Tinn Darwesh Leo Tolstoy

تنّ درویش لیو تالستائے

("اتے دعا وچّ وار وار گلاں مت دہرایا کرو، ہورناں پنتھاں دی طرحاں ۔ کیونکہ اوہ سمجھدے ہن بہتا بولن نال اوہناں دی سنی جاوے گی ۔ لہٰذا اوہناں ورگے مت بن جانا ۔ کیونکہ تہاڈا ربّ تہاڈیاں ضرورتاں جاندا ہے، تہاڈے منگن توں وی پہلاں ۔" میتھیو، چھ–7،8 ۔)
وولگا دے علاقے دی اک لوک کتھا

اک پادری ارکھانگیلسک توں سمندر دے رستے سلوویستیک مٹھ دی طرف سفر کر رہا سی، اسے جہاز وچّ ہور وی تیرتھ یاتری سوار سن ۔ سفر آسان سی، ہوا ساتھ دے رہی سی، اتے موسم خوشگوار ۔ مسافر ڈیکّ اتے لٹے رہندے، کھاندے پیندے جاں گروہاں وچّ بیٹھ کے گپّ شپّ لگاؤندے ۔ پادری وی ڈیکّ اتے آ گیا، اتے ایدھر اودھر چکر لاؤن لگا، تدّ اسدا دھیان جہاز دے بادبان دے کول کھڑے کجھ لوکاں اتے پیا جو اک مچھیرے دی گلّ بڑی غور نال سن رہے سن، مچھیرا سمندر دی طرف انگل نال اشارہ کرکے لوکاں نوں کجھ دسّ رہا سی ۔ پادری نے رک کے اس سیدھ ویکھیا جدھر مچھیرا اشارہ کر رہا سی ۔ لیکن اوہنوں لشکاں ماردے سمندر دے سوا کجھ وکھائی نہ دتا ۔ گل بات سنن لئی پادری اوہناں لوکاں دے تھوڑھا ہور نیڑے ہو گیا، لیکن مچھیرے نے اسنوں ویکھدے ہی آدر نال ٹوپی اتاری اتے خاموش ہو گیا ۔ باقی لوکاں نے وی اپنیاں ٹوپیاں اتاریاں اتے سر نوائے ۔
"میں تہانوں تنگ کرن نہیں آیا دوستو،" پادری بولیا، " سگوں میں تاں اوہناں بھائی صاحب دی گلّ سنن آیا ہاں ۔"
"مچھیرا سانوں درویشاں دے بارے وچّ دسّ رہا سی ۔" دوسریاں دی نسبت تیز طراز اک سداگر بولیا ۔
"کہڑے درویش ؟" پادری نے جہاز دے کونے اتے پئے اک ڈبے اتے بیٹھدے ہوئے پچھیا ۔ "مینوں وی دسو یار، مینوں وی پتہ چلے تسیں کس چیز دی طرف اشارہ کر رہے سو ۔"
" اوہ ٹاپو نظر آ رہا ہے،" بندے نے جواب وچّ اگے دی طرف تھوڑھا جیہا سجے اشارہ کردے ہوئے کیہا، " اوہ ٹاپو ہے جتھے درویش رہندے ہن، رہانی نجات دی خاطر ۔"
" کدھر ہے ٹاپو، مینوں تاں کجھ نظر نہیں آ رہا ؟" پادری نے جواب دتا ۔
"ادھر، تھوڑھے فاصلے اتے، جیکر تسی میرے ہتھ دی سیدھ ویکھو تاں چھوٹا جیہا بدل نظر آویگا اسدے ہیٹھاں ذرا کھبے، مدھم جہی پٹی ہے ۔ اوہی ٹاپو ہے ۔"
پادری نے غور نال ویکھیا، لیکن اسدی سمندر توں انجان نگاہاں نوں سوائے چمکدے پانی دے ہور کجھ نہ وکھائی دتا ۔
"مینوں نہیں نظر آیا، لیکن ۔ کی درویش اتھے رہندے ہن ؟" پادری بولیا ۔
"اوہ وڈے پجے ہوئے بندے ہن،" مچھیرے نے جواب دتا، "میں اوہناں بارے بڑے عرصے توں سن رکھیا سی لیکن پچھلے سال ہی اوہناں نوں ویکھیا ۔"
پھر مچھیرے نے دسیا کہ کویں اوہ مچھیاں پھڑدے پھڑدے رات دے وقت ٹاپو وچّ پھس گیا، اتے اسنوں پتہ وی نہیں سی کہ اوہ کتھے ہے ۔ سویر دے وقت جدوں اوہ ٹاپو وچّ ماریا ماریا پھر رہا سی، اوہنوں مٹی دی اک جھگی اتے اسدے نال کھڑا اک بڈھا آدمی وکھائی دتا ۔ پھر دو ہور وی آ گئے، کھانا کھلاؤن اتے اسدا سامان سکاؤن دے بعد اوہناں نے کشتی مرمت کرن وچّ اسدی مدد وی کیتی " اچھا . . . دیکھن وچّ کویں ہن ؟" پادری نے پچھیا "اک چھوٹے کد دا ہے، اسدی قمر جھکی ہوئی ہے ۔ بہت بزرگ ہے، اتے پادریاں والا چولا پہندا ہے؛ لگپگ سو سال دا تاں ہووےگا میرے حساب وچّ ۔ انا بڈھا ہے ! کہ اسدی داڑھی دی سفیدی وی ہن ہری جہی ہوئی جاندی ہے، لیکن ہر وقت مسکراؤندا رہندا ہے، اتے اسدا چہرہ تاں جویں کسے عرشوں اترے فرشتے دی طرحاں روشن ہے ۔ دوجا مقابلتاً لما ہے، لیکن اوہ وی بہت بڈھا ہے ۔ پھٹیا پرانا کساناں والا جھگا پہندا ہے ۔ اسدی داڑھی چوڑی اتے زرد مائل سلیٹی رنگ دی ہے، اوہ مضبوط آدمی ہے ۔ اس توں پہلاں کہ میں اسدی مدد کردا، اس نے میری کشتی نوں کھڈونے دی طرحاں الٹا وی دتا ۔ اوہ وی، حلیم اتے خوش مزاز ہے ۔ تیسرے والا لما ہے، داڑھی اسدی برف چٹی اتے گوڈیاں تکّ آؤندی ہے ۔ اوہ گمبھیر ہے، وڈیاں وڈیاں بھواں والا؛ اس نے بس قمر دے گرد اک لنگی جہی بنھ رکھی سی ۔"
" اوہناں نے تیرے نال کوئی گلّ کیتی ؟" پادری نے پچھیا ۔
"زیادہ تر کم اوہناں نے خاموشی نال کیتے اتے ہاں، آپس وچّ وی بہت گھٹّ گلّ کیتی ۔ کوئی اک بس نظر ماردا اتے دوجا اسدی گلّ سمجھ جاندا ۔ میں لمبے والے توں پچھیا کہ کافی عرصے توں اتھے رہِ رہے ہو ؟ اس نے جواب وچّ مینوں گھور کے ویکھیا اتے بڑبڑاؤن لگّ پیا، جویں کہ غصے وچّ ہووے ۔ لیکن سبھ توں بڈھے نے اسدا ہتھ پھڑیا اتے مسکرایا، تاں لمبے والا خاموش ہو گیا ۔ پھر بابے نے میرے ولّ مسکرا کے کیہا، " ساڈے اتے رحم کرو ۔"
مچھیرے دی گل بات دے دوران جہاز کنڈھے دے کافی نزدیک جا پہنچیا سی ۔
" اوہ ویکھو، ہن صاف نظر آ رہا ہے، جیکر سرکار ویکھنا پسند فرماؤن تاں،" سداگر ہتھ نال اس طرف اشارہ کرکے بولیا ۔
پادری نے ویکھیا، اتے ہن اسنوں سیاح پٹی دی شکل وچّ ٹاپو وکھائی دتا ۔ تھوڑھی دیر اس پٹی دی طرف دیکھن دے بعد اوہ جہاز دے کنڈھے کولوں ہٹّ گیا اتے ڈیکّ اتے جا کے جہازی توں پچھیا:
"ایہہ کہڑا ٹاپو ہے ؟"
"اوہ والا، ملاح بولیا، بے نام ہے ۔ اس ورگے بے شمار نے سمندر وچّ ۔"
"کی ایہہ سچ ہے کہ اتھے درویش روح دی مکتی دی خاطر رہِ رہے ہن ؟ "
"اجیہا ہی کہندے ہن سرکار، سچ جھوٹھ دا مینوں نہیں پتہ ۔ مچھیرے دعویٰ کردے ہن کہ اوہناں نے ویکھے ہن، لیکن اوہ تہانوں پتہ ہے اوہ اکثر وڈی گپّ ماردے ہن ۔"
"میرا دل ہے کہ ٹاپو اتے رک کے اوہناں بندیاں نوں ملاں ۔" پادری نے کیہا، " لیکن کویں ؟"
"جہاز ٹاپو دے بالکل کول نہیں جا سکیگا، پر تہانوں چھوٹی کشتی وچّ اتھے پہنچایا جا سکدا ہے ۔ بہتر ہووےگا تسی کپتان نال گلّ کرو ۔"
کپتان نوں بلاوہ بھیجیا گیا تاں اوہ فوراً آ گیا ۔
" میں ایہناں درویشاں نوں ملنا چاہندا ہاں، پادری نے کیہا، مینوں تٹّ تکّ پہنچا سکدے ہو ؟"
کپتان نے جان چھڈاؤن دی کوشش کیتی ۔
" ہاں جی بالکل جا سکدے ہاں، اوہ بولیا لیکن وقت بہت ضایع ہو جاویگا ۔ اتے گستاخی معاف بڈھے اس قابیل نہیں کہ سرکار اوہناں نوں ملن لئی تکلیف کرن ۔ بہت لوک کہندے ہن کہ ایہہ پاگل بڈھے ہن، جنہاں نوں کسے گلّ دی سمجھ ہی نہیں آؤندی، اتے کجھ بولدے وی نہیں، انج ہی ہے جویں سمندر دیاں مچھیاں ۔"
"میں اوہناں نوں ملنا چاہندا ہاں،" پادری بولیا ۔ "تہاڈے وقت اتے تکلیف اٹھاؤن دا میں معاوضہ ادا کراں گا ۔ مہربانی کرکے کشتی دا بندوبست کروا دیؤ ۔"
"کوئی چارہ نہ چلیا تاں کپتان نے کشتی تیار کرن دا حکم جاری کر دتا ۔ ملاحاں نے چپو اتے پتوار تیار کیتے، اتے کشتی ٹاپو دی طرف چل پئی ۔"
پادری لئی کشتی وچّ اک کرسی رکھی گئی سی، سارے مسافر جہاز دے کنڈھے اتے ٹکے ٹاپو دی طرف ویکھ رہے سن ۔ تیز نظر والیاں نوں اتھے پئے پتھر وکھائی دے رہے سن، پھر مٹی دی اک جھگی نظر آئی ۔ آخر اک بندے نوں درویش وی نظر آ گئے ۔ کپتان نے دوربین کڈھی اتے اس نال اک نظر ویکھ کے پادری دی طرف ودھا دتی ۔
گلّ تاں سچ لگدی ہے، تنّ بندے کھڑے ہن تٹّ اتے ۔ اوہ، اس وڈی چٹان توں تھوڑھا سجے ۔
پادری نے دوربین پھڑی، سدھی کیتی اتے تنّ بندیاں نوں ویکھیا : اک لما، اک درمیانہ، اتے اک بہت چھوٹا کبڑا جیہا، تٹّ اتے اک دوجے دے ہتھ پھڑیں کھڑے سن۔
کپتان پادری دی طرف مڑیا ۔
"سرکار جہاز ہور اگے نہیں جا سکدا، تسی تٹّ اتے جانا ہی چاہندے ہو تاں گجارش ہے کشتی وچّ تشریف لے جاؤ تدّ تکّ اسیں اتھے لنگر پا کے انتظار کردے ہاں ۔"
رسا سٹیا لنگر پایا گیا، بادبان پھڑپھڑائے ۔ اک جھٹکا لگا، جہاز ہلّ گیا ۔ پھر کشتی نوں پانی وچّ اتاریا گیا، اک ملاح چھلانگ مار کے کشتی وچّ اتریا اسدے بعد پادری پوڑی نال ہیٹھاں اتر کے کرسی اتے بیٹھ گیا ۔ بندیاں نے چپو چلا کے کشتی نوں تیزی نال ٹاپو دی طرف لے جانا شروع کر دتا ۔ جدوں اوہ بہت قریب آ گئے تاں اوہناں نوں تنّ بندے وکھائی دتے : اک لنگی پوش لما، اک مدھرا جس نے چیتھڑے جیہا کوٹ پہن رکھیا سی، اتے اک بہت بڈھا …بڈھاپے دی وجہ نال جھکیا ہویا، پرانی پوشاک پہنے ہوئے ۔ ہتھاں وچّ ہتھ پھڑیں کھڑے ۔
ملاحاں نے ساودھانی نال کشتی نوں تٹّ دے نال لگایا، اتے پادری دے اتر جان تکّ کشتی نوں روک رکھیا ۔
بڈھے اسنوں ویکھ کے ادب نال جھکے، اس نے اوہناں نوں دعا دتی، جسنوں سن کے اوہ ہور وی جھک گئے ۔ پھر پادری اوہناں نوں مخاتب ہویا ۔
" اﷲ دے بندیو میں سنیا ہے کہ تسیں اتھے رہندے ہو، اپنی روح دی حفاظت دی خاطر اتے تسیں خدا کولوں سربتّ دی خیر وی منگدے ہو ۔ میں وی مسیح دا ادنیٰ خادم ہاں، خدا دی دئیا نال اسدی رعایا دا دھیان رکھنا اتے اوہناں دی طربیعت کرنا میری ذمہ واری ہے ۔ اﷲ والیو میری خواہش ہے سی کہ تہانوں ملاں اتے کجھ تہانوں وی سکھاواں۔"
بڈھے اک دوجے دی طرف ویکھ کے مسکرائے، لیکن خاموش رہے ۔
"مینوں دسو،" پادری بولیا ۔ ".. تسیں اپنی روح دی حفاظت دی خاطر کی کر رہے ہو، اتے تسیں اس ٹاپو وچّ رہِ کے خدا دا کہڑا کم کر رہے ہو ؟"
دوجے درویش نے آہ بھری، اتے. . . سبھ توں بزرگ بابے دی طرف ویکھیا ۔ بابا مسکرایا اتے بولیا :
"خدا دے بندے، سانوں نہیں پتہ خدا دی خدمت کویں کرنی ہے ۔ اسیں تاں بس اپنا کم کاج کرکے گزر بصر کردے ہاں ۔"
"لیکن تسیں خدا دی عبادت کویں کردے ہو ؟" پادری نے پچھیا ۔
" اسیں تاں اس طرحاں دعا کردے ہاں،" درویش بولیا
"تسیں تنّ ہو، اسیں وی تنّ، ساڈے تے رحم کرو ۔"
جدوں بڈھا ایہہ الفاز کہہ رہا سی، تناں درویشاں نے نظراں اسمان دی سیدھ اٹھا لئیاں اتے بولے:
"تسیں تنّ ہو، اسیں وی تنّ، ساڈے تے رحم کرو ۔" پادری مسکرایا ۔
"تسیں لوکاں نوں مقدس تکون دا تاں پتہ ہے، لیکن تہاڈا عبادت دا طریقہ درست نہیں ہے ۔ اﷲ والیو مینوں تہاڈے نال ہمدردی ہو گئی ہے ۔ صاف صاف ہے کہ تسیں خدا نوں خوش کرنا چاہندے ہو، لیکن تہانوں طریقہ نہیں پتہ ۔
"اویں نہیں کردے عبادت … میں تہانوں سکھا دیوانگا، تسیں سندے جاؤ ۔ جو طریقہ میں تہانوں دسانگا اوہ میرا اپنا گھڑیا ہویا نہیں ہے، سگوں خداوند نے مقدس سنتاں راہیں بندیاں نوں اس طریقے نال اسدی عبادت کرن دا حکم دتا ہے ۔" پھر پادری نے اوہناں نوں سمجھاؤنا شروع کیتا کہ کس طرحاں خدا نے خود نوں لوکاں اتے پاک کیتا ۔ اس نے اوہناں نوں باپ خدا، بیٹے خدا، اتے مقدس روح خدا دے بارے وچّ دسیا ۔
خدا دا پتر انساناں دی جان بخشی کرواؤن زمین اتے آیا ۔ اتے اس نے سانوں عبادت دا ایہہ طریقہ سکھایا …
"ساڈا باپ "
پہلے بڈھے نے پادری دے پچھے دہرایا، "ساڈا باپ" اسدے پچھے دوجا بولیا، "ساڈا باپ" اتے پھر تیجا بولیا، "ساڈا باپ"
"جو اپر سرگ وچّ ہے،" پادری بولیا
پہلاں بڈھے نے دہرایا "جو اپر سرگ وچّ ہے،" لیکن دوجے والے کولوں الفاز غلط–ملط ہو گئے ۔ اسدے ودھے ہوئے بال اسدے منہ وچّ آ رہے سن، اس لئی اس کولوں ٹھیک بولیا نہیں جاندا سی ۔ سبھ توں بڈھے بابے دے دند نہیں سن، اس نے وی پوپلے منہ ولوں کجھ انٹ شنٹ بول دتا ۔
پادری نے دوبارہ الفاز دہرائے، اسدے پچھے پچھے بڈھے وی دہراؤن لگے ۔ پادری اک پتھر اتے بیٹھ گیا اتے بڈھے اسدے ساہمنے بیٹھ گئے، جویں جویں اوہ بولدا بڈھے وی اسدے منہ دی طرف ویکھ کے دہراؤندے جاندے ۔ سارا دن پادری جان ماردا رہا، اک اک لفظ نوں ویہہ ویہہ، تیہہ تیہہ، سو سو مرتبہ تکّ دہراؤندا رہا، اتے بڈھے … اسدے پچھے پچھے دہراؤندے رہے ۔ اوہ غلطی کردے، اوہ صحیح کردا، اتے پھر شروع توں شروع کرا دندا ۔
پادری اتھے ہی رہا، ید تکّ کہ اس نے اوہناں نوں پوری دعا زبانی یاد نہ کروا دتی، اوہ نہ صرف اسدے پچھے دہراؤن جوگے ہو گئے سگوں اسدے بغیر وی پوری دعا اوہناں نوں یاد ہو گئی ۔
درمیان والے نے سبھ توں پہلاں دعا یاد کرکے زبانی سنائی ۔ پادری دے کہن اتے اس نے دوسریاں دی وار وار دہرائی کروائی، آخرکار دوسریاں نوں وی دعا چیتے ہو گئی ۔
اندھکار چھا رہا سی، اتے پانیاں دے پچھیوں چن چڑھ رہا سی، تدّ پادری جہاز اتے واپس جان لئی اٹھ کھڑا ہویا ۔ اس نے بڈھیاں توں جان دی اجازت منگی، اوہ سارے اسدے ساہمنے آدر نال جھک گئے ۔ اس نے اوہناں نوں اٹھایا، اتے اک اک نوں چمیا، اتے اوہناں نوں اسدے دسے ہوئے طریقے اتے عبادت کرن دی ہدایت کیتی ۔
کشتی وچّ بیٹھ کے واپس جاندے ہوئے اسنوں بڈھیاں دیاں آوازاں آ رہیاں سن، اوہ اچی اچی دعا پڑھ رہے سن ۔ جویں جویں کشتی جہاز دے نزدیک ہندی گئی، اوہناں دی آوازاں مدھم ہندیاں چلیاں گئیاں، لیکن چن دی چاندنی وچّ اوہناں دے جھؤلے پھر وی وکھائی دے رہے سن، جتھے اوہ اوہناں نوں چھڈکے آیا سی اسی جگہ اتے کھڑے سبھ توں چھوٹا درمیان وچّ، بہت سجے، اتے درمیانہ والا کھبے ۔
پادری دے جہاز اتے پجدے ہی لنگر اٹھا کے بادبان کھولھ دتے گئے ۔ ہوا نے بادباناں نوں بھر دتا، اتے جہاز ٹاپو توں دور جان لگا ۔ پادری ڈیکّ اتے اک جگہ بیٹھ گیا اتے اس ٹاپو دی طرف دیکھن لگّ پیا جسنوں اوہ پچھے چھڈّ آیا سی ۔ تھوڑھی دیر تکّ درویش نظر آؤندے رہے، لیکن پھر اوہ نظر توں اوجھل ہو گئے، پر ٹاپو نظر آؤندا رہا ۔ آخرکار اوہ وی غائب ہو گیا، نظر دے اگے سمندر ہی سمندر رہِ گیا … چاندنی وچّ کروٹاں لیندا سمندر ۔ یاتری سوں گئے، ڈیکّ اتے خاموشی چھا گئی ۔ پادری سونا نہیں چاہندا سی، لیکن ڈیکّ اتے اکلا ہی بیٹھا رہا، اتے سمندر وچّ اس سیدھ ویکھدا رہا جتھے ہن ٹاپو نظر نہیں آ رہا سی، بھلیمانس درویشاں دے بارے سوچدے ہوئے ۔ اس نے سوچیا کہ اوہ لوک دعا یاد کرکے کنے خوش ہوئے سن؛ اتے خدا دا شکر ادا کیتا کہ اس نے اسنوں انے خدا پرست لوکاں نوں کجھ سکھان اتے اوہناں دی مدد کرن دا موقع دتا ۔
بس جی پادری بیٹھا رہا، سوچدا رہا اتے سمندر ولّ ویکھدا رہا جتھے ٹاپو اوجھل ہویا سی ۔ چاننی اسدیاں نظراں دے ساہمنے ٹمٹماؤندی رہی، جھلملاؤندی رہی، ہنے اتھے ہنے اتھے لہراں اتے ۔
اچانک اسنوں کوئی سفید اتے چمکدی ہوئی چیز وکھائی دتی، سمندر اتے پھیلی چاندنی وچّ ۔ پتہ نہیں کوئی بگلا سی، جاں کسے کشتی دا چھوٹا جیہا چمکدار بادبان ؟ پادری نے سوچدے سوچدے اس اتے نظر ٹکا دتی ۔
ایہہ کوئی کشتی ہی لگدی ہے، جو ساڈے پچھے پچھے چلی آ رہی ہے ۔ لیکن قریب وڈی تیزی نال آ رہی ہے ۔ ہنے کجھ پل پہلاں تاں بہت دور سی، لیکن ہن بہت نزدیک ۔ کشتی تاں نہیں ہو سکدی، کیونکہ بادبان کوئی نہیں نظر آ رہا ۔ خیر جو کجھ وی ہے، ساڈا پچھا کر رہا ہے اتے ساڈے تکّ پجن ہی والا ہے ۔
اسنوں سمجھ نہیں آ رہی سی کہ آخر چیز سی کی ؟ کشتی نہیں ہے، پرندہ نہیں ہے، مچھی وی نہیں ہے ۔ آدمی توں تاں اوہ بہت ہی وڈی چیز سی، اتے انج وی بندہ سمندر دے وچو وچّ تاں آ ہی نہیں سکدا ۔ پادری اٹھیا، اتے ملاح نوں بولیا:
"اوہ ویکھو یار، اوہ پتہ نہیں کی چیز ہے ؟" پادری کہن لگا، حالانکہ ہن اسنوں صاف وکھائی دے رہا سی کہ کی چیز ہے …
پانی اتے بھجے چلے آؤندے ہوئے، تنوں درویش، نرے چٹے سفید، اوہناں دیاں بھوریاں داڑھیاں چمک رہیاں سن، اتے اوہ انی تیزی نال جہاز دے قریب آ رہے سن جویں کہ جہاز رکیا ہویا ہووے ۔
اس اتے نظر پیندے ہی پتوار اتے بیٹھے ملاح نے خوف دے مارے پتوار چھڈّ دتا ۔ اوہ میرے خدا ! درویش ساڈے پچھے پانی اتے اجیہے بھجے چلے آ رہے ہن جویں خشک زمین اتے بھجّ رہے ہون ۔
دوجے مسافر اسدی ایہہ گلّ سندے ہی اٹھ کھڑے ہوئے، اتے جہاز دے کنڈھے اوہناں دا مجمع لگّ گیا ۔ اوہناں نے ویکھیا کہ درویش ہتھاں وچّ ہتھ پائیں اوہناں دی طرف چلے آ رہے ہن، سجے کھبے والے درویش جہاز نوں رکن لئی اشارے کر رہے سن ۔ پانی دے اتے تنوں بناں پیر ہلائے ہتھاں وچّ ہتھ پائیں چلے آ رہے سن ۔ جہاز دے رکن توں پہلاں درویش اس تکّ آن پجے، سر جھکائی تنوں اک آواز کہن لگے-
"اﷲ دے بندے، سانوں تہاڈی دسیاں ہوئیاں سکھیاواں بھلّ گئیاں ہن ۔ جنی دیر اسیں دہراؤندے رہے، سانوں یاد رہیاں، لیکن جویں ہی اساں ذرا دہرائی روکی اک حرف بھلّ گیا ۔ اتے ہن حرف حرف کرکے ساری دعا ہی بھلّ گئی ہے ۔ سانوں کجھ یاد نہیں رہا ۔ سانوں دوبارہ سکھا دیوو ۔
پادری نے سینے اتے صلیب بنائی، اتے جہاز دے کنڈھے اتے جھک کے بولیا-
" اﷲ دے بندیو، تہاڈی خود دی دعا خدا نوں پہنچ جاوے گی، میں کجھ نہیں پڑھا سکدا، بس اساڈے ورگے گنہگاراں لئی دعا کر دینا ۔
پھر پادری اوہناں بڈھیاں دے ساہمنے بہت ادب نال جھک گیا، اوہ مڑے اتے سمندر اتے اڈدے ہوئے نگاہاں توں اوجھل ہو گئے ۔ جس جگہ اوہ نظراں توں اوجھل ہوئے سن اک نور سویر ہون تکّ اس جگہ لشکارے ماردا رہا ۔

(اپرلی کہانی تھوڑھے بدلویں روپ وچ)

تنّ سنت لیو تالستائے

روس دے آرتھوڈاکس گرجا گھر دے آرچبشپ نوں ایہہ پتہ لگیا کہ اسدے نیمی پروچن وچّ بھاگ لین والے بہت سارے لوک اک جھیل دے کول جان لگے ہن ۔ اس جھیل دے وچّ وچّ چھوٹا جیہا اک ٹاپو سی جتھے اک درخت دے ہیٹھاں تنّ بڑھے رہندے سن ۔ پنڈ والیاں دا ایہہ کہنا سی کہ اوہ تنوں سنت ہن۔ آرچبشپ نوں ایہہ گلّ بہت ناگوار گزری کیونکہ عیسائی دھرم وچّ سنت کیول اوہناں نوں ہی منیا جاندا ہے جنہاں نوں ویٹیکن دوارا ودھی وت سنت گھوشت کیتا گیا ہووے ۔
آرچبشپ غصے ہو گیا–"اوہ تنوں سنت کویں ہو سکدے ہن ؟ میں سالاں توں کسے نوں وی سنتتو دی پدوی نہیں دتی ہے! اوہ کون ہن اتے کتھو آئے ہن ؟ " لیکن عامَ لوک اوہناں تناں دے درشناں لئی جاندے رہے اتے گرجا گھر وچّ آؤن والیاں دی تعداد گھٹّ ہندی گئی ۔
اوڑک آرچبشپ نے ایہہ طے کیتا کہ اوہ اوہناں تناں نوں دیکھن لئی جاویگا . اوہ کشتی وچّ بیٹھکے ٹاپو دے ولّ گیا ۔ اوہ تنوں اتھے مل گئے ۔ اوہ بے حدّ سدھارن انپڑھ اتے بھولیبھالے پینڈوآں ورگے سن ۔ دوجے پاسے، آرچبشپ بہت طاقتور جستی سی ۔ روس دے زار دے بعد اس کھیتر دا سبھ توں مہتوپورن آدمی سی اوہ ۔ اوہناں تناں نوں ویکھکے اوہ کھجھ اٹھیا–"تہانوں سنت کسنے بنایا ؟ "–اسنے پچھیا ۔ اوہ تنوں اک دوجے دا منہ تکن لگے ۔ اوہناں وچوں اک نے کیہا–"کسے نے نہیں ۔ اسیں اپنے آپ نوں سنت نہیں مندے۔ اسیں تاں کیول عامَ منکھ ہاں" ۔
"تاں پھر تہانوں ویکھن لئی انے لوک کیوں آؤندے نے؟"
اوہ بولے–"ایہہ تاں تسیں اوہناں توں پچھو ۔"
"کی تہانوں گرجا گھر ولوں پروانت ارداس آؤندی ہے ؟ "–آرچبشپ نے پچھیا ۔
"نہیں ۔ اسیں تاں ان پڑھ ہاں اتے اوہ ارداس بہت لمی ہے ۔ اسیں اسنوں یاد نہیں کر سکے ۔"
"تاں پھر تسیں لوک کہڑی ارداس پڑھدے ہو ؟"
اوہناں تنوں نے اک–دوجے دے ولّ ویکھیا ۔ "تسیں دسّ دیو "–اک نے کیہا ۔
"تسیں ہی دسّ دو نہ"–اوہ آپس وچّ کہندے رہے ۔
آرچبشپ ایہہ سبھ دیکھ سن کے اپنا آپا کھو بیٹھا ۔ "ایہناں لوکاں نوں ارداس کرنا وی نہیں آؤندا ! کیسے سنت ہن ایہہ ؟ "–اسنے من وچّ سوچیا ۔ اوہ بولیا–"تہاڈے وچوں کوئی وی دسّ سکدا ہے ۔ جلدی دسو !"
اوہ بولے–"دراصل اسیں تہاڈے ساہمنے بہت ہی سدھارن ویکتی ہاں ۔ اسیں اپنے آپ ہی اک ارداس بنائی ہے پر سانوں ایہہ پتہ نہیں سی کہ اس ارداس نوں گرجا گھر دی منظوری ملنا ضروری ہے ۔ ساڈی ارداس بہت سدھارن ہے ۔ سانوں معاف کر دیو کہ اسیں تہاڈی منظوری نہیں لئی۔ اسیں انے سنکوچی ہاں کہ اسیں آ ہی نہیں سکے ۔"
"ساڈی ارداس ہے–ربّ تنّ ہے اتے اسیں وی تنّ ہاں، اس لئی اسیں ارداس کردے ہاں–'تسیں تنّ ہو اتے اسیں تنّ ہاں، ساڈے تے ترس کرو'–ایہی ساڈی ارداس ہے ۔"
آرچبشپ بہت غصے وچ آ گیا–"ایہہ ارداس نہیں ہے ! میں اجیہی ارداس کدے نہیں سنی ! "–اوہ اچی اچی ہسن لگا ۔
اوہ بولے–"تسیں سانوں سچی ارداس کرنا سکھا دیو ۔ اسیں تاں ہن تکّ ایہی سمجھدے ساں کہ ساڈی ارداس وچّ کوئی کمی نہیں ہے ۔ 'ربّ تنّ ہے، اتے اسیں تنّ ہاں '، ہور بھلا کی چاہیدا ہے ؟ بس ربّ دی کرپا ہی تاں چاہیدی ہے ؟
اوہناں دے کہن تے آرچبشپ نے اوہناں نوں گرجا گھر والی ارداس دسی اتے اس نوں پڑھن دا طریقہ وی دسیا ۔ ارداس کافی لمی سی اتے اسدے ختم ہندے–ہندے اوہناں وچوں اک نے کیہا–"اسیں شروع دا بھاگ بھلّ گئے ہاں" ۔ پھر آرچبشپ نے اوہناں نوں دوبارہ دسیا ۔ پھر اوہ آخری بھاگ بھلّ گئے…۔
آرچبشپ بہت جھنجھلا گیا اتے بولیا–"تسیں کس طرحاں دے آدمی ہو؟ اک چھوٹی جہی ارداس وی یاد نہیں کر سکدے ؟"
اوہ بولے–"معاف کرنا لیکن اسیں لوک انپڑھ ہاں اتے ساڈے لئی اسنوں یاد کرنا تھوڑھا اوکھا ہے، اس وچّ بہت وڈے–وڈے شبد ہن… کرپا کرکے تھوڑھا صبر رکھو ۔ جیکر تسیں اسنوں دو–تنّ وار سنا دیووگے تاں شاید اسیں اسنوں یاد کر لوانگے" ۔ آرچبشپ نے اوہناں نوں تنّ وار ارداس سنا دتی ۔ اوہ بولے–"ٹھیک ہے، ہن توں اسیں ایہی ارداس کراںگے، ایہہ ہو سکدا ہے کہ اسیں اسدا کجھ حصہ کہنا بھلّ جائیے پر اسیں پوری کوشش کراںگے"۔
آرچبشپ سنتشٹ سی کہ ہن اوہ لوکاں نوں جاکے دسیگا کہ اسدا پالا کیہو جہے بے وقوفاں نال پیا سی ۔ اسنے من وچّ سوچیا–'ہن لوکاں نوں جاکے دسانگا کہ اوہ جنہاں نوں سنت کہندے ہن اوہناں نوں تاں دھرم دا ک–کھ–گ وی نہیں پتہ ۔ اتے اوہ اجیہے جاہلاں دے درشن کرن جاندے ہن !' ایہی سوچدے سوچدے اوہ کشتی وچّ جاکے بیٹھ گیا ۔ کشتی چلن لگی اتے اوہ اجے جھیل وچّ ادھے رستے پر ہی سی کہ اسنوں پچھے توں اوہناں تنوں دی پکار سنائی دتی ۔ اسنے مڑ کے ویکھیا، اوہ تنوں پانی تے بھجدے ہوئے کشتی دی طرف آ رہے سن ! اسنوں اپنی اکھاں تے بھروسہ نہیں ہویا ! اوہ لوک پانی تے بھجدے ہوئے آئے اتے کشتی دے کول پانی وچّ کھڑے ہوئے بولے–"معاف کرو، اسیں تہانوں کشٹ دتا، کرپا کرکے گرجا گھر دی ارداس اک وار ہور دوہرا دیو، اسیں کجھ بھلّ گئے ہاں" ۔
آرچبشپ نے کیہا–"تسیں لوک اپنی ارداس ہی پڑھو ۔ میں تہانوں جو کجھ وی دسیا اس اتے دھیان نہ دیؤ ۔ مینوں معاف کر دیؤ، میں بہت دمبھی ہاں ۔ میں تہاڈی سرلتا اتے پاکیزگی نوں چھوہ وی نہیں سکدا ۔ جاؤ، مڑ جاؤ ۔"
پر اوہ اڑے رہے–"نہیں، انج نہ کہو، تسیں انی دوروں ساڈے لئی آئے… بس اک وار ہور دوہرا دیو، اسیں لوک بھلن لگے ہاں پر اس وار کوشش کراںگے کہ اسنوں چنگی طرحاں یاد کر لئیے ۔"
لیکن آرچبشپ نے کیہا–"نہیں بھراوو، میں خود ساری زندگی اپنی ارداس نوں پڑھدا رہا پر ربّ نے اسنوں کدے نہیں سنیا ۔ اسیں تاں بائبل وچّ ہی ایہہ پڑھدے ساں کہ عیسیٰ مسیح پانی تے چل سکدے سن پر اسیں وی اس اتے شنکا کردے رہے ۔ اج تہانوں پانی تے چلدے ویکھکے مینوں ہن عیسیٰ مسیح تے وشواس ہو چلیا ہے ۔ تسیں مڑ جاؤ ۔ تہاڈی ارداس سمپورن ہے ۔ تہانوں کجھ وی سکھن دی لوڑ نہیں ہے ۔"