Harcharan Singh

ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ

ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ (1914-2006) ਨਾਟਕਕਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੇ ਪਹਿਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੌਥੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਨਿਰੰਤਰ 68 ਸਾਲ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟਿਆ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਨ ਅਤੇ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਦਾ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗ-ਮੰਚੀ ਨਾਟਕ ਦਾ ਮੋਢੀ ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਨੰਦਾ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨੰਦਾ ਦਾ ਸਾਹਿਤਿਕ ਵਾਰਸ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਟਕ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ-ਨਾਟ ਪਰੰਪਰਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦੀਆਂ ਬਰੀਕੀਆਂ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਸਮਝ ਦੀ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗ-ਮੰਚ ਦੀ ਨਕੜਦਾਦੀ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਨੋਰ੍ਹਾ ਰਿਚਰਡਜ਼ ਦਾ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਰਚਨਾਵਾਂ : ਨਾਟਕ : ਕਮਲਾ ਕੁਮਾਰੀ (1937), ਰਾਜਾ ਪੋਰਸ (1939), ਖੇਡਣ ਦੇ ਦਿਨ ਚਾਰ, ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰੋਂ, ਅਣਜੋੜ, ਪੁੰਨਿਆ ਦਾ ਚੰਨ, ਰੱਤਾ ਸਾਲੂ, ਸ਼ੋਭਾ ਸ਼ਕਤੀ, ਕੰਚਨ ਮਾਟੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਜਵਾਬ ਮੰਗਦਾ ਹੈ, ਕੱਲ ਅੱਜ ਤੇ ਭਲਕ, ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ, ਮਿੱਟੀ ਧੁੰਦ ਜੱਗ ਚਾਨਣ ਹੋਇਆ, ਅੰਬਰ ਤਾਰਾ (ਹਕੀਕਤ ਰਾਏ), ਮਸੀਹਾ ਸੂਲੀ ਤੇ ਮੁਸਕ੍ਰਾਇਆ, ਰਾਣੀ ਜਿੰਦਾਂ, ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ, ਅੰਬਰ ਕਾਲਾ, ਅੱਗ ਬੁਝਾਓ, ਸ਼ੁਭ ਕਰਮਣ ਤੇ ਕਬਹੂ ਨਾ ਟਰੋਂ, ਮਿੱਟੀ ਪੁੱਛੇ ਘੁਮਿਆਰ ਤੋਂ।
ਇਕਾਂਗੀ : ਜੀਵਨ ਲੀਲ੍ਹਾ, ਸਪਤ ਰਿਸ਼ੀ, ਪੰਜ ਗੀਟੜਾ, ਪੰਚ ਪਰਧਾਨ, ਮੁੜ੍ਹਕੇ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੋ, ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ, ਮੇਰੇ ਚੋਣਵੇਂ ਇਕਾਂਗੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ (ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਭਾਗ ਦੂਜਾ), ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਕਾਂਗੀ।
ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ : ਸਿਪੀਆਂ `ਚੋਂ, ਨਵੀਂ ਸਵੇਰ।
ਸੰਪਾਦਨ, ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ : ਜੇਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਨੰਦਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਟਕ, ਆਈ.ਸੀ. ਨੰਦਾ: ਜੀਵਨ ਤੇ ਰਚਨਾ, ਚੋਣਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਇਕਾਂਗੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਧਾਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਤ ਚੀਤ ਸ਼ਰਧਾ ਰਾਮ ਫਿਲੌਰੀ, ਰੰਗ-ਮੰਚ ਲਈ ਚੋਣਵੇਂ ਇਕਾਂਗੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਦਾ ਜਨਮ ਤੇ ਵਿਕਾਸ, ਨਾਟਕ ਕਲਾ ਤੇ ਹੋਰ ਲੇਖ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਨਾਟ-ਪਰੰਪਰਾ, ਨਾਟ-ਕਲਾ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਅਨੁਭਵ।
ਸਨਮਾਨ : ਪੰਜਾਬ ਸਮੀਖਿਆ ਬੋਰਡ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲੋਂ ਸਨਮਾਨ (1962), ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵੱਲੋਂ ਰੋਲ ਆਫ਼ ਆਨਰ, ਕੱਲ ਅੱਜ ਤੇ ਭਲਕ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ (1973), ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਸਾਹਿਤ ਸ਼ਿਰੋਮਣੀ ਸਨਮਾਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ‘ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ’, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਇਆਪਾ, ਕੈਨੇਡਾ, ਇੰਡੋ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵੱਲੋਂ ਸਨਮਾਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਮਾਮਲੇ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਸਨਮਾਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਸਰਬ ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ।