اس انوکھی کڑی دی اک یاد (ہڈبیتی) گربخش سنگھ پریتلڑی
ایہہ یاد 1917 دے اخیرلے مہینے دی ہے، رڑکیؤں پاس کر کے میری نوکری کلکتے لگی۔ اوتھے میرا اکلے دا دل نہ لگے۔ میں گھر لکھیا، "میری پتنی نوں بھیج دیو۔" اوہناں پچھیا، "اکلی کیکر آوے۔" میں لکھیا، "وزیر آباد گڈی چاڑھ کے مینوں تار دے دیو۔ کڑی بہادر ہے، کوئی خطرہ نہیں۔"
اوہ آ گئی۔ چھ مہینے اسیں اکٹھے رہے۔ ایہہ سماں میرا خوشی بھریا وی سی، تے کش-مکش نال بھریا وی سی۔ اپنے ورگی سادی کڑی نوں کلکتے ورگے شہر وچ ستنتر سیراں کراء کے مینوں بڑی خوشی ہندی سی۔ میں دفتر جاندا، اوہ سارا دن نکے نکے کماں اتوں میرا راہ تکدی رہندی۔ تے جدوں میں آ جاندا، اسیں اکٹھے ہی رسوئی وچ روٹی تیار کردے، کھاندے، تے پھیر دو پنچھیاں وانگ کلکتے دیاں چوڑیاں جوہاں وچ اڈدے پھردے۔ پیدل ہی اساں سارا کلکتا گاہ ماریا۔
اک انگریز تھئیٹر کمپنی کلکتے وچ "ایشیا دا چانن" ناٹک کھیڈ رہی سی۔ بڑے اشتہار اوہدے چھپے سن۔ بڑی صفت اوہناں دے ناٹک دی سنی سی : ساڑھیاں وچ میماں، ننگے پیراں وچ مہندی لگی ہوئی، اپچھراں دسیاں جاندیاں سن۔ سدھارتھ دا پارٹ کرن والا انگریز، کہندے سن، کوئی دیوتا دسدا سی۔
اساں وی ٹکٹاں لے لئیاں۔ اوہ رات میری زندگی دا اوہ سماں ہے، جدھی گھڑی گھڑی دا خیال میری یاد وچ اکریا پیا ہے۔ اس رات دے سارے اپنے جذبے، سہم تے تسلیاں میں اج وی دہراء سکدا ہاں۔ ایہہ وی مینوں یاد ہے کہ ایہہ ناٹک میری پتنی نوں اکا چنگا نہیں سی لگا، تے مینوں ایس گلّ دی بڑی اداسی ہوئی سی۔ میں جھاتی جھاتی اتے جھومّ رہا ساں۔ پر اوہ میرے ترجمے نوں ٹھنڈی طرحاں سندی سی۔ صرف اس جھاتی نوں چنگی طرحاں ویکھن لئی اوہ اگانھ الری سی، جس وچ سدھارتھ اپنی ستی پئی پتنی دے پیراں نوں چمن دے کے اوڑک اوہنوں چھڈّ جاندا ہے۔
ناٹک مکن اتے چوھاں پاسیاں توں تاڑیاں وجیاں۔ میں وی بڑے جوش وچ ہتھ مار رہا ساں، پر میری پتنی اہل میرے پاسے نال بیٹھی رہی۔
راہ وچ بدھ نوں میں اوہ وڈا مہانپرکھ درسانا چاہیا، جس نے کسے ویلے ادھی دنیا دا دل موہ لیا، تے اوہنوں بھرماں دی دلدل وچوں کڈھ کے اپنے اندروں شانتی لبھن دا مارگ دسیا سی۔
"پر میرا دل اوہ موہ نہیں سکیا،" میری ساتھن نے درڑھ ہو کے آکھیا۔
"کیوں؟ تینوں چنگا نہیں لگا؟" میں حیران ہو کے پچھیا۔
"تسیں اس ستی پئی یشودھرا دی تھاں ہو کے ویکھو، تاں تہاڈے اندر وی اوہو کجھ ہووے جو میرے اندر ہو رہا ہے۔ سویرے اٹھدیاں اوہدا دل جس طرحاں کھسیا ہووےگا، اوہ کھوہ میرے اندر پے رہی سی، جدوں لوک تاڑیاں وجاء رہے سن — یشودھرا تاں ایس بے وفائی دے بعد جیوندی رہِ سکی سی، میں کھورے نہ ہی رہِ سکاں…"
اوہ سدھارتھ دی پیار نال بے وفائی دیاں تے میں بدھ دے سچ بھالن دے عشقَ دیاں گلاں کردے اسیں گھر پہنچے۔ بہہتیاں گلاں لئی اوہدا روں نہ ویکھ کے میں سوں گیا۔ اوہ وی کلھ رات پوری نہیں سی ستی، گانڈھیاں دے بیمار بچے سنبندھی سہائتا دین گئی رہی سی۔ اوہ بڑی ڈونگھی نیند وچ سی، جدوں ساڈا باہرلا بوہا کھڑکیا۔ میں دبے پیریں بوہا کھولھ کے پچھیا۔ گوانڈھی بچہ بہت اوکھا سی، اوہنوں مدد چاہیدی سی۔
"اک منٹ — میں آؤندا ہاں — میری پتنی کلھ ستی نہیں سی، تے اج وی اسیں دیر نال آئے ہاں۔"
میں کپڑے پا لئے تے اندروں جندرا لے کے باہر لا دتا، تے گانڈھیاں دے گھر چلا گیا۔ اوتھے بچہ بڑا اوکھا سی، میں گودی وچ لے لیا، تے جنا چر کسے نے مینوں وہلیاں نہ کیتا، میں گھر نہ مڑ سکیا۔
ڈیڈھ گھنٹے بعد کسے آکھیا کہ میں گھر جاواں۔ بہو اکلی ہوویگی۔ بوہے کول پہنچا، جندرا کھولھ کے جدوں بھت دھکے تاں، اندروں بند سن، تے اندر روشنی کمریو کمرے پھر رہی سی۔ اوہ دن راجسی ڈاکیاں دے سن۔ وڈے تے بدمزاج سرکاری نوکراں دے گھریں ڈاکے پیندے سن، پر میں تاں نہ کوئی وڈا نوکر، تے نہ بدمزاج ساں۔ ایہہ ہنیر میرے گھر کیوں؟
میں بوہا کھڑکایا۔ روشنی بوہے اگے آ گئی، تے رنی آواز نے پچھیا،
"کون؟"
"میں ہاں۔"
"میں کون؟ میں نہیں بوہا کھولھنا۔"
میں اپنا ناں دسیا، کہ میں اوہنوں جگایا نہیں سی — میں آپ ہی گوانڈھی دے گھر چلیا گیا ساں۔
بوہا کھلھیا۔ اس زمانے وچ سیالکوٹوں کلکتے اکلی دو ہزار میل دا سفر کر سکن والی دلیر کڑی دا منہ اتھرواں نال بھجا پیا سی۔ تے اوہدا سریر موہلادھار مینہہ ہیٹھاں بھجے پنچھی وانگ سنگڑیا ہویا سی۔
میں گل نال لا لیا۔
"پر کیوں — کیوں؟ توں تاں رون والی کڑی نہیں سیں!"
تاں وی اوہ روئی گئی۔ ساہ نال جدوں ساہ ملیا تاں میں اوہنوں چکّ کے منجے اتے لٹاء دتا، تے اپنے بندھیج دی حد وچ جو کجھ میں کر سکدا ساں، اوہدے نال کیتا۔ تے جدوں اوہدیاں اکھاں وچ اخیرلا اتھرو سک گیا تاں اوہدے بلھاں اتے نمھی جہی مسکراہٹ میں لمپ دے چانن وچ ویکھی۔
"مینوں ناٹک دا سپنا آ رہا سی۔ جدوں سدھارتھ نے ستی یشودھرا ولوں منہ موڑ لیا، مینوں ہول پیا تے میری جاگ کھل گئی۔ میں تہاڈے منجے اتے ہتھ پھیریا۔ میرا کلیجہ کڑک گیا۔ میں اٹھی — تہاڈے کپڑے ویکھے — ہے نہیں سن — بوہا ویکھیا، اندروں کھلھا تے باہروں بند سی۔ میرے اندروں چیک اٹھی : اوہ، میرا سدھارتھ مینوں دھوکھا دے گیا۔"
