکان ویچ دتی۔ اپنی کوٹھی 'چ اوہدی فوٹو وڈی کر کے لوا لئی۔ جیہدے اتے روز پھلاں دا ہار اوہدی ماتا چڑھاؤندی اے۔
میں جد وی پنڈ جاندا ہاں، رانجھو...نہیں، صوفی درویش رانجھو شاہ دے مزار 'تے جاندا ہاں۔ متولی محمد عثمان نوں ملدا ہاں۔ اوہدی سرمے والی اکھ تے منہ 'تے پھردے ہرے رنگ دے تولیئے نال پونجھے ہوئے نورانی چہرے نوں دیکھدا ہاں۔ اﷲ نوں پیارے ہوئے حضرتاں، شاہاں تے صوفی درویشاں دیاں گلاں سندا ہاں۔ گھر مڑدا ہویا اپنے آپ 'چ وڑیا کوئی درویش محسوس کردا ہاں۔
ہن میں دھپے بیٹھا ہسدا ہاں کہ پہلاں دو جنیاں بارے کٹھا سوچدا سی، ہن تنّ جنے ہو گئے نے۔ وچ محمد عثمان متولی جو رل گیا اے۔
