Vadde Din Di Ik Kahani Maxim Gorky

وڈے دن دی اک کہانی میکسم گورکی

اک چھوٹے منڈے اتے کڑی دی کہانی جہڑے
برفیلی ٹھنڈھ ’چ کامبے نال مرے نہیں

ایہہ اک عامَ رواج ہو گیا ہے کہ سال وچّ اک وار وڈے دن دیاں کہانیاں وچّ کجھ چھوٹے منڈے اتے کڑیاں نوں برف جاں پالے وچّ جما کے مار دتا جاندا ہے۔ وڈے دن دی سنمانت کہانی دا وچارا غریب چھوٹا منڈا جاں غریب چھوٹی کڑی عامَ طور ’تے کسے قلعے دی کھڑکی راہیں شاندار دیوانکھانے وچّ جگمگاؤندے وڈے دن دے درخت نوں مگدھ ہو کے دیکھدے رہندے ہن اتے پھر برف-پالے وچّ جم کے مر جاندے ہن، کڑتن اتے گھور نراشا وچّ ڈبے ہوئے۔
ایہناں لیکھکاں دے نیک ارادے دی میں قدر کردا ہاں، باو جود اس نردئیپنے دے، جس نال اوہ اپنے ایہناں ننھے نائک اتے نائکاواں دا ٹکٹ کٹاؤندے ہن۔ میں جاندا ہاں کہ ایہہ لیکھک ایہناں غریب چھوٹے بچیاں نوں ٹھنڈ ’چ اس لئی جمع دندے ہن تاں کہ چھوٹے امیر بچیاں نوں اوہناں دی ہوند دی یاد دوائی جا سکے، پر جتھوں تکّ میرا سبندھ ہے، اینے چنگے مقصد لئی وی کسے چھوٹے غریب منڈے جاں چھوٹی غریب کڑی نوں جمع کے مار دینا میرے وسّ توں باہری گلّ ہے۔ میں خود برف-پالے وچّ جم کے کدے نہیں مریا اتے نہ ہی میں کسے چھوٹے غریب منڈے جاں کڑی نوں کدے ٹھنڈھ نال جم کے مردے ویکھیا ہے۔ اس لئی مینوں ڈر ہے کہ ٹھنڈھ ’چ آکڑ کے مرن دی ویدنا دا چترن کرن دا میرا یتن جیکر میں اجیہا کیتا تاں کتے ہاسوہینا بن کے نہ رہِ جاوے۔ ہور تاں ہور ایہہ تھوڑھا عجیب جیہا وی لگدا ہے کہ اک جؤندے جاگدے پرانی نوں صرف اس لئی مار دتا جاوے تاں کہ اک دوجے جؤندے جاگدے پرانی نوں اسدی ہوند دا احساس کروایا جا سکے۔
اتے ایہی وجہ ہے کہ مینوں اک اجیہے چھوٹے منڈے اتے کڑی دی کہانی سناؤنی زیادہ پسند ہے جہڑے برفیلی ٹھنڈھ وچّ آکڑ کے مرے نہیں۔
وڈے دن توں اک دن پہلاں دی شام سی۔ چھ وجے دا سماں سی۔ ہوا چل رہی سی، برف دے بدل اڈاؤندی ہوئی۔ ایہہ ٹھنڈے پاردرشی بدل، جھلمل چورے ورگے ہولے اتے پتلے، چارے پاسے اڈدے پھر رہے سن۔ اوہ راہیاں دے چہریاں نال ٹکراؤندے، گلھاں وچّ سوئیاں جہیاں چوبھدے، اتے گھوڑیاں دیاں گردناں ’تے برف چھڑک جاندے۔ گھوڑے اپنے سر جھٹکدے، زور نال ہنکدے اتے اپنیاں ناساں وچوں بھاپھ دے بدل چھڈدے۔ بجلی دیاں تاراں ’تے برف انج پئی سی کہ اوہ سفید ریشمی رسیاں ورگیاں جاپدیاں سن۔ اسمان بالکل صاف اتے تاریاں نال بھریا ہویا سی۔ تارے عینی تیبرتا نال چمک رہے سن کہ انجھ لگدا سی جویں کسے نے، وڈے دن دے شبھ اوسر ’تے، اوہناں نوں پالش نال رگڑ کے چمکا دتا ہووے، بھاویں کہ ایہہ اک اسمبھو جہی گلّ سی۔
سڑھک تے لوکاں دی چہل-پہل اتے شور-شرابا ودھ رہا سی۔ سڑھک دے وچالے گھوڑے تھرک رہے سن اتے لوک پھٹپاتھاں ’تے چل رہے سن کجھ کاہلی-کاہلی اتے کجھ آرام نال ہولی-ہولی۔ کجھ کاہلی وچّ اس لئی سن کہ اوہناں نوں چنتاواں اتے ذمہ واریاں دا احساس سی اتے اوہناں کول گرم کوٹ نہیں سن، اتے دوجے لوک آرام نال اس لئی چل رہے سن کہ اوہ ایہناں ذمہ واریاں دے بھار توں آزاد سن اتے اوہناں کول گرم سگوں روندار کوٹ سن۔
اجیہے لوکاں وچوں ہی اک جہڑا چنتاواں توں آزاد سی اتے اسنے خوبصورت کالر والا کوٹ پہنیا ہویا سی، اوہ وی ایہو جیہا جس وچّ پیبند لگیا ہویا سی، بہت ہی قاعدے نال پٹڑی ’تے چل رہا سی۔ اس بھدر-پرش دے بالکل پیراں ہیٹھ لیراں اتے لوگڑ وچّ لپٹیاں دو چھوٹیاں-چھوٹیاں گینداں جہیاں دکھائی دتیاں اتے نال ہی دو ننھیاں آوازاں سنائی دتیاں:
‘‘کرپا دے ساگر…’’ اک چھوٹی کڑی نے سر چھیڑیا۔
‘‘بادشاہاں دے بادشاہ…’’ اک چھوٹے منڈے دی دھن وی اسدے نال مل گئی۔
‘‘اک ٹکّ روٹی لئی دان کرو، کجھ تاں دیو، مالک!’’
‘‘اک کوپیک روٹی لئی۔ تیوہار دے دن لئی!’’
اس طرحاں دوہاں نے اپنی بینتی پوری کیتی۔
ایہہ بچے ہی اس کہانی دے نائک اتے نائکہ سن چھوٹے غریب بچے۔ منڈے دا نام سی مشکا پشچ اتے کڑی دا کاتکا ریابایا۔
اس بھدر-پرش نے رکن دی وی تکلیف نہ کیتی، اس لئی بچے بار-بار اسدے پیراں وچّ غوطے لگاؤندے اتے اسدے ساہمنے آ کے کھڑے ہو جاندے۔ کاتکا ودھ توں ودھ امید نال ساہ روک کے پھسپھسا کے کہندی: ‘‘صرف اک ٹکّ روٹی،’’ اتے مشکا اس سجن دا راہ روکن دی کوئی قصر نہ چھڈدا۔
اوہ آدمی جدوں اس سبھ کاسے توں اکّ گیا تاں اسنے اپنے فردار کوٹ دا بٹن کھولھ کے اپنا بٹوآ باہر کڈھیا، نکّ کول بٹوئے نوں پھڑپھڑاؤندے ہوئے اس وچوں اک سکہ کڈھیا، پھر اس سکے نوں اپنے ساہمنے پھیلے چھوٹے-چھوٹے اتے بے حدّ گندے ہتھاں وچوں اک وچّ سٹّ دتا۔
لیراں دیاں اوہ دو گینداں، اک ہی پل وچّ، اس سجن دے راہ ’چوں ہٹ کے اک پھاٹک ’تے جا پہنچیاں، جتھے اوہ کجھ دیر اک دوجے نال لپٹیاں کھڑیاں رہیاں اتے چپ چاپ سڑھک دے اتے-تھلے نظر ماردیاں رہیاں۔
‘‘بڈھا شیطان، کم بخت نے ساڈے ولّ دیکھیا تکّ نہیں،’’ چھوٹے غریب منڈے نے کڑتن نال بھرے جیتو انداز وچّ پھسپھساؤندیاں کیہا۔
‘‘اوہ موڑ دے پرلے پاسے، کوچواناں ولّ، گیا ہے،’’ کڑی نے دسیا: ‘‘پر پتندر نے دتا کی ہے؟’’
‘‘دس کوپیک،’’ مشکا نے لاپرواہی نال کیہا۔
‘‘تاں ہن کلّ کنے ہو گئے؟’’
‘‘ستر کوپیک۔’’
‘‘اچھا! اینے؟ اج تاں پھر جلدی ہی گھر چلے جاوانگے، کیوں ٹھیک ہے نہ؟ ٹھنڈھ بہت ہے!’’
‘‘عینی وی کی جلدی ہے،’’ مشکا نے اتشاہ ’تے پانی پھیردیاں کیہا: ‘‘نالے دھیان رکھ، بہتا کھلھ کے کم نی کرنا۔ جے کتے تھانیدار نے پھڑ لیا نہ تاں تیرے سارے وال کٹوا کے تینوں کبوتری بنا دؤ۔ اوئے اوہ دیکھ، اک بجرا تریا آ رہے۔ چل چلیئے!’’
ایہہ بجرا اک موٹی عورت سی جسنے کھلّ دا کوٹ پہنیا ہویا سی۔ اس توں پتہ لگدا ہے کہ مشکا اک بہت ہی شیطان منڈا سی، بہت ہی گنوار اتے وڈیاں دی عزت نہ کرن والا۔
‘‘دیا دی دیوی…’’ اوہ ممیایا۔
‘‘ماں مریئم دے نام ’تے…’’ کاتکا نے ساتھ دتا۔
‘‘چھی! کم بخت تنّ کوپیک ’تے ہی رہِ گئی، بڈھی چڑیل!’’ مشکا نے اسنوں برا-بھلا کیہا اتے پھر چھال مار کے پھاٹک ’تے پہنچ گیا۔
برف دے بدل اجے وی سڑھک ’تے گھم رہے سن اتے ہوا پہلاں نالوں ہور تیز ہندی جا رہی سی۔ ٹیلیگراپھ دیاں تاراں بھنبھنا رہیاں سن۔ برف-گڈیاں دیاں سلیباں ہیٹھ برف چرمرا رہی سی۔ اتے سڑھک دے پرلے پاسیوں، کتوں دوروں، کسے عورت دے کھڑکھڑا کے ہسن دی گونجدار آواز آ رہی سی۔
‘‘کیوں اج چاچی انپھسا پھر نشے ’چ ٹلی ہوؤگی، ہے نہ؟’’ کاتکا نے پچھیا تے اپنے ساتھی نال ہور چنگی طرحاں جڑ کے بیٹھ گئی۔
‘‘لگدا تاں ایہی ہے۔ پھر اسنوں روک وی کہڑا سکدے؟ پوری ٹلی ہوؤگی،’’ مشکا نے نشچت سر وچّ جواب دتا۔
ہوا چھتاں ’توں برف سمیٹدی ہوئی سیٹی دی آواز وچّ وڈے دن دی دھن وچّ گنگنا رہی سی۔ اک دروازہ کھلن دی کھٹاک دی آواز آئی۔ پھر شیشے دے دروازے دی جھنجھناہٹ سنائی دتی اتے کسے نے ڈونگھی جہی آواز وچّ ہاک ماری:
‘‘کوچوان!’’
‘‘چلو، گھر چلیئے!’’ کاتکا نے کیہا۔
‘‘توں تاں جیونا دبھر کر دتا،’’ بھرے دل نال مشکا پھٹ پیا: ‘‘پتہ نہیں، گھر جان دا تیرے سر ’تے کی بھوت سوار ہویا ہے؟’’
‘‘اتھے انی ٹھنڈھ نہیں ہے،’’ کاتکا نے سنکھیپ وچّ صفائی دندے ہوئے کیہا: ‘‘کجھ تاں نگھّ ملیگا۔’’
‘‘بڑا نگھّ ملیگا، واہ!’’ مشکا نے اسنوں طعنہ ماریا: ‘‘تے جدوں اوہ سارے ’کٹھے ہو کے تینوں نچاؤنگے ادوں… پھر کویں لگوگا؟ جاں پھر، جویں کہ پچھلی وار ہویا سی، جے اوہناں نے زبردستی تیرے گلے وچّ وودکا الدّ کے تینوں چھت تکّ اچھالنا شروع کر دتا پھر؟ گھر؟ واہ!’’
اتے اسنے اک اجیہے آدمی دے انداز وچّ اپنے موڈھے سنگیڑے جہڑا ایہہ گلّ جاندا ہووے کہ اوہ کی ہے۔ اتے جسنوں اپنی گلّ صحیح ہون بارے کوئی شکّ نہیں ہے۔ کاتکا نے ول جیہا کھا کے اک ڈونگھی جہی اباسی لئی اتے پھاٹک دے اک کونے وچّ ڈھیہہ پئی۔
‘‘توں بس چپّ ہی رہِ۔ جے ٹھنڈھ لگے تاں دند گھروٹ لؤ تے جی تکڑا رکھو۔ پھر نہیں لگدی۔ توں تے میں کسے دن مل کے چنگی موج کراںگے۔ ایہہ کہڑی گلّ ہے۔ میں صرف اینا چاہندا ہاں کہ…’’
اتے اسنے اپنی گلّ ادھوری چھڈّ دتی اس لئی کہ اسدی ساتھن جگیاسا نال بے چین ہو اٹھے۔ پر اوہ، جگیاسا دا بھورا وی بھاوَ دکھائے بنھاں، سنگڑ کے ہور وی دوہری ہو گئی۔ مشکا نے، تھوڑا فکرمند ہو کے، اسنوں جھنجوڑیا:
‘‘کاتکا، دیکھ، سونا نہیں۔ کتے پالا نہ مار جاوے۔ سن رہیں ہیں؟’’
‘‘گھبرا نہ، مینوں کوئی پالا نی مارن لگیا،’’ کاتکا نے کیہا۔ ٹھنڈھ نال اسدے دند وجع رہے سن۔
جے کتے مشکا نہ ہندا تاں کاتکا کدوں دی پالے وچّ جم کے مر گئی ہندی۔ پر اس نکے جہے تلچھٹی منڈے دا پکا ارادہ سی کہ اوہ وڈے دن دے موقعے ’تے اجیہی گھٹیا گلّ کدے نہیں ہون دیویگا۔
‘‘لیٹ نہ، اٹھ کے بیٹھ۔ لیٹنا تاں ہور وی برا ہے۔ گوڈے تاں نہیں ٹٹے۔ سدھا کھڑا آدمی وڈا دسدا ہے اتے اسنوں پھر ٹھنڈھ نہیں پھڑدی۔ وڈیاں نوں ٹھنڈھ مار نہیں کردی۔ مثال لئی گھوڑیاں نوں ہی دیکھ لؤ۔ اوہ کدے ٹھنڈھ وچّ جم کے نہیں مردے۔ آدمی گھوڑیاں نالوں چھوٹے ہن اس لئی اوہ ہمیشہ جم جاندے ہن۔ میری گلّ منّ لے، اٹھ کے بیٹھ۔ پورا اک روبل ہو جاوے تاں لگے کہ ہاں اج دا دن وی کجھ ہے۔’’
کاتکا، جسدا سارا سریر کمب رہا سی، اٹھ کے بیٹھ گئی۔
‘‘سچی گلّ ہے کیا بھیانک ٹھنڈھ ہے’’ اوہ بڑبڑائی۔
اتے ٹھنڈھ، سچ مچ ہی بے حدّ بھیانک ہو رہی سی۔ برف دے بدلاں نے گوڑھے سنگھنے لوہڑیاں دا روپ دھار لیا سی، کتے اوہ کھمبھیاں دی شکل وچّ دکھائی دے رہے سن اتے کتے لمی چادر دی شکل وچّ، جس وچّ برف دے کن ہیریاں وانگ جڑہے ہوئے سن۔ جدوں اوہ سڑھک ’تے لیمپاں اپروں منڈراؤندے ہوئے گزردے جاں دوکاناں دے چمکدے شوئکیساں دے ساہمنیوں دی لنگھدے تاں بہت ہی خوبصورت لگدے۔ اوہ سترنگی پینگھ دے رنگاں وچّ جگمگاؤندے اتے اوہناں دی تیز ٹھنڈھی چمک اکھاں وچّ چبھن لگّ پیندی۔
پر اپنے ننھے نائک اتے نائکہ دی اس سمچے سہپن وچّ کوئی دلچسپی نہیں سی۔
‘‘او-ہو!’’ اپنی کھڈّ جہی وچوں اپنی سری باہر کڈھدیاں مشکا نے کیہا: ‘‘ایہہ تاں پورا جھنڈ تریا آؤندا ہے۔ اٹھ کاتکا اوہناں نوں پھڑیئے!’’
‘‘دیا دے ساگر…’’ تیر وانگ سدھی سڑھک ’تے پہنچ کے کمبدی آواز وچّ چھوٹی کڑی بھنبھنائی۔
‘‘کجھ تاں دیو، میرے مالک!’’ مشکا نے ارجوئی کیتی اتے پھر اچانک چیخ پیا: ‘‘بھجّ، کاتکا، بھجّ!’’
‘‘بھوتنے! اک وار ہتھ لگّ جاؤ بس۔ پھر دیکھیو کی حالَ کرداں میں تہاڈا، شیطان!’’ شتیر ورگے لمے پلسیئے نے، جہڑا اچانک پٹڑی ’تے پرگٹ ہو گیا سی، بھڑک کے کیہا۔
پر اوہ تاں غائب ہو چکے سن۔ دو لیراں دیاں گینداں رڑھدیاں ہوئیاں اکھوں اوہلے ہو گئیاں سن۔
‘‘غائب ہو گئے، شیطان دے بچے!’’ پلسیا کلپیا اتے سڑھک ’تے نظر ماردیاں بھلے سبھاء نال مسکرا پیا۔
اتے شیطان دے بچے تیر وانگ بھجے جا رہے سن تے ہسّ رہے سن۔ کاتکا دا پیر وار-وار اسدیاں لیراں ’چ پھس جاندا تے اوہ ڈگّ پیندی۔
‘‘ہائے ربا، پھر ڈگّ پئی!’’ اپنے پیراں ’تے کھڑے ہون لئی جوجھدی اوہ کہندی، پچھے مڑ کے ڈر نال ویکھدی، اتے اسدے مکھڑے تے اکدم ہاسہ کھیڈن لگّ پیندا، ‘‘کتھے گیا اوہ مردود؟’’
مشکاہاسے نال دوہرا ہویا راہیاں نال ٹکراؤندا اتے اس جرم بدلے کئی وار اسنوں کراریاں جھڑکاں کھانیاں پیندیاں۔
‘‘بس، بس، بتھیریاں لوٹنیاں کھا لئیاں، شیطان چکے تینوں… ذرا شکل تاں دیکھ اپنی کی بن گئی ایں؟ بدھو کسے تھاں دی! لے، پھر ڈگّ پئی! ہائے ربا، توں تاں مینوں ہسا-ہسا کے مار ہی سٹینگی!’’
کاتکا دیاں لوٹنیاں نے اس وچّ بھاری اتشاہ بھر دتا سی۔
‘‘اوہ ہن سانوں کدے نہیں پھڑ سکدا۔ زیادہ بھجن دی لوڑ نہیں ہے۔ اوہ اینا برا نہیں ہے۔ اوہ دوجا، جسنے سیٹی ماری سی۔ اک وار میں بھجّ رہا سی کہ اکدم اچانک کھٹاک! سدھا رات دی ڈیوٹی دے رہے سنتری دے ڈھڈّ وچّ جا دھسیا اتے میرا سر بڑی زور نال اسدے ڈنڈے نال وجیا!’’
‘‘مینوں یاد ہے۔ اینا وڈا گومڑ ہو گیا سی،’’ کاتکا نے کیہا اتے اک وار پھر ہسدی-ہسدی دوہری ہو گئی۔
‘‘بس کر ہن۔ بہت ہسّ لئی،’’ مشکا نے بھاری منہ بنا کے اسنوں روکیا: ‘‘اتے میں جو کہندا ہاں، اوہ سن۔’’
دونے گمبھیر اتے فکرمند شکل بنا کے نال-نال ترن لگّ پئے۔
‘‘میں اتھے تینوں جھوٹھ کیہا سی۔ دس نہیں، اس بڈھے نے میرے ہتھ وچّ ویہہ کوپیک دتے سن۔ اتے استوں پہلاں وی میں تینوں جھوٹھ کیہا سی اس ڈروں کہ کتے توں پھر گھر جان دی رٹ نہ لگا لویں۔ اج دا دن بہت ودھیا رہا۔ جاندی ہیں، کنا ملیا؟ اک روبل اتے پنج کوپیک۔ ہے نہ ودھیا؟’’
‘‘ہور نہیں تاں کی؟’’ کاتکا نے لما ساہ بھریا: ‘‘چاہو تاں اس نال جتیاں خرید سکدے ہانکباڑی بازار ’چوں۔’’
‘‘جتیاں، ہوں! اوہ تاں میں ویسے ہی اڑا کے تینوں دے سکدا ہاں۔ ذرا صبر کر۔ کنے ہی دناں توں جتیاں دی اک جوڑی ’تے میری نظر ہے۔ داء لگن دی دیر ہے بس، صفاچٹّ کرکے لے آؤگا۔ پر گلّ سن چل، ہن ذرا کوفی ہاؤس چلیئے۔ کیوں ٹھیک ہے نہ؟’’
‘‘چاچی نوں پھر پتہ لگّ جانے تے اوہ اپنی مرمت کرو، جویں ادوں ہویا سی،’’ کاتکا نے شکّ نال کیہا، پر کوفی ہاؤس وچّ جا کے نگھے ہون دا موہ اینا پربل سی کہ اسنوں لکاؤنا مشکل سی۔
‘‘مرمت کروگی؟ نہیں، ایہدی نوبت نہیں آؤندی۔ آپاں اک اجیہے کوفی ہاؤس وچّ جاوانگے جتھے کوئی وی پنچھی ایہہ نہ پچھان سکے کہ آپاں کون ہاں۔’’
‘‘اچھا، سچیں؟’’ کاتکا نے اتشاہ نال کیہا۔
‘‘اچھا تاں سن پھر، آپاں کی کراںگے۔ سبھ توں پہلی تے سبھ توں وڈی گلّ تاں ایہہ ہے کہ آپاں ادھا پونڈ ساسیج لوانگے اٹھ کوپیک دے، پھر ادھا پونڈ سفید روٹی پنج کوپیک دی۔ تیراں کوپیک تاں ایہہ ہوئے۔ اس توں بعد تنّ تنّ کوپیک دیاں مٹھیآں روٹیاں لوانگے، چھ کوپیک ایہہ ہوئے۔ اس طرحاں کلّ انی کوپیک ہو گئے۔ پھر اک کیتلی چاہ چھ کوپیک دی۔ پورے پچی کوپیک، ذرا سوچ کے تاں ویکھ! نالے ساڈے کول باقی بچے رہنگے…’’
مشکا ہچکچا کے چپّ ہو گیا۔ کاتکا نے اسنوں بھاری اتے شکی نظراں نال ویکھیا۔
‘‘اینا خرچہ!’’ اسنے دبی جہی آواز وچّ پچھیا۔
‘‘بول نہ، چپّ کرکے سن۔ زیادہ نہیں ہے۔ استوں بناں اٹھ کوپیک دیاں چیزاں آپاں ہور کھاوانگے۔ کلّ تیتی کوپیک اتے جدوں ایہہ سبھ کرنا ہی ہے تاں پھر کہنا-سننا کی؟ وڈے دن دا تیوہار ہے، کیوں، ہے کہ نہیں؟ تے ساڈے کول باقی بچیگا… جے پچی کوپیک خرچے تاں اسی کوپیک … جے تیتی خرچے تاں ستتر کوپیک… ستّ دس-دس دے تے کجھ بھان بچوگی۔ دیکھ، کنا بچ گیا؟ اس بڈھی نوں ہور کی چاہیدا ہے؟ اینا ہی بتھیرا ہے اس شیطان دی ماسی لئی۔ چلو، چلو۔ جلدی کرو۔’’
ہتھاں وچّ ہتھ پا، نچدے-ٹپدے اوہ پٹڑی ’تے تر پئے۔ برف دے کن اڈدے اوہناں دیاں اکھاں نال ٹکراؤندے تے اوہناں نوں کجھ دکھائی نہ دندا۔ وار-وار برف دا بدل اتوں اوہناں ’تے جھپٹدا اتے اوہناں دوہاں دے چھوٹے آکاراں نوں پاردرشی چادر دی لپیٹ وچّ لے لیندا، جسنوں اوہ بھوجن اتے نگھّ دی امید وچّ رنگے ہوئے، اکدم تار تار کرکے وگاہ ماردے۔
‘‘سن،’’ کاتکا نے تیز تیز ترن کارن جسنوں ساہ چڑھ رہا سی ساہو-ساہ ہندیاں کیہا: ‘‘توں چاہے راضی رہِ جاں غصے، جے اسنوں پتہ لگّ گیا تاں میں تاں صاف دسّ دینا ایہہ ساری تیری کرتوت ہے، میں پرواہ نہیں کردی توں ہر وار بھجّ جاندا ہیں، بھگتنا مینوں ’کلی نوں پیندا ہے، اوہ مینوں ہمیشہ پھڑ لیندی ہے تے تیرے نالوں کتے زیادہ کٹّ پیندی ہے، سمجھ گیا نہ؟ میں سارا کجھ دسّ دینا۔’’
‘‘ٹھیک ہے، جو دل کرے دسّ دئیں،’’ مشکا نے گردن ہلائی ‘‘جے اوہ ماروگی تاں دیکھ لوانگے! میں دیکھ لؤگا۔ جاہ، توں وی اپنی منائی کر لے۔’’
منہ نال سیٹی وجاؤندا، سر پچھے نوں سٹی، ویر-بھاونا وچّ پھلیا اوہ تریا جا رہا سی۔ اسدا چہرہ پتلا سی۔ اسدیاں اکھاں وچّ شیطانی بھری ہوئی سی اتے اوہناں وچّ عامَ طور ’تے اجیہا بھاوَ جھلکدا سی جہڑا اسدی اس چھوٹی عمر نال بالکل وی میل نہیں کھاندا سی۔ اسدا نکّ تکھا اتے کجھ کو مڑیا ہویا سی۔
‘‘لؤ، کوفی ہاؤس آ گیا۔ اک نہیں، دو۔ دسو پھر کدھر چلیئے؟’’
‘‘چھوٹے وچّ۔ پر چل، پہلاں کریانے دی دوکان ’تے چلدے ہاں۔’’
کھان دیاں ساریاں چیزاں خریدن توں بعد اوہ چھوٹے کوفی ہاؤس وچّ داخل ہوئے۔
کوفی ہاؤس دھونئیں، بھاف تے تکھی کھٹی گندھ نال بھریا ہویا سی۔ آوارہ، بھکھاری، کوچوان اتے سپاہی ہنیرے وچّ لپٹے بیٹھے سن تے بے حدّ گندے ویٹر میز-کرسیاں وچکار منڈرا رہے سن۔ چیک-چہاڑا، گانے اتے گالاں دا بازار گرم سی۔
کونے وچّ اک خالی میز پیا سی۔ مشکا نے اسنوں دیکھیا اتے تیر وانگ سدھا اتھے پہنچ گیا۔ اسنے اپنا کوٹ لاہ کے اتھے رکھ دتا اتے پھر کاؤنٹر کول پہنچیا۔ کاتکا وی، شرمیلیاں جہیاں نظراں نال آلے-دوالے دیکھدی ہوئی اپنا کوٹ لاہن لگّ پئی۔
‘‘کیوں، بئی، چاہ ملوگی؟’’ کاؤنٹر نوں اپنیاں مٹھیاں نال ہولی-ہولی وجاؤندے ہوئے مشکا نے اتھے بیٹھے آدمی نوں پچھیا۔
‘‘چاہ؟ ملوگی کیوں نہیں؟ تھوڑی تکلیف کرو۔ اتھوں تھوڑا گرم پانی لے لؤ۔ نالے دیکھ، کوئی چیز ٹٹنی نہیں چاہیدی۔ جے بھنّ-توڑ کیتی تاں اجیہا سبق سکھاؤنگا کہ یاد رکھینگا۔’’
پر ادوں تکّ مشکا پانی لین لئی کھسک گیا سی۔
دو منٹ بعد اوہ اپنی ساتھن نال بیٹھا کاغذ وچّ تمباکو لپیٹ کے پرپکّ انداز نال اپنے لئی اک تازہ سگرٹ بنا رہا سی اس کوچوان وانگ، جہڑا دن وچّ کافی مزدوری کر چکیا ہووے۔ کاتکا منتر-مگدھ ہوئی اسنوں دیکھ رہی سی۔ اسدے دل وچّ اس گلّ دا رعب چھایا ہویا سی کہ لوکاں وچّ اوہ کنے ودھیا اتے سہج ڈھنگ نال ووہار کردا ہے۔ کوفی ہاؤس دے کنّ-پاڑو رولے-رپے وچّ اوہ ستّ جنم وی اپنے آپ نوں سنبھال کے نہیں رکھ سکدی، ہور نہیں تاں ایہی اک ڈر سدا اسدے سر ’تے سوار رہندا کہ کوئی پل آ رہا ہے جدوں اسنوں کنّ توں پھڑ کے اتھوں باہر کڈھ دتا جاویگا۔ پر، چاہے دنیا ادھروں ادھر ہو جاوے، مشکا ساہویں اوہ اپنے ایہہ ہاو-بھاوَ اتے شکّ ظاہر نہیں ہون دے سکدی۔ اس لئی اوہ اپنے سونے رنگے والاں نوں تھپتھپاؤن اتے سدھے-سادے تے لاپرواہی والے انداز وچّ آلے-دوالے دیکھن لگّ پئی۔ انج کرن دی کوشش وچّ اسدیاں میلیاں گلھاں ’تے رنگ دا ہڑ جیہا آ گیا اتے اپنا اٹپٹاپن لکاؤن لئی اسنے اپنیاں نیلیاں اکھاں سنگیڑ لئیاں۔ اس دوران مشکا، احاطے دے چونکیدار سگنیئی دے لہجے اتے شبداں وچّ اسنوں پاٹھ پڑھا رہا سی۔ ایہہ چونکیدار، اس سمیں وی جدوں اوہ نشے وچّ پوری طرحاں ٹلی ہندا مشکا نوں بڑا پربھاوشالی آدمی جاپدا سی اتے ہنے-ہنے چوری دے جرم وچّ تنّ مہینے دی جیل کٹّ کے آیا سی۔ اس لئی اسدے لہجے اتے شبداں وچّ گلّ کردا مشکا کاتکا نوں کہہ رہا سی:
‘‘ہاں تاں مثال لئی، سمجھ لے کہ توں بھیکھ منگن جا رہی ہیں۔ ہن بھیکھ کویں منگی جاندی ہے؟ صرف ایہی چیکدے رہنا کہ دیا کرو، دیا کرو، بالکل بے کار ہے۔ ایہہ کوئی طریقہ نہیں ہے۔ تہانوں جو کرنا چاہیدا ہے اوہ ایہہ ہے کہ اس مردود دے پیراں وچّ الجھ جاؤ اس طرحاں کہ اوہ گھبرا جاوے اتے ڈر جاوے کہ کتے اوہ لڑکھڑا کے تہاڈے اپر ہی نہ ڈگّ پئے۔’’
‘‘ایہہ تاں میں کر لوانگی،’’ کاتکا نے دبی جہی آواز وچّ سہمتی ظاہر کیتی۔
‘‘بہت خوب،’’ اسدے ساتھی نے پرشنسا وچّ سر ہلاؤندیاں کیہا: ‘‘ایہی اصلی چیز ہے۔ ہن، مثال لئی، چاچی انپھسا نوں ہی دیکھ لؤ۔ چاچی انفسا کی ہے؟ سبھ توں پہلی گلّ تاں ایہہ کہ اوہ پیاکڑ ہے۔ اتے استوں علاوہ…’’
اتے مشکا نے، پرشنسا یوگ دلیری نال، کھلھ کے دسیا کہ چاچی انفسا استوں علاوہ ہور کی ہے۔
کاتکا نے سر ہلا کے چاچی بارے اسدے ملانکن نال سہمتی جتائی۔
‘‘توں اسدی گلّ نہیں مندی۔ ایہہ ٹھیک نہیں ہے۔ تینوں مثال دے طور ’تے، کہنا چاہیدا ہے ‘میں چنگی کڑی بنانگی، چاچی تہاڈی گلّ دا میں دھیان رکھونگی…’ دوسرے شبداں وچّ ایہہ کہ اسنوں ملائم مکھن لائی چل اتے پھر جو دل کرے کر، ایہی صحیح ڈھنگ ہے۔’’
مشکا چپّ ہو گیا اتے رعب دار ڈھنگ نال اپنے ڈھڈّ ’تے کھاج کرن لگّ پیا، جویں کہ اپنا بھاشن جھاڑن توں بعد سگنیئی کردا سی۔ تے جدوں اسنوں ہور کوئی گلّ نہ سجھی تاں اپنا سر حلقہ جیہا جھٹکیا اتے کیہا:
‘‘ہاں تاں ہن کھانا شروع کرنا چاہیدا ہے۔’’
‘‘چلو، شروع کریئے،’’ کاتکا نے، جہڑی بڑی دیر توں روٹی اتے ساسیج ولّ بھکھیاں نظراں نال ویکھ رہی سی، سر ہلا کے سہمتی جتائی۔
اتے سلھ دی گندھ نال بھرے چانن-رہت اس کوفی ہاؤس دے اک ہنھیرے کونے وچّ اوہ اپنا رات دا کھانا کھان لگے۔ گندے گیت اتے بھدیاں گالاں دی آواز بیکگراؤنڈ میوزک دا کم کر رہی سی۔ دونے بڑی لگن نال، اپنی پسند تے ناپسند بارے گل بات کردے ہوئے اتے وچ-وچالے رکدے-رکدے سچے ر ئیساں وانگ کھا رہے سن۔ اتے جیکر کاتکا، شالینتا دی بھاونا بھلّ کے، لالچ دے مارے اپنے منہ وچّ عینی وڈی برکی پا لیندی کہ اسدیاں گلھاں کپے وانگوں پھلّ جاندیاں تے ڈیلے باہر نکل آؤندے ، تاں شانت اتے ستھر مشکا لاڈ-پیار دے لہجے نال کہندا:
‘‘عینی وی کی جلدی ہے، رانی صاحبہ؟’’
اتے پھر، اس بھاری-بھرکم برکی نوں نگلن دی کاہلی وچّ اسدا ساہ جیہا گھٹن لگّ پیندا۔
اتے ایہی میری کہانی دا انت ہے۔ بنھاں کسے افسوس جاں پچھتاوے توں میں ایہناں بچیاں نوں وڈے دن دی رات گزارن لئی اکلے چھڈّ سکدا ہاں۔ تے تسیں پکی طرحاں ایہہ گلّ سمجھ لؤ کہ اوہناں دے ٹھنڈھ وچّ جم کے مرن دا خطرہ بالکل وی نہیں ہے۔ اوہ اپنے پورے رنگ وچّ ہن۔ آخر اوہناں نوں ٹھنڈھ وچّ جمع کے مار دین نال میرا جاں اس دنیاں دا کی فائدہ ہووےگا؟
مینوں ایہہ بہت ہی وڈی اتے بھاری مورکھتا جاپدی ہے کہ بچیاں نوں پالے وچّ جمع کے مار دتا جاوے خاص کرکے اس حالت وچّ، جدوں کہ اوہ پکا کسے نہ کسے دن مرنگے، پر اس نالوں کتے زیادہ سدھے-سادے اتے سدھارن ڈھنگ نال۔
(1894)
(انوواد : سوجیت)