اوہ نہیں آؤنگے سکھونت کور مان
“بیجی کتھے نے؟” رسمی سکھ-ساند پچھن پچھوں بیجی نوں کدھرے ناں ویکھ کے میں پچھیا۔
“نیٹو نوں نال لے کے نال دی حویلی گئے نے۔” چلھے ‘چ پھوک ماردیاں چھوٹے بھرا دیپ دی پتنی نے دسیا۔
حویلی ولّ جاندیاں اگو آؤندے بیجی دسے، بے-پچھان دھندلا جیہا چہرہ ڈھلی تور…دل نوں دھکہ جیہا لگا۔ متھا ٹیکن تے نونہہ نوں اسیساں دیندیاں پھر ڈمپل نوں چھاتی نال لا کے پیار کردیاں ہفدے جہے اوہ منجی ‘تے بیٹھ گئے۔
“بیمار تاں نہیں…؟”
“اسیں تہانوں کدے دے پئے اڈیکدے ساں…۔” میری گلّ دا جواب دین دی بجائے موہ بھجیاں نظراں نال میرے ولّ ویکھدیاں بیجی نے کیہا۔
“ہن تے خوش ہو ناں؟” تھوڑھا جیہا مسکرادیاں میں کیہا۔
“جگّ جگّ جیوو، جوانیاں مانو…۔”
اچانک میرا دھیان ساہمنی کندھ ولّ جا پیا، کنے ہی لیء اکھڑے پئے سن۔
“نکا کتھے جے؟” بیجی نے پچھیا۔
اسیں پتی پتنی اک دوجے ولّ ویکھ کے مسکرائے، پراں پیڑھی ‘تے آشو نوں لئی بیٹھی آیا نوں ارھاں آؤن لئی اشارہ کیتا۔
“سگواں تیرے تے وے۔” بچے نوں گود ‘چ لئی اوہدے نکے-نکے ککے والاں ‘تے ہتھ فیردیاں اوہناں ترپتی بھریاں نزرا نال میرے ولّ ویکھیا۔
“ایہہ اوتھوں لیاندی جے نال؟” بے-پسندی جہی نال آیا دا جائزا لیندیاں اوہناں کیہا۔
ساہمنے برانڈے ‘چوں آکڑاں بھندا ہویا اک ماڑچو جیہا گھسمیلے رنگ دا کتا اٹھیا تے ایدھر اودھر سنگھدا ہویا ویہڑے ‘چ اگلیاں لتا ‘تے بوتھی رکھ کے بیٹھ گیا۔
دیپ دا کاکا چونکے ‘چ ماں کول خلوتا ٹھن ٹھن کرن لگا۔
“سورن کورو چاہ دھری آ؟” چلھے ‘چ پھوکاں مار رہی دیپ دی پتنی نوں بیجی نے پچھیا۔ دھونئیں دی کڑتن نال بھریاں اکھیاں، اوہنے بیجی ولّ کنکھی جہی جھاکیا تے پھر فوکاں مارن لگّ پئی۔
“آکھیا سی بالن سانبھ لوو… گلے بالن بالدے نے پئے…۔” بیجی نے دیپ دی وہوٹی نوں سناندیاں کیہا۔
“وہل ای کہڑا ملدا اے۔” غصے نال اپنے موڈھیاں نالوں منڈے نوں تروڑدیاں اوہنے کیہا۔
“ارھاں آ خاں میرا پتر…۔” بیجی نے منڈے نوں پچکاریا۔
کجھ کھجھی جہی دیپ دی پتنی چاہ پنن لگی۔
منڈا روئی جا رہا سی۔ دھوآں کافی فیل چکا سی۔
دیپ دے وڈے منڈے سوٹی پھڑی تے ویہڑے ‘چ بیٹھے کتے دے کڈھ ماری۔ کتا ٹیونکدا ٹیونکدا وہڑیوں باہر نکل گیا۔
“بچہ کتیاں نوں انجھ نہیں ماری دا…۔” بیجی نے منڈے نوں سمجھایا۔ منڈے نے منہ جیہا وٹیا تے سوٹی ویہڑے ‘چ وگاہ ماری۔
ماں دے پچھے ریں ریں کردے منڈے نوں بیجی نے چکیا تے گود ‘چ لے کے بیٹھ گئے۔
“آنڈے ذرا گھٹّ ابالے نے ادھو-رتے جہے…۔” بسکٹاں دی پلیٹ میز ‘تے ٹکادیاں سورن نے کیہا۔ بیجی نے مکھن لئی کیہا تاں سورن بولی:-“لائے مکھن ایہناں توں چنگا اے ۔” پر پتنی نے اندر جاندی سورن نوں روک دتا۔ کیونکہ رات دی روٹی وی تاں کھانی سی۔
“لؤ تسیں کہڑا نت-نتّ پئے اؤندے او…۔” روکن دے باو جود وی اوہنے مکھن دا پیالہ میز ‘تے لیا رکھیا۔
“تساں تے کھادھا ای کجھ نہیں…۔” مکھن دا اک ہور چمچا بھرکے بیجی نے۔ میری پلیٹ ‘چ رکھ دتا۔
“حئی، شاوا شے[ بھاء ہری آئے نے…۔” بوہیوں وڑدیاں ہی دیپ نوں چاء چڑھ گیا۔ بھرجائی نوں متھا ٹیک کول کھلوتی ڈمپل دے سر تے پیار دیندیاں اوہ میرے کول ہی بیٹھ گیا۔”
“لیاؤ میں چھلّ دیاں۔” میرے ہتھوں ادھا چھلیا آنڈا پھڑدیاں دیپ نے کیہا۔ بیجی دے چہرے ‘تے ممتا دا رنگ گھلن لگا، دیپ دے کاکے نوں بسکٹ ‘تے مخن لاکے کھواندے ہوئے اوہ اوہنوں لاڈیاں کرن لگّ پئے۔
“سورن توں وی ایتھے آ جا کہ تیننوں چونکا ای سکھیا ہویا اے”
“تڑکا پئی لانی آں۔” تامبیئے ‘چ کڑچھی ماردی سورن بولی۔
دیپ چہوں سالا دیاں پنڈ ‘چ ہوئیاں بیتیاں گھٹناواں نوں اپنے سبھاء انوسار مرچ-مسالہ لا کے سنان لگا۔ بیجی نے اڈول اپنی جھولی ‘چ ستے پئے منڈے دا منہ پونجھیا تے ورانڈے ‘چ ڈٹھی منجی ‘تے پاکے اوہنوں تھاپڑن لگے۔ چاہ پیدیاں سار میں تے پتنی تائی جی ولّ ملن چلے گئے۔ آئے تاں بیجی اگے ڈھیر بھانڈیاں دا لگا پیا سی۔
“اؤنتکی مہری نوں کنی وار سنیہاں بھجوایا اے، بسّ دن دے دن آ وڑیگی لاگ لین لئی۔” دیپ دی وہوٹی نے چونکے ‘چ بیٹھی نے سانوں سنایا۔
“لیا سورن میں وی کجھ کراں۔” پتنی اوہدے کول چوکے ‘چ جا بیٹھی۔
“سچی گلّ تاں ایہہ جے بھین جی، ایہہ مہری نوں نیڑے وی کہڑا لگن دیندے جے… جے اوہ تتی آؤندی اے تاں کتے دی بابا کردے نے اوہدے نال… کہڑا کمی اج اخواندا جے…؟” درانی جٹھانی نال جھر رہی سی۔
“بیجی اٹھو تسیں، پریت مانج لیندی اے۔” مینوں بیجی دا بھانڈے مانجنا چنگا نہیں لگا۔
“ناں بھائی نہ، ایہہ کوئی بھانڈے مانجدی آئی اے……۔” “نی، آہ کاکا فڑا خاں پریت نوں ذرا، بھانڈے دھو دے میرے کول…۔”
آیا، سنیا انسنیا کرکے کاکے نوں لئی ویہڑے ‘چ ڈٹھی منجی ‘تے جا بیٹھی۔
“ہایا[ کنی آکڑ سو…۔” بیجی نے آیا ‘تے نکّ چاڑھیا۔
بیجی دے نانہہ نانہہ کردیاں تے سورن دے ورجدیاں ورجدیاں، پریت بھانڈے دھو دھو ٹوکرے ‘چ دھرن لگی۔ بیجی خوش ہو گئے تے پوترے نوں گودی ‘چ لے کے بیٹھ گئے۔
+++
رات دی روٹی کھا کے اسیں کوٹھے ‘تے سون چلے گئے
“ناں میں نیانی آں، مینوں نہیں کجھ پتہ…۔ ” تھلیوں سورن دی چلکویں آواز آئی۔
“ہایا نیں میں تئینوں آکھ کی دتا اے؟ میرے گل پئی پئینی ایں…۔” بول کرارا پر کمبدا جیہا سی۔
سورن اپر آئی تے چھیتی چھیتی سانوں دودھ دے گلاس پھڑا کے چلی گئی۔
“تہانوں کوئی آنہدا اے کجھ کرو، تہاڈے ‘تے کرماں ‘چ ای سکھ نہیں…۔” دیپ کجھ کھرھویں آواز ‘چ کہہ رہا سی۔
“میں ایہنوں کی آکھیا اے؟” میرے گل پے گئی اے۔” بیجی دے بول ‘چ لچاری سی۔
“تہاڈے اپنے ‘چ قصور اے، تسیں بہکے کھا وی نہیں سکدے” دیپ تلکھی ‘چ بولی جا رہا سی۔
“ہن میری خلاصی وی کرنی جے کہ نہیں؟” بیجی نے کھجھدیاں کیہا۔
“تسیں تے آپ انسنیا نوں سناندے او…۔” دیپ نے طیش ‘چ آؤندیاں کیہا۔
“میں تے آہنی آں ربا مینوں چکّ لئے…۔” اگوں کجھ سپشٹ سنائی نہیں سی دے رہا۔
“چپّ کرنی ایں کہ نہیں، آئے گئے نوں سنانی ایں پئی….۔” دیپ پتنی ‘تے گڑھکیا۔
کاہلی کاہلی پوڑیاں چڑھدا دیپ میری منجی دی باہی ‘تے آ بیٹھا۔
“جدوں اسیں جو ایہناں نوں آہنے آں، کجھ نہ کرو، اپنا ناوھو دھووو بہکے مالا فیرو…۔” کجھ دیر بیٹھن بعد بھارے جہے گلے نال دیپ نے کیہا۔
“ایہنوں میں کہنا پئی بیجی بھاویں تیرے سر ‘چ سو چھتر وی مار لین، توں نہیں کونا…۔” ہنے جٹھانی دی منجی ‘تے آکے بیٹھی سورن ولّ اشارہ کردیاں اہنا نے کیہا۔
“…. جے میرا کوئی قصور اے، پتر نوں آکھن…۔” سورن نے گچّ بھردی نے کیہا۔
“بسّ جدوں ویکھو کلیش…۔” دیپ کافی کھجھّ گیا سی۔
“مینوں پتہ اے ایہہ دل دی ماڑی نہیں، بیجی دا تو بھاء بھردی اے…. پھیر پتہ نہیں بیجی نوں ہوئی کی جاندا اے دنوں دن…۔”
“کھیتی باڑی دا کی حالَ اے؟” میں گلّ نوں ہور پاسے پان لئی کیہا۔
دیپ چپّ سی پر کجھ سوچی جا رہا سی۔
منڈا روئی جا رہا سی۔
کجھ دیر بعد دوویں اٹھے تے تھلے چلے گئے۔ منڈا زور زور دی رو رہا سی تے بیجی اوہنوں چکی ویہڑے دے چکر لا رہے سن۔ منجیاں ڈاہندیاں، بسترے لیاؤدیاں تکّ بیجی کافی کھجھ گئے سن۔ منڈا ہالی وی روئی جا رہا سی۔
“ہایا ایہہ تے پلمدا جاندے، مئیتھو نہیں جے سامبھیاں جاندا…۔” بیجی نے رون ہاکیا ہندیاں کیہا۔
“ماں…. ماراں ایہنوں پٹکہ کے بھوئیں ‘تے…۔” منڈے نوں بیجی توں دھوہندیاں ہویا دیپ نے دھمکّ کڈھ ماریا۔
“ہایا انج وی کریدا اے….۔” بیجی دا تراہ جیہا نکل گیا۔
بچہ ماں کول جا کے چپّ ہو گیا پر ہالی وی ہبھکیاں بھر رہا سی۔ دور پنڈ توں باہرلے ٹبے ‘تے کتیاں دے رون دی آواز آ رہی سی۔
+++
حویلی ولوں دیپ دیاں گالاں تے مجھّ نوں کٹن دی آواز آ رہی سی۔ ابھڑواہیا اٹھ گیاں ساں۔
“نہیں ملی ماں…۔” دیپ نے اک طرحاں بالٹی چونکے ‘چ سٹدیاں کیہا سی۔
“رات مجھّ اگے پٹھے نہیؤں پائے ہونے تیرے ایس نوکر نے…۔” کند ولّ کھلوتے تارے ولّ اشارہ کردیاں بیجی نے شکائت لائی سی۔
“تساں کی لینا؟” کھجھدا جیہا دیپ بولیا سی۔
“میں کی لینا، دودھ دی لپّ جہڑی دیندی اے…۔”
“پھر میں کدھر-کدھر پھاہے ملاں…؟ آنہدے او تاں ہنے جوڑیوں پھڑ کے باہر کڈھ دینا….۔” دیپ خاصہ کھجھ گیا سی۔
“آہ ویکھو جی میرا حالَ کی ہو گیا اے پھوکاں مار-مار… اؤتراں دھوآں اکھاں نوں پیا لڑدا اے…۔”
“کل آکھ تے آیا ساں، کی کراں ناں آوے تاں…۔”
“جاہ اوئے تاریا گیلو نوں بلا لیا، روز لارے لائی جاندا اے….۔”
“تسی بیجی منڈے نوں ہر ویلے کوسی نہ جایا کرو، سوآں نالوں چنگا اے….۔”
“بھیڈی تے پھر مہیؤ ہوئی۔”
“پھر کنجر تے مہیؤں ہویا….۔” غصے ‘چ پیر پٹکدا دیپ باہر نوں ہو لیا سی۔
ویہڑے ‘چ کھلرے دھونئیں نال جویں ساہ گمّ ہو رہا سی۔ بنیرے توں دی پیر رکھ کے لنگھن لگیا اٹّ اکھڑی ہوئی ہون کرکے مساں ڈگنوں بچیا ساں۔ بنیرے دیاں بہت ساریاں اٹاں اکھڑیاں پئیاں سن جویں کدی کسے بنیرا لمبیاں ہی ناں ہووے۔ کوٹھے ‘تے تھاں-تھاں گھاہ دیاں ترڑاں فٹّ آئیاں سن۔ سوچ رہا ساں بیجی کویں لمب پوچ کے رکھیا کردے سن تھاں-تھاں توں ٹاہنیاں ٹٹیاں پئیاں سن… بیجی دے ویلیاں ‘چ کنی سنگھنی ایہدی چھاں ہویا کردی سی…۔
دیپ دا کاکا ابھڑ واہیا اٹھکے رون لگا سی۔
“ماں صدقے، ماں واری، میرا پتر…۔” بیجی منڈے کچھڑ لے کے وراؤن لگے۔
“پکّ جانگیاں روٹیاں توں منڈا سنبھال…۔” منڈے نوں ماں کول کھلھاردیاں بیجی نے کیہا۔
“…آہ لاہ لواں چار پراؤنٹھیاں…۔”
منڈا روئی جا رہا سی۔
“… چپّ کرنا ای کہ نہیں، کلکھنا اؤنترا…۔” چپیڑ کھا کے منڈا ہور کرلا اٹھیا سی۔
سورن گچّ جیہا خاکے اٹھی تے منڈے نوں لے کے حویلی چلی گئی۔ چلھ اگے بیٹھے بیجی فوق ماردے تاں وال اڈکے اگے آ جاندے، چلھ ‘چوں سواہ اڈّ-اڈّ اوہناں دے سر ‘چ پے رہی سی تے اوہ ہف رہے سن….۔
“ایہہ تے رڑھ جانا کچھڑوں ای نہیں پیا اتردا…۔” چوکیں دی بنی کول کھڑی سورن نے کیہا۔
“ہالی تائیں مہری وی نہیں آن وڑی۔” بیجی نے توے ‘تے روٹی پاندیاں کیہا۔
“آپ تے تساں کڈھی سی…۔”
“نہ ہن میں جاکے اوہدے پیریں پواں…۔”
“آ، اوس جانا اے، کڈھنو تساں رہنا نہیں۔”
“نی، میں کی اوہنوں آہنی آں…؟” بیجی تمک کے بولے سن۔
“تسیں تے ہر ویلے اوہدے…۔” مینوں غسل خانے ‘چوں نکلدیاں ویکھ سورن اگوں کجھ بولدی رہِ گئی سی۔
“اٹھو تسیں چلھے اگوں، پکاء لینی آں میں…۔” منڈے نوں چوکے کول ڈٹھی منجی ‘تے بٹھا ہتھ ‘چ روٹی دی برکی دیندیاں سورن نے کیہا۔ اکھاں پونجھدے تے لڑخڑاؤندے جہے بیجی چلھے اگوں اٹھے تے منڈے والی منجی ‘تے جا ڈگے۔
“… ہایا نی میں جگو بھیڑی ہو گئی… نیں میں کپتی تے کچجی، مہریاں تے چوہڑیاں مئیتھوں چنگیاں… آنہدے نے بولدی کیوں ایں، دخل کیوں دینی اے…؟” بیجی دی ویناں ورگی آواز سنکے لاںء ‘تے کچھا پاؤندیاں میرے ہتھ جویں اتھے دے اتھے ہی ٹھٹھک گئے سن۔ کوٹھے ‘تے ستی ڈمپل ابھڑواہے اٹھ کے بنیرے ‘تے آ کھلوتی سی۔ باہروں ہوکے آئی میری پتنی تے آیا بوہے ‘چ ٹھٹھک کے رہِ گئیاں سن۔ چوبارے ‘چ پاٹھ کردے بھائی دی سر مدھم پے گئی سی۔ نکا اشو جاگ پیا سی تے ڈرکے اچی-اچی رون لگا سی۔ ویہڑے ‘چ کتا اچھل-اچھل کے ہوا نوں بھونکی جا رہا سی۔ دیپ دے پچھے-پچھے موڈھے ‘تے کہاڑا چکی آؤندا ترخان جویں بروہاں ‘چ ہی گڈیا گیا سی۔
“ایہہ سیاپا ناں مکنا اے ناں مگروں لہنا ایں…۔” دیپ نے میرے ولّ ونہدیاں کیہا سی۔
“کوئی ہے تہانوں وچار… کی آکھنگے بھا جی…؟” کہن نوں اوہ اپنی پتنی نوں کہہ رہا سی۔
+++
چپ چاپ سورن میز ‘تے سبھ چیزاں رکھ گئی سی۔
“سوچاں ‘چ کی پئے ہو بھا جی، لؤ کھاؤ…۔” میری پلیٹ ‘چ چوخا سارا مکھن تے آملیٹ رکھدیاں دیپ نے کیہا سی۔
چاہ دیاں گھٹاں میرے سنگھ ‘چ اڑ-اڑ جا رہیاں سن۔ حویلی ‘چوں ٹھکّ-ٹھکّ کہاڑے دی آواز آ رہی سی۔ چونکے ‘چ بیجی اوندی پائی بیٹھے سن۔
“بھا جی تسا تاں کجھ وی نہیں کھادھا…۔” میری پلیٹ ‘چ سبھ کجھ انجھ دا انجھ پیا ویکھ دیپ نے کیہا سی۔ کوشش کرن ‘تے وی میرے سنگھوں برکی نہیں سی اتر رہی۔ دیپ تسلی نال کھا رہا سی۔ ادھی پراؤنٹھی جویں کویں خاکے اٹھیاں ساں تاں بھرا نے کیہا سی :-
“سورن آپاں نوں ایہناں لئی بریڈّ منگوا کے رکھنی چاہیدی سی۔”
“نہیں-نہیں ایسی کوئی گلّ نہیں… بھلا اخبار مل جائیگی ایتھے کوئی؟” اخبار پڑھن لئی ڈاڈی تتپرتا جتادیاں میں دیپ نوں پچھیا سی۔”
“میں ہنے ذیلداراں دیوں انگریزی دا اخبار لئی آؤنا…۔” کہندا ہویا دیپ بوہیوں باہر ہو گیا سی۔
بیجی کول پئی چاہ تے پراؤنٹھی انجھ دی انجھ انچھوہی پئی سی…۔ بیجی دی منجی ‘تے بیٹھی میری پتنی منجی دی نکلی ہوئی رسی نوں اپنی انگل تے لوھیٹدی تے پھر ادیڑ لیندی… پرھاں کھلوتی ڈمپل اک ٹکّ بیجی ولّ تکی جا رہی سی… پاٹھ سنن دا بہانہ کرکے میں اپر چوبارے ‘چ چلا گیا ساں۔
“بھا جی کتھے نے آ اخبار لیاندا اے…۔” دیپ کافی دیر لا کے آیا سی ذیلداراں دے گھروں اوہنوں اخبار ملی ہی نہیں سی، اوہ نال دے قصبے توں لین چلا گیا سی۔
“چلو کھیتاں نوں چلیئے” دیپ نے میننوں نال چلن لئی کیہا سی۔ گھر ‘چ میننوں گھٹن محسوس ہو رہی سی۔ گھروں باہر جانا میننوں چنگا لگیا۔
“مرغا منگوا لئی سورن پینچ توں۔” دیپ نے پتنی دی تاکید کیتی سی۔
“آہ نرما اے بھا چار پیلیاں اہُ کماد اے…۔” دیپ پیلیؤ پیلی فرقے اپنی فصل وکھا رہا سی۔ اگڑ-پچھڑ اسیں توتاں والے ولّ ہو ترے ساں۔ ٹیوبویلّ توں تازہ پانی پی کے میں توتاں دی چھویں ڈٹھی منجی تے جا لیٹیا ساں۔
جدوں دی ہوش سمبھالی سی بیجی ہی ساڈی دنیاں ‘چ سبھ کجھ سن۔ کامے رکھکے اوہ خیتی کرواؤندے۔ سانوں دوہاں نوں نال لئی اوہ خیت ‘چ ہندے۔ اپنی اک-اک پیلی، اک-اک بنے دا اوہناں نوں خیال ہندا۔ پنڈوں چنگی اوہناں دی فصل ہندی، علاقیوں بہتی اوہناں دی جنس ہندی۔ گھر دا کم سبھ آپ ہی کردے… پیو دی گھاٹ دا اوہ سانوں کدی احساس ناں ہون دندے… ایہہ سبھ سوچدا-سوچدا میں شاید سوں گیا ساں۔
“چل بھا چلیئے…۔” دیپ دی آواز نال ابھڑواہے میں اٹھ بیٹھاں ساں۔
“بھا فصل کیہو جہی لگی؟” کوئی چار پیلیاں دی واٹ ٹرن توں بعد اوہنے پچھیا سی۔
“چنگی اے۔” بغیر اوہدے ولّ ویکھیاں میں سرسری جیہا اتر دتا سی۔
“بھا ایتکی ریہ سی گھر دی، ملّ دی تے وارا نہیں کھاندی۔ فصل میں اینتکی ریجھ نال بیجی اے پورا ٹلّ لا کے، بیء میں ایتکیں سیڈ کارپوریشن والیاں کولو لیا اے …۔” اوہ بولی جا رہا سی۔
“اک جھوٹی ساؤن ‘چ سوئی سی۔ اسو ‘چ دوجی وی سو پینی اے، اک سجر سو مر گئی سی، سارا سال فاقے کٹنا پیا…۔”
منہ دھیانے بناں ہوں ہاں کیتیاں میں اوہدے نال تریا آ رہاں ساں۔
“بھا راضی تاں ہے مخ…؟” حیرانی نال میرے منہ ولّ تکدیاں اوہنے پچھیا۔
“نہیں کجھ نہیں ہویا میننوں…۔” اک دم سخڑ ہندیاں میں کیہا۔
“آہ ‘خبار تاں تساں کھولھی وی نہیں۔” ہتھ ‘چ تہہ کیتی اخبار ولّ میرا دھیان دوادیاں اوہنے کیہا۔
“نیند جہی آ گئی سی توتاں تھلے۔” میں جھوٹھ بولیا۔ پھر توڑ تکّ دیپ کجھ نہ بولیا۔
“تہانوں کنی وار کیہا وے، آرام نال بہا کرو…۔” اندر وڑدیاں ہی بیجی نوں ڈیوڑھی ‘چ پوچا فیردیاں ویکھ میں حیران جیہا رہِ گیا۔
“بیجی کجھ تاں اپنا خیال رکھیا کرو، ایس طرحاں تاں تسیں بیمار ہو جاؤگے…۔” کجھ ناں کہنا چاہندیاں وی میرے مونہوں نکل گیا۔
“ایہو تاں میں آہناں… ہور میری ایہناں نال لڑھائی کی اے؟”..
“ایہناں نوں ای پچھ لؤ، کنے ترلے میں کڈھے نے ایہناں دے پئی چھڈو پوچا تے روٹی کھاؤ…۔” سورن نے کیہا۔
“میں تہاڈا کی وگاڑیا اے؟ کیوں کیکناں وانگ ہو گئے او میرے دوآلے؟”
“جدوں تہانوں جو آکھیا اے پئی زنانی لا لئیے…۔”
“میں کوئی موڑ ‘تے نہیں گھلی تیری لائی ہوئی زنانی۔”
“… تسیں بابا سچے تے اسیں جھوٹھے…۔” دیپ نے اپنے منوں ہار مندیاں کیہا۔
“بھا، مڑدے نہیں اپنی آئی توں بھاویں کی ہو جائے…۔”
“آیاں گیاں ایہناں ساڈے سر سواہ جو پواؤنی ہوئی…۔” میٹ والا ڈونگا میز ‘تے رکھدیاں سورن بولی۔
“اینی کھیچل کاہنوں کرنی سی”، مرغے دا میٹ ویکھدیاں میں کیہا۔
“بھا تینوں ہوئی کی جاندا اے؟ کیہیاں اوپریاں وانگ گلاں کرنا ایں…۔” ڈونگھی نیجھ نال میرے ولّ ویکھدیاں دیپ نے کیہا۔
“نہیں، نہیں، میرا کوئی ایہو جیہا بھاوَ نہیں۔” کاہلی-کاہلی انجھ کہندیاں میں گلّ نوں ٹالنا چاہیا۔
مرغے دیاں سینکھیاں چوسدیاں دیپ کافی موڈ ‘چ سی۔ اوہ اچی-اچی قہقے لگا رہا سی۔ کویں سکول جان دی بجائے منشی جی دے تھاہے ہوئے اسیں جھاڈیاں ‘چ لکّ گئے ساں… کویں بیجی نوں آلے-ٹالے لا کے بیلیاں نال ملھیاں دے بیر چگن چلے جایا کردے ساں۔
بچے سن-سن کے لوٹ پوٹ ہو رہے سن۔ پتنی تے سورن وی مسکرا رہیاں سن۔
برانڈے ‘چ بیٹھا حلوائی بوندی تل رہا سی۔ حویلی ‘چ بالن پاڑیا جا رہا سی۔ چونکے ‘چ بیٹھی قہری بھانڈے مانج رہی سی۔ چوبارے ‘چوں پاٹھ دی آواز آ رہی سی۔ ویہڑے ‘چ اننجنے چھوہن چھپائی کھیڈ رہے سن۔ دوروں پاروں کافی رشدار آ چکے سن۔
“سارے پنڈ دی روٹی ورجی ہوئی اے بھا، سورن کور دی ریجھ سی کوئی کارج ہووے تاں میں ساریاں نوں سداں۔” ویہڑے ‘چ کھلوتا دیپ کہہ رہا سی۔
“مہاراج موتیاں والیو خوشی دا دن آیا اے، لاہ لؤ ریجھاں…۔” پینچنی کول بیٹھا بھانڈے دھودا پینچ کہہ رہا سی۔
“میں تاں جی سارے گھریں سدا دے آئی آں…۔” ہفدی ہوئی موٹی دادی، چونکے دی بنی نال ڈھوء لائی دیپ دی وہوٹی نوں دسّ رہی سی۔
“بیبی جی لڈوآں دی پرات تاں تیار ہو گئی اے، ہور حکم؟” چونکے لڈوآں دی پرات دھردا حلوائی پچھ رہا سی۔
“لؤ بھابی جی سواد ویکھو خاں…۔” اک لڈو چکّ کے اپنی بھرجائی دی تلی ‘تے دھردیاں سورن کہہ رہی سی۔ پھیر کوئی گلّ کرکے خڑ خڑ کرکے درانی جٹھانی ہسّ پئیاں سن۔
“پپو بیجی کتھے نے؟” بیجی نوں کدھرے نہ ویکھکے ویہڑے ‘چ کھیڈدے دیپ دے وڈے منڈے توں میں پچھیا تاں بنا کوئی جواب دتے چھوہن چھپائی کھیڈدا اوہ اگے دوڑ گیا سی۔
“لؤ بھوا جی وی آ گئے جے…۔” بوہے اگے کار دا ہارن وجیا، دیپ ڈیوڑھی ولّ نوں اہدیا۔
“اسیں تاں تہانوں کلّ دے پئے اڈیکدے ساں…۔” اگوں والی اٹھکے متھا ٹیکدی سورن نے کیہا۔
“سورن شکنجوی کریں بھوآ جی لئی، پینچ جی بھجّ کے برف لیائیو ہٹی توں…۔” جپھی پائی بھوآ جی نوں نال لئی آؤندے دیپ نے کیہا۔
“جے تسیں ایتکی نہ آؤندیو بھوا جی، میں عمر بھر نہیں سی وڑنا تہاڈے گھر۔” دیپ نے نہورا جیہا سٹیا۔
ہن تکّ سبھے بھوآ جی دوآلے آ بیٹھے سن۔ سورن تاں اوہناں دے اگے پچھے رپھ رہی سی۔ اتھوں تکّ کہ چھوہن چھپائی کھیڈدے بچے وی گھڑی پل لئیں ٹھٹھک کے کھلو گئے سن۔
“بلے[ آ تے ساڈا افسر وی آیا ہویا اے۔” میننوں اپنے ولّ آؤندیاں ویکھ خوشی بھری مسکراہٹ اہنا دے چہرے ‘تے پھیل گئی سی۔
حلوائی نے کھوئے دا تھال چونکے دی بنی ‘تے لیا رکھیا سی۔
“سورن لیائیں پلیٹ…۔ پہلاں بھوا جی دے منہ لوائیے۔” اینے ‘چ بیٹھک ‘چوں ہو-ہلے دی آواز آؤن لگی سی۔ دیپ دے سالے تے سانڈھو سیور دے بیٹھک ‘چ بیٹھے پی رہے سن تے ہن اک دوجے نوں گاہلیں کڈھ رہے سن۔
پرالے خولے ‘چوں ککڑاں دی ‘کیں کیں’ کرن دے کھنبھ پھڑکن دی آواز آ رہی سی۔ شاید پینچ میٹ لئی ککڑ مروڑ رہا سی۔
ویہڑے ‘چ بیٹھیاں سبزی چیر رہیاں زنانیاں دی گربلھا کدھروں کنی پئی واج نہی سی سنن دیندی۔
“ہائے[ نی بھیناں میری بھرجائی کتھے جے؟” میری پتنی نال گلاں کردیاں کردیاں بھوآ جی نوں اچانک جویں کجھ یاد آ گیا سی۔
“ایتھے ای ہونے نے کتے…۔” چونکے ‘چ بیٹھی سورن نے کیہا سی۔
“کدے دے گئے ہوئے نے کتے۔” بھانڈیاں دے ڈھیر کول بیٹھی پینچنی نے دسیا سی۔
بھوآ جی لئی سپیشل برفی، رسگلے ادِ اچیچے پلیٹ ‘چ پا کے رکھے گئے سن۔ نال ہی مینوں تے میری پتنی نوں وی بٹھایا گیا سی۔ ویہڑے ‘چ بیٹھیاں سورن دیاں بھرجائیاں تے بھیناں توں بھرے ہوئے مونہاں نال گلّ نہیں سی کیتی جا رہی۔
“سچ بیجی کتھے گئے نے؟” میں سوچ رہا ساں سویر دے ہی اوہ کدھرے نظری نہیں سن پے رہے۔
مونہاں ‘چ لڈو گھسوڑی ہن بچے شٹاپو کھیڈ رہے سن۔
“مخ ماں کہڑے بھڑولے پائی ہوئی جے؟ دو گھٹے مینوں آئی نوں ہو گئے نے، کدھرے ڈٹھی نہیں۔” بھوآ جی نے کجھ کاہلیاں پیندیاں پچھیا سی۔
“بیجی تے اوس ویہڑے نے کٹی کول…۔” ڈمپل نے مینوں دسیا۔
“بسّ ایہناں دی ایہہ ہی کم رہا، سارے چاہ ورت گئی اے، اوہ کٹی سرھانے بیٹھے ہوئے نے۔” سورن نے کاہلی جہی پیندی نے دسیا۔
“وے، کوئی جاکے سدّ ای لیاؤ سو…۔” بھوآ جی نے آکھیا۔
“دھیانی، اوہ اپنی مرضی دے مالک نے…؟” پینچ نے کیہا۔
“نہ، جی مجال اے جے سوئی وی ایدھر اودھر ہون دین” پینچنی نے منھا منھا ہسدی نے ٹچکر کیتی۔
بیجی آ رہے ہن، راہ ‘چ خلریاں اٹاں نال ٹھیڈا کھاندے اوہ مساں بچے سن۔ اگوں والی اٹھ کے میں اوہناں دا ہتھ تھمھ لیا سی۔ اوہ ہالی وی کمب رہے سن تے اوہناں دا دل دھکّ دھکّ کر رہا سی۔
“سٹّ بہتی تاں نہیں لگی؟” بھوآ جی والی منجی ‘تے بٹھاؤندیاں میں اوہناں توں پچھیا سی۔
“انبھاؤندے کم کوئی ایہناں نوں دیوے۔” بروہاں ٹپّ کے اندر نوں آؤندیاں دیپ نے کیہا۔
“کدے دی سددی ساں پئی کہ آ کے چاہ پی لؤ۔”
“اودھر کٹی کول کہنوں بہایا ہویا ساجے؟”
“پھاہے دے ملدی کٹی…۔” دیپ نے طیش ‘چ آؤندیاں کیہا۔
“کاں، کتے خلون نہیں سن دیندے پئے، کاں خر وڈھّ کے کھائی جاندے سن۔”
“تارہ جو سی اوتھے۔”
“ایہنوں کتے ٹکاء اے اک تھاں، مالک جتھے جو بہائے بہنا چاہیدا اے…۔” بیجی دا سارا غصہ تارے ‘تے نکل رہا سی۔
“کیوں بئی تاریا کٹی کول کس بہن سی؟… اوس تیری لگدی نے جیور وی سٹنی ایں ہالی…۔” دیپ نے تارے ولّ اکھاں کڈھ کے ویکھدیاں کیہا۔
“آپے تاں سردار جی تساں مرغے لین تور دتا سی۔” تارہ تلخی ‘چ آ گیا سی۔
“بھرجائی کجھ کھادھا وی آ کہ کاں کتے ای موڑدی رہی ہیں…۔”
“کھانا ایں ایہناں، کاں کتے موڑ لین تھوڑھا ہے…۔” کھجھدیاں ہویا دیپ نے کیہا سی۔
“گھر آیاں نوں ملنا تے چاہیدا اے نہ۔”
“ملنا کیوں نہیں بیبی جی، مینوں کسے دسیا وی ہووے۔”
اک کولی ‘چ دو لڈو تے گلاس ‘چ پہلاں دی بنی ہوئی چاہ پینچنی نے بیجی اگے لیا رکھی سی۔ چاہ دا رنگ کالا پے گیا سی۔ “پئی پئی ایسرا ہو جاندی اے۔” سورن نے دلیل دتی سی۔
“سورن دھر چاہ ایہناں لئی تازی۔” دیپ نے ہکمن لحظے ‘چ پتنی نوں کیہا سی۔ اوہنے منہ ‘چ کجھ بڑ بڑ کیتی سی۔ دیپ نے گھور کے اوہدے ولّ ویکھیا سی، پھر ساریاں نے دیپ ولّ ویکھدیاں اک دوجے دے مونہاں ولّ ویکھیا سی۔
“میں دے لئی لئینا تئینوں متّ…۔” لال لال ڈیلے کڈھدیاں دیپ نے پتنی نوں گھوریا سی۔
“میں کی آکھیا اے تہانوں؟” ایویں گل پئے پئیندے او…۔” تیؤڑی وٹّ کے پتی ولّ وینہدی سورن نے پھر بڑ بڑ کیتی سی۔
“بڑ بڑ کرنوں باج آؤنا کہ نہیں… ماں… کتھوں وہندا سی کتا خنوادا۔”
“چل چھڈّ پرھاں دیپ۔” گلّ نوں سمیٹن خاطر میں کیہا سی۔
“وے آئینہ نہیں وے طیش ‘چ آئی دا منڈیا۔” بھوآ نے متّ دیندی نے کیہا سی۔ گھٹی وٹی سورن نے بیجی اگے ترپائی لیا دھری سی۔ گڑوی ‘چوں گلاس ‘چ چاہ الددی ہوئی اوہ پھر چونکے ‘چ جا بیٹھی سی۔
“چاہ کیوں نہیں پئے پیندے تسی؟”
تربھک کے اوہناں میرے ولّ ویکھیا تے بے-دلی جہی نال کولی ‘چ چاہ لدّ، اوہ پھر ٹھٹھک جہے گئے… دو کو گھٹّ چاہ دے پیندیاں اوہناں کولی پھر گڑوی ‘تے رخّ دتی تے کندھ نال ڈھاسنا لائی اوہناں اکھاں میٹ لئیاں۔
“چاہ تے وچے پئی ہوئی ہے ساری…۔” بھانڈے چکن آئی پینچنی نے گڑوی توں کولی چکدیاں دسیا۔
“آہ لڈو وی انجے پئے ہوئے نے…۔”
کولی چکّ بیجی نے دوویں لڈو پینچنی دی جھولی ‘چ پا دتے۔
“ساڈے نال خوش خوش رہا کرو بیبی جی، تہاڈا ای سارا پرتاپ اے…۔” پینچنی نے لڈو دپٹے ‘چ لڑ بنھدی نے کیہا۔
ویہڑے ‘چ بیٹھیاں میلنا ہن آپو ‘چ منہ جوڑی گھر-گھر کر رہیاں سن۔ بیٹھک ‘چوں مرد اٹھکے باہر چلے گئے سن۔ میٹ لئی وڈھے گئے ککڑاں دے کھنبھ ہوا ‘چ اڈّ-اڈّ کے ایدھر-اودھر کھلر رہے سن۔ اننج دے اننج اوندھی پائی بیجی بیٹھے ہوئے سن۔ اننج دی اننج منہ سجائی سورن چونکے ‘چ بیٹھی ہوئی سی۔ حیران پریشان بھوآ جی، کدی سورن ولّ ونہدے تے کدے بیجی ولّ…۔
“نی میں گھر-باہر والی سبھ کاسے والی، نی اج میں ککھوں ہولی ہو گئی…۔” اک دم ففک ففک کے بیجی رون لگے سن۔
بھانڈے مانجدی پینچنی دا ہتھ اوتھے دا اوتھے رک گیا سی۔ ویہڑے ‘چ شٹاپو کھیڈدے بچے اتھے دے اتھے اٹک گئے سن، ویہڑے ‘چ بیٹھیاں زنانیاں دی گلّ بات اتھے دی اتھے رہِ گئی سی تے کول کھلوتی ڈمپل بیجی نال آ لپٹی سی لال پیلی ہندی سورن کجھ کہندی-کہندی رہِ گئی سی…۔
“ہایا کی ہویا بھرجائیے، ہوش کر کوئی…؟”
“بیبی جی، سکھ سکھاں دا دن ایں…۔” اگوں کجھ کہندی کہندی پینچنی اٹک گئی سی۔
“آنہدے نے بتّ بن کے بہہ جاہ، بلھ سیوں چھڈّ…ہایا میں کتھے چھپن ہو جاں؟ ایہناں دے متھے نہ لگاں…کتھے ٹر جاں میں…؟” بیجی دی آواز بھرڑا گئی سی…جویں کوئی وین پا رہا ہووے۔
“توں تے سیانی بیانی سائیں بھرجائیے، کی ہویا تینوں…۔”
“چھڑو پرھاں بیبی جی کی کردے او…؟” اٹھ کے بیجی دے نیڑے آؤندیاں پینچنی نے کیہا۔
“ججماننی تہاڈے ویلے ہور سن…تساں کیتے ہوئے نے راج… اٹھو منجی کر دیاں جے چھاویں…تہانوں تے دھپّ آئی ہوئی اے…۔” بھانڈیاں دا ٹوکرا چونکے ‘چ دھردیاں پینچنی نے بیجی دی منجی چکّ کے چھاویں کردیاں کیہا۔
لوڈھا ویلا ہو گیا سی۔ چونکے ‘چ لگی پھردی سورن ہولی-ہولی بڑ بڑ کر رہی سی۔ پنڈ دیاں زنانیاں متھا ٹیکن آئیاں چونکے دی بنی کول اٹکدیاں دو چار گلاں سورن نال کردیاں، دور بیٹھیاں بیجی تے بھوآ جی ولّ وہندیاں ہوئیاں اوہ پوڑیاں چڑھن لگدیاں۔ متھا ٹیک، جھٹّ کو بہہ کے اتردیاں اوہ پھر چوکے دی بنی کول آ کھلوندیاں۔ سورن اوہناں نوں نانہہ نانہہ کردیاں نوں اٹکا لیندی۔ گرم گرم چاہ گڑوی ‘چ پا کے اوہناں اگے رکھدی، لڈو جلیبیاں تے شکر-پاریا دی پلیٹ ‘چوں گھڑی مڑی ہور کھان لئی آکھدی…۔
نانہہ نانہہ کردیاں اوہ کنا ای چر ہور اٹک جاندیاں، اچی اچی گلاں کردیاں، وچوں وچّ بیجی ولّ اشارے کر جاندیاں…۔ جان لگیاں دی جھولی ‘چ سورن اک اک پلیٹ ہور مٹھیائی پا دیندی…۔
گھسمسا جیہا ہو گیا سی۔ ٹھوڈی ‘تے انگل ٹکائی، منہ نال منہ جوڑی بیجی ہولی ہولی بھوآ جی نوں کجھ کہہ رہے سن۔ گلھ تے انگل رکھی سر ہلاندے ہوئے بھوآ جی کجھ سن رہے سن…۔
+++
“میں نہیں ہن ایہناں نوں ایتھے رہن دینا…۔” اپنا فیصلہ سنادیاں میں کیہا سی۔
“شاواشے بھائی تیرے… میں وی کل دی پئی وہنی آں، ایہدی تے بری-باب ہندی پئی اے…۔” بھوآ جی نے پرسنسا بھریاں نظراں نال میرے ولّ تکدیاں کیہا۔ دپٹے دی کنی نال اکھاں پونجھدے… ہتھ تے ٹھوڈی دھری بیجی کجھ سوچن لگے۔
“ایس وچاری نے کی ڈٹھا اے… چپا کو جنی سی جدوں سر ‘تے بن گئی، ناں کجھ کھادھا نہ ہڈھانیا…۔” بھوآ جی نے اکھاں پونجدیاں کیہا۔
“امید نہیں سی ایڈا چول نکلیگا…۔” گلّ کردے دا میرا گچّ بھر آیا۔ میرے لئی اتھے ہور بیٹھنا محال ہو گیا سی۔ اٹھکے تایا جی دے گھر ولّ تر پیاں ساں۔
“میرے تاں پلے ہی ککھّ نہ رہا…۔” تایا جی دے گھروں آؤندیاں دیپ دی آواز سن کے میں ڈیوڑی ‘چ ہی اٹک گیا۔
“ایڈا ایہہ ہیجلا ماں دا، چار سال ماں نوں ملن تکّ نہیں آ وڑیا… ایہہ مرنو مساں مساں بچے، ایس پیو دے پتر نے خبر تکّ نہ لئی… سورن لکھ بھیڑی صحیح، اپنی ہتھی ایہناں دا گونہ موتر دھوندی رہی، سیوا کردی رہی… نہیں تے ایہناں دی کوئی بچن والی حالت سی۔”
“گھر ‘چ ربّ دا دتا سبھ کجھ اے، جو مرضی کھان جو مرضی ہنڈھاؤن، کہڑی چیز دی کمی اے ایہناں نوں، اننج وی ٹھنڈے دھدّ فوکاں پئے ماردے نے…۔”
“چلو جے سورن توں کوئی غلطی ہو وی گئی اے جاں کجھ ودھ گھٹ نکل گئی اے تاں اوہ پیری پے کے ہن تہاڈے ساہمنے معافی منگ لیندی اے جے پھیر وی میں ایہنوں ودھ کردی نوں ویکھ لیا تاں ملّ پیندا، ویکھ لیا جے…۔”
“آہ ویکھ، میرے سر چڑھ کے ناں کجھ آکھیں اوہنوں…۔” بیجی نے ہتھ لاندیاں ذرا تلخی نال کیہا سی۔
“میں ہن منہ ‘تے کہنا…ہریک نال اٹّ-کھڑکا لیندے رہندے نے، جے گھر ‘چ کوئی مہرا چوہڑا آؤندا اے تاں چومبھڑاں دے دے اگلے دا نکّ ‘چ دم کر دیندے نے۔”
“نی بھرجائیے توں وی کجھ پتا مار اپنا…۔” بھوآ جی بیجی نوں سمجھا رہے سن۔
“…میننوں کتھیں پتہ لگنا سی…اندر باہر ہتھ ماردے پھرن، چیزاں لبھدے فرن…۔” سورن نے دسیا۔
“ویکھو ہن ہتھ جڑا لؤ تے ٹک کے بہہ جاؤ… جان میں تہانوں پھر وی نہیں دینا۔”
“میں وی ایہناں دا پتر آں میرا وی کوئی حق اے ایہناں ‘تے…۔” ڈیوڑ ‘چوں ویہڑے ولّ آؤندیاں ذرا سختی نال میں کیہا۔
“بھا جی حق تہاڈا ہے، میں نہیں آنہدا نہیں، جسراں ایہہ رسّ چلے نے، میں نہیں جان دینا…۔” دیپ نے کجھ پیلے پیندیاں کیہا۔
“میرے خیال ‘چ توں ضد کر رہا ایں…۔”
“بھا جی ایسراں جے اج ایہہ جان، میرے پلے کی رہندا اے؟ دنیاں کی آکھیگی؟”
“دیپ توں خواہ مخاہ گرم ہو رہا ایں…۔ ” میں ٹھنڈیاں پیدیاں کیہا۔
“بھا جی تسیں نہیں سمجھدے، پنڈاں دی گلّ ہور ایں، شہراں دی ہور…۔”
“مینوں تے لگدا توں خواہ مخاہ جذباتی ہو رہا ایں، جہو جیہا پتر توں۔ تیہا میں… جے ایہہ میرے کول جاندے نے تاں لوکاں نوں کی فرق پیندا اے؟”
“چل کاکا توہیو جان دے، ماں اے پتر کول چلی اے…۔”
“چلو بھوآ جی جویں تسی آکھو، ویسے مے تاں کہانگا ایہہ گلّ اہنا واسطے ٹھیک نہیں…۔”
دل ٹھیک جیہا نہیں سی رہا، چپّ چاپ چوبارے ‘چ لیٹیا چھت ولّ ویکھی جا رہاں ساں…۔
“جے اینا ای ناراض اے تاں کاہنوں لجانا ایں…۔”
“نہیں بیجی ہن ایتھے ہرگز نہیں رہنگے۔” میں درڑتا نال کیہا۔ جوڑے نوں پنّ لاندی پتنی نے عجیب جہیاں نظراں نال میرے ولّ ویکھیا۔
سامان ویہڑے پیا سی۔ پتنی، آیا تے ڈمپل وی کھلوتیاں ہوئیاں سن۔ چپ چاپ اوندی جہی پائی بیجی منجی ‘تے بیٹھے سن۔ نکے منڈے نوں کچھڑ چکی سورن دلان دے بوہے ‘چ آ کھلوتی سی، برانڈے ‘چوں ٹٹے ہوئے دستے والی کہی چکی دیپ باہر جاندا ڈیوڑ دے بوہے اگیو واپس پرط آیا سی۔ بھوآ جی دیاں نظراں ساریاں توں دی ہندیاں ہوئیاں بیجی ‘تے اٹک گئیاں سن۔ کول کھلوتا تارہ کسے حکم دی اڈیک ‘چ کھڑ سی…۔
“آہ گھیؤ دی پیپی کڈھ لیا سورن بھاء جی لئی…۔” چپّ نوں توڑدیاں دیپ نے کیہا سی۔ چپ چاپ پیپی سورن نے سامان ‘چ لیا رکھی سی۔
“دیر ہو رہیئے…۔” کسے نوں سمبودھن نہ کردیاں میں کیہا سی۔
“لیا دیہہ اہنا دے کپڑے جے نہیں مڑنا اہنا ‘تے…۔” دیپ نے طنز جہی نال میرے ولّ، ویکھدیاں پتنی نوں کیہا سی۔
ادھڑ-گدھڑے جہے تنے ہوئے کپڑیاں دا اک گھسمیلا جیہا تھیلا بن بولے سورن نے بیجی دی پواندی لیا رکھیا سی۔
آپو ‘چ ہتھ ملاندیاں ساڈے دوہاں بھراواں دیاں نظراں دھرتی ‘تے گڈیاں رہیاں۔ آئستا جہے اٹھکے بے-دلی جہی نال اپنا دوپٹہ ٹھیک کردے ہوئے بیجی اپنی جتی لبھن لگے۔
“آہ جے تہاڈی جتی۔” منجی تھلے وڑ کے جھٹّ بیجی اگے جتی رکھدیاں ڈمپل نے کیہا۔ متھا ٹیکن ‘تے سورن نوں اسیس دیندیاں پتر دی کنڈ ‘تے ہتھ فیردیاں بیجی دی نظر کول کھلوتے پوتریاں ‘تے اٹکی رہی۔
“متھا ٹیکو اوئے بیجی نوں…۔” دیپ نے منڈیاں نوں گھوریا۔ بیجی دے پیراں نوں چھہندا وڈا چھیتی نال اٹھ کھلوتا۔
“ٹیکدے نہیں اوئے متھا۔” چھوٹے نوں ماں دیاں لتاں نالوں تروڑدیاں دیپ گڑھکیا۔ ڈردا ڈردا چھوٹا منڈا بیجی کول جا کھلوتا، ہکّ نال گھٹکے پیار دیندیاں بیجی دیاں اکھاں چھلک پئیاں۔ تار نے سامان چکیا تاں چپ چاپ اسیں سارے اوہدے مگر ہو ترے۔ ویہڑے ‘چ لیٹے کتے نے آکڑ بھنی، کنّ چھنڈے تے بیجی دے نال ہو تریا…۔
کنی وار پرط پرط کے بیجی نے گھر دی ڈیوڑ ولّ ویکھیا… گلی دے کندھاں کوٹھیاں نال اوہناں دیاں نزرا اڑ-اڑ گئیاں۔ گلی نوں پار کردیاں اہنا دیاں اکھاں بھر آئیاں۔
“کتھے چلے او…؟” کھوہی دی مان ‘تے کھڑ بالو تکھانی نے پچھیا، کھوہی 'تے پانی بھردیاں اک دو ہور زنانیاں نے ازیب جہیاں نظراں نال بیجی ولّ ویکھیا… بیجی نے اک دم پچھاہ ویکھیا تے مگر لگے آؤندے کتے نوں ششکاریا۔
“بیجی تسیں سانوں چٹھی لکھ دیندے…۔” چال ہولی کرکے اہنا نال رلدیاں میں کیہا۔ اک وار میرے ولّ ویکھ اوہ پھر سوچاں ‘چ ڈبّ گئے تے ازیب طرحاں دی ڈونگھی اداسی اوہناں دے چہرے ‘تے چھا گئی۔
باقی سارا راہ اہنا نال کوئی وی گلّ کرن دا میرا حوصلہ نہ پیا۔
“بیجی چاہ پی لؤ۔” ریلوے ٹی-سٹال توں منگوائی چاہ دا پیالہ بیجی نوں جھکدی جھکدی نے پیش کردیاں پتنی نے پچھیا۔ بغیر بولے کوئے اہنا سر ہلا دتا… بغیر کوئی گلّ بات کیتے اسیں چاہ پین لگے… کیول چاہ دے شرکن دی آواز… میں پتنی ولّ ویکھیا، پتنی نے میرے ولّ تے ڈمپل نے ساڈے دوہاں ولّ…۔
قلی توں سامان رکھواکے بیجی نوں سیٹ تے بیٹھاندیاں میں ویکھیا اہنا دا ساہ نانل ساہ نہیں سی رل رہا۔ گڈی چل پئی سی تے چپّ چاپ بیٹھے بیجی باہر تکی جا رہے سن۔ ڈمپل دے دل ‘چ پتہ نہیں کی آئی، آشو نوں آیا توں لے اوہ کتکتاڑیاں کڈھن لگی۔ آشو خڑ خڑ کرکے ہسّ رہا سی… بیجی دے منہ ‘تے مسکراہٹ پھیل رہی سی…۔
“پوتری جے کہ پوترا؟” بیجی دے ساہمنے بیٹھی زنانی نے پچھیا۔
“آئے کتھوں ہو؟” دوسری نے پچھیا۔
“جانا کتھے جے؟” اک ہور نے پچھیا۔
“اہُ نونہہ ہونی اے سکھ نال۔” بیجی دے سجے پاسے بیٹھی بڈھی نے پچھیا۔
“…دھی کولوں آئی آں، اوہ تے آنہدی سی ایتھے ای رہُ… تئینوں پت اے اج کل دیاں نونہاں… کی کراں کلیجہ تڑپھدا اے ناں…۔” بیجی کول بیٹھی بڈھی نے ہؤکاں بھریا۔… پھر اپنے تھیلے ‘چوں مٹھیاں کڈھ کڈھ بیجی کول بیٹھیاں زنانیاں ‘چ ونڈن لگے۔
کجھ چر بعد منہ اگوں اخبار ہٹادیاں میں ویکھیا :- “گلھ توں ٹھوڈی” تے، ٹھوڈی توں گلّ تے بدلدی ہوئی، ہوا ‘چ انگلی ہلاردی جہی، متھے تے وٹّ پاؤندی ہوئی…بھے نانل اکھاں ٹڈدی ہوئی تے کدے اصلوں وچاری بنی، چہرے نوں پچھانہ ہٹاندی جہی کدی منہ نال جوڑدی ہوئی بڈھی دیاں گلاں ‘چ بیجی اینے مگن سن جویں جنماں جنمانتراں دی اوہ اوہناں دی واقف ہووے…۔
برانڈے ‘چ بیٹھے جپسی نے اٹھکے آکڑ بھنی تے پوچھ ہلاندا گیٹ ولّ دوڑیا، نیڑے آیا، ٹھٹھکیا تے ہوا ‘چوں کجھ سنگھ بیجی نوں بھونکن لگا۔ کچن ‘چوں نکل کے گیٹ کھولن آئے منڈو نے عجیب جہیاں اوپریاں نظراں نال بیجی ولّ ویکھیا تے پتنی دیاں اکھاں اوناں چر اعلیٰ-دوالا تاڑدیاں رہیاں جناں چر بیجی نوں موڈھے توں دی ہتھ پائی میں اندر نہ لے گیا ۔
اندر وڑدیاں ہی بیجی نے کمرے دا سرسری جیہا جائزا لیا۔ سجے سجائے ڈرائنگ روم دے ودھیا سوفے ‘تے بیٹھدیا اوہ کجھ جھجکے۔ ساہمنی دوار توں ہندی ہوئی اوہناں دی نظر ساہمنی شیلپھ ‘تے پئی تے پتا جی دی تصویر ‘تے آ کے ٹھٹھک گئی سی۔ کپڑے بدل کے آیا تاں بیجی انجھ دے انجھ پتا جی دی تصویر ولّ ویکھی جا رہے سن۔ ہتھاں ‘چ پھڑے چاہ دے پیالیاں ‘چوں نکلدی سوندھی سوندھی بھاف پلیٹ ‘چ پئے بریٹینکا دے بسکٹ، کلکتے دے رسگلیاں دا بھریا ڈونگا…دیواراں ‘تے لگے چتر کارنر ‘چ پیا کلیء ماڈلنگ دا شاہکار، شیلپھاں ‘تے پئیاں تصویراں……پتنی تے ڈمپل دے کجھ مایوس تے حیران چہرے…بیجی دا سوچوان، ممتا-مئی، پیار ‘تے پچھتاوے بھریا چہرہ…سبھ کجھ اکدم اہل…۔
آئستا آئستا بیجی دیاں نظراں، تصویراں فرش کندھاں ‘تے چھت توں ہندیاں ہوئیاں، ڈمپل تے پریت دے چہریاں ‘توں دی کھسکدیاں ہوئیاں میرے تے آ ٹکیاں سن۔
ٹریء ‘چوں چاہ دا کپ بیجی دے ہتھ ‘چ تھمؤندیاں اپنا کپ لئی میں اوہناں کول سوفے تے بیٹھ گیا ساں۔ چاہ دیاں نکیاں نکیاں چسکیاں بھردیاں سارے کیول چپّ نوں ہور سنگھنا کر رہے سن۔
”بیجی بسکٹ تاں تساں لئے ای نہیں ۔” اچانک ڈمپل، بسکٹاں دی پلیٹ چکّ بیجی اگے کردی ہوئی نے چپّ توڑی۔
”لؤ بیجی رسگلاّ وی لوو نہ…۔” رسگلیاں والا ڈونگا بیجی دے اگے کردیا میں کیہا۔
”مائی سویٹ بیجی[” چہک کے اپنی جگا توں اٹھکے بیجی نوں جفی پاؤندی ڈمپل نے کیہا۔
”بیٹا اوہناں نوں چاہ تاں پی لین دے…۔” پریت نے ڈمپل نوں گھرکیا۔
”سردار جی یہ ڈاک…۔” منڈے نے میز ‘تے تھبہ کو کاگزا دا رکھدیاں کیہا۔
ٹرن، ٹرن، ٹرن۔ فون دی گھنٹی وجدیاں ہی میں چاہ وچے رکھ میز ولّ لپکیا۔
”بیجی پانی گرم ہو گیا۔” بھانڈے چکن آئے منڈے نے پریت نوں کیہا۔
”شرما ایں، میرا سینئر، گھر بلا رہا اے…۔” پتنی توں جان دی اجازت لیندیاں میں دسیا۔
”اشو نوں ٹٹیاں لگیاں ہوئیاں نے…ڈاکٹر کول جانا پینا ایں…۔” پتنی میتھوں وی پہلاں تیار سی۔
میں جان لئی تیار ہو رہا ساں…ڈمپل اپنی ایلبم کھوہلی بیجی نوں تصویراں وکھا رہی سی۔
”بیٹا اوہناں نوں نہا دھو لین دے، سفر توں تھکے ہوئے آئے نے…۔” بیجی دا تھکیا، مرجھایا چہرہ دیکھکے میں سمجھایا۔
”ڈمپل اگے اینے دن تیری پڑائی خراب ہوئی اے، نہا کے ہن پڑھن بیٹھ جا چھیتی، میرے پچھے آؤندی پریت نے دھی نوں ہدایت کردیاں کیہا۔
”گرم پانی باتھ روم میں رکھ دے بیجی کے لیئے…” پرط کے میں منڈو نوں کیہا۔
گھنٹے کو بعد اسیں پرتے تاں بیجی اویں دے اویں اوندھی پائی بیٹھے سن…پر بیٹھی ڈمپل ایلبم پھولدی ہوئی اپنے بچپن دیاں تصویراں ویکھی جا رہی سی۔
”کیوں بئی پانی رخ دیاں بیجی کے لیئے؟”
”کبھی کا رکھ دیا، کئی وار بولا بھی…۔” اوندھی پائی بیٹھے بیجی ولّ گہہ نال وہندیاں اوہنے کیہا۔
”بیجی اٹھکے نہا لوو، عینی گرمی چوں آئے او” کہندیاں میں سٹڈی ‘چ جا کے کئیاں دناں دی جما پئی ڈاک فولن لگا۔
”بیجی دا کمرہ تیار کر دتا؟” ہتھ ‘چ خط لئی پڑھدا پڑدا میں اشو نوں دوائی دے رہی پتنی کول آ کھلوتا۔
”تہاڈے نال ہی تے آئی آں، اشو نوں دوائی دے لواں…؟” تھوڑا حیران ہندی پتنی نے میرے ولّ ویکھیا۔
”پلاء بنا لینا مٹھا، میوے، مغز پا کے۔” پتنی نوں کہندیاں میں پھر سٹڈی ولّ چلیا گیا۔
”ایتھوں دا موسم نہ بہتا گرم ایں ناں سرد، تہاڈے لئی ٹھیک رہے گا…۔” نہاں کے آئے بیجی کول بیٹھدیاں گلّ کرن خاطر میں کیہا۔
”کہڑا کمرہ ٹھیک رہے گا بیجی لئی؟” ہتھ ‘چ نویں آئی الئسٹریٹڈ ویکلی لئی میں پتنی نال صلاحَ کرن خاطر، اوہدے کمرے ‘چ آؤندیاں کیہا۔
”اوہناں دی ہر سہولت دا خیال رکھنا ساڈا فرض اے۔” پتنی دے کجھ وی کہن توں پہلاں میں پھر کیہا۔
”میرے خیال ‘چ اٹیچڈ باتھ روم والا کمرہ ہی اوہناں لئی ٹھیک رہے گا۔” پتنی نال صلاحَ کرن وانگر میں کیہا۔
”اوہ تے ڈمپل کول اے۔”
”ڈمپل نوں کوئی ہور کمرہ دتا جا سکدے۔” پتنی چپّ کرکے اٹھی تے اشو نوں آیا نوں پھڑاؤندی ہوئی کچن ‘چ چلی گئی ویکلی میز ‘تے رکھدیاں ‘ریڈرز ڈائیجیسٹ’ لئی میں بیجی کول بیٹھا صفے فولن لگا۔ بیجی نال دیپ تے اوہدی پتنی بارے، بیجی دے چہرے دا عجیب جیہا پربھاو ویکھ کے میں گلّ کردا کردا رہِ گیا۔
”کی کی بنایا جا رہا اے؟” میں بیجی کولوں اٹھکے کچن ‘چ بھنڈیاں نوں تڑکا لا رہی اپنی پتنی کول جا کھلوتا…۔”
”پھر کمرے بارے کی سوچیا جے؟”
”ڈمپل وی بیجی والے کمرے وچّ سوں جایا کریگی۔” پتنی دے کجھ کہن توں وی پہلاں میں اپنا فیصلہ دیندیاں کیہا۔
”چلو جویں تسیں ٹھیک سمجھدے او۔” کجھ لمکویں جہی آواز ‘چ کہندی ہوئی پتنی پلاء لئی سوغی چنن لگی…۔
سٹڈی ولّ جاندیا میں ویکھیا، بیجی برانڈے ‘چ کھلوتے لگاتار ساہمنے سڑک ولّ تکی جا رہے سن۔
”ڈمپل پھرا ترا لیا ایہناں نوں ذرا…بڑے تھکے تھکے جاپدے نے…۔”
”رامو کرسی لا بھئی بیجی کے لیئے…۔” اوہناں دے کجھ وی کہن توں پہلاں میں منڈو نوں آواز دیندیاں کیہا۔
چپ چاپ لائن ‘چ ڈٹھی کرسی ‘تے بیٹھے بیجی سڑک تے پھر رہے لوکاں، بساں، موٹراں تے ٹراماں ولّ اوپریاں جہیاں نظراں نال بیکھی جا رہے سن، پر رات نوں کھانے دی میز ‘تے بیٹھدیاں ہی اوہ عامَ وانگ ہو گئے…۔
”او[ بیجی آئے ہوئے نے…۔” کالجو کسے فرینڈ دے گھر تے پھر اودھروں سدھی پکچر ویکھ کے آؤندیاں، عرشی اوہناں دی وڈی پوتری نے بیجی نوں جپھی ‘چ لیندیاں کیہا۔
”ہور لوو چول…۔” میں مغز میوے پا کے بنائے پلاء دا وڈا چمچہ بھرکے بیجی دی پلیٹ ‘چ پاندیاں کیہا۔ ”بیجی آہ بھنڈی ہور لوو ناں…۔” سبزی والا ڈونگا بیجی اگے کردیاں پتنی نے کیہا۔
”بیجی آہ سیب تاں تساں لیا ہی نہیں…۔” ڈمپل نے سیب دے ٹکڑے توں چھلڑ لاہ کے اوہناں دی پلیٹ ‘چ رکھدیاں کیہا۔ کول کھڑی آیا دے کچھڑ چکیا اشو سیب دے ٹکڑے ولّ الر پیا۔
“…نہ نہ بیجی اہنے نہیں کھانا…۔” سیب دے ٹکڑے والا اشو ولّ ودھیا بیجی دا ہتھ اتھے دا اتھے اٹک گیا سی۔
”بابا روٹی، بابا روٹی…۔” رونی جہی آواز ‘چ، سڑک تے جاندا منگتا چلاء اٹھیا سی۔
”ہایا[ کیکر ترلے پیا کردا اے…۔” ترس نال پنگھردیاں بیجی نے کیہا۔
”اپھّ[ آرام نال روٹی وی نہیں کھان دیندے ایہہ لوک۔” پتنی دے چہرے ‘تے شکن ابھری۔ منڈو نوں بلاکے فقیر لئی کجھ گھلن لئی میری آواز جویں سنگھ ‘چ اڑکے رہِ گئی۔
بیجی نے نہ کوئی ہور گراہی توڑی تے نہ کھادھی۔ میز ‘تے اک بوجھل جہی چپّ چھا گئی، برکی توڑن، گراہیں چتھن تے پانی پین تکّ دی آواز آؤن لگی…۔
”بابا روٹی، بابا روٹی…۔” فقیر دی مدھم پر سوگ-مئی آواز جویں دوروں کسے ڈونگھی گھاٹی ‘چوں آؤندی، سنگھنی چپّ نوں ہور سنگھنیاں کر گئی۔
+++
باتھ-روم جاندیاں گیلری ‘چوں لنگھیا تاں بیجی اٹھ کے بیٹھے ہوئے سن۔ ڈمپل ستی پئی سی۔
سوچیا بیجی نوں نیند نہیں آئی ہونی… شاید اوپری تھاں ہون کرکے… سوچیا جا کے پچھاں… پتہ نہیں کہڑیاں ڈونگھیاں سوچاں ‘چ ڈبے پئے سن… بلاؤن ‘تے وی اوہناں سر نہیں سی چکیا۔… اڈول میں غیلری پار کر گیا۔
سویرے اٹھدیا ہی چاہ دا پیالہ ہتھ ‘چ لئی میں بیجی دے کمرے ‘چ جا بیٹھا۔ اینے ‘چ منڈو ٹریء ‘چ منی چاہدانی ٹکائی بیجی دے کمرے ‘چ داخل ہو گیا۔
”بھائی میں نہیں کدی نہاؤن توں پہلاں چاہ پیتی۔” ”چائے واپس لے جا اور پانی رکھ دے گرم بیجی کے لیئے… ۔” میں منڈو نال تھوڑی سختی دا وکھاوا کیتا۔
”پانی رکھ دیا بیجی کے لیئے گرم؟” کجھ دیر بعد کچن اگو لنگھدیاں میں منڈو توں پچھیا۔
پھر سویر دا اخبار پڑن ‘چ رجھّ گیا ساں۔ گھڑی کو پچھوں جپجی صاحب دے پاٹھ دی اوہ چر پرانی لے میرے کناں ‘چ گونجی… گھر ‘چ ایہہ دھارمک ہوند مینوں چنگی لگی۔ چھوٹے ہندیاں بیجی نے سانوں پاٹھ یاد کرایا سی۔ کجھ چر پاٹھ دا سلسلہ چلدا وی رہا سی۔ پر پھر کماں کاراں ‘چ رجھّ کے سبھ بھلّ بھلا گیا سی۔
پتنی ڈمپل دے لیٹ اٹھن ‘تے کھجھ رہی سی۔ بیجی دے کمرے ‘چوں اٹھکے ڈمپل سنٹنگ روم وچّ سیٹی ‘تے لیٹ گئی سی۔ پتنی اوہنوں جلدی تیار ہون لئی کہہ رہی سی۔
میں تیار ہو کے بریکفاسٹ دی انتظار ‘چ بیٹھا لیٹ ہو رہا ساں۔ عرشی ہالی ستی نہیں سی اٹھی۔
پنج منٹ، دس منٹ، پندراں منٹ… بریک فاسٹ نہیں سی آیا۔ تنگ آ کے میں آپ کچن ولّ تر پیا ساں۔
“بائی رامو آج تجھے کیا ہو گیا؟ دیکھتا نہیں اپر سے ٹائم کیا ہو رہا ہے…؟” پتنی اپنی ساڑھی دے ول ٹھیک کردی ہوئی کاہلی کچن ولّ جا رہی سی۔
“ہالی تکّ آملیٹ وی نہی بنیا، حد ہو گئی، کھورے کردا کی رہا اے ہن تکّ…۔”
“ایدھر لیا مینوں دیہہ…۔” منڈو توں آنڈے لے اوہ دبادب ایگبیٹر نال فیٹن لگّ۔ رامو منہ موٹا کری پراؤنڈیاں لاہن لگا۔
“بہت مست گیا ہے۔ جے آکھیئے تاں منہ موٹا کر لیندا اے…۔” مینوں کول کھڑیاں ویکھ پتنی نے کیہا۔
“کرتا کیا رہا ہے اتنی دیر سے…؟” گھڑی توں وقت وقت ویکھدیاں میں منڈو ‘تے کھجھن لگا۔
“آپ نے بولا بیجی کا پانی گرم کروں…۔”
“تیل وی تاں سڑ جانا نہیں نہ ملدا پیا پئی، سٹوو ای بال لئیے۔” آنڈیاں لئی کڑاہی ‘چ گھیؤ سٹدیاں پتنی نے کیہا۔
بریکفاسٹ ادھا گھنٹہ لیٹ سی۔ پتنی ڈمپل نوں آوازاں دے رہی سی۔ ڈمپل کتے نہیں سی۔ سکول ٹائم ہو گیا سی۔ بغیر بریکپھاسٹ لئے اوہ چلی گئی سی۔ پورے اٹھ وجے اوہ ساہکنی سڑک توں اہنا دے سکول دی بسّ لنگھدی سی۔ اوہ بسّ ‘چ ناں چڑ•دی تاں سکول جانا اسمبھو سی۔ پتنی نوں اوہدے کھانا نہ خاکے جان ‘تے فکر ہو رہا سی۔ نہ خاکے جان دا مطلب سی سارا دن بھکھے رہنے۔
“پیسے ای لے جاندی…۔” پتنی بار بار کہہ رہی سی۔
ٹوسٹ دیاں وڈیاں وڈیاں برکیاں کھادیاں میری نظر بیجی ‘تے جا پئی۔ اوہ کھا نہی سن رہے۔ یکدم مینوں یاد آیا بیجی تاں آنڈے نہیں چادے تے آنڈیاں والے ہتھ ہورناں چیزاں نوں وی لگے ہوئے سن۔ بہت دیر بیجی توں دور رہن کرکے میں بھلّ ہی گیا ساں۔
بیجی نوں نہ کھادیاں ویکھ پتنی نے پچھدیاں نظراں نال میرے ولّ ایوں ویکھیا جویں میتھوں کوئی غلطی ہو گئی ہووے۔
“بیجی کے لئے ٹوسٹ تیار کر دے…۔” پتنی نے منڈو نوں کیہا۔
“اہنے کی کرنا اے؟ توں آپ کر لیا۔” اپنے منوں بیجی دا بھاء بھردیاں میں کیہا۔
پتنی نے پہلاں میرے ولّ ویکھیا تے پھر گھڑی ولّ تے پھر اٹھکے کچن ولّ چلی گئی۔
میز کول بیٹھا میں گھڑی مڑی، گھڑی ولّ ویکھی جا رہا ساں، پھر اٹھکے کمرے ‘چ ٹہلن لگا ساں… ہن بوٹاں دے تسمیں کھولھ کے پھر بنّ رہاں ساں، ٹائی دی ناٹ ٹھیک کر رہاں ساں… گیلری ‘چوں کچن ولّ جا رہاں ساں… کچن ‘چ پتنی منڈو نوں جھڑک رہی سی… ویکھ کے ادھ چو’ ہی پرط آیا ساں…۔
منہ جیہا بنائی منڈو بیجی اگے بریکپھاسٹ رکھ رہا سی۔ چن ‘چوں کاہلی کاہلی آؤندیاں واش-بیسن ‘چ ہتھ دھوندی ہوئی پتنں گھڑی وی ویکھی جا رہی سی۔
گیرج ‘چوں کار کڈھدیاں میں ویکھ رہا ساں پوڈیاں توں اتردی ہوئی، ساڑ نوں سمبھالدی ہوئی، کاہلی کاہلی ترن ہوئی پتنی کار ‘چ بیٹھدی ہوئی وی جویں ہف رہی سی۔
پورے چالی منٹ لیٹ ہون دی سمبھاونا سی۔ کار سڑک ‘تے شوکدی جا رہی سی۔ موڑ کٹن لگیاں این کریش ہندا بچیا سی… تیز چلاؤن دے باو جود وی ادھا گھنٹہ لیٹ ساں…۔
+++
دادی پوتری برانڈے ‘چ بیٹھیاں سن۔
“چائے یہاں لا دو، میں منڈو نوں آواز دیندیاں بیجی کول ڈٹھی کرسی ‘تے بیٹھ گیا ساں۔ میرے لئی تے بیجی لئی چاہ دا پیالہ وی اوتھے ای آ گیا سی۔”
“پریت نہیں آئی؟” بیجی نے پچھیا سی۔
“آ جاندی اے۔” میں اپنے اندرلے ڈر نوں دبادیاں کیہا سی۔ دو چار ہور سرسری جہیاں گلاں ہوئیاں سن۔ میں اپنی ڈاک پھولن بیٹھ گیا ساں۔ بیجی اباسیاں بھردے ہوئے عجیب جہیاں اداس نظراں نال اوپریاں وانن ایدھر اودھر ویکھ رہے سن۔
“ہیلو، پیارے بیجی…۔” کالجوں آؤندی عرشی نے بیجی ولّ ویکھ کے مسکراندیاں کیہا سی۔ نوٹ-بکّ اندر دھردی ہوئی، اوہ چاہ دا پیالہ ہتھ ‘چ لئی ساڈے کول آ بیٹھی سی۔ اج اوہ ودھیرے ہی موڈ ‘چ سی۔… دسّ رہی سی کہ کالج دے کسے فنکشن ‘چ کھیڈے جا رہے ڈرامے ‘چ اوہنوں نائکہ دا پارٹ مل گیا سی۔
“ڈیڈی، میں ریہرسل لئی جا رہی ہاں۔” ‘بائے بائے’ کردی اوہ کوٹھی دا گیٹ پار کر گئی سی۔ حیرانی جہی ‘چ بیجی اوہنوں پچھوں جاندی نوں ویکھدے رہ گئے سن۔
+++
ڈمپل اپنی کوئی نویں کھچوائی فوٹو کڈھ لیائی سی تے ہن بیجی نوں وکھا رہی سی۔
بیجی میرے نال کھچواؤگے ناں؟” جفی ‘چ لیدیاں اوہنے بیجی نوں کیہا سی۔ پھر اوہ اوہناں ساہمنے فوٹو کھچواؤن لئی طرحاں طرحاں دے پوز بنا بنا کے دسن لگی سی۔ اوہ کجھ ایسے ڈھنگ نال ایکٹنگ کر ہی سی کہ بدوبدی ہاسہ آ رہا سی۔ بیجی وی ہسّ رہے سن۔ بیجی نوں ہسدیاں ویکھ میں من ہی من ‘چ شکر منایا سی۔ ایتھے آکے پہلی ویرؤہنا دی گمبھیر مدرا ٹٹی سی۔ میں بچپن توں ہی اوہناں نوں وداس ویکھ جیوں سولی ‘تے ٹنگیا جاندا ساں…۔
آیا آشو نوں گڈی ‘چ لئی گیٹ لنگھ گئی سی۔
“ایتھے ای پھرا تراں لیا کر…۔” بیجی نے فکر مندی جہی نال میرے ولّ ویکھیا سی… اوہناں نوں ڈر سی کہ کدھرے آیا بچے دی گڈی الٹا دیوے، پارک ‘چ بچے نوں بٹھا آپ نال گلیں نہ لگّ جائے… بے… دھیانی نہ ہو جائے…۔
میں منہ دھیانے کجھ پڑ رہا ساں۔ ڈپل اندر چلی گئی سی۔ بیجی اچک اچک کے سڑک ولّ ویکھی جا رہے سن… بے-چینی جہی ‘چ اٹھ کے اندر چلے گئے سن… اندر باری ‘چ کھڑے ہو اکھاں اگے ہتھ دھر سڑک ولّ ویکھی جا رہے سن… اک عجیب جہی بے-چینی اوہناں نوں اوازار کر رہی سی… ایویں رسوئی ‘چ جا وڑے سن… منڈو دی نقطہ-چینی کر رہے سن… ہدایتاں دے رہے سن۔
“ہالی تکّ نہیں لیائی منڈے نوں،” فکر مندی جہی نال اوہناں میتھوں پچھیا سی۔
“آ جاندی اے…۔” میگزین فولدیاں لا-پرواہی نال میں کیہا سی۔
“پریت نے بڑی دیر کر دتی اے…۔” بیجی نیڑے آؤندیاں پچھیا سی…تربھک کے میں بیجی ولّ ویکھیا سی…۔
“ڈمپل، جا ویکھ خاں، آیا کیوں نہیں آئی ہالی تائیں…۔”
“آ جاندی اے بیجی، ڈونٹ وری۔” کہندی ہوئی اوہ پھر اپنے کم ‘چ مگن ہو گئی سی۔ بیجی برانڈے ‘چ کرسی ‘تے بیٹھے بے-آرام جہے ہو رہے سن۔ کرسی توں اٹھ وہ گھڑی مڑی سڑک ولّ ویکھی جا رہے سن۔ ہن اوہ اٹھ کے لائن ‘چ چلے گئے سن تے اوہناں دیاں نظراں سڑک ‘تے لگیاں ہوہیاں سن۔
“…ویکھ منڈے دا منہ کیکر لتھا ہویا اے…۔” بچہ-گڈی گیٹ اندر وڑدیاں ہی اہنا آشو ولّ ویکھدیاں کیہا سی۔
“ایہنوں تے بخار اے۔” نیڑے ہوکے اوہدا پنڈا ٹوہدیاں بیجی نے فکر ظاہر کیتا سی۔
“بیجی ٹٹی کرت ہے بار بار…۔” گڈی ‘چوں گلے کپڑے کڈھدی ہوئی آیا نے کیہا سی۔
“توں لے کیو گئی سائے ایہنوں، جے ٹٹیاں کردا سی…؟”
“میں کیا جانت، گھر میں توں ٹھیک تھا… وہاں دو بار کرت…۔” آیا بیجی دی گلّ توں کھجھ گئی سی۔
“بچے ماواں بغیر رہِ سکدے نے بھلا…!” سنکے میں اندرے اندر لرز گیا ساں۔
آیا نوں بچے دے کپڑے بدلن لئی کہہ میں گیرز ‘چ جا کار سٹارٹ کرن لگا ساں… بیجی نے کیول میرے ولّ ویکھیا سی پر آکھیا کجھ نہیں سی۔
آیا پچھلی سیٹ تے جا بیٹھی سی بچہ اوہدی گود ‘چ سی۔ بیجی نے چک کے کار ‘چ جھاتی ماری سی۔ جاپیا سی جویں اوہناں آیا ولّ ویکھ بڑ بڑ جہی وی کیتی سی۔
چھیتی ہی میں دوائی لے کے پرط آیا ساں۔
بیجی آشو دے کول بیٹھے کافی فکرمند لگّ رہے سن۔ اوہ گھڑی مڑی اپنی تلی نال اوہدا متھا تے ڈھڈّ ٹونہدے، آیا نوں ہدایتاں دے رہے سن…۔
پریت ہالی نہیں سی آئی۔
آیا چلی گئی سی۔ اوہدا وقت ہو گیا سی۔
“لے دسّ کاہدی نوکر ہوئی؟” بیمار بچے نوں چھڈّ کے گھر چلی گئی…۔”
بیجی دا چہرا غصے نال تمک رہا سی۔
کنی دیر ٹکراں مار-مار کے سانوں ایہہ آیا ملی سی۔ آیا بغیر اسیں بہت اوکھے رہے ساں۔ ڈیڈھ سو توں تھلے کئی گلّ نہیں سی کردی۔ ایہہ بھلی لوک سو تے ہی مل گئی سی… پھر صاف ستھری تے شائستہ… اک وار تا آیا بغیر پتنی دی نوکری چھٹی کہ چھٹی سی۔
“ماں ایہدی ہالی تکّ آئی نہیں، ویکھاں کیکر تڑپھدا اے پیا، جیوں پیٹ ‘چ درد ہووے…۔” بیجی کدی آشو دا متھا ٹونہدے کدی ڈھڈّ…۔
سچمچّ پریت وی کنی لا-پرواہ اے، پل دو پل لئی میننوں لگا جویں میری نرمی دا اوہ نجائز فائدہ اٹھا رہی ہووے… حالانکہ میرے دفتر اوہنے فون کر دتا سی کہ مسٹر مخرجی، اوہدا کلیگ اپنے ویاہ دی پارٹی دے رہا سی۔
پھٹا پھٹ کپڑے بدل کے میں کار سٹارٹ کر رہاں ساں۔ آیا تے غصہ آ رہا سی، سوچ رہاں ساں کہ ساڈے بچے لئی اوہ کجھ دیر ودھ نہیں سی ٹھہر سکدی؟ بیجی تے وی جھنجلاہٹ ہو رہی سی۔
کار گیٹ توں باہر نہیں سی نکلی کہ ٹیکسی گیٹ ‘تے آکے رک گئی سی۔
“کدھر چلے ساؤ؟”
“تینوں لین” میں تھوڑا غصے ‘چ کیہا سی۔
“اج بڑا اینجوئے کیتا، مسٹر مکھرجی نے کمال دی پارٹی دتی اے… وائپھ وی بڑی خوبصورت اے…۔” کسے نشے جہے ‘چ اوہ بولی جا رہی سی۔
“آشو بیمار اے۔”
“کی ہو گیا اے میرے آشو نوں؟” ڈاکٹر کول گئے ساؤ…؟ اوہ کافی گھبرا گئی سی۔ بچے دا متھا ٹوہدیاں ہی اوہدا سارا نشہ جویں اتر گیا سی۔
“ممی بہت ٹٹیاں لگّ رہیاں نے آشو نوں…۔” ڈمپل نے کیہا سی۔
“ایس طرحاں وی سٹّ جائیدا اے بھلا اننجانیا نوں۔” بیجی نے علمے وانن کیہا سی۔ سن کے پتنی دے متھے ‘تے شکن ابھر آئی سی پر غنیمت کہ اوہ چپّ رہی سی۔ بیجی اڈول اٹھے سن تے اپنے کمرے ‘چوں گٹکا چکّ لیائے سن تے آشو دے سرہانے بیٹھ پاٹھ کرن لگے سن۔
پتنی ہالی نہیں سی جاگی، شاید بچے دی بیماری کرکے رات بھر جاگدی رہی سی۔ بچے دیاں نکیاں-نکی کمزور ہونگھرا دی آواز لگاتار میرے کمرے ‘چ آؤندی رہی سی۔ پتنی دے کمرے ولّ جاندیاں میں دروازے ‘چ ہی ٹھٹھک کے کھلوء گیا ساں۔ بیجی ستے پئے بچے تے پتنی دے سرہانے خڑے ہتھ جوڑی منہ ‘چ ارداس کر رہے سن۔ پولے پیریں بیجی، پرط گئے سن۔ اڈول قدم رکھدا میں اوہدے کمرے ‘چ ساں۔ ستی پتنی دے منہ ‘تے تھکیواں جھلک رہا سی۔
ناں ہی ہالی ڈمپل جاگی سی تے نہ ہی عرشی۔ کچن ‘چ منڈو چاہ بنا رہا سی۔ گیلری ‘چ اک دو چکر مارکے بیجی کچن دے دروازے ‘چ آ کھلوتے سن۔ اوتھوں آکے پتنی دے کمرے ‘چ جھاتی ماردے ہوئے اوہ اپنے کمرے ‘چ چلے گئے سن۔
نہاؤن لئی گرم پانی دی لوڑ ناں ہووے، سوچدیاں میں کچن ‘چ چلا گیا ساں۔ پر حالاں تاں بیڈّ ٹی وی تیار نہیں سی ہوئی تے بریکپھاسٹ وی تیار ہونا سی۔ پتنی نوں اننج رات دا جگراتا سی۔
“ایہہ کی کر رہے او؟” کچن دے دروازے ‘چ کھڑی پتنی نے میننوں سٹوو ‘چ تیل پاندیاں ویکھ کیہا سی۔
“پانی دا پتیلا سٹوو پر رکھ دو۔” منڈو نوں کہندیاں میں پتنی ولّ ویکھیا سی۔ اوہدیاں اخیاں ‘چ انیندرا رڑک رہا سی۔
“منڈو وی تاں وہلا نہیں…۔” گیلری ‘چ جاندیاں میں پتنی نوں کیہا سی۔
“میرا تاں آپ جسم پیا ٹٹدا اے… چھٹی لواں کے نہ… اننج آیا نے تاں آ ہی جانا اے…۔” اوہ شاید میتھو صلاحَ پچھ رہی سی۔
“بیجی وی تاں کول ہونگے…۔” میں اپنی رائے دسی سی۔
پتنی منہ ‘تے پانی پاندی ہوئی جلدی شیشے اگے جا کھلوتی سی۔
“کنگھی وی تاں نہیں لبھّ رہی۔” شیلپھ ‘تے ہتھ ماردی ہوئی اوہ کھجھ رہی سی۔
“کمبخت چمچا کھورے کتھے رکھ گیا اے؟” ہتھ ‘چ دوائی دی شیشی فڑی آشو دے سرہانے کھڑی اوہ کاہلی جہی پے رہی سی۔
“ابھی تکّ بریکپھاسٹ وی تیار نہیں ہوا، کرتا کیا ہے…؟” کچن دے دروازے ‘چ کھڑی چھیتی-چھیتی ساڑی دے ولاں نوں ٹھیک کردی ہوئی پتنی منڈو ‘تے کھپھا ہو رہی سی۔
“آیا وی تاں نہیں آ وڑی ہالی تائی۔” پتنی کدی آشو دا متھا ٹوہ رہی سی تے کدی ڈھڈّ…۔
کھانے دی میز ‘تے بیٹھی ہوئی وی اوہ بے چین جہی لگّ رہی سی۔
“بیجی دا بریکپھاسٹ؟” بیجی نوں اپنے ‘چ نہ بیٹھیاں ویکھ میں پچھیا سی۔
“منڈو نوں کیہا تاں سی۔”
“بیجی کا ٹوسٹ کیوں نہیں تیار کیا؟” نیڑے آئے منڈو توں میں پچھیا سی۔
“اکیلا کیا کیا کرتا؟”
“کاہلے کیوں پیندے او ہنے کر دیندا اے، چنگے بھلے جاندے ہو بچہ بیمار اے۔”
“وے منڈیاں آنڈیاں والا طوا مانج کے ٹوسٹ سیکی…۔” بیجی نے کیہا۔ منڈو منہ جیہا بنائی کچن ‘چ چلا گیا سی۔
عرشی آئی تے کرسی ‘تے بیٹھ گئی۔ پہلا پیریئڈ لگنا سی۔ اج اوہ چھیتی تیار ہو گئی سی۔ پھریش لگّ رہی سی۔ والاں دیاں کناں توں اراں کڈھیاں ہوئیاں کالیا سیاح لٹا گورے رنگ ‘تے ہور وی فبّ رہیاں سن۔ اوہ جلدی جلدی کھا وی رہی سی تے امتّ، اپنے دوست بارے گلاں وی کردی جا رہی سی کہ امتّ تے اوہنے پھلانی پکچر ویکھی سی تے پھر پھلانے ریسٹورینٹ توں چاہ پیتی سی۔ اک خاص انداز ‘چ موڈھیاں ‘تے سٹے ہوئے وال ہلاندی ہوئی اوہ اٹھی ‘تے کالج نوں تر پئی سی۔
جاندی عرشی ولّ بیجی نے اک اوپری جہی نگا ماری سی۔
آیا دے آؤدیاں ہی پتنی دوائیاں بارے سمجھا رہی سی، تاکیداں کر رہی سی۔ کاٹ ‘چ پئے آشو دی گلّ نوں چمکے اوہ باہر نوں ہو گئی سی۔ اوہدیاں اکھاں سلابیاں ہوئیاں سن۔
آشو دے سرہانے بیٹھے بیجی غمغین جہیاں نظراں نال جاندی پتنی ولّ ویکھ رہے سن۔
+++
آشو اگے نالوں سرت ‘چ سی۔ اوہدے ‘تے جھکے ہوئے بیجی اوہدے نال نکیاں نکیاں گلاں کر رہے سن۔ نکا نکا اوہ اگوں ہسّ رہا سی… آیا ذرا پراں وٹی وٹی پھر رہی سی۔
آشو دی گل ‘تے ہتھ پھیردیاں میں کول ڈٹھی کرسی ‘تے بہہ گیاں ساں۔
“آہ جہڑی رکھی جے کوڈیؤں کھوٹی اے، منڈے دا دھیان ایس کی رکھنا سی، اپنی کنگھی پٹی ‘چ ہی لگی رہی اے… آکھ آکھ کے دوائی دواندی رہی آں…۔” آیا دے کچن ‘چ جان ‘تے اوہناں کیہا سی۔
“میں تاں اج پنڈے پانی وی نہیں پایا، ویکھاں میرا حالَ کی بنیا پیا اے… بھلا ایہہ سنبھال لیندی جدے سر تے چھڈّ کے گئے ساؤ۔”
“ایہہ کہڑا گھٹّ شیتان اے، سارا دن کولوں نہیں اٹھن دتا اہنے…۔” اوہ لاڈ نال آشو دی گلّ پلوسدے کہہ رہے سن۔
“آیا ایدھر آکے بیٹھ…۔” میں رتا غصے ‘چ کہہ گیاں ساں۔
“بیجی تسیں اٹھکے نہا دھو لوو، ایس طرحاں کی چنگا لگدا ہے۔”
بیجی اٹھے تاں آشو چوں چوں کرن لگا۔ آیا نوں تاں اوہ اج سنجانندا وی نہیں سی پیا۔ پتنی آئی تاں آشو نوں ویکھ کے خوش ہو گئی۔
“لائے ویکھ لائے، پتر تیرا راضی اے کہ نہ؟” کہندیاں بیجی اٹھے تے غسل خانے ‘چ نہاؤن چلے گئے۔ پتنی آیا نوں دوائیاں دین بارے پچھدی رہی… پچھدی رہی کہ اوہ پچھے روندا تاں نہیں سی۔ آیا کجھ گھٹی گھٹی جہی جواب دیندی رہی۔
میں نویں آئی السٹریٹڈ ویکلی دے ورقے پھرولن لگا ساں۔ پتنی اندروں اپنی نٹنگ منگوا کے انن لگی سی۔
میں باتھروم جان لئی کچن اگوں لگھیاں تاں آیا تے منڈو ہولی ہولی کجھ گھسر مسر کر رہے سن۔
کجھ دیر بعد چاہ دی ٹریء لئی منڈو آ گیا سی۔ آیا سنّ منّ جہی پھیر کول آ کھلوتی سی۔
“آہ آشو دے کجھ کپڑے دھوء چھڈّ۔” پتنی نے آشو دے نکے نکے کپڑے اکٹھے کردی نے آیا نوں آکھیا سی۔ آیا چپّ چاپ کپڑے لیکے باتھروم ولّ چلی گئی سی۔
“اج ایہنوں کی ہویا اے؟” کویں سنّ منّ ہوئی پھردی اے؟”
جواب ‘چ میں کیول پتنی ولّ تکیا تے پھر پڑن لگّ پیا ساں۔
بیجی نہا کے ساڈے کول آ بیٹھے سن۔ پتنی اٹھ کے کچن ‘چوں اوہناں لئی چاہ لے آئی سی۔ بیجی چاہ پیندے رہے تے میں ویکلی پڑدا رہا تے پتنی نٹنگ کردی رہی۔
بیجی چاہ پین توں بعد کافی پھریش لگّ رہے سن۔ پتنی اٹھ کے کچن ‘چ چلی گئی سی۔
کجھ چر بعد میں سٹڈی ‘چ جان لئی گیلری ‘چوں لنگھیا تاں، آیا منہ لمکائی ہولی ہولی پتنی نوں کجھ کہہ رہی سی۔
+++
میں تے پتنی آشو نوں کار ‘چ ڈاکٹر کول لیکے جا رہے ساں۔
“آیا کہندی اے اوہ ایہی مہینہ لائیگی۔” کہندیاں پتنی نے میرے ولّ ویکھیا۔
“بیجی نے اوہدا نکّ ‘چ دم کر رکھیا اے۔”
“حرام-زادی جھوٹھ بولدی اے، بیجی تاں اج سارا دن سگوں آشو نوں سمبھالدے رہے نے۔”
“تے نالے آیا تے رعب پاؤندے رہے نے۔”
“میں نہیں مندا۔” میں درڑتا نال کیہا۔
“دیکھو اگوں میں مساں مساں لبھی اے، تہانوں پتہ اے پہلی آیا دے جان بعد کنی مصیبت کٹنی پہی سی۔ جے ایہہ وی چلی گئی تاں، میری نوکری جاندی رہنی اے… تے ایہہ تسی جاندے ای او کنیاں سفارشاں نال ملی اے، پھر چنگی سروس اے ستّ سو روپئے وادھو گھر ‘چ آ جاندا اے…۔”
پتنی سچی سی۔ اگلی آیا دے چلے جان بعد اساں بڑی مصیبت کٹی سی۔ بڑیاں سفارشاں نال ایہہ آیا کسے رکھوائی سی۔ اساں ربّ دا سو شکر کیتا سی تے پتنی دی نوکری جاندی جاندی بچی سی۔
گھر ‘چ دو تنخواہاں بغیر سرتا نہیں سی۔ بچیاں دی پڑائی دا کافی خرچہ سی۔ رسوئی ‘چ منڈو دا ہونا وی ضروری سی۔ کئی چیزاں پتنی دی نوکری کرکے ہی گھر ‘چ آ چکیاں سن۔ باہر اندر عزت بنی ہوئی سی…۔
“دیکھو اتے زمانہ کہڑا پیا جاندا اے، کوئی اوئے اکھوا کے راضی نہیں تے بیجی اوہنوں ودھ گھٹّ گلاں کردے رہے نے، جھڑکاں دیندے رہے نے…۔”
“تسیں تاں ایوے برا منا گئے۔” کافی دیر میرے چپّ کیتا رہن تے اوہ بولی سی۔
“مینوں نہیں سمجھ آؤندی، اہنا نوں کی آکھاں؟” میں تلخ ہندیاں کیہا سی۔
“تسیں سمجھدے نہیں پئے…۔” پتنی نے کجھ نرم پیندی نے کیہا سی۔ ڈاکٹر دا کلینک آ گیا سی۔
+++
کچن ‘چ بیٹھے بیجی سٹوو ‘چ ہوا بھر رہے سن۔ زور لاؤن کرکے اوہناں نوں ہوکنی چڑی ہوئی سی۔ منڈو سر جیہا سٹی کھلوتا ہویا سی۔
“بیجی پراں ہٹو، میں بال دیناں۔” کچن ‘چ وڑدیاں میں کیہا۔
“دیکھ نہیں رہا بیجی کو کتنی تکلیف ہو رہی ہے۔” بیجی نوں ہالی وی ساہ سڑیا ہویا سی۔
“…جی… جی… میں تو کہی بار بولا….۔” منڈو دے منہ جویں گلّ نہیں سی نکل رہی۔
“نیں آ ذرا پانی تاں غسل خانے ‘چ رکھ دیندی…۔” گیلری ‘چوں لنگھدی آیا نوں بیجی نے کیہا سی۔
“بابا کو دوا پلانی ہے۔” کہہ کے آیا اگے چلی گئی سی۔
“دیکھ شیلا بیجی کو کسی کام سے منا نہیں کرنا۔” کجھ تلخ ہندیاں آیا نوں اپنے کول سددیاں میں کیہا سی۔
آیا سر جھکائی کھڑی سی۔
“شیلا بھئی وہ ڈراپس والی شیشی تو لاؤ۔” اندروں پتنی آوازاں دے رہی سی۔ اسے طرحاں سر جھکائی اوہ پتنی دے کمرے ‘چ چلی گئی سی۔
(ایہہ رچنا اجے ادھوری ہے)
