انیندرا اینتن چیخو
رات….
تیرھاں سالاں دی نکی جہی کڑی ہے ، آیا وارکا ۔اوہ جھولے نوں آہستہ آہستہ ہلا رہی ہے جس وچّ ننھا جیہا بال لٹیا ہویا ہے تے دبی زبان نال لوری گنگنا رہی ہے جو مساں سنائی دے رہی ہے ۔
“لوری بئی لوری ددھ دی کٹوری،سوں جا میرے سونہنے چنا سوں جا…. لوری بئی لوری ..”۔
جھولے دے ساہمنے اک سبز رنگ دا لیمپ جل رہا ہے۔ کمرے وچّ اک رسی تے سیاح پتلون اتے ننھے دے کپڑے لٹک رہے ہن جنہاں دے لمبے لمبے پرچھاویں وارکا اتے بچے دے جھولے تے پے رہے ہن …. لیمپ دی بتی دے شعلے دے ساتھ پرچھاویں وی ناچ کرنا شروع کر دندے ہن ، جویں تیز ہوا وچّ پتے کمب رہے ہون ۔
کمرے وچّ سخت ہمس ہو رہا ہے اتے ایسا معلوم ہندا ہے جویں گوبھی دا بدبودار شوربا پاس ہی رکھیا ہووے جاں اس جگہ کسے بوٹ بناؤن والے دی دوکان ہووے۔
بچہ رو رہا ہے۔ اسدے روندے روندے ایہہ وقت آ گیا اتے اوہ چیخ پکار توں تھکیا ہویا معلوم ہندا ہے مگر پھر وی روئی جا رہا ہے اتے ایہہ معلوم نہیں کہ کدوں چپّ ہووے۔
وچاری وارکا نوں نیند آ رہی ہے۔ نیند دے غلبے نال اکھاں بند ہو رہیاں ہن ۔ سر اگے نوں جھکیا جا رہا ہے۔ گردن وچّ شدت دا درد ہو رہا ہے۔ ائس وچّ اتنی طاقت نہیں کہ لباں جاں پلکاں نوں ہلا سکے ۔ اس نوں ایسا معلوم ہو رہا ہے کہ اس دا سر خشک لکڑ توں تراسیا ہویا ہے اتے سکّ کے سوئی دے سرے سامان رہِ گیا ہے۔
“سوں جا میرے سونہنے چنا سوں جا……. ”اوہ گنگنا رہی ہے۔ بینڈا دردناک راگ دے الاپ وچّ مصروف ہے ۔ نال والے کمرے وچوں مالک اتے اس دے شاگرد افانسی دے خراٹیاں دی آواز آ رہی ہے۔
بچے دا جھولا غم ناک آواز پیدا کر رہا ہے۔ ایہہ تمام آوازاں مل کے اک تسکین بخش راگ پیدا کر رہیاں ہن ۔پر اوہناں شخصاں دے لئی جو بستر وچّ آرام نال لیٹے ہون۔ مگر وارکا نوں اس وقت ایہہ راگ تکلیف دیہہ اتے ظالمانہ معلوم ہو رہا ہے۔ اس لئی کہ اس دی موجودگی وچّ وارکا دا سوں جانا یقینی ہے۔
اتے اگر وارکا خدا نہ کرے، خدا نہ کرے سوں جائے تاں اس دا مالک اتے مالکن اس دا خوب مار کٹاپا کرن۔
لیمپ دی بتی کمبن لگدی ہے اتے سرسبز روشنی دے دھبے اتے لمبے لمبے پرچھاویں حرکت کرن لگّ جاندے ہن ۔ جو وارکا دیاں ادھ کھلیاں نیند بھریاں اکھاں اتے تھکے ہوئے دماغ دے ساہمنے دھند وچّ لپٹیاں ہوئیاں تصویراں معلوم ہندیاں ہن ۔
ہن اس دیاں نظراں وچّ ایہہ دھندلیاں تصویراں سیاح بدلاں دی صورتَ اختیار کر لیندیاں ہن جو آسمان وچّ اک دوسرے دا پچھا کر رہے ہون ۔
یکا یک ہوا چلدی ہے جو بدلاں نوں منتشر کر دندی ہے تے ہن وارکا پتلے گارے نال بھری ہوئی اک وسیع سڑک نوں دیکھدی ہے جس دے دائیں بائیں چھکڑے قطار در قطار کھڑے ہن اتے درمیان وچّ لوک کندھیاں تے جھولے اٹھائیں تھکاوٹ نال چور چل رہے ہن …. اچانک ایہہ لوک اپنے جھولیاں سمیت گارے وچّ گر پیندے ہن ۔
“تسیں کیوں گرے ہو ؟” وارکا اوہناں نوں سوال کردی ہے۔
اوہ جواب دندے ہن ، “سونن دے لئی” ۔
ایہہ کہہ کے اوہ گہری اتے مٹھی نیند سوں جاندے ہن جد کہ کاں اتے نیل کنٹھ بجلی دیاں تاراں تے بیٹھے اوہناں نوں جگاؤن دے لئی بچیاں دی طرحاں چیخ رہے ہندے ہن ۔
“سوں جا میرے سونہنے چنا سوں جا….” وارکا گنگناؤندی ہے اتے اپنے آپ نوں اک تنگ تار جھونپڑی وچّ پاؤندی ہے جتھے اس دا مرحوم باپ درد دی وجہ نال زمین تے پلسیٹے لے رہا ہے۔ درد دی شدت دا ایہہ عالم ہے کہ اوہ منہ توں سوائے اف…. اف …. اف ہور کچھ نہیں بول سکدا۔
اسدی ماں پلیگیا گھر وچّ موجود نہیں۔ کیونکہ اوہ مالک نوں خبر دین گئی ہوئی ہے کہ یافین مر رہا ہے۔ اس نوں گئے ہوئے اک عرصہ گزر چکا ہے۔ حالانکہ اس وقت تکّ اس نوں واپس آ جانا چاہیدا سی۔ وارکا انگیٹھی دے قریب خاموش بیٹھی ہوئی اپنے والد نوں کراہندے ہوئے سن رہی ہے۔ اچانک اوہ جھونپڑی دے باہر کسے گڈی دی آواز سندی ہے…. اینے وچّ اک جوان ڈاکٹر اندر داخل ہندا ہے جس دا چہرہ ہنیرے دی وجہ نال بخوبی نظر نہیں آؤندا…. وارکا اس نوں اتنا کہندے ہوئے سندی ہے:
“روشنی کرو”۔
جواب وچّ یافین اف اف دے سوا کچھ ہور نہیں کہہ سکدا ۔
پلیگیا دیا سلائی ڈھونڈن دی خاتر انگیٹھی دی طرف دوڑدی ہے….اک منٹ مکمل خاموشی وچّ گزر جاندا ہے۔ اس دے بعد ڈاکٹر اپنی جیب وچوں دیا سلائی کڈھ کے روشنی کردا ہے….
“جناب! ذرا اس نوں روشن ہی رکھیو…. میں ہنے آئی”۔ ایہہ کہندی ہوئی پلیگیا جھونپڑی دے باہر دوڑ کے مومبتی دا اک چھوٹا جیہا ٹکڑا لیاؤندی ہے۔
یافین دے رخسار سرخ ہو رہے ہن اتے اس دیاں اکھاں غیر معمولی طور تے چمک رہیاں ہن ۔ جویں اوہ جھونپڑی اتے ڈاکٹر نوں چیردیاں ہوئیاں کسے ہور چیز دا مطالعہ کر رہیاں ہون ۔
“میاں کی سوچ رہے ہو؟…. کدوں توں ایہہ تکلیف ہے تہانوں ؟” ڈاکٹر اس دی طرف جھکدے ہوئے کہندا ہے۔
“جناب! مر رہا ہوں…. میرا وقت قریب آ گیا حضور!…. تھوڑے عرصے دے بعد میں اس دنیا توں رخصت ہون والا ہاں۔”
“بے ہودہ گلاں متّ کر، اسیں تینوں صحت یاب کر دیوانگے۔”
“اس عنایت دے لئی اسیں غریب شکرگزار ہاں ، جناب!…. معلوم ہندا ہے…. جد موت آؤندی ہے تاں پھر اس توں بچنا…؟؟؟”
ڈاکٹر یافین دا ادھا کو گھنٹہ معائنہ کرن دے بعد کہندا ہے ، “معاملہ میری سمجھ توں باہر ہے ۔
“تہاڈے لئی ضروری ہے تسیں کسے ہسپتال چلے جاؤ ۔ اتھے ہی تہاڈا علاج ہو سکدا ہے…
“بس جلدی جاؤ… . بہت دیر ہو چکی ہے اتے ہسپتال والے سوں رہے ہونگے… .
“مگر اس دی کوئی پرواہ نہیں ۔ میں تہانوں اک رکا لکھ دندا ہاں ۔ “سندے ہو جاں نہیں ؟ ” “مہربان جناب ! اوہ عینی دور پیدل کس طرحاں جاوے… . ساڈے کول کوئی گھوڑا نہیں ” ۔ پلیگیا نوجوان ڈاکٹر نوں مخاتب کردے ہوئے کہندی ہے ۔
“فکر نہ کرو ، میں تہاڈے مالک نوں کہہ دندا ہاں ۔ اوہ تہانوں گھوڑا مہئیہ کر دیویگا” ۔ ڈاکٹر رخصت ہو جاندا ہے… . مومبتی وی رخصت ہو جاندی ہے ۔ ہن پھر اوہی اف ، اف .. دی آواز شروع ہو جاندی ہے ۔ کوئی ادھے گھنٹے دے بعد جھونپڑی دے باہر کوئی گڈی ٹھہردی ہے ۔ ایہہ گڈی چھکڑا سی جو یافین نوں ہسپتال لے جان دے لئی اس دے مالک نے بھیجیا سی… . یافین تیار ہو کے چلا جاندا ہے ۔ ہن دن چڑھ آیا ہے ۔ پلیگیا گھر نہیں کیوں جو اوہ یافین دی خبر لین دے لئی ہسپتال گئی ہوئی ہے… . کتوں بچے دے رون دی آواز آ رہی ہے اتے وارکا کسے نوں اپنی آواز وچّ ہی گنگناؤندے ہوئے سندی ہے ۔ “سوں جا میرے سونہنے چنا سوں جا … . ؟” انے وچّ پلیگیا واپس آؤندی ہے اتے اپنی چھاتی اتے صلیب دا نشان بناؤندے ہوئے دبی زبان وچّ کہندی ہے ۔ “ڈاکٹراں نے اسنوں رات بھر لئی تاں اچھا کر دتا سی ۔ مگر سبہا ہندے وقت ہی اس نے اپنی روح خدا دے حوالے کر دتی … . خدا اس دی روح نوں چین بخشے… . اوہ کہندے ہن کہ اسنوں بہت دیر بعد ہسپتال لیاندا گیا ۔ اس لئی چاہیدا سی کہ اوہ پہلاں اتھے چلا جاندا ” ۔
وارکا ایہہ سندے ہی دیوانیاں ہار سڑک اتے رونا شروع کر دندی ہے مگر اچانک کوئی شخص اس دے سر اتے اجیہی ضرب لگاؤندا ہے کہ اس دا متھا اک درخت دے تنے نال ٹکراؤندا ہے… . اکھ اٹھا کے ویکھدی ہے تاں ساہمنے اسنوں اپنا مالک… . یعنی پاپوش ساز (بوٹ نرماتا) نظر آؤندا ہے ۔
“ نکمی بے کار ! … . بچہ رو رہا ہے اتے توں گہری نیند سوں رہی ہیں ” ۔ پاپوش ساز وارکا دے سر اتے تھپڑ ماردا ہویا کہندا ہے ۔
وارکا سر نوں جمبش دے کے جھولا ہلاؤنا اتے لوری دینا شروع کر دندی ہے ۔ کمرے وچّ چانن دے دھبے اتے کپڑیاں دے پرچھاویں کمبدے ہن اتے وارکا دی طرف ویکھ کے سر ہلاؤندے ہوئے معلوم ہندے ہن ۔ تھوڑھی دیر بعد سبھ چیزاں پھر وارکا دے دماغ اتے قابو پا لیندیاں ہن ۔ ہن پھر اوہ گارے نال بھری ہوئی سڑک ویکھدی ہے جس وچّ جھولیاں والے شخص گہری نیند سوں رہے ہن ۔ اوہناں نوں ستے ویکھ کے وارکا دے دل وچّ وی خواہش پیدا ہندی ہے کہ اوہ تھوڑھی دیر دے لئی سوں جاوے ۔ مگر اس دی ماں پلیگیا اس دے نال ہے جو اسنوں اگے دھکیل رہی ہے… . اوہ دونوں نوکری ڈھونڈن دی خاطر شہر دی جانب ودھ رہیاں ہن ۔ “خدا دے واسطے کجھ دے دیو ۔ خدا دے واسطے ساڈے تے رحم فرماؤ” ۔ اس دی ماں راہگیراں توں بھکھّ منگدی ہے ۔
“بچے نوں پھڑا ارے ”۔ اک مانہوس آواز جواب دندی ہے ۔ اوہی آواز دوبارہ پکاردی ہے۔ “بچے نوں پھڑا ارے … . سن رہی ہیں کی ! بدقسمت کڑیئے ؟ ”
ایہہ سندے ہی وارکا اچھل پیندی ہے اتے اپنے ارد گرد ویکھدی ہے کہ معلوم کرے معاملہ کی ہے… . ہن نہ اوہ وڈی سڑک ہے اتے نہ اس دی ماں پلیگیا اتے نہ ہی اوہ شخص جنہاں توں اوہ بھکھّ منگ رہی سی ۔ جیکر کوئی اس وقت کمرے وچّ موجود ہے تاں اس دی مالکن جو بچے نوں ددھ پلان دے لئی آئی ہوئی ہے ۔ وارکا کھڑی انتظار کر رہی ہے کہ اوہ مالکن دے ددھ پلان دے بعد بچے نوں پھر لے لوے ۔ کھڑکیاں توں باہر دھندلی جہی روشنی نظر آ رہی ہے ۔ کمرے وچّ کپڑیاں دے پرچھاویں اتے چانن دے دھبے آہستہ آہستہ زرد ہو رہے ہن… . تھوڑھی دیر بعد سورج اگّ آویگا ۔
“اسنوں لے جا… . عرصے توں رو رہا ہے ، لگدا ہے اس اتے ٹونا کیتا گیا ہے ”۔ مالکن اپنے کوٹ دے بٹن بند کردے ہوئے کہندی ہے ۔
وارکا بال نوں لے کے جھولے وچّ لٹا دندی ہے اتے اسنوں ہلاؤنا شروع کر دندی ہے ۔ چانن دے دھبے اتے پرچھاویں قریباً قریباً غائب ہو چکے ہن ۔ ہن کمرے وچّ کوئی اجیہی چیز موجود نہیں جو اس دے دماغ اتے اکھاں اتے حاوی ہو سکے مگر اوہ پھر وی پہلاں دی طرحاں سونا چاہندی ہے ۔ وارکا اپنا سر جھولے دے کنڈھے اتے رخّ کے کوشش کردی ہے کہ کسے نہ کسے طرحاں نیند اتے غلبہ پا لئے ۔ مگر بے سود ، اس دیاں اکھاں مچی جا رہیاں ہن اتے سر بدستور بھاری ہو رہا ہے ۔
“وارکا انگیٹھی وچّ کوئلے پا دے ” ۔ ؟ اوہ دروازے توں اپنے مالک دی آواز سندی ہے ۔ کیونجو ہن وقت ہو گیا ہے کہ وارکا اٹھ کے گھر دا کم کاج شروع کردے… . جھولے نوں چھڈّ کے کوئلہ لیاؤن دے لئی بھجی ہوئی گدام وچّ جاندی ہے… . اوہ ہن بہت خوش ۔… . اس لئی کہ جدوں سریر حرکت وچّ ہووے تاں نیند بہت گھٹّ ستاندی ہے ۔
کوئلہ لیا کے اوہ انگیٹھی گرم کردی ہے ۔ ہن اسنوں محسوس ہندا ہے کہ اس دا لکڑ چہرہ پھر زندگی اختیار کر رہا ہے اتے خیال آہستہ آہستہ صاف ہو رہے ہن ۔
“وارکا سماوار گرم کرو” ۔ اس دی مالکن چلاؤندی ہے ۔
ایہہ سن کے وارکا لکڑی نوں چھوٹے چھوٹے ٹکڑیاں وچّ کٹدی ہے اتے ہنے اوہناں نوں جلا نہیں پائی ہندی کہ اک تازہ حکم سندی ہے ۔
“وارکا ،توں مالک دے وڈے بوٹ صاف کر ” ۔
اوہ وڈے بوٹاں نوں لے کے فرش اتے بیٹھ جاندی ہے اتے سوچدی ہے کہ کنا اچھا ہووے اگر اوہ اس وڈے بوٹ وچّ سر رکھ کے تھوڑھا آرام کر لوے ۔ … . یک لخت اوہ بوٹ پھیلنا شروع ہندا ہے اتے سارے کمرے وچّ پھیل جاندا ہے وارکا دے ہتھ وچوں برش ڈگّ پیندا ہے مگر اوہ اس وقت سر نوں جمبش دیکے اکھاں کھولھ دندی ہے اتے اپنے آلے دوآلے دیاں چیزاں نوں اس انداز نال دیکھن دی کوشش کردی ہے تاں کہ اوہ وڈیاں ہو کے اکھاں دے ساہمنے حرکت نہ کرن ۔
“وارکا ! پوڑیاں دھو دے … . انیاں میلیاں پوڑیاں ویکھ کے گاہک کی سوچنگے ۔ مینوں تاں شرم محسوس ہندی ہے” ۔
وارکا پوڑیاں دھون دے علاوہ کمرے نوں وی صاف کردی ہے اتے پھر دوجے سماوار نوں گرم کرن دے بعد دوکان دی طرف بھجی جاندی ہے ۔
اسنے اتھے بہت سارے کم کرنے ہن ، اس لئی اوہ اک پل وی جایا نہیں کر سکدی ۔
اس توں ودھ کوئی ہور تکلیف دیہہ کم نہیں ہو سکدا کہ باورچی خانے وچّ میز دے قریب بیٹھ کے آلو چھلے جان ۔ وارکا دا سر میز اتے لڑھکدا جا رہا ہے ۔ آلو اس دیاں اکھاں دے ساہمنے ناچ کردے نظر آؤندے ہن ۔ چاقو اس دے ہتھ وچوں پھسل جاندا ہے اتے اس دے کناں وچّ مالکن دی آواز گونج رہی ہندی ہے جو اس دے قریب قمیض کوہنیاں تکّ چڑھائیں بلند آواز وچّ گلاں کر رہی ہندی ہے ۔
سارا دن کپڑے دھونے ، بھانڈے صاف کرنے ، کھانا دانہ چننا اتے سین پرون وچّ بصر کرنا وی آلو چھلن وانگ تکلیف دیہہ ہے… . کدے کدے ایہناں کماں توں تنگ آ کے وارکا انی بے تاب ہو جاندی ہے کہ ننگے فرش اتے سو جاوے ۔
دن گزر جاندا ہے… . کھڑکیاں نوں کالیاں ہندے ویکھ کے وارکا پڑپڑیاں نوں زور نال دباؤندی ہے جو خشک لکڑی توں تراشیاں ہوئیاں محسوس ہندیاں ہن اتے مسکراؤندی ہے حالانکہ اسنوں کجھ معلوم نہیں کیوں ؟
شام دی ودھدی تاریکی اسدیاں ادھ کھلھیاں اکھاں لئی نیند دا وعدہ لے کے آؤندی ہے مگر تھوڑھی دیر دے بعد مہمان آ جاندے ہن ۔
“وارکا سماوار گرم کرو . ” اسدی مالکن بلند آواز وچّ حکم دندی ہے ۔
کیونکہ سماوار چھوٹا ہے ، اس لئی اسنوں سارے مہماناں نوں چاہ پلان لئی اسنوں پنج چھ وار گرم کرنا پیندا ہے . چاہ ورتاؤن دے بعد وارکا دوجے کماں دی منتظر اک گھنٹے تکّ اتھے کھڑی رہندی ہے ۔
“وارکا بھجّ کے تنّ بوتلاں بیئر دی خرید لیا ” ۔
وارکا اس خیال نال کہ تیز دوڑن نال نیند دا غلبہ دور ہو جاویگا ، بیئر خریدن لئی بھجی بھجی ہوئی جاندی ہے ۔
“وارکا تھوڑھی سی وودکا لیاؤ ! … .”
“وارکا بوتل کھولنے دا اوزار لیاؤ… .”
“وارکا اک ہیرنگ مچھی نوں صاف کرو ۔…”
آخر مہمان رخصت ہو جاندے ہن ۔ کمرے دی روشنی گلّ کر دتی جاندی ہے اتے مالک اتے مالکن دونوں سون چلے جاندے ہن ۔
“بچے دا جھولا ہلاؤندی رہو ” ۔ وارکا آخری حکم سندی ہے ۔
انگیٹھی وچّ بینڈا دردناک راگ الاپ رہا ہے ۔ چانن دے دھبے اتے کپڑیاں دے پرچھاویاں دا ناچ وارکا دیاں اکھاں اتے پھر قابض ہو کے اس دے دماغ نوں دھندلا دندا ہے۔
“سوں جا میرے سونہنے چنا سوں جا……. ”۔ اوہ گنگناؤنا شروع کر دندی ہے ۔ بچہ روندا ہے اتے روندے روندے تھکّ جاندا ہے… . ہن وارکا اوہی گارے والی سڑک ، جھولیاں والے مزدور ، اپنی ماں پلیگیا اتے باپ نوں ویکھدی ہے… . اوہ اوہناں دھندلی تصویراں نوں اچھی طرحاں سمجھدی ہے ، سبھ نوں پہچاندی ہے ۔ مگر ادھ ستی حالت وچّ اوہ اس طاقت نوں جس نے اس دے ہتھ پیر بنھ رکھے ہن ، جو اس دی چھاتی اتے بوجھ بن رہی ہے اتے اسنوں جیون نہیں دندی ، نہیں سمجھ سکدی ۔ اس طاقت دی بھال دے لئی اوہ اپنے ارد گرد نظر دوڑاؤندی ہے تاں کہ اوہ اس دے پنجیاں توں بچ کے بھجّ نکلے ۔ مگر بے سود ۔ آخرکار اس تلاش توں تنگ آ کے اوہ اس طاقت نوں ڈھونڈن دی آخری کوشش کردی ہے ۔ اوہ اپنیاں تمام شکتیاں سرف کر دندی ہے
روشنی دے ناچ، دھبیاں اتے کپڑیاں دے متہرک پرچھاویاں اتے نظر دوڑاؤن اتے رون دی آواز سنن دے بعد اوہ دشمن نوں لبھ لیندی ہے جو اوہنوں زندگی جین نہیں دندا ۔
اتے ایہہ دشمن بچہ سی ۔
اتے اوہ ہسدی ہے ، اس خیال نال کہ اینے آسان مصلے دا حلّ اوہ اس توں پہلاں نہیں کر سکی روشنی دے دھبے ، کپڑیاں دے پرچھاویں اتے بینڈا وی مسکراؤندے اتے حیران معلوم ہندے ہن ۔ ایہہ خیال وارکا دے دماغ اتے پوری طرحاں حاوی ہو جاندا ہے . سٹول توں اٹھ کے مسکراؤندی ہوئی ، جھپکن رہت اکھاں نال اوہ کمرے وچّ ٹہلنا شروع کر دندی ہے…
… . اتے اوہ خوش ہے اتے ایہہ خیال اس دی خوشی نوں دگنا کر رہا ہے کہ تھوڑھے عرصے دے بعد اوہ جس نے اس دے ہتھ پیر بنھ رکھے ہن موجود نہیں ہووےگا ۔ بچے دی موت دے بعد نیند… . نیند… . نیند… .
چانن دے دھبیاں نوں ویکھ کے ہسدی ، اکھاں جھپکاؤندی اتے انگلیاں نوں حرکت وچّ لیاؤندی ہوئی وارکا بچے دے جھولے دی طرف ودھدی ہے ۔
بچے نوں ہلاک کرکے اوہ فوراً زمین اتے لیٹ جاندی ہے ۔ … . خوشی دی وجہا نال ہسدی ہے کہ اوہ ہن آرام نال سوں سکیگی… . تھوڑھی دیر دے بعد اوہ گہری نیند سوں جاندی ہے… . موت ورگی گہری نیند ۔
(انوواد: چرن گلّ)
