اوہ منڈا میکسم گورکی
ایہہ چھوٹی جہی کہانی اینی سدھی-سادی ہے کہ اسنوں سناؤنا کافی اوکھا ہووےگا! جدوں میں حالے چھوٹا ہی سی، تاں گرمیاں اتے بسنت دے دناں وچّ ایتوار نوں میں اپنی گلی دے بچیاں نوں اکٹھے کر لیندا سی اتے اوہناں نوں کھیتاں توں پار، جنگل وچّ لے جاندا سی۔ ایہناں پنچھیاں وانگ چہکدے، چھوٹے بچیاں نال دوستاں وانگ رہنا مینوں چنگا لگدا سی۔
بچیاں نوں وی شہر دیاں دھوڑ اتے بھیڑ بھریاں گلیاں توں دور جانا چنگا لگدا سی۔ اوہناں دیاں ماواں اوہناں نوں روٹیاں دے دندیاں، میں کجھ مٹھیآں گولیاں خرید لیندا، کواس دی اک بوتل بھر لیندا اتے پھر کسے آجڑی وانگ بکریاں دے بے پرواہ میمنیاں دے پچھے-پچھے چلدا جاندا — شہر وچّ، کھیتاں توں پار، ہرے-بھرے جنگل ولّ، جس نوں بسنت نے اپنیاں بہت سوہنیاں پشاکاں نال سجا دتا ہندا۔
عامَ طور ‘تے اسیں سویرے-سویرے ہی شہروں باہر نکل آؤندے، جدوں گرجا-گھر دیاں گھنٹیاں وجع رہیاں ہندیاں تاں اسیں بچیاں دے کومل پیراں دے زمین ‘تے پین نال پیدا ہو رہیاں ٹنکاراں اتے اڈّ رہی دھوڑ دے بدلاں وچّ گھرے ہندے۔
دوپہر ویلے، جدوں دن دی گرمی اپنے سکھر ‘تے ہندی، تاں کھیڈدے-کھیڈدے تھکّ کے، میرے متر جنگل دے اک کونے وچّ اکٹھے ہو جاندے۔ تد کھانا کھا لین مگروں چھوٹے بچے جھاڑیاں اتے سنوبیل دے بوٹیاں دی چھاں وچّ گھاہ اتے ہی سوں جاندے، جدکہ وڈے بچے مینوں چارے پاسیوں گھیر لیندے اتے مینوں کوئی کہانی سناؤن لئی کہندے۔ میں کہانی سناؤن لگدا اتے اسے تیزی نال بولن لگدا جویں اوہ بولدے۔ جوانی دے کالپنک آتموشواس اتے زندگی دے ممولی گیان دے ہاسوہینے مان دے باو جود اوہناں وچّ میں اکثر اپنے آپ نوں ودواناں نال گھرے ہوئے کسے ویہہ سال دے بچے جیہا محسوس کردا۔
ساڈے اتے اننت اکاش دی نیلتن پھیلی ہوئی ہے، ساہمنے ہے اک سیانپ بھری خموشی وچّ لپٹی ہوئی جنگل دی ونّ-سونتا؛ ہوا دا کوئی بلاّ پھڑپھڑاؤندا ہویا کولوں دی لنگھ جاندا ہے، جنگل دے خوشبودار پرچھاویں کمبدے ہن اتے اک وار پھر اک ماں دے لاڈ ورگی خموشی آتما وچّ بھر جاندی ہے۔ اکاش دے نیل وستھار وچّ چٹے بدل ہولی-ہولی تیر رہے ہن، سورج دی روشنی نال تپی دھرتی توں دیکھن ‘تے اسمان بے حدّ شیتل دسدا ہے اتے کھردے ہوئے بدلاں نوں ویکھکے بہت عجیب جیہا لگدا ہے۔
اتے میرے چارے پاسے ہن ایہہ چھوٹے-چھوٹے، پیارے بچے، جنہاں نوں زندگی دے سارے دکھ اتے خوشیاں جانن لئی میں سدّ لیایا ہاں۔
اوہ سن میرے چنگے دن — اوہ ہی سن اصلی داعوتاں۔ زندگی دے ہنیرے نال گرسی میری آتما بچیاں دے خیالاں اتے یاداں دی سپشٹ ودوتا وچّ نہا کے ترو-تازہ ہو اٹھدی سی۔
اک دن جدوں بچیاں دی بھیڑ نال شہر وچوں نکل کے میں اک کھیت وچّ اپڑیا، تاں سانوں اک اجنبی ملیا — اک چھوٹا جیہا یہودی، ننگے پیر، پھٹی قمیض، کالی بھروٹے، کمزور سریر اتے میمنے جہے گھنگرالے وال۔ اوہ کسے وجہ کارن دکھی سی اتے لگّ رہا سی کہ اوہ ہن تکّ روندا رہا ہے۔ اسدیاں بے جان کالیاں اکھاں سجیاں ہوئیاں اتے لال سن، جو اسدے بھکھ نال نیلے پئے چہرے اتے کافی تکھیاں لگّ رہیاں سن۔ بچیاں دی بھیڑ وچوں ہندا ہویا، اوہ گلی دے این وچالے رک گیا، اسنے اپنے پیراں نوں سویرے دی ٹھنڈی دھوڑ وچّ مضبوطی نال گڈّ دتا اتے سندر چہرے اتے اسدے کالے بلّ ڈر نال کھل گئے — اگلے پل، اک ہی چھال وچّ، اوہ پھٹپاتھ اتے کھڑا سی۔
”اسنوں پھڑ لؤ!” سارے بچے اکٹھے خوشی نال چیخ اٹھے، ”ننہا یہودی! ننہے یہودی نوں پھڑ لؤ!”
مینوں امید سی کہ اوہ بھجّ کھڑا ہووےگا۔ اسدے کمزور، وڈیاں اکھاں والے چہرے اتے ڈر دی مدرا اکری ہوئی سی۔ اسدے بلّ کمب رہے سن۔ اوہ مذاق اڈاؤن والیاں دی بھیڑ دے رولے وچّ کھڑا سی۔ اوہ پیر چکّ-چکّ کے اپنے آپ نوں جویں اچا بناؤن نوں کوشش کر رہا سی۔ اسنے اپنے موڈھے راہ دی واڑ ‘تے ٹکا دتے سن اتے ہتھاں نوں پٹھّ پچھے بنھ لیا سی۔
اتے تد اچانک اوہ اچی، شانت تے صاف اتے تکھی آواز وچّ بول اٹھیا،“”میں تہانوں اک کھیڈ دکھاواں؟”
پہلاں تاں میں سوچیا کہ ایہہ اسدا آتم-رکھیا دا کوئی طریقہ ہووےگا۔ بچے اسدی گلّ وچّ رچی لین لگے اتے استوں دور ہٹ گئے۔ صرف وڈی عمر دے اتے زیادہ جنگلی قسم دے منڈے ہی اس ولّ شکّ اتے اوشواس نال ویکھدے رہے۔ ساڈی گلی دے منڈے دوجیاں گلیاں دے منڈآں نال لڑے ہوئے سن۔ اوہناں دا پکا وشواس سی کہ اوہ دوجیاں نالوں کتے زیادہ چنگے ہن اتے اوہ دوجیاں دی یوگتا ولّ دھیان دین نوں وی تیار نہیں سن۔
پر چھوٹے بچیاں لئی ایہہ معاملہ اکدم سدھا-سادہ سی۔
”وکھا، ضرور وکھا!”
اوہ خوبصورت، دبلا-پتلا منڈا واڑ نالوں پرھاں ہٹ گیا۔ اسنے اپنے چھوٹے جہے سریر نوں پچھے ولّ جھکایا۔ اپنی انگلاں زمین نوں چھوہیاں اتے اپنیاں لتاں نوں اپر ولّ اچھال کے ہتھاں دے بھار کھڑا ہو گیا۔
تد اوہ گھمن لگا، جویں کوئی لپٹ اسنوں جھلسا رہی ہووے — اوہ اپنیاں بانہاں اتے لتاں نال کرتبّ دکھاؤندا رہا۔ اسدی قمیض اتے پینٹ دیاں موریاں وچوں اسدے دبلے-پتلے سریر دی بھوری چمڑی وکھائی دے رہی سی؛ موڈھے، گوڈے اتے کوہنیاں تاں باہر ہی نکلے ہوئے سن۔ لگدا سی، جے اک وار پھر جھکیا تاں ایہہ پتلیاں ہڈیاں تڑکّ کرکے ٹٹّ جانگیاں۔ اسدا مڑھکا چون لگیا سی۔ پٹھّ اتوں اسدی قمیض پوری طرحاں بھجّ چکی سی۔ ہر کھیڈ مگروں اوہ بناؤٹی تے نرجیوَ مسکراہٹ نال بچیاں دیاں اکھاں وچّ جھاک کے دیکھ لیندا۔ اسدیاں چمک رہت کالیاں اکھاں دا پھیلنا چنگا نہیں سی لگّ رہا — اوہناں وچوں جویں پیڑ جھلک رہی سی۔ اوہ عجیب ہی ڈھنگ نال پھڑپھڑاؤندیاں سن اتے اسدی نظر وچّ اک اجیہا تناء سی، جو بچیاں دی نظر وچّ نہیں ہندا۔ بچے چیکھ-چیکھکے اسنوں اتشاہت کر رہے سن۔ کئی تاں اسدی نقل کرن لگے سن۔
پر اچانک ایہہ منورنجک پل ختم ہو گئے۔ منڈا اپنی قلابازی چھڈکے کھڑا ہو گیا اتے کسے تزربیکار کلاکار جہی نظر نال بچیاں ولّ دیکھن لگا۔ اپنا دبلا-جیہا ہتھ اگے پھیلاکے اوہ بولیا، ”ہن مینوں کجھ دیو!”
اوہ سبھ خاموش سن۔ کسے نے پچھیا، ”پیسے؟”
”ہاں،” منڈے نے کیہا۔
”ایہہ چنگی رہی! پیسے لئی ہی کرنا سی تاں اسیں وی اجیہا کر سکدے ساں…”
منڈے ہسدے ہوئے اتے گالاں کڈھدے ہوئے کھیتاں ولّ دوڑنے لگے۔ دراصل اوہناں وچوں کسے کول پیسے ہے وی نہیں سن اتے میرے کول کیول ستّ کوپیک سن۔ میں دو سکے اسدی دھوڑ بھری ہتھیلی ‘تے رکھ دتے۔ منڈے نے اوہناں نوں اپنی انگل نال چھوہیا اتے مسکرؤندے ہوئے بولیا، ”دھنواد!”
اوہ جان لئی مڑیا، تاں میں ویکھیا کہ اسدی قمیض دی پٹھّ اتے کالے-کالے دھبے پئے ہوئے سن۔
”رکیں، اوہ کی ہے؟”
اوہ رکیا، مڑیا، اسنے میرے ولّ دھیان نال ویکھیا اتے اچی شانت آواز وچّ مسکراؤندے ہوئے بولیا، ”اوہ، پٹھّ اتے؟ ایسٹر موقعے اک میلے وچّ ٹرپیز کردے ہوئے اسیں ڈگّ پئے سی، پتا جی تاں ہن تکّ چارپائی اتے پئے ہن، پر میں بالکل ٹھیک ہاں۔”
میں قمیض چکّ کے ویکھیا — پٹھّ دی چمڑی ‘تے کھبے موڈھے توں لے کے پٹّ تکّ، اک کالا زخم دا نشان پھیلیا ہویا سی، جس اتے موٹی، سخت پپڑی جم چکی سی۔ ہن کھیڈ دکھاندے سمیں پپڑی پھٹ گئی سی اتے اس وچوں گہرا لال خون نکل آیا سی۔
”ہن درد نہیں ہندا،” اسنے مسکراؤندے ہوئے کیہا، ”ہن درد نہیں ہندا … بس، کھرک ہندی ہے …”
اتے بڑی بہادری نال، جویں کوئی نائک ہی کر سکدا ہے، اوہ میریاں اکھاں وچّ جھاکیا اتے کسے بزرگ جہی گمبھیر آواز وچّ بولیا، ”تسیں کی سوچدے ہو کہ ہن میں اپنے لئی کم کر رہا سی! سہں لگے — نہیں! میرے پتا جی … ساڈے کول اک پیسہ وی نہیں ہے اتے میرے پتا جی بری طرحاں زخمی ہن۔ اس لئی اک نوں تاں کم کرنا ہی پویگا، نالے … اسیں یہودی ہاں! ہر کوئی ساڈے ‘تے ہسدا ہے … اچھا الوداع!”
اوہ مسکراؤندے ہوئے، کافی کھش-کھش گلّ کر رہا سی۔ تد اپنے گھنگرالے والاں والے سر نوں جھٹکا دے کے الوداع کہندے ہوئے اوہ چلا گیا — اوہناں کھلے دروازیاں والے گھراں دے پار، جو اپنی بے دل تے اداسینتا بھریاں کچّ دیاں اکھاں نال اسنوں گھور رہے سن۔
ایہہ گلّ کنی سدھارن اتے سدھی ہے، کہ نہیں؟
پر اپنے اوکھ دے دناں وچّ میں اکثر اس یہودی منڈے دی باہدری نوں بڑے شکرانے نال یاد کیتا ہے۔ اتے ہن، رباں اتے دھرماں دے جنم داتے ساڈے پراتن دیش دے سر آ پئے تسیہیاں اتے خون-کھرابے دے ایہناں اداس دناں وچّ، میں دوبارہ اس منڈے نوں یاد کردا ہاں۔ کیونکہ مینوں اس وچّ سچی منکھی بہادری دے چنہ نظر آؤندے ہن — اوہناں غلاماں دے دبو صبر وانگ نہیں، جو انکیاسیاں امیداں وچّ رہندے ہن، سگوں اوہناں سوربیراں دی بہادری وانگ جنہاں نوں اپنی جت دا پورا یقین ہے۔
