زندگی وارث ہے گربخش سنگھ پریتلڑی
علاقے دے مشہور دس-نمبریئے جگیرے نے آپیں تھانے جا کے تھانیدار دے پیر پھڑ لئے۔
"حضور، اج توں میں بدمعاشی چھڈی تے تسیں میرے سر 'تے ہتھ رکھو، تاں کسے دن میں علاقے دے ساؤآں وچ گنیا جاواںگا۔"
جگیرا بڑا سنکھا درشنی جوان سی۔ گھروں وی چنگا سی، پر ماں-پیو مویاں بھیڑی سہبتوں وگڑیا ہویا سی۔ اج پتہ نہیں کہڑا ولھیل اوہنوں تھانے لے آیا؟
تھانیدار وی اثر منن والا افسر سی، ہسّ کے آکھیا سو:
"چنگا جگیریا، تیرے اتے میں خاص اکھ رکھانگا، تے جے چھ مہینے تیری کوئی ماڑی رپورٹ نہ آئی، تے جے تیرا کوئی چنگا کم وی میں سن لیا تاں دس نمبر 'چوں تیرا ناں کڈھاء دیاںگا۔"
ایہہ گلّ پہلی اکتوبر نوں ہوئی سی، تے اج تیراں اکتوبر سی، کہ اوہ بری طرحاں وڈھیا-ٹکیا تھانے وچ لیاندا گیا۔ کوئی دشمن اپنے ولوں اوہنوں مار-مکا کے ککراں دی جھنگی وچ سٹّ گیا سی۔ زخم بے-شمار سن، کھبا ہتھ نالوں ہی لہہ گیا سی، لہو نال کپڑے گڑچّ سن، چہرہ بے-رنگ سی، پر اوہ اجے بول سکدا سی، تے پوری ہوش وچ سی۔
"کیوں جگیریا، ایہہ کی ہویا؟ کسے نوں تیری خبر دیئیے؟" تھانیدار نے پچھیا۔
"جے تسیں ترن تارنوں حولدار سرمکھ سنگھ دی وہوٹی کچھو نوں منگاء دیو — اوہی دوروں-پاروں میری کجھ لگدی اے — شید میں بچ ای جاواں!"
تھانیدار نوں جگیرے نال کجھ انس ہو گئی سی۔ اوہدی دیداری جوانی ہر کسے نوں خوشی دیندی سی، تے ماڑے کماں توں اوہدا پچھتاوا سن کے تھانیدار نوں خاص خوشی ہوئی سی۔ اج اچانک موت دی کندھی اتے اوہنوں سٹیا ویکھ کے تھانیدار دے دل وچ بڑا کجھ ہویا سی، اک سپاہی ترنت ترن تارن ول تور دتا، تے پولیس نے ہسپتال دے ڈاکٹر نوں منگا کے لوڑیندی پٹی کرا دتی۔
"تقدیر نال لڑائی کر رہے، پر ہے سخت جان، دل بلا دا مضبوط سو— کوئی عجیب گلّ نہیں کہ بچ ای جائے"، ڈاکٹر دی رائے سی۔
تناں گھنٹیاں وچ ہی سپاہی کچھو، اوہدے پتی تے دو شریکاں نوں نال لے آیا۔ حولدار پنشنی سی، پنجاہ دے لگبھگ ہووےگا۔ پر حولدارنی مساں ویہاں-بائیاں ورھیاں دی دسدی سی۔ نری دسدی ہی نہیں، اوہدے منہ اتے جوانی دی کوئی مشال لٹ لٹ کر رہی سی۔ تے جوانی دے انگ وی سڈول ہون تاں اوہدا کھیڑا جاں اوہدی غم گینی ویکھن والیاں اتے اک تلسم کر دیندے نے۔ بجلی دے چنگیاڑے سٹن والے انگاں نوں پٹیاں وچ بدھے تے بھکھدی لالی نوں بگی پونی ہوئی ویکھ کے کچھو دے کالجیوں اک آپ مہاری چیک نکلی، تے اس نے جگیرے دا ثابت ہتھ اپنے ہتھاں وچ پھڑ لیا۔
"کچھو، کچھو، رو نہ — ہن میں نہیں مرنا — توں جو آ گئیؤں!" تے اس نے اوہدے ہتھ اپنی ہکّ اتے کھچّ لئے۔
کچھو نے تھانیدار نوں آکھیا کہ جنی گلّ دا اوہنوں پتہ اے، ساری اوہ دسیگی، پر دسیگی اکلیاں۔ تھانیدار اوہنوں اپنے دفتر وچ لے گیا۔
"جیوں جاندے او، جگیرے نوں بچا لؤ"، کچھو تھانیدار دے پیریں پے گئی، "ایہہ ہیرا بندہ جے!"
"جو توں جاننی ایں، سچیں سچیں دسّ دے — جگیرے کول تدے میں کسے نوں کجھ پچھن نہیں دتا، اوہ موت نال گھول کر رہے، ساری طاقت اوہدی موت نال ہی گھلے — توں دسّ کس نامراد دی ایہہ کرتوت اے؟"
"اوہدا تاں مینوں پتہ نہیں، پر جنا پتہ مینوں ہے، اوہدے توں تسیں ضرور کوئی سوہ کڈھ لووگے… میرا ویاہ ماپیاں نے کجھ لے-دے کے ایس بڈھے حولدار نال کر دتا، ایہنوں اولاد دی سکّ سی، تے سو وگھیاں دا ایہہ مالک سی۔ پنجاہ وگھے ایس کولوں میرے ماپیاں نے پہلاں ہی میرے ناں لکھا لئے — ایہہ ویاہ دی شرط سی۔ حولدار آدمی کوئی ماڑا نہیں، پر شریک ایہدے پجّ کے ویلی نے۔ میرے آؤندیاں ہی اوہناں نوں ایہہ دکھ وڑ گیا کہ پنجاہ وگھے تاں ورثے وچوں اڈّ ہی گئے، اولاد بھاویں میرے وچوں ہووے تے بھاویں نہ ہووے… پہلاں تاں مینوں ایہناں ورگلانا چاہیا کہ حولدار بڈھا نقارہ اے۔ پھیر تنگ کرکے مینوں کتے نٹھانا چاہیا، میں نہ منی۔ کھجل-خواری توں مینوں ڈر لگدی۔ تاں اوہناں مینوں مار-مکان دی صلاحَ بنا لئی۔ آپیں مارنوں اوہ ڈر گئے کہ نہ شریکاں دا ہی لگیگا۔ اوہ آپ جوپنجاہ وگھے ٹبر دی مالکی 'چوں نکل جان دے کھلھے رونے رو چکے سن۔ … اوہناں کسے نوں روپیئے دے کے مینوں مروا چھڈن دا منصوبہ بنایا۔ آپیں رل کے ایہہ سارے مینوں مسیا دے میلے اتے لے گئے۔ حولدار وی نال سی — پر اس وچارے نوں تاں ایہہ بدھو بنائی رکھدے نے۔ کسے نہ کسے طرحاں بھیڑ وچ سارے میرے نالوں نکھڑ گئے۔ بڑی گھبرائی ہوئی میں جنے کھنے کولوں پچھاں۔ تدے ایہہ جگیرا میرے کول آ گیا۔ ایس مینوں دسیا کہ ایہہ میرے گھر دیاں نوں جاندے، تے اوہناں کول مینوں پچا دیویگا۔
"پر اوہناں کول پچان دی تھاں ایہہ مینوں اپنے گھر لے گیا۔ دسنوں ایہہ مینوں چنگا آدمی لگا سی، پر ایہدا وطیرہ مینوں شکّ پائی جاندا سی۔ کدے ایہہ اپنی کرپان کڈھ لیاوے، اوہدی دھار ویکھے۔ میں ایہنوں کہہ دتا کہ مینوں ایہدے اتے اعتبار نہیں۔ ایہہ مینوں خیال آؤندا سی کہ اس گھر وچ تاں مینوں مارن نہیں لگا، باہر ہی کتے کھڑیگا، تے میں شور پا دیانگی جاں پنچائت کول چلی جاوانگی۔ تاں ایس نے بڑے شرمائے جہے منہ نال مینوں ساری گلّ دسّ دتی کہ ساڈے شریکاں نے ایہنوں پنج سو روپیہ نقد دتا تے پنج سو کم ہو جان بعد دین دا اقرار کیتا سی، جے ایہہ مینوں مار کے کسے ایہو جہے تھاں سٹّ دیوے جتھوں کدھروں سوہ نہ نکلے…
'پر کچھو، تینوں مارے کون؟ پنج سو نہیں پنج ہزار کولوں دے کے وی میں تینوں ملدی نوں ویاج لیاواں۔' جگیرے نے مینوں آکھیا۔ تے اوہدا لہجہ سی جدھی سچائی تیویں دے اندر دھس جاندی اے۔ اس دی گلّ ساری دی ساری جھٹّ میرے منن وچ آ گئی۔ حولدار دے شریک اپنے پنجاہ وگھیاں دی خاطر میرے پنجاہ ٹوٹے کرا دین لئی دنوں رات ولھ رہے سن۔ حولدار بھولا آدمی اے۔ اوہنوں ایہناں مناء لیا کہ میں میلے وچ ایدھر-اودھر ہو گئی ساں جاں کدھرے آپ ہی نٹھّ گئی ساں۔
"ایس جگیرے نوں جیوں جیوں میں ویکھاں اسدی گلّ میرے کناں وچ وجے : 'کچھو، تینوں مارے کون!' ایہہ مینوں چنگا لگدا جائے۔ کی دساں کوئی جاچ اے ایہنوں چنگیاں لگن دی! کوئی دل اے ایہدے اندر۔ مینوں جاپیا جیوں میں پہلی واری کوئی مرد ویکھیا سی۔ نہ پیکیاں تے نہ سہریاں دے لانے وچ میں کوئی مرداں والی گلّ تکی سی۔ روپیہ، زمین، مالکی — ایہناں تناں دے سوہلے تے ایہناں تناں دے ہی کیرنے میں سنے ہوئے سن۔ پہلی واری میں اک مرد-دل نوں اپنے تانگھدے دل نال دھڑکدیاں سنیا، تے میرے دل نے حامی بھری جس نوں ایہہ جنا پیار کرے اوہدا سریر ہی نہیں، اوہدی روح کھڑ جائے۔ میری پنگھری ہوئی روح وچوں ترلا اٹھیا :
"جے جگیریا، توں مینوں مارنا نہیں چاہندا تاں مینوں اپنے گھر وسا لے۔"
'نہیں کچھو، ایڈی سوکھی تے سدھی ایہہ گلّ نہیں، جے پنج سو نہ لیا ہندا، تینوں آپیں کھسکا لیایا ہندا، تاں ایؤں ہو سکدا سی۔ اصلی بدمعاشاں دا وی دھرم ہندے، تے زندگی وچ میں جو کجھ وی بنیا ہاں، اصلی ہی بنیا ہاں، نقلی نال میری ان بن ہے۔ ایہہ پنج سو مینوں موڑنا ہی ہووےگا، تے اوہدے نال ہی اپنے دل دی نویں بنی دولت، کچھو، وی موڑنی ہوویگی۔'
'تاں توں مینوں پیار نہیں کردا؟ تینوں میرے نالوں بدمعاشاں دا دھرم ہی ودھ پیارا ہویا!' میں نہورا دے کے آکھیا۔
'نہیں، نہیں، کچھو، تیرے تے میں جان وار سکدا ہاں۔ تے کدے وار کے دسانگا وی — پر ایہہ روپیہ میں بدمعاش ہون دی حیثیت وچ کسے بدمعاش دے راہیں لیا سی — بدمعاش توں ہن مینوں رہن نہیں دتا۔ ایس لئی ایہہ روپیہ موڑنا ہی ہووےگا۔ تے تینوں وی اک واری تیرے قانونی وارثاں کول چھڈّ آؤنا ہووےگا۔ تے پھیر…
'تے پھیر جس کوہلو دوآلے بھون لئی کچھو دی تقدیر ایہدی جوانی دیاں اکھاں اتے کھوپے چاڑھ گئی اے، اسے دے دوآلے اوہ بھوندی رہیگی، تے توں جگیریا، ڈاکے ماریں، بے-قصوراں نوں قتل کریں، تے بدمعاشاں نال اپنا دھرم پالدا رہیں!'
"میریاں اکھاں ساہمنے حولدار دیاں بے-لشک اکھاں تے اوہدے شریکاں دیاں سڑدیاں اکھاں آ کھلوتیاں سن۔ مینوں ایس طرحاں آزز ہوئی ویکھ کے جگیرے نے بانہہ میرے لکّ دوآلے پا لئی، تے تہانوں کی دساں، تھانیدار جی، ایس آدمی دی بانہہ دی چھوہ وچ، کیہو جہی تسلی سی، تے جدوں اکھاں بھر کے اوس میرے ول تکیا تاں اوہدے مونہوں نکلے لفظاں وچوں مینوں ربّ آپ بولدا جاپیا۔ اوس مینوں یقین دعا دتا :
'نہیں، کچھو، میں ٹھیک نہیں سی آکھیا — کسے دھڑے-دھرم کرکے مینوں ایہہ سوچ نہیں سی آئی۔ سوچ آئی تے ایس ڈروں کہ روپیہ دین والے دشمن بن جانگے، اوہناں مینوں چین نہیں لین دینا تے میلی وی اوہ بدمعاشاں دے نے — تے نالے تیرے کجھ دناں دے ساتھ نے اک بھورا وی میرے اندر رہن نہیں دتا — تیری تھاں جے کوئی ہور ہندی تاں پتہ نہیں میں کی کر بہندا—'
'اوہنوں توں مار مکاندوں، تیری کرپان دی دھار بڑی تکھی اے'، اوہنوں ہور شرمان لئی آکھیا۔
'کچھو، مینوں بہتا نہ شرما — تے مینوں کہہ لین دے جو میرے دل وچ آئٔے — تے مہینہ میں ٹپن نہیں دینا تینوں گجّ-وجع کے کڈھ لیاوانگا۔'
'کڈھ لیائیوں تاں پھیر تینوں پچھتاوا نہ لگو؟'
'جے توں نہ آؤنا چاہیں، تاں ایہنوں میں کڈھنا نہیں، تینوں تیرے گھر پچانا سمجھانگا۔'
"تے تھانیدار جی، میرا روم روم اوہنوں اپنی بے-زبانی وچ کہہ رہا سی، 'جگیریا، جے اک ہفتہ ہور توں مینوں اپنے کول رکھ لئیں!'
ہفتے بعد اوہ مینوں حولدار کول چھڈّ آیا، تے روپیہ وی موڑ آیا۔ مینوں اس تکید کیتی کہ کسے نوں میں اصلی گلّ دی بھنک نہ پین دیواں۔
"اوہدے بعد نویں ہی مصیبت کھڑی ہو گئی۔ شریکاں نے گھوکھ-گھاکھ کے میتھوں جاننا چاہیا کہ مینوں اصلی گلّ دا پتہ سی کہ نہیں۔ میں ایہہ دساں کہ اکلی بھٹکدی نوں جگیرا لے گیا سی، کہندا سی اوہ مینوں گھر پچاء آویگا — پر اج کلھ کردا کوئی نہ کوئی بہانہ پاندا رہندا سی، اوڑک ربّ کرایا تے اوہ مینوں ایتھے چھڈّ گیا۔
"اوہناں نوں ایہہ ڈر سی کہ جے کدھرے جگیرا حولدار نوں سچی گلّ دسّ دیوے، تاں حولدار غصہ کھا کے باقی پنجاہ وگھے وی کتے بلے لا چھڈنے نے — زمین ساری کجھ تاں اوہنے آپ خریدی تے کجھ بہادری وچ سرکاروں ملی ہوئی اے۔ مینوں اوہناں دیاں گلاں توں پورا پتہ لگن لگّ پیا سی کہ جس طرحاں اوہ مینوں مروانا چاہندے سن، اوسے طرحاں ہن اوہ جگیرے نوں مروان دی سوچ رہے سن، تے اوہو پنج سو روپیہ اوہناں کسے ہور بدمعاشاں دی ڈھانی نوں دے دتا اے۔ میں من وچ گیہٹیاں پئی غالدی ساں کسے طرحاں جگیرے نوں ہشیار کر دیاں، کہ تہاڈا سپاہی مینوں لین آ گیا۔ میں اپنے آپ نوں بڑا کوسیا۔ ہن میں مردی جانی آں کہ اوس میری جان بخشی، میں اوہدی جان بچان لئی کجھ نہیں کیتا… تھانیدار جی — میں تہاڈے پیریں پیندی ہاں — جویں ہندا جے جگیرے نوں بچاء لوو، میں پنجاہ وگھے اوہناں دے اوہناں نوں موڑ دیوانگی… نہیں تاں جگیرے دے نال مر جاوانگی۔"
"جگیرے دے بچن دی آس ہے وے۔ ڈاکٹر آنہدا سی، پر ایہہ گلّ ایڈی سدھی نہیؤں کہ تیرے پنجاہ وگھے چھڈّ دتیاں نبڑ جاوے۔ تیرے بیان مطابق ہن مینوں سبھناں دا چلان کرنا ہووےگا — بڑا وڈا مقدمہ چلیگا — تیری، تیرے حولدار تے اوہدے سبھ شریکاں دیاں ضمانتاں مینوں لینیاں ہونگیاں۔"
"جو چاہو، تھانیدار جی، کر لوو۔ پر مینوں ہسپتال وچ جگیرے کول رہِ لین دیو — جے میں اوہنوں اپنی دنیا وچ نہ رکھ سکی، تاں اوہدے نال جان دی تیاری کردی رہانگی۔"
"ایہہ گلّ کیکر ہووے — تینوں اپنے کھوند نال ہی جانا پویگا۔"
"نہیں، نہیں، تھانیدار جی، اوہدے گھر ہن کدیئے کال میں جانا نہیں، میں ایتھے تہاڈی حوالات وچ رہنا منظور کرانگی۔ اک واری اوہناں ویریاں دے ہتھوں میں بچ نکلی، پھیر ہن میں موت دے منہ پینا نہیں۔"
تھانیدار سوچن لگّ پیا۔ سی اوہ دل والا افسر۔ گلّ وی کچھو دی ٹھیک سی۔
ساریاں دا چلان کر کے اس اوہناں نوں حوالات دے دتا تے کچھو نوں اوہ آپ حوالات وچ لے گیا۔ کچھو دی گلّ میجسٹریٹ دے دل وی لگّ گئی کہ اوہ اپنے وارثاں کول جانوں انکار دا حق رکھدی سی۔ اوہنوں سرکاری نگرانی وچ رکھے جان دا حکم مل گیا۔ اوہدی صورتَ، اوہدا بول، تے اوہدی جان بخشن والے جگیرے لئی اوہدی وفا، اوہدیاں اموڑ سفارشاں سن۔ تھانیدار تے میجسٹریٹ دوویں اوہدی حمایت وچ ہو گئے۔
جگیرے نوں دو دن وڈے ہسپتال وچ رکھ کے تھانیدار نے اوہنوں پولیس حوالات وچ منگا لیا۔ ہسپتال وچ اوہدا کمرہ جگیرے تے کچھو دی حوالات بن گئی۔ باہر سنتری دا پہرہ لگّ گیا۔
'میری جند جگیرے دی مٹھی وچ سی — ذرا کو مٹھّ اوہ گھٹّ لیندا، میری ہستی مکّ جانی سی۔ جگیرے نے مٹھّ گھٹن دی تھاں چوڑی کھولھ دتی۔ میں اجے جیوندیاں وچ ہاں — 'کچھو جگیرے دے ستے ہوئے منہ ول ویکھدیاں سوچدی۔ تے اک دم اوہدے اندروں ارادہ اٹھدا : 'جگیرا ایس ویلے موت دے منہ وچ اے، ایس منہ وچ جو دھریا جا سکدے میں دھرانگی۔ دن-رات جاگدی اپنی سیوا دھرانگی تے لوڑ پئی تاں اپنی جند وی ایسے منہ وچ دھر دیانگی، پر ایس موت-منہ نوں میں اپنے جگیرے دی اکلی جند اتے میٹے جان نہیں دینا۔'
کئی مہینیاں بعد اوہناں دی آخری پیشی عدالت وچ ہو رہی سی۔
"جگیریا، جے عدالت نے اخیر مینوں میرے قانونی وارثاں کول ہی موڑ دتا؟" چنتا دی مورت بنی کچھو جگیرے نوں کہہ رہی سی۔
"کچھو دا وارث میں ہاں… ہور کون ہو سکدا اے؟ موت وارث نہیں ہو سکدی، زندگی ہی ورثے اتے دعوہ کر سکدی اے۔ تیرے قانونی وارثاں تینوں مرواء چھڈیا ہوئٔے… اوہ تیری موت نے، میں تیری زندگی ہاں… کوئی عدالت میرا ورثہ میتھوں نہیں کھوہ سکدی، جے — توں…"
"جے توں… جگیریا، کی؟ … توں حکم کر!" اتسک ہو کے کچھو نے پچھیا۔
"اوہ میں اپنے مونہوں نہیں کڈھ سکدا — کچھو نوں آپ ہی سمجھنا ہووےگا۔"
جگیرا عاشقانہ آززی دی تصویر بنیا کھلوتا سی — اپنے بلھ اتے اپنے لفظ ہٹکورے لے لے پئے اٹکدے نے، اوہدے بلھاں اتے اپنی تقدیر دا فیصلہ سنن لئی اکھاں بے-جھمک گڈیاں جاندیاں نے، گلھاں اتے اک رنگ آؤندا تے دوجا جاندا اے۔ مضبوط توں مضبوط دل وی بے قرار ہو کے اپنی ہکّ دیاں کندھاں نال دھک دھک پیا کردا اے۔
فوری ہنگارا منگدیاں جگیرے دیاں اکھاں وچ اوہدی پیار-سکّ ویکھ کے کچھو کولوں رہا نہ گیا، تے بھری عدالت وچ سپاہیاں، گواہاں، شریکاں دے ساہمنے اوس نے جگیرے دی اس بانہہ دے ٹنڈ نوں چمّ کے چھاتی اتے دھر لیا، جس بانہہ نالوں ہتھ کٹیا جا چکا سی۔
