زبان دا قتل اشرف سہیل
سکول لگن وچّ اجے ادھا گھنٹہ رہندا سی۔ سکول دے احاطے دے باہر کجھ بچے کھیڈ رہے سن۔ کجھ کلچے-چھولے والے دی ریڑھی کول کھڑے سن تے کجھ سردی ہون کر کے دھپے کھڑوتے کوسی-کوسی دھپّ سیک رہے سن۔ کجھ وڈے بچے کتاباں کھولھ کے اپنا سبق یاد کر رہے سن۔ ایہناں سارے بالاں وچوں اک چھ سال دا منڈا الیاس نکا جیہا بستا گل وچّ پائی دھپے کھڑا اتے سوچ رہا سی کہ شہر تے پنڈ دے منڈیاں وچّ کنا فرق اے۔ اتھے سبھ آپس وچّ یار-دوست سن، پر اتھے اس نال کوئی منڈا وی یاری لاؤن نوں تیار نہیں سی۔
الیاس دا گھر سکول دی پچھلی گلی وچّ سی۔ اس نوں سکول داخل ہویاں چار مہینے ہو گئے سن، پر سکول وچّ اوہدا دل نہیں سی لگدا۔ اوہنوں سکول دے ماسٹر وی چنگے نہیں سن لگدے اتے منڈے وی اس نال دوستی نہیں سن پاؤندے۔ اوہ اس نوں گندہ تے پینڈو کہندے سن۔
پہلے پنج سال اس نے سکول وچّ بڑی مشکل نال گزارے۔ کئی وار اس نوں کلاس وچّ بیٹھنا مشکل ہو جاندا۔ اوہ چنگا ودیارتھی سی تے دل لا کے پڑھدا سی۔ گھر دا کم (ہوم ورق) وی ویلے سر کردا تے ہشیار وی بہت سی۔ بھاشن دین دا اس نوں شروع توں شوق سی۔ اوہ اکثر اپنی ماں جی نوں بھاشن دے کے دکھاؤندا ہندا سی۔ گھر وچّ جدوں کوئی پروہنا آ جاندا تاں الیاس نوں آکھیا جاندا کہ بھاشن دے، تاں اوہ اسے ویلے منجی ‘تے چڑھ کے جاں کسے اچی تھاں کھڑو کے بھاشن دینا شروع کر دندا۔ بھاشن وچّ اوہ اکثر اپنے سکول دیاں کتاباں دے سبق پڑھدا اتے کجھ اپنے کولوں جوڑ لیندا۔ بھاشن دندے سمیں اوہ بالکل نہیں سی جھجکدا، پر سکول وچّ وڑدیاں ہی اوہ چپّ ہو جاندا سی۔ سکول وچّ اس دی پوزیشن ماڑی ہون کارن اوہ پنڈ توں شہر آیا سی۔
اک دن اوہ سکول تھوڑھی دیر نال پہنچیا تاں کلاس وچّ ماسٹر جی نہیں سن۔ اس دے کلاس وچّ وڑدیاں ہی ‘پینڈو’-‘پینڈو’ دیاں آوازاں آؤن لگّ پئیاں۔ ایہہ آوازاں اس دا اندر چیردیاں ہوئیاں لنگھ گئیاں۔ اوہنوں بڑا دکھ ہویا، پر اوہنے اپنے اتھرو روک لئے۔ ایہناں گلاں کر کے اوہ اکثر پریشان رہندا سی اتے اوہنوں اپنا سبق چنگی طرحاں یاد نہیں سی ہندا۔
اک دن ماسٹر جی نے اس دا گھر دا کم چیک کردیاں آکھیا، ‘‘توں کدی ترقی نہیں کر سکدا، کیونکہ توں پینڈو ایں۔” ماسٹر جی دے مونہوں ‘پینڈو’ شبد سن کے اوہ رو پیا۔ پہلاں اس نوں حوصلہ سی کہ منڈے ہی مینوں پینڈو کہندے نے اتے جے کدے ماسٹر جی نوں پتہ لگّ گیا تاں اوہ اوہناں نوں غصے ہونگے اتے سزا دینگے، پر اج ماسٹر جی دے مونہوں نکلے شبد اوہنوں اداس کر گئے۔ اوہ بہت پریشان ہویا۔ کجھ دن چپ چاپ رہا۔ اس توں کسے نہ پچھیا کہ توں کیوں اداس اییں؟ اوہنوں اوہ دن یاد آیا، جدوں سکول دی چیکنگ لئی افسر نے آؤنا سی۔ اس دن بچے خوش سن، کیونکہ اوہناں نوں دسیا گیا سی کہ اج افسر دے جان پچھوں مٹھیائی تے دودھ دے پیکیٹ بچیاں نوں مفت دتے جانگے۔
سکول دے بچیاں نوں لائن بنا کے افسراں نوں ‘جی آیاں’ کہن لئی کھڑا کر دتا گیا۔ بچیاں نوں سمجھایا گیا کہ افسر جو کجھ پچھن، اوہناں نوں آتم وشواس نال جواب دتا جاوے تے اوہناں نال اردو وچّ گل بات کیتی جاوے۔ الیاس قد دے حساب نال کلاس دے منڈیاں نالوں ذرا چھوٹا سی، اس لئی اس نوں سبھ توں اگلی لائن وچّ کھڑا کیتا گیا سی۔ افسراں دی ٹیم نے اک-دو بچیاں کولوں سوال پچھے اتے بچیاں نے ٹھیک جواب دتے۔ پھر اک افسر نے الیاس دے موڈھے ‘تے ہتھ رکھیا اتے اس دا ناں پچھیا۔ الیاس نے اپنا پورا ناں محمد الیاس صرور دسیا۔ افسر بڑا خوش ہویا اتے کہن لگا، ‘گنتی سناؤ۔’ الیاس نے گنتی سناؤنی شروع کیتی؛ اک، دو، تنّ، چار، پنج، چھ… ستر اک اکہتر تکّ پہنچیا سی کہ افسر نے الیاس نوں روک دتا۔
الیاس نوں پتہ نہیں لگا کہ اوہ گنتی اپنی ماں بولی پنجابی وچّ بول گیا سی۔ اس نوں ماسٹر جی دے آکھے شبد چیتے آ گئے کہ افسراں نال اردو وچّ گلّ کرنی اے۔ اک دم اوہدا رنگ پھکا پے گیا، پر ہن کی ہو سکدا سی، سماں لنگھ چکا سی۔
افسر واپس چلے گئے، پر الیاس نوں اس دن سکولوں بہت مار پئی۔ ماسٹر جی کہہ رہے سن کہ اس نے سکول دی بے عزتی کروا دتی ہے۔ اس نوں دودھ تے مٹھیائی وی نہ دتی گئی۔ اس دن سکولوں پرتن سمیں سارے منڈے ہتھاں وچّ مٹھیائی تے دودھ دے لفافے لئی گھراں نوں کھشی-کھشی جا رہے سن، پر سویرے پائے نویں کپڑے الیاس نوں اپنے سریر ‘تے گندے لگّ رہے سن۔ اوہنوں اپنے بستے دا بھار پہلاں نالوں زیادہ جاپ رہا سی۔ اس رات الیاس سوں نہ سکیا۔ ماسٹر جی ہتھوں وجیاں چپیڑاں، گالھاں تے ٹھڈیاں دا سیک اوہ ساری رات محسوس کردا رہا۔ سویرے اٹھیا تاں اس دیاں اکھاں لال سن اتے اوہنوں تیز بخار ہو گیا سی۔
سماں بیتن دے نال-نال الیاس نے حالات نال سمجھوتہ کر لیا۔ اوہ ہن دوجے بالاں وانگ اردو بولی سکھ گیا اتے استاداں دیاں نظراں وچّ چنگا ودیارتھی بنن دی کوشش وچّ کامیاب ہو گیا۔ ہن اوہ اکثر سکول دے پروگراماں وچّ حصہ لیندا سی۔ بھاشن مقابلیاں وچّ اوہ اکثر پہلے نمبر ‘تے آؤندا۔ اوہدے وچّ کافی آتم وشواس پیدا ہو گیا سی۔
ہن الیاس نوویں جماعت وچّ ہو گیا سی۔ جماعت دے زیادہ منڈے اوہدے دوست بن گئے سن۔ اوہدی لکھائی سبھ منڈیاں نالوں سوہنی ہو گئی سی۔ اوہنوں ہن پڑھائی، سکول، دوست، ماسٹر سبھ چنگے لگن لگّ پئے۔ سکول وچّ سالانہ بھاشن مقابلے ہون والے سن۔ اس وار مکھ ادھیاپک نے آکھیا سی کہ اس سال ودیارتھی اپنے پسندیدہ نائک ‘تے بھاشن دینگے۔
الیاس دے پتا جی پہلاں جنڈیالا شیر خان پنڈ وچّ رہندے سن۔ مگروں شہر شفٹ ہو گئے۔ اوہناں نے شہر وچّ اپنا گھر بنا لیا۔ اوہ سادے سبھاء دے مالک سن۔ جدوں اوہ پنڈ رہندے سن تاں اوہناں نوں حضرت وارث شاہ دی مزار ‘تے جا کے اولاد لئی دعا منگی سی۔ نالے ایہہ سکھنا سکھی سی کہ جے ساڈے گھر اولاد ہوئی تاں اوہ ہر سال مزار ‘تے اک چادر چڑھایا کریگا۔
اس گھٹنا توں کجھ مہینے بعد الیاس پیدا ہویا سی اتے ہن شہر دے باجوود اوہدے پتا جی ہر سال اپنے پنڈ جنڈیالا شیر خان جا کے حضرت وارث شاہ دی مزار تے چادر چڑھاؤندے سن۔ الیاس وی نال ہندا سی۔ اس کر کے اوہنوں حضرت وارث شاہ بارے دوجے عامَ پنجابیاں نالوں بہت جانکاری سی۔ الیاس دے گھر وارث شاہ دی لکھی کتاب ‘قصہ ہیر رانجھا’ موجود سی، جس نوں اس دے دادا جی سویرے سویرے پڑھدے ہندے سن۔ اس کر کے الیاس نے اس سال حضرت وارث شاہ ‘تے بھاشن دین دا فیصلہ کیتا۔ اس نے اپنی ماں جی کولوں وارث شاہ دی زندگی بارے جانکاری لے کے اک خوبصورت بھاشن تیار کر لیا۔ اس دے ماں جی جنڈیالا شیر خان پیدا ہوئے سن اتے اوہناں نے ساری زندگی اتھے گزاری سی۔ اوہناں نوں وارث شاہ بارے بہت کجھ پتہ سی۔ الیاس نے اپنے دادا جی ہوراں کولوں وارث شاہ دی ‘ہیر’ وچوں کجھ چنگے شعر پچھ کے اپنے بھاشن وچّ شامل کر لئے سن۔ بھاشن لکھن مگروں الیاس نے اک نظر پھر بھاشن ‘تے ماری، اس نوں اپنا بھاشن پربھاوشالی لگیا۔
اگلے دن سکول وچّ سالانہ بھاشن مقابلے دیاں تیاریاں مکمل سن۔ سارے سکول نوں جھنڈیاں نال سجایا گیا سی۔ بڑی رونق سی۔ ودیارتھی صاف ستھرے کپڑے پا کے آئے ہوئے سن۔ الیاس وی نویں پینٹ-شرٹ پا کے ہی آیا سی۔ اس نوں وشواس سی کہ اوہ سٹیج ‘تے سوہنے طریقے نال بول سکدا ہے۔ بھاشن مقابلے شروع ہوئے۔ الیاس دی واری اخیر وچّ آئی۔ اوہ بڑے وشواس نال سٹیج ‘تے آیا تے اپنی پینٹ دی جیب وچوں کاپی دے کجھ ورقے کڈھے، جنہاں اتے اوہنے بھاشن لکھیا ہویا سی۔ اس نے بھاشن دینا شروع کیتا۔ الیاس بول رہا سی تے اوہدی آواز لاؤڈ سپیکر راہیں پورے علاقے وچّ گونج رہی سی۔ سکول دے نال الیاس دا دادکا گھر سی، جتھے اوہدے ماں جی گھر دی چھت اتے بیٹھے اپنے پتر دے بول سن رہے سن-
‘‘میری ایہہ خوش قسمتی ہے کہ میں اک اجیہے پنڈ وچّ پیدا ہویا ہاں، جتھے پرسدھ صوفی شاعر حضرت وارث شاہ پیدا ہوئے سن تے اوہناں دی مزار اسے پنڈ وچّ ہے۔ وارث شاہ اک عظیم صوفی سن۔ اوہناں دی شاعری وچّ مائرپھت دے شعر زیادہ ہن۔ اوہناں دی لکھی ہوئی کتاب ‘قصہ ہیر رانجھا’ اج وی بہت مقبول ہے اتے دنیا دے پرسدھ ساہت وچّ اس دا شمار ہندا ہے…۔”
سٹیج اتے الیاس دی خالص لکھنوی لحظے دی اردو وچّ آواز گونج رہی سی، جہڑی اس دے ان پڑھ پتا نوں سمجھ نہیں سی آ رہی، پر سکول دے اکٹھ وچّ ہر کوئی اس دی آواز تے بھاشن دے انداز دی داد دے رہا سی۔ تاڑیاں وجع رہیاں سن۔
الیاس دی سوہنی آواز نے پورے سکول وچّ بیٹھے لوکاں نوں بٹھا کے رکھ دتا سی، پر سٹیج مگر کھلوتے وارث شاہ دی بے چین روح دیاں اکھاں وچوں اتھرواں دا ہڑ وگ رہا سی۔ ایہہ وگدے اتھرو کوئی نہ ویکھ سکیا۔ اپنے ہی پتراں ہتھوں اپنی ہی دھرت اتے اپنی زبان دا قتل ویکھ کے حضرت وارث شاہ دی روح بے چین ہو گئی تے اخیر اس سکول توں باہر دور اڈ گئی، جتھے الیاس دی آواز نہیں سی اپڑ سکدی۔
