Ucha Nakk Nanak Singh

اچا نکّ نانک سنگھ

''ٹھہراں جھاٹا اپنا؟ گل گل پانی چڑھیا ہویا اے، بوہے تے ہاتھی پئے جھولدے نے، اجے کہندے ٹھہر جا۔ میں آہنی آں کھورے تہانوں کھادھا پیتا کیکن لگدا اے۔ میری تے اکھ سڑ جائے جے راتیں پلکاں وی جڑدیاں ہون!''
''پر بھلیئے لوکے! ہن ڈب تے نہیں نہ مرنا۔ اجے اگلا پیٹھا نہیں چھانیا گیا۔ ورھا نہیں ہویا وڈی ویاہی نوں، راس پونجی ساری لا بیٹھے آں۔ قرضے نال سر وی گنجا ہویا پیا اے۔ ایہ چار کندھاں ای باقی نے نہ، جدن وک-سڑک جانگیاں ٹھنڈھی ہو بہینگی۔''
پاربتی اگّ بھبوکا ہو کے بولی-''تے جمدیاں نوں مہرا دے دینا سی نہ نکھسمیاں نوں، کیوں پال پال کے ایڈیاں لونٹھیاں کیتیاں جے؟''
پگّ وچوں سر کھرکدا ہویا دیوان سنگھ بولیا-''چنگا پھر مینوں ای ویچ آ کدھرے۔ توں تے گھر بیٹھی جہے منہ نال گلاں مٹکا چھڈنی اے، سیاپے تاں سارے میری جان جوگے ہوئے نہ۔ جے توں پانی ویکھ کے ٹھلھدیؤں تاں ایہہ پواڑے کاہنوں پیندے۔ روکدیاں روکدیاں وی تنّ ہزار بھنگ دے بھاڑے اڈا دتا۔ جے رتا سیانپ نال چلدیؤں تاں ایسے نال ویاہ نہ ہو جاندے!''
''ہاہو جی، تنّ چھڈّ بھاویں تیہہ ہو جاندے کہ! تے ایہ جہڑا گٹھّ سارا نکّ لئی پھردے او، ایہنوں کتھے لکاندے؟ کڑم چاریاں رکھنیاں کوئی مخول تے نہیں۔''
''شرم تے نہیں آؤندی ہونی گلّ کردیاں، توں تے اڈیاں چک کے چھتیراں نوں جپھے پا لئے، پر کڑی دی عمر تے گل گئی نہ، ڈولیؤ نکلدیاں ای وچاری سہرے گھر دی گول بن گئی۔ کہندی ہندی سیں، 'میری دھی جا کے راج کریگی'، کردی پئی ؤ راج۔ ہتھاں دی مہندی اجے لتھیں نہیں تے چھالے اگو ہی پے گئے سو۔ ہر ویلے نمانی دے 'منہ ٹکر اتے سر چھتر' والا حالَ پیا ہندا ہے۔ چار ویرا دلیزا 'تے سر رگڑ آئے آں، ٹورن دا ناں نہیں لیندے۔ سسّ ننان اٹھے پہر 'بھکھے گھر دیئے تے کمینے گھر دیئے' آکھ آکھ کے غریبنی دا کلیجہ لونہدیاں رہندیاں نے۔ دس ہن اوہ وچاری تیری جان نوں رووے کہ میری نوں؟
شرمندگی بھرے ہٹھ نال پاربتی نے کیہا-''ایہہ تاں سنجوگاں دی گلّ اے، کسے دا وس تھوڑھا اے۔ ماپے دھیاں نوں جنم دیندے نے، کرم نہیں دیند۔ اپنی ولوں میں کہڑی گلوں فرق کیتا سی۔ اس دی اپنی پرالبھت جو.....۔''
پاربتی دپٹے نال اکھاں پونجھن لگّ پئی۔
دیوان سنگھ بولیا-''ہن پرالبھت دا چیتا آ گیا ہے۔ کہندا نہیں ساں پئی، ''ثانی سیتی کیجیئے ناطہ ویر پریت۔'' جنہاں پہلوں ای ہزاراں 'تے تکّ رکھ لئی، اوہناں کدے نونہہ دھی نوں سکھی وسن دتا۔ نہ ساڈے پاسوں امیراں والی دت دات سری اتے نہ اوہناں ساڈی دھی دا آدر کیتا۔ جا کے ویکھوں تے پتہ لگے۔ بھانڈے ماجن والیاں نوکرانیاں جنی وی پچھ نہیں کڑی دی۔ پھر اینی تیرے نال ہو چکی ہے، اجے وی تینوں امیر کڑماں دے ای سپنے آؤن ڈہے نے۔''
''اوہ رڑ جانے کم ذات نکلے تے ہن سارے ہی اوہو جہے ہو گئے؟ پنجے انگلاں تے اکو جہیاں نہیں ہندیاں۔''
''کھان ویلے پنجے ای اکو جہیاں ہو جایا کردیاں نے۔''
''چنگا مینوں کی، میں جھکھّ مار بیٹھی آں، ہن تسیں لبھ لؤ۔ میری ولوں منکھ دی تھاں رکھ نال ویاہ دیؤ سو۔''
اخیر شیلا لئی پاربتی نے منڈا لبھّ کے ہی ساہ لیا۔ شگن دتا گیا تے پھر شیلا دا ویاہ نیڑے آ ڈھکا۔ اس نوں ستویں جماعت وچوں ہی اٹھا لیا۔ پاربتی نے منڈا لبھن وچ کمال دی ہمت وکھائی۔ منڈا اک ہور تھاں منگیا ہویا سی، پر پاربتی نے کڑماں دیاں ودھ چڑھ کے ایناں قبول کیتیاں۔ منڈے دی پہلی کڑمائی چھڈا کے اس نے اسدی شیلا نال منگنی کر دتی۔ اوہ جد بھوکھ نوں اکھاں اگے لیا کے شیلا نوں امیر وہوٹی دے روپ وچ ویکھدی، تاں خوشی نال اسدا پیر بھوئیں تے نہیں سی لگدا۔ ایہو جہے سکھاں لدے جوائی نوں اوہ کسے وی ملّ توں چھڈن لئی تیار نہیں سی۔
دیوان سنگھ پچھلے تجربے نوں دہراندا ہویا بتھیرا کھپیا کھجھیا، پر پاربتی دی اکو گلّ اس دیاں ساریاں دلیلاں نوں کٹّ جاندی سی۔ اوہ کہندی-''امیر جوائی نوں گھر ہی رکھ لوانگے، دناں وچ لہر بحر ہو جاوے گی۔'' ایہہ دلیل دیوان سنگھ نوں کنی کو جچدی سی، اس دا پتہ نہیں، پر اس نوں پاربتی اگے ہارنا ضرور پیا۔
شیلا دا ویاہ دھوم دھام نال ہویا۔ وچلی گلّ پاربتی نے اودوں کھولی جد شیلا مائیے پے چکی سی۔ اس نوں سن کے دیوان سنگھ دا رنگ بگا پونی ہو گیا، پر ہن پھاتھی دا پھڑکن کی سی۔
چھاتی تے پتھر رکھ کے دیوان سنگھ نے اس گل پئے ڈھول نوں وجایا۔ ہور تاں سارا کم کسے نہ کسے طرحاں ہو گیا۔ داج بنان وچ وی کوئی بہتا اچیچ کرن دی لوڑ نہ پئی، کیوں کہ اپنی ہٹی بزاجی دی سی-پر ودیگی والا کم بڑا اوکھا جاپدا سی۔ رقم وی تھوڑھی نہیں سی -پورے دو ہزار۔
ادھر گھر وچ ویاہ دی گہما گہمی سی تے ادھر دیوان سنگھ وسیقہ دی ہٹی بیٹھا رہن-نامے دا کاغذ لکھ رہا سی۔
ویاہ ہو گیا۔ ہر پاسے لوکیں ایہو کہندے سنائی دندے سن''بئی بلے بلے بلے ویاہ ہووے تاں ایہو جیہا۔'' پاربتی جدھروں لنگھدی، گلی محلے دیاں تیویاں ہتھلا کم چھڈّ کے اس کول آ کھلودیاں تے اس دی وڈیائی دے پلب نھن لگ پیندیاں۔ پاربتی نوں اس وچوں کوئی انوکھا ہی سواد آؤندا سی۔ جتھے دو چار تریمتاں دی ڈھانی ہووے، اوہ جان کے، کسے نہ کسے بہانے اوہناں وچ جا کھلودی تے اپنیاں صفتاں سن سن کے کھیوی ہندی۔
ویاہ توں وہلیاں ہو کے دیوان سنگھ نے ہٹی دی سرت لئی۔ دوکان دا ادھا کو مال چنگا چنگا ویاہ وچ خرچ ہو چکا سی۔ اس نے خانیاں ول تکیا تاں اتھے چاننا ہی چاننا سی۔
اس نے چہوں چہوں پنجاں پنجاں خانیاں دے تھان کڈھ کے اک اک وچ بھر چھڈے تے سخنیاں اگے کپڑے تان دتے۔
گاہک اس پاسوں ہور چیز منگدا سی تے اوہ ہور وکھادا سی۔ چابی دا لٹھا، ململاں، بوسکیاں تے ہور موٹیاں موٹیاں چیزاں، 'اون والے نے' جاں 'پیٹیاں کھولن والیاں نے' کہہ کے گاہکاں نوں ٹال چھڈنا۔
ایہہ ٹھگی بگی کنا کو چر چلدی۔ اس نوں طبلے مودھے ہندے جاپے۔ سارا سارا دن بیٹھن 'تے وی کوئی وکری نہیں سی ہندی۔ گاہک آؤندے سن پر خالی ہی مڑ جاندے سن۔
اک دن راتیں ستیاں ستیاں اوہ زبانی جما خرچ گنن لگا۔ اس نے انومان لایا تاں پتہ لگا کہ سارا پا لا کے اوہ اس سمیں پنج کو ہزار دا قرضائی ہے۔ ہٹی وچ مال تاں مسی پنج چھ سو دا ہی اس نوں دسیا۔ اس دا متھا ٹھنکیا۔
پہلی طریق نوں پنج سو دی ہنڈی بھگتانی ہے مکان دا چھیا مہینیاں دا ویاز، ہٹی دا ورے دا کرایا بینک والیا دا نوٹس تے ہور کئی اج بھلک دے اقرار والیاں رقماں، ایہناں ساریاں گلاں نوں اوہ جیوں جیوں دہراؤندا سی، اس دی گھبراہٹ ودھدی جاندی سی۔
''دیوان سنگھ دا کم ہل گیا۔'' سارے شہر وچ اس گلّ دی چرچہ چھڑ گئی۔ دھاڑا دیاں دھاڑاں لہنیدار اس دی ہٹی اگے دھرنا مارکے آ بیٹھے، پر اس دے اندر تاں پھٹی کوڈی وی نہیں سی۔
نوبت دوالے تکّ آ پہنچی، پر لہنیدار نے اس وچ سنتوکھ نہ کیتا۔ اوہناں نے عدالت نوں دیوان سنگھ دی بدنیتی دا سبت دوایا۔ انت خرچہ رکھ کے اس نوں اندر کرا دتا گیا۔
پاربتی ڈھڈّ وچ مکیاں ماردی پھردی سی۔ اس نے شیلا دے سہریاں توں کجھ روپئے منگ بھیجے۔ اوہناں دا اتر آیا-
"روپیئے تاں اس ویلے تیار نہیں، کنک بتھیری پئی اے۔ جے بہت لوڑ اے تاں لکھو جو ویچ کے روپیئے بھیجے جا سکن۔''
ادھروں اتر گیا-''جس طرحاں وی ہو سکے مدد کرو۔''
اوہناں گلوں لاہن لئی ٹھل ماریا سی، پر ایہہ ویکھ کے اتھے تاں ڈوماں نوں سلا مارن والی گلّ ہے، اوہ کناں گھیسل مار گئے۔
جتھے جتھے سانجھ ورتوں سی پاربتی ساریاں کول پھری، ہاڑے کڈھے، نکّ رگڑے، پر ایہناں تلاں وچ تیل کتھے سی۔ کئیاں پاسوں تاں منہ پاڑوا اتر ملدا،''بیبی رانی چدر ویکھ کے پیر پسارنے سن۔ اوکھے ویلے کون کسے دا بندا ہے۔ ہن جہڑی ربّ ولوں آئی ؤ اوہ سر متھے تے سہار۔ اس طرحاں گھر گھر پھریاں تے رویاں دھویاں کی بندا اے!''
ایہہ گلاں پاربتی اوہناں لوکاں دے مونہوں ہی سن رہی سی، جہڑے اجے کلّ ہی شیلا دے ویاہ ویلے دوہریاں تے چ"وہریاں بھاجیاں لیندیاں ہویاں اس دیاں واراں گاؤندے نہیں سن تھکدے۔
سندھیا دا ہنیرا ودھ رہا سی۔ پاربتی سبھناں پاسیاں توں نراس ہو کے گھر آ ڈھٹھی۔ شیلا وی رو رہی سی۔ اج دیوا بالن دا کسے نوں چیتا نہیں سی۔ اگے تاں آنڈھوں گوانڈھوں ہی دو چار تیویاں آ کے زبانی ہمدردی کر جاندیاں سن، پر ہن اس راہوں جے کسے لنگھنا وی ہندا تاں ولا مار کے دوجے راہوں لنگھ جاندیاں سن۔ ہر کسے نوں ڈر سی کجھ منگ نہ بہے۔
اچانک ہی ہنیرے گھپّ وچ 'بھابی جی پیری پئے' دی آواز گونج اٹھی۔
شیلا چھیتی نال اٹھ کے اندر چلی گئی۔ جا کے اس نے لیمپ جگائی۔
جوائی دی پٹھّ 'تے پیار دیندی ہوئی پاربتی بولی-''جیوندا رہُ، وڈیاں عمراں۔''
اس دے ڈھہندے دل نوں ڈھارس جہی مل گئی۔ اجیہے اوکھے ویلے جد ہر کوئی اس دے پرچھانوے توں ڈردا سی، جوائی دا آ جانا پاربتی لئی اسے طرحاں سی۔ جس طرحاں کوئی ڈبّ رہے آدمی دا ہتھ پھڑ لوے۔ اوہدی چنتا دور ہو گئی۔
سکھ شاند پچھن توں پچھوں اوہ بولی-''میں تے کئیاں دناں توں راہ پئی ویکھدی ساں۔ ایہو خیال سی کہ ہن وی آیا۔ خط دا جواب کوئی نہ دتا۔ میں آکھاں سکھ ساند ہووے صحیح۔''
شام سنگھ بولیا-''میں تے کنے چر توں آؤن آؤن کردا ساں، پر کم دھندے دی وجا کرکے وقت نہ مل سکیا، گل کی سی، بھائیے ہراں.........''
''گلّ کی ہونی سی کاکا جی، کرما نے جو ہار دے دتی، اج چوتھا دن اے نہ چلھے اگّ نہ گھڑے پانی۔ دن رات روندیاں کرلاندیاں بیت جاندا اے۔ کڑی وچاری نے جس ویلے دا سنیا اے رو رو کے دیدے گال لئے سو۔ کی دساں، اپنے کرم جو ماڑے ہوئے۔''
''پر گلّ کی سی؟
''گلاں ہن سنینگا ای نہ، آیا جو ایں۔ ہن تے کاکا، تہاڈا تے ربّ دا ای آسرا اے۔ اسے لئی دھیاں دے کے پتر سہیڑیدے نے۔ شاباشے پھر وی تہانوں، سندیاں سار نسیاں آیا اے۔ اسے کرکے آنہدے نے نہ پئی اپنا کوئی ہووے صحیح۔''
''ہوں!''
''سانوں تاں کاکا ادھاراں نے ڈوب دتا اے۔ ہزاراں روپیئے لوکاں توں لینے سی کوئی دین دا ناں نہیں لیندا، تے جنہاں دے دینے نے اوہ تلواراں کسی پھردے نے۔ میں آہنی آں تیرا بھائیا کسے طرحاں اک واری باہر آ جاندا۔''
''ٹھیک اے پر روپیہ دتے بغیر تاں باہر آؤنا مشکل اے۔''
''پھر دسّ ہن کی بنے؟''
"کوئی فکر نہیں کنے کو نال کم ہو جائیگا؟''
پاربتی دی چھاتی دا بوجھ ہولا ہو گیا۔ اوہنے سکھالا ساہ لیا۔ پھر بولی-
''تنّ کو ہزار نال کم سر جائیگا۔''
''پھر کوئی گلّ نہیں کجھ روپیہ میں لیایا واں، باقی اس (شیلا) دے گہنے ویچ کے پورے کر لوانگے۔''
''تہاڈا گہنہ؟''
''ہاں کوئی گلّ نہیں اس گلّ دا فکر نہ کرو۔ پھر بن جائیگا۔''
خوشی، شرم اتے جوائی دے احسان دے بوجھ نال پاربتی دا سر نو گیا۔
دوجے دن شیلا دا سارا گہنہ لے کے شام سنگھ بازار چلا گیا۔
اوہ روٹی ویلے تکّ نہ مڑیا۔ پاربتی نے خیال کیتا شاید اودھروں ہی کچہری چلا گیا ہووےگا۔ اس دا وال وال جوائی نوں اسیساں دے رہا سی۔
رات پے گئی۔ پاربتی اس اڈیک وچ سی کہ ہنے سہرا جوائی آئے، پر دہاں وچوں کوئی وی نہ آیا۔ پاربتی دے دل نوں ہول پین لگا۔ انت اسدا دل بول اٹھیا-شام سنگھ اس دی سہائتا کرن نہیں گہنہ لین آیا سی۔
سارے شہر وچ رولا مچ گیا۔ لوکیں واہو داہی شہروں باہر نسے جا رہے سن۔ ریل دی پٹڑی اتے اک لوتھ دے دوآلے چوکھی پیڑ کٹھی ہوئی ہوئی سی۔ اک بڈھی اتے اک مٹیار اتے ڈگّ کے پٹدیاں ہوئیاں سر دے وال کھوہ رہیاں سن۔ پلسیاں توں چھٹ کسے وی ویکھن والے دیاں اکھاں سکیاں نہیں سن۔
پولیس لوتھ دی پڑچول کر رہی سی۔ لوتھ دے کھیسے وچوں اک کاغذ دا پرزہ نکلیا، جس دا مضمون ایہہ سی-''بدنصیب پاربتی! تیرے اس اچے نکّ نوں بچاندا بچاندا میں سبھ کجھ گوا بیٹھا۔ سریر باقی سی، پر ایہہ وی نہیں رکھ سکیا۔ موت توں بنھاں اس نوں جھلن لئی ہن کوئی تھاں نہیں۔''
دیوان سنگھ